Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej logo
Wyszukiwarka
Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten

Istnieją inne rozpoznania kliniczne (np. nieceliakalna nadwrażliwość na gluten czy alergia na pszenicę), w których dieta ta może przynieść korzyść zdrowotną. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS) jest wciąż mało poznaną chorobą. Jej objawy są bardzo podobne do objawów innych chorób glutenozależnych, co dodatkowo utrudnia jednoznaczną diagnostykę. Czym różni się nieceliakalna nadwrażliwość na gluten od celiakii i alergii na pszenicę? Jakie wyróżniamy kryteria rozpoznania? Tego dowiesz się w poniższym artykule.

Celiakia, alergia na pszenicę i nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – podobieństwa i różnice

Celiakię, alergię na pszenicę i nieceliakalną nadwrażliwość na gluten łączy poniekąd sposób leczenia, który oparty jest na eliminacji z pożywienia glutenu. Jednak ich patomechanizm jest zupełnie inny. Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną występującą u osób genetycznie podatnych z genotypami HLA-DQ2 i/lub HLA-DQ8. W chorobie tej dochodzi do autoimmunologicznej reakcji zapalnej prowadzącej do zaniku kosmków błony śluzowej jelita cienkiego. Pod wpływem glutenu dochodzi do wytwarzania swoistych przeciwciał (przeciwko gliadynie [AGA], przeciwko transglutaminazie tkankowej typu 2 [anty-TG2], przeciwendomyzjalnych [EMA], przeciwko deamidowanym peptydom gliadyny [anty-DGP]). Dotyka ona około 1% populacji na całym świecie. Objawy w przypadku celiakii są zróżnicowane np. ze strony przewodu pokarmowego obserwuje się przewlekłą biegunkę (z utratą masy ciała), wzdęcia, ból brzucha, dyspepsję. Innymi częstymi objawami towarzyszącymi są afty jamy ustnej, zapalenie opryszczkowate skóry, niedokrwistość, przebarwienia zębów lub hipoplazja szkliwa, czy przewlekłe zmęczenie. Alergia na pszenicę z kolei jest zaburzeniem u podłoża, którego leży nadwrażliwość IgE- zależna lub IgE-niezależna. Reakcja IgE-zależna manifestuje się objawami gastroenterologicznymi (np. ból brzucha, wymioty), skórnymi (np. pokrzywka), oddechowymi (np. nieżyt nosa), a w najcięższych przypadkach reakcją anafilaktyczną. W przypadku nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten (NCGS, ang. non-celiac gluten sensitivity) obraz kliniczny jest podobny jak w przypadku celiakii, ale nie dochodzi do wzmożonej przepuszczalności błony śluzowej jelita cienkiego. W badaniach stwierdza się brak obecności specyficznych przeciwciał serologicznych charakterystycznych dla celiakii. Typowymi objawami zwykle jest ból brzucha, uporczywe wzdęcia, zmęczenie, niepokój, problemy ze snem, czy biegunka.

Tab.1 Porównanie reakcji na spożycie glutenu w celiakii, NCGS i alergii na pszenicę [opracowane na podstawie dostępnej literatury]

Wybrany parametr Celiakia Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten Alergia na pszenicę
Patomechanizm (przyczyna choroby) autoimmunologiczny Nie autoimmunologiczny i niealergiczny alergiczny
Czas wystąpienia objawów po ekspozycji (typowo) tygodnie–lata godziny–dni minuty–godziny
Przepuszczalność błony śluzowej jelita zwiększona prawidłowa zwiększona
Stosowane badania/testy EMA/TGA diagnoza po wykluczeniu testy skórne, reaginy (sIgE)
Najbardziej wiarygodny test potwierdzający biopsja jelita cienkiego nieznany doustna prowokacja
Objawy ·   ból brzucha, biegunka, spadek masy ciała
·   niedokrwistość, hipoplazja szkliwa zębów, osteoporoza
·   możliwy przebieg bezobjawowy
·   objawy podobne jak w celiakii i/lub alergii na pszenicę
·   zaburzenia zachowania, przewlekłe zmęczenie, ból stawów i mięśni, biegunka, zaburzenia snu
·   dyskomfort, ból brzucha, wymioty, nudności
·   nieżyt nosa, pokrzywka, astma, anafilaksja zależna od pszenicy indukowana wysiłkiem
Leczenie Ścisła dieta bezglutenowa Dieta bezglutenowa i/lub niewielkie ilości glutenu mogą być tolerowane Eliminacja pszenicy

 

Rozpoznawanie i epidemiologia nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten (NCGS)

Rozpoznanie nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten opiera się na wykluczeniu celiakii i alergii pokarmowej u pacjenta, u którego występują objawy w wyniku spożywania glutenu. Co ciekawe, NCGS może być zdiagnozowana już od wczesnego dzieciństwa, aż po późną starość, niemniej uważa się, że szczyt zachorowań przypada na 4.–5. dekadę życia. Szacuje się, że nieceliakalna nadwrażliwość na gluten dotyka około 6% populacji i częściej stwierdza się jej występowanie wśród kobiet niż mężczyzn.

Tab.2 Przykłady najczęstszych objawów klinicznych i ich stopień natężenia u pacjentów z NCGS [opracowane na podstawie dostępnej literatury]

Objawy kliniczne

Stopień natężenia objawów [%]

Ból brzucha, przewlekłe wzdęcia 68–87%
Uczucie niepokoju, zaburzona higiena snu 39%
Ból głowy 35–54%
Zmęczenie, ospałość 35–64%
Biegunka 33–50%
Ból mięśni 31%
Zmiany skórne ciała 29–40%
Utrata masy 25%
Zaparcia 24%
Depresja 18–22%


Leczenie dietą nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten  

Zastosowanie typowo ścisłej diety w nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten, jak to ma miejsce w przypadku celiakii nie jest polecane u wszystkich chorych. Uważa się, że w przypadku NCGS problemem nie jest sam gluten, a inne składniki, które mogą przyczyniać się do objawów jelitowych i pozajelitowych. Gluten to rodzina białek występujących w różnych zbożach takich jak pszenica, żyto, jęczmień, owies. Obejmuje dwa główne białka: gliadynę i gluteninę. W nasionach żyta odpowiednikiem glutenu jest sekalina, a w nasionach jęczmienia hordeina. Białka glutenu charakteryzują się wysoką zawartością proliny i glutaminy (rodzaje aminokwasów) i są odporne na enzymy proteolityczne w przewodzie pokarmowym. U niektórych osób peptydy te mogą przekraczać barierę nabłonkową i aktywować układ odpornościowy, to znaczy wywoływać reakcję alergiczną lub autoimmunologiczną. Inny składnik pszenicy, znany jako białko wiążące aglutyninę i egzorfiny, wydaje się wpływać na układ odpornościowy i powoduje uszkodzenie nabłonka jelitowego. W wymienionych zbożach występują także inhibitory amylazy i trypsyny, a także oligo-, di- i monosacharydy i poliole (FODMAP), które mogą odpowiadać za pojawienie się uciążliwych objawów jelitowych i pozajelitowych.

Aktualne wytyczne mówią, że w celu złagodzenia objawów korzystne jest zastosowanie diety o niskiej zawartości glutenu i/lub low-FODMAP. Zaleca się, aby wszelkich modyfikacji w diecie dokonywać z pomocą lekarza i dietetyka, z uwagi na fakt, że długotrwałe i rygorystyczne stosowanie diety bezglutenowej może doprowadzić do niedoborów żywieniowych.

Podsumowanie

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS) wydaje się być coraz częściej rozpoznawalna wśród pacjentów z problemami żołądkowo-jelitowymi. Z uwagi na trudność jej diagnozowania, eksperci cały czas poszukują właściwych i szybkich markerów diagnostycznych. Dieta niskoglutenowa oraz o obniżonej zawartości szybko fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli, znana jako low-FODMAP uznawana jest szczególnie pomocną w poprawie jakości i komfortu życia pacjentów z NCGS.

Piśmiennictwo:

  1. Roszkowska A, Pawlicka M, Mroczek A, Bałabuszek K, Nieradko-Iwanicka B. Non-Celiac Gluten Sensitivity: A Review. Medicina (Kaunas). 2019, 28;55(6):222.
  2. Śledziona J i wsp. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten ― aktualny problem w dietetyce, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2021;12(2):70-75.
  3. Hozyasz KK, Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCNG) – choroba ponownie odkryta Family Medicine & Primary Care Review 2016; 18, 1: 79–83.
  4. Szajewska H, Szczepanek M, „Celiakia” w Choroby jelita cienkiego (red.), Interna Szczeklika. Kraków, Medycyna Praktyczna, 2022, s. 1071-1075.
  5. Nowicka-Jasztal A, Bryl E, Nadwrażliwość na pokarmy — choroba XXI wieku? Forum Medycyny Rodzinnej 2016, tom 10, nr 1, 1–9.
  6. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Dieta bezglutenowa https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2024/04/zalecenia_dietetycy_dieta-bezglutenowa.pdf [dostęp online: 17.07.2024]
Wiosenne alergie na pyłki drzew i żywność – reakcje krzyżowe

Wiosenne alergie na pyłki drzew i żywność – reakcje krzyżowe

Od lat obserwuje się zwiększenie liczby osób cierpiących na różne postaci alergii: pokarmowe, pyłkowe, kontaktowe. Z informacji NFZ wynika, że około 12 mln osób w Polsce choruje na alergię, a ponad 4 mln walczy z astmą. To narastające zjawisko stanowi coraz poważniejszy problem, gdyż powoduje znaczne ograniczenia przez co pogarsza jakość życia.

Alergia na pyłki

Wśród osób reagujących sezonowo na alergeny wziewne, objawy ze strony układu oddechowego są zbieżne z kalendarzem pylenia roślin. Już pod koniec stycznia rozpoczyna się sezon pylenia leszczyny, choć to jeszcze środek zimy, a potem przychodzi czas pylenia olszy (luty/marzec) i brzozy (kwiecień/maj). Często objawy alergii (pyłkowicy) są mylone z przeziębieniem czy infekcjami, dlatego jeśli cyklicznie, co roku pojawiają się te same problemy zdrowotne, warto skonsultować się z lekarzem alergologiem.

Objawy uczulenia (opisane powyżej) mogą powodować zarówno alergeny pyłku roślin jak również alergeny obecne w żywności. Mówimy wówczas o reakcjach krzyżowych, gdy jedno przeciwciało reaguje z co najmniej dwoma alergenami. Może to dotyczyć np. jednej grupy alergenów – w przypadku pyłku traw, jak również między różnymi grupami np. pyłkiem drzew i owocami, warzywami (kontakt z alergenem wziewnym powoduje nadwrażliwość na alergen pochodzący z żywności). W przypadku alergenu pyłku leszczyny obserwuje się u 15-20% chorych nadwrażliwość na niektóre owoce jak: jabłko, brzoskwinię, gruszkę, orzechy laskowe. Podobną zależność obserwuje się też u osób z alergią na pyłek olszy i brzozy. U części pacjentów z alergią na pyłek brzozy, z czasem obserwuje się nadwrażliwość nie tylko na jabłko, ale także na seler i/lub marchew.

Reakcje krzyżowe pomiędzy zbliżonymi pod względem budowy chemicznej alergenami inicjują rozwój Zespołu alergii jamy ustnej OAS (ang. oral allergy syndrome). W Polsce pyłek brzozy jest alergenem, który najczęściej powoduje OAS, a także pyłek olszy, leszczyny, dębu i buku. U chorych pojawiają się charakterystyczne zmiany w postaci pokrzywki kontaktowej oraz obrzęku w obrębie jamy ustnej, łzawienie i zapalenie spojówek, chrypka. Może pojawiać się również duszność wywołana obrzękiem krtani. Opisane objawy mogą występować pojedynczo, a więc nietypowo np. tylko zapalenie spojówek, bądź jedynie świąd jamy ustnej i palców, gdzie nastąpił bezpośredni kontakt z alergenem. Zaleca się, aby chorzy na OAS przed zjedzeniem nowego owocu lub warzywa trzymali go w palcach przez pewien czas. Jeśli w przeciągu pół godziny nie wystąpią objawy, wówczas można wziąć do ust mały kęs i trzymać go przez kilkanaście minut nie połykając. Stosowanie takiej techniki jest pomocne w prostym diagnozowaniu nietolerancji na dany owoc, warzywo przez pacjenta. Zaobserwowano, że nietolerancja na owoce i warzywa związana z OAS w przeciwieństwie do alergii pokarmowych, występuje zwłaszcza u osób dorosłych niż dzieci.

Na podstawie badań (1) nad alergiami krzyżowymi wiemy, że wśród pacjentów uczulonych na alergeny pyłku brzozy, objawy OAS (Ustny zespół uczuleniowy)  występowały najczęściej po zjedzeniu jabłka; rzadziej marchwi i selera. W przypadku konsumpcji jabłka i marchwi objawy dotyczyły głównie jamy ustnej (świąt, obrzęk w obrębie jamy ustnej, pieczenie), natomiast po spożyciu selera częściej występowały niepożądane objawy ze strony przewodu pokarmowego (nudności, zgaga).

Osoby uczulone na alergeny pyłków drzew mogą być narażone na nietolerancję niektórych owoców, warzyw, co jest następstwem reakcji krzyżowych pomiędzy alergenami wziewnymi
i pokarmowymi. Z tego powodu warto obserwować reakcję organizmu i konsultować wszystkie niepokojące objawy ze specjalistami z zakresu alergologii
.   

Piśmiennictwo:

  1. K. Napórkowska, M. Żbikowska-Gotz, Z. Bartuzi, E. Gawrońska-Ukleja, J. Mućka. Alergia krzyżowa pyłku brzozy z alergenami jabłka, selera oraz marchwi przy użyciu dostępnych metod diagnostycznych. Alergologia Info, 2009, IV, 2, 52-57
  2. W.E. Walsh. Alergie pokarmowe. Wyd. Amber 2001
  3. P. Rapiejko. Rekacje krzyżowe u chorych z uczuleniem na alergeny pyłku roślin. Medycyna Praktyczna 2011
  4. Alergie, nietolerancje pokarmowe – Materiały z konferencji Ogólnopolskiego Centrum Dietetyki Instytutu Żywności i Żywienia, 30 marca 2017r.
  5. E. Rudzki. Brzoza i jabłko. www. alergia.org.pl
  6. S. Vieths, S. Scheurer, B. Ballmer-Weber. Current Understanding of Cross-Reactivity of Food Allergens and Pollen. Ann N.Y. Acad. Sci. 2002, 964: 47-68. New York Academy of Sciences.
  7. S. Sicherer. Clinical implications of cross-reactive food allergens. J.Allergy Clin. Immunol. Dec 2001, vol.108, number6.
  8. B.E. Garcia, M.T. Lizaso. Cross-reactivity Syndromes In Food Allergy. J.Investig Allergol.Clin. Immunol. 2011, vol.21 (3): 162-170
  9. Scientific Opinion on the evaluation of allergenic foods and food ingredients for labeling purposes. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies. EFSA Journal 2014 http://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/3894
  10. R. Rajesh Kashyap, R. Shanker Kashyap. Oral Allergy Syndrome: An update for Stomatologists. Journal of Allergy. Vol 2015. Article ID 543928, p.6