Autor mgr inż. Joanna Jaczewska-Schuetz | 29.08.2022 | Dzieci i młodzież, Żywienie w placówkach edukacyjnych, Żywienie w przedszkolach i szkołach
Przepisy prawne – czyli na co zwrócić uwagę…
Żywienie zbiorowe w szkole musi opierać się na określonych zasadach i spełniać aktualne normy i rekomendacje. Rozporządzenia regulujące wymagania odnośnie do żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w placówkach szkolnych wydaje Minister Zdrowia. Normy żywienia oraz zasady racjonalnego żywienia dla różnych grup ludności, w tym dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, opracowuje jednostka badawczo-rozwojowa, podległa i nadzorowana przez Ministra Zdrowia, jaką jest Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB. Kontrolę nad spełnianiem wymagań z zakresu żywienia zbiorowego w placówkach szkolnych pełnią organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
W placówkach oświatowych, czyli między innymi w szkołach, obowiązuje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r. poz. 1154). Zostało ono wydane m. in. w celu poprawy żywienia dzieci i młodzieży oraz ograniczenia spożycia żywności, do której dodawane są cukry i substancje słodzące, żywności o wysokiej zawartości tłuszczu oraz soli/sodu.
Rozporządzenie określa zasady żywienia w placówce takie jak np. prowadzenie żywienia zgodnego z aktualnymi normami żywienia dla populacji polskiej, zasadę urozmaicenia, a także wskazuje ilość cukru w napojach przygotowywanych na miejscu (np. w herbatach, kompotach). Ponadto w dokumencie zawarte są wytyczne co do odpowiedniego doboru i częstotliwości uwzględniania w jadłospisach poszczególnych grup produktów. Zapisy rozporządzenia wskazują na konieczność włączania większej ilości warzyw, owoców i ryb. Określają także, że zupy, sosy oraz potrawy należy sporządzać z naturalnych składników, bez użycia koncentratów spożywczych, z wyłączeniem koncentratów z naturalnych składników. Odnoszą się one również do kwestii ograniczenia potraw smażonych, które mogą być uwzględnione w jadłospisie maksymalnie 2 razy w tygodniu oraz używania do smażenia oleju roślinnego rafinowanego o określonej zawartości kwasów tłuszczowych jednonienasyconych i wielonienasyconych, co w praktyce sprowadza się do stosowania oleju rzepakowego i oliwy z oliwek.
Realizacja żywienia zgodnego z zasadami wymienionymi w rozporządzeniu, a także z rekomendacjami żywienia dzieci i młodzieży jest niezwykle ważnym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych.
Od 1 września 2022 roku szkoły podstawowe będą miały ustawowy obowiązek zapewnienia posiłku uczniom. Zgodnie z art. 106a ust. 1 ustawy Prawo oświatowe szkoła podstawowa będzie miała obowiązek zapewnienia uczniom jednego gorącego posiłku w ciągu dnia i stworzenia im możliwości jego spożycia w czasie pobytu w szkole. Korzystanie z tego posiłku będzie dobrowolne i odpłatne. Do tej pory szkoła mogła, ale nie musiała prowadzić żywienia. Obecnie taki obowiązek został prawnie ustalony.
Catering w szkole
Żywienie realizowane przez firmę cateringową podlega takim samym przepisom i normom jak każda inna forma żywienia dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty. Jeśli szkoła korzysta z cateringu to ważne jest, by firma cateringowa zobowiązana była do prowadzenia żywienia zgodnego z rekomendacjami i przepisami legislacyjnymi aktualnie obowiązującymi w Polsce. Musi ona także przedstawić jadłospis, najlepiej na okres 5-10 dni.
Jadłospis – wymagany element realizacji żywienia
Kolejnym aspektem dotyczącym realizacji żywienia w szkole jest kwestia udostępnienia jadłospisu przez realizatora żywienia czyli ajenta prowadzącego stołówkę szkolną, firmę cateringową lub stołówkę prowadzoną przez szkołę. W szkole wydawane są przede wszystkim obiady. Nie zwalnia to jednak realizatora żywienia z obowiązku podania jadłospisu uwzględniającego ten posiłek do wiadomości osób zainteresowanych.
Jadłospis udostępniany rodzicom powinien zawierać:
- informacje na temat posiłków i potraw planowanych w żywieniu, najlepiej w okresie tygodniowym lub dwutygodniowym, dzięki czemu rodzic może zaplanować posiłki w domu;
- informacje o występujących w potrawach alergenach – zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności placówka ma obowiązek zaznaczyć alergeny występujące w potrawach, nawet jeśli występują one
w ilościach śladowych;
- informacje o składzie potraw uwzględnionych w jadłospisie – zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych.
Drugie śniadanie – ważny posiłek szkolny
Śniadanie stanowi nieodłączny element prawidłowego żywienia ucznia. Organizm dziecka wymaga regularnego dostarczania energii, którą wydatkuje przez cały dzień. Przy zbyt długich przerwach między posiłkami może dochodzić do znacznego spadku poziomu glukozy we krwi. Ma to wpływ na zmniejszenie zdolności koncentracji i wydolności fizycznej oraz zwiększenie rozdrażnienia. Posiłki powinny być spożywane co 3-4 godziny. Ważnym posiłkiem dla ucznia, oprócz pierwszego, jest także drugie śniadanie, które spożywa w szkole. Najczęściej posiłek ten uczniowie przynoszą z domu – warto więc zadbać o to, by był on pełnowartościowy. Drugie śniadanie nie jest posiłkiem obfitym, powinno pokrywać 10-15% dziennego zapotrzebowania energetycznego dziecka. Ważne jest, aby było ono w pełni wartościowe i dostarczało dziecku wszystkich składników odżywczych.
Drugie śniadanie powinno uwzględniać:
produkty zbożowe pełnoziarniste – to ważne składniki drugiego śniadania. Spożywanie produktów zbożowych pełnoziarnistych zapewnia odpowiednią podaż energii, witamin z grupy B, składników mineralnych oraz błonnika. Z pieczywa najlepiej podawać razowe czy graham.
owoce i warzywa – powinny znaleźć się w każdym posiłku dziecka, także w drugim śniadaniu. Do szkoły najlepiej podawać umyte, obrane i pokrojone warzywa np. słupki marchewki, papryki, talarki kalarepki, rzodkiewki, liście sałaty, cykorii. Warto dołączyć owoc sezonowy.
produkty białkowe – preferowane w drugim śniadaniu są: mięsa pieczone, pasty z nasion roślin strączkowych, jaja, orzechy.
mleko i produkty mleczne – stanowią najlepsze źródło wapnia, który zapewnia prawidłowy wzrost masy kostnej i zębów. Dostarczają również białka. Drugie śniadanie powinno uwzględniać, np. ser biały, twarożek, plasterek żółtego sera, jogurt, kefir.
napoje – najlepszym napojem uzupełniającymi drugie śniadanie jest woda. Dla urozmaicenia wodę można wzbogacić różnymi dodatkami, np. cytryną, miętą, pomarańczą czy imbirem.
Sklepik szkolny pod kontrolą
Kolejnym miejscem udostępniania produktów spożywczych i potraw w szkole jest sklepik szkolny. Asortyment sklepiku szkolnego powinien być zgodny z wytycznymi zawartymi w wymienionym już powyżej rozporządzeniu (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154). W paragrafie 1. wymienionego rozporządzenia podane są produkty spożywcze i potrawy, które mogą być sprzedawane w sklepiku szkolnym. Są tam zawarte także kryteria, jakie muszą spełniać wybrane grupy produktów spożywczych co do zawartości cukru, tłuszczu i soli.
Współpraca rodziców ze szkołą
Ważnym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci w szkole jest współpraca rodziców. Warto, aby aktywnie włączali się oni w działania prozdrowotne szkoły. Wspólne działanie całego środowiska szkolnego, czyli personelu placówki, rodziców oraz dzieci, zaowocują trwałą zmianą nawyków żywieniowych i wpłyną na pozytywną zmianę postaw całej społeczności. Rodzice mogą wspomóc placówkę szkolną w konkretnych działaniach na rzecz żywienia, a także w innych obszarach związanych ze zdrowym stylem życia, np. wdrażaniem diety planetarnej, działaniami na rzecz niemarnowania żywności, propagowaniem aktywności fizycznej.
Podsumowanie
Rodzic powinien wiedzieć, że…
– realizacja żywienia w szkole powinna być oparta na zasadach zdrowego żywienia. Jednym z narzędzi do realizacji prawidłowego żywienia w szkole jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154 – §2),
– asortyment sklepiku szkolnego powinien być zgodny z wytycznymi określonymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154 – §1),
– realizator żywienia w szkole (np. ajent, firma cateringowa) ma obowiązek przedstawienia rodzicom jadłospisu z uwzględnieniem alergenów zawartych w posiłkach oraz składem użytych produktów spożywczych i potraw,
– warto brać czynny udział w działaniach szkoły na rzecz kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci i młodzieży, a także zdrowego stylu życia (festyny, pikniki, rajdy rowerowe, działania szkoły na rzecz diety planetarnej i niemarnowania żywności).
Piśmiennictwo
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełnić środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach ( U. z 2016 r. poz. 1154).
- Ustawa z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 1082 z późn. zm., art. 106a).
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności (Dz. Urz. UE L 304/18).
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych (Dz. U. z 2015 r. poz. 29).
Autor mgr inż. Joanna Jaczewska-Schuetz | 30.05.2022 | Żywienie w przedszkolach i szkołach
Kształtowanie nawyków żywieniowych u dzieci i młodzieży jest procesem złożonym, rozpoczynającym się we wczesnym dzieciństwie. Działania związane z edukacją żywieniową dzieci można efektywnie prowadzić w domu rodzinnym, a także w przedszkolu i w szkole. Żadna teoria nie zastąpi praktycznych inicjatyw wdrażanych systematycznie każdego dnia. Poniżej opisano 5 podstawowych działań, które warto podjąć, aby przedszkola/szkoły stały się miejscem przyjaznym dla kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci.
Krok pierwszy – dostępność produktów spożywczych
W kształtowaniu nawyków żywieniowych dzieci w przedszkolu i szkole ważna jest dostępność określonych produktów spożywczych. Może ona wpłynąć na wybór produktów i spożycie posiłków korzystnych dla zdrowia. Działa tu prosta zasada sięgania po to, co jest „w zasięgu ręki”.
W placówkach oświatowych obowiązuje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154). Rozporządzenie określa zasady żywienia w przedszkolach i szkołach takie jak: urozmaicenie, prowadzenie żywienia zgodnego z aktualnymi normami, częstotliwość podawania warzyw i owoców, liczbę potraw smażonych w tygodniu, zasadę podawania każdego dnia dwóch porcji produktów mlecznych czy określa ilość cukru w produktach przygotowywanych na miejscu.
Realizacja żywienia zgodnego z zasadami wymienionymi w rozporządzeniu, a także prowadzenie żywienia zgodnego z rekomendacjami żywienia dzieci i młodzieży jest podstawowym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych.
Drugim miejscem udostępniania produktów spożywczych jest sklepik szkolny. Prowadzenie sklepiku szkolnego związane jest z dostarczaniem uczniom określonego asortymentu.
W wymienionym powyżej rozporządzeniu Ministra Zdrowia w § 1 podane są produkty i potrawy, które mogą być sprzedawane w szkole. Sklepik szkolny jest miejscem nie tylko zakupu produktów spożywczych, ale także miejscem edukacji żywieniowej. Uczeń, mając możliwość zakupu odpowiedniej, korzystnej dla zdrowia żywności, będzie wybierał z asortymentu sklepiku, tylko takie produkty.
Biorąc pod uwagę dostępność prozdrowotnych produktów i potraw warto zwrócić uwagę na to, co jest podawane na imprezach i uroczystościach przedszkolnych/szkolnych. Można pokazać dzieciom i rodzicom, że podwieczorek nie zawsze musi być słodki, tort urodzinowy może być zrobiony z owoców, a warzywa mogą być składnikiem ciast i deserów.
Dostępność korzystnych produktów to także możliwość korzystania z wody. Ważne jest, aby na terenie przedszkola czy szkoły dzieci miały stały i nieograniczony dostęp do wody pitnej. Wpływa to na zmniejszenie spożycia niekorzystnych dla zdrowia dzieci i młodzieży słodkich napojów, które są źródłem cukru.
Krok drugi – czas na posiłek
Ważnym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych jest długość przerwy śniadaniowej i obiadowej. Uczeń powinien mieć czas na spokojne zjedzenie drugiego śniadania oraz obiadu.
Reguły prawidłowego żywienia nie mają racji bytu, jeśli niespełniona jest podstawowa zasada odpowiedniego czasu przeznaczonego na zjedzenie posiłku.
Pożądane jest także zadbanie o odpowiednią organizację przerwy śniadaniowej. Zjedzenie posiłku w sali lekcyjnej, w spokojnej atmosferze z nauczycielem, jest nie do przecenienia. Wprowadzenie odpowiednio długiej przerwy śniadaniowej oraz zwrócenie uwagi na jakość przynoszonych drugich śniadań jest bardzo istotnym elementem kształtowania odpowiednich nawyków żywieniowych.
Warto też zwrócić uwagę na zalety jedzenia w grupie rówieśniczej. Zarówno u dzieci starszych, jak i młodszych jedzenie wspólnych posiłków z rówieśnikami i nauczycielem wpływa pozytywnie na wybory żywieniowe związane np. z sięganiem po produkty do tej pory odrzucane.
Krok trzeci – jeden obraz za 1000 słów
Dla dzieci jeden obraz wart jest 1000 słów. W przedszkolu i szkole dobrze jest wprowadzać elementy zdrowego stylu życia poprzez praktyczne rozwiązania. Udostępnianie stojaków na rowery, możliwość segregowania śmieci, niemarnowanie jedzenia czy zasady diety planetarnej to konkretne działania, które towarzyszą dzieciom przez cały czas pobytu w placówce. Dzieci, jeśli nawet nie od razu włączą się w proponowane działania, to z czasem, naśladując rówieśników i nauczycieli, podejmą te wyzwania. Autorytet nauczyciela zarówno w przedszkolu, jak i w szkole jest nie do przecenienia.
Dzieci uczą się przez naśladownictwo, zatem wybory prozdrowotne nauczyciela są ważnym aspektem motywacji do prawidłowych zachowań – także żywieniowych.
Kolejnym wyzwaniem, które warto podjąć, jest prowadzenie ogródka warzywnego na terenie przedszkola lub szkoły. Uprawa warzyw i owoców jest najefektywniejszą metodą edukacji żywieniowej. Warto na terenie placówki wygospodarować choćby mały kawałek ziemi do stworzenia ogródka warzywno-ziołowego. Pielęgnacja roślin, obserwowanie wzrostu, a następnie ich wykorzystanie do przygotowania posiłku są z jednej strony prostą, a z drugiej bardzo efektywną formą edukacji. Jeśli nie ma takiej możliwości, aby wyodrębnić teren pod ogródek, to podobny efekt można osiągnąć zakładając tzw. zielone parapety, na których można wyhodować np.: natkę pietruszki, szczypiorek, bazylię czy kiełki. Szybki wzrost roślin, zwłaszcza wiosną, przyniesie efekt w postaci obserwacji, pielęgnacji i wykorzystania wyhodowanych roślin do posiłków szkolnych czy przedszkolnych.
Krok czwarty – współpraca z rodzicami
Ważnym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci w przedszkolu i szkole jest współpraca z rodzicami.
Rodzice i nauczyciele powinni być sprzymierzeńcami w aspekcie kształtowania prawidłowych zachowań żywieniowych. Współpraca placówki z rodzicami zwiększa szansę na efektywność podejmowanych działań prozdrowotnych.
Dobra komunikacja w zakresie żywienia stanowi ważną, a nawet kluczową rolę w efektywnym prowadzeniu polityki żywieniowej w placówce.
Określenie prostych celów związanych z kształtowaniem prawidłowych nawyków żywieniowych podniesie szanse na przekonanie rodziców do współpracy. Cele, które chce osiągnąć przedszkole/szkoła to np.: zwiększenie spożycia przez dzieci warzyw, produktów zbożowych pełnoziarnistych, wyeliminowanie picia słodkich napojów na rzecz wody, ograniczenie spożycia słodyczy i niewyrzucanie jedzenia.
Wspólne działanie całego środowiska przedszkolnego/szkolnego czyli personelu placówki, rodziców oraz dzieci z pewnością zaowocują trwałą zmianą nawyków żywieniowych i wpłyną na pozytywną zmianę postaw całej społeczności.
Czytaj także: Współpraca z rodzicami a kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci w przedszkolu
Krok piąty – wdrażanie zasad diety planetarnej i niemarnowania jedzenia
W kształtowaniu nawyków żywieniowych u dzieci i młodzieży istotnym elementem jest wdrożenie w placówce zasad diety planetarnej. Zmieniający się klimat zmusza nas wszystkich, w tym placówki oświatowe, do wdrażania działań związanych z ochroną klimatu. Zmiany, które można wprowadzić w stołówce szkolnej/przedszkolnej, to przede wszystkim działania związane z niemarnowaniem jedzenia. Są to np.: wprowadzenie szwedzkiego stołu, przygotowanie estetycznych i atrakcyjnych wizualnie potraw, dostosowanie wielkości porcji do wieku dziecka, serwowanie sezonowych warzyw i owoców, potraw z nasion roślin strączkowych oraz częstsze podawanie produktów zbożowych pełnoziarnistych.
Edukacja w zakresie diety planetarnej jest nieodłącznym elementem kształtowania postaw prozdrowotnych. Zasady diety planetarnej stosunkowo łatwo wkomponowują się w działania związane z edukacją żywieniową i kształtowaniem prawidłowych nawyków żywieniowych.
Czytaj także: Dieta planetarna a żywienie zbiorowe w szkole.
Podsumowanie
Przedszkola i szkoły to miejsca, gdzie edukacja żywieniowa może być efektywnie prowadzona. Działania obejmujące całe środowisko przedszkolne i szkolne powinny być prowadzone systematycznie, z uwzględnieniem praktycznych, konkretnych działań na terenie placówki. Poniżej najważniejsze kroki, które pomogą w kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych w szkole i przedszkolu.
-
- Dostępność na terenie placówki korzystnych dla zdrowia dzieci produktów spożywczych
- Odpowiednia organizacja i długość przerwy śniadaniowej i obiadowej w szkole
- Prowadzenie ogródka warzywnego, tworzenie „zielonych parapetów”
- Współpraca z rodzicami
- Wdrażanie zasad diety planetarnej i niemarnowania jedzenia
Piśmiennictwo:
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154).
- Charzewska J., Wolnicka K. (red. nauk.): Szkoła i przedszkole przyjazne żywieniu
i aktywności fizycznej. Poradnik dla nauczycieli. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2013.
- Storcksdieck Genannt Bonsmann S., Kardakis T., Wollgast J., Nelsona M., Louro Caldeira S.: Mapping of National School Food Policies across the EU28 plus Norway and Switzerland, JRC Science and Policy Reports, 2014.
- Maluchnik B., Grabowska A.: Posiłki w szkołach w Europie. Raport Polskiego Biura Eurydice, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2016, online: http://eurydice.org.pl/wp-content/uploads/2016/05/meals_raport_PL.pdf.
- Marnując żywność marnujesz planetę. Raport Federacji Polskich Banków Żywności –
Nie marnuję jedzenia 2018, Banki Żywności, online: https://bankizywnosci.pl/wp-content/uploads/2018/10/Przewodnik-do-Raportu_FPBZ_-Nie-marnuj-jedzenia-2018.pdf.
Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 21.05.2021 | Edukacja żywieniowa w praktyce
Żywienie jest bardzo istotnych czynnikiem prawidłowego rozwoju dziecka, jego samopoczucia, zdolności poznawczych i koncentracji – jakże ważnych w szkole i poza nią. Odpowiednia organizacja obiadów szkolnych to nie tylko zaspokajanie podstawowych potrzeb organizmu w celi dostarczenia składników odżywczych, ale także kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych, które będą determinowały zdrowie młodego człowieka obecnie jak i w przyszłości.
Realizacja obiadów szkolnych to także wyzwanie związane z wykorzystaniem możliwości, jakim jest jedzenie w grupie rówieśniczej, która m.in. wpływa ma wybory żywieniowe dzieci. Realizatorzy żywienia zbiorowego w szkołach pełnią zatem bardzo istotną, choć często niestety, niedocenianą rolę.
Mamy nadzieję, że ta publikacja pomoże realizować żywienie zbiorowe w szkołach z korzyścią dla zdrowia dzieci szkolnej.
Kliknij w obrazek obok, aby pobrać e-book
Autor dr Katarzyna Wolnicka | 8.12.2020 | Żywienie w placówkach edukacyjnych, Żywienie w przedszkolach i szkołach
We wszystkich państwach objętych raportem WHO (28 państwach członkowskich UE oraz Norwegii i Szwajcarii) istnieją wytyczne dotyczące żywności w szkołach, jednak standardy żywieniowe przyjmują różną formę. W zależności od kraju polityka żywieniowa w szkołach obejmuje m.in. dbałość o jakość posiłków serwowanych dzieciom podczas pobytu w szkole, wygląd stołówki, a także produkty dostępne w sklepikach szkolnych, automatach z żywnością i napojami, czy elementy edukacji żywieniowej wprowadzane do szkół oraz szkolenia personelu. W wielu krajach funkcjonują wytyczne dotyczące dostępności napojów. W większości promowany jest darmowy dostęp do wody pitnej przy jednoczesnym ograniczeniu dostępności lub zakazie napojów słodzonych cukrem.
Organizacja żywienia zbiorowego w szkołach w Europie
W Wielkiej Brytanii kładzie się duży nacisk na prawidłowo zbilansowane pod względem wartości odżywczej i estetycznie podane posiłki. Posiłki w szkolnych stołówkach muszą spełniać wymagania dla 14 różnych składników odżywczych. W ciągu dnia musi być serwowana uczniom przynajmniej jedna porcja warzyw i jedna porcja owoców, a tłuste ryby, takie jak łosoś czy makrela muszą być zapewnione co najmniej raz na trzy tygodnie. Dodatkowo uczniowie powinni mieć zapewniony dostęp do darmowej wody pitnej. Francja natomiast posiada standardy prawne określające częstotliwość podawania określonych grup produktów, np. gotowane warzywa powinny być serwowane min. 10 razy, nasiona roślin strączkowych – 10 razy, świeże owoce – min. 8 razy w miesiącu. W Austrii zaleca się podawanie określonej ilości owoców (co najmniej 3 rodzajów) na każdej przerwie. Natomiast w Finlandii zaleca się serwowanie świeżo upieczonego chleba tak często, jak jest to możliwe. We Francji prawo określa wielkość porcji posiłku, która zależy od dania i wieku ucznia oraz że każdy posiłek szkolny musi składać się z dania głównego zawierającego mięso, rybę, jaja, podroby lub ser oraz z przystawki, produktu mlecznego i przekąski lub deseru. W Danii określono wymagania co do wartości energetycznej posiłków. Zgodnie z tymi wymaganiami mały posiłek (dla dzieci w wieku 7-10 lat) powinien zapewnić 1800-2100 kJ, natomiast duży (dla dzieci w wieku 11-15 lat) – 2200-2500 kJ. Dodatkowo, stworzono 185 przepisów na posiłki zawierające odpowiednią ilość energii i składników odżywczych. W Czechach zwraca się uwagę na niekorzystny wpływ zdrowotny tłuszczu zwierzęcego oraz pozytywy olejów roślinnych. W ramach polityki żywieniowej w szkołach m.in. w Chorwacji, Estonii, Finlandii określono maksymalną dawkę tłuszczów nasyconych równą 10% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Natomiast ograniczenie co do zawartości kwasów tłuszczowych trans w diecie ucznia wprowadziły m.in. Bułgaria, Słowenia i Hiszpania.
Nie tylko wartość odżywcza…
Zalecenia szkolnej polityki żywieniowej dotyczą nie tylko wartości odżywczej i zalecanych grup produktów żywnościowych, ale również prezentacji serwowanych posiłków. W Finlandii szczególną uwagę przywiązuje się do smaku, temperatury i prezencji serwowanych potraw.
Wytyczne dotyczące samej stołówki posiadają m.in. Niemcy, gdzie zaleca się jasne kolory, odpowiednie światło, atrakcyjne wykończenie (rośliny, zdjęcia, dekoracja stołu), łatwe do czyszczenia podłogi i meble oraz przestrzeń równą 1,4 – 1,7 m2 na osobę. Podobnie na Malcie zaleca się jasne murale o tematyce żywnościowej, nowe stoły i krzesła oraz muzykę w tle. W finlandzkich szkołach zaleca się, by stołówka zapewniała przyjemne, spokojne otoczenie pozwalające uczniom odprężyć się, zrozumieć rolę posiłku oraz spędzić czas wspólnie z rówieśnikami. Mówi się o miejscach w miłej lokalizacji, czystych, dobrze oświetlonych, z małymi stołami.
W niektórych krajach za ważny element szkolnej polityki żywieniowej uznaje się szkolenia personelu w zakresie prawidłowego żywienia. Większość krajów Europy, z wyjątkiem Cypru, Czech, Irlandii, Litwy, Holandii, Norwegii, Portugalii i Anglii, posiada wymagania dotyczące szkoleń pracowników gastronomii w szkołach.
Sposoby i czas podawania posiłków
W Austrii, gdzie zajęcia trwają cały dzień, dzielą się one na nauczanie i zajęcia pozalekcyjne, posiłki podawane są w przerwie zajęć. W Portugalii, gdy zajęcia odbywają się popołudniu oprócz obiadów wydawane są też kolacje. W Niemczech posiłki są podawane pomiędzy 12:30 lub 13:00 do 14:00 a czas na spożycie wynosi 60 minut. Minimalny czas trwania przerwy na obiad to 60 minut, lecz może ona trwać nawet 90 minut. W Anglii posiłek jest zapewniony w klubach śniadaniowych lub w czasie zajęć pozalekcyjnych lub wydawany jako przekąska podczas długiej przerwy. Na Litwie obiad jest podawany podczas długiej przerwy. Na Słowacji stołówek i podają posiłki od 11:30 do 14:30 (w przypadku szkół średnich nawet do 15:00). Na Cyprze przekąski są zapewniane podczas przerw. W Hiszpanii stołówka serwuje posiłek od 12:00 do 13:00 i przeznacza się na niego od 30 minut do 1 godziny. We Francji przerwa na obiad musi trwać przynajmniej 30 minut.
Rekomendacje dotyczące sprzedaży żywności w sklepikach i automatach w krajach Europy
Żywienie w szkole dotyczy nie tylko posiłków serwowanych na stołówce. Dużą rolę odgrywają również sklepiki oraz automaty z żywnością i napojami. Jest to częste źródło drugiego śniadania oraz przekąsek dla uczniów. Niektóre kraje wprowadzają zalecenia i standardy dotyczące dostępnych w tych miejscach produktów. Na Łotwie wydano zakaz sprzedawania w szkołach i przedszkolach żywności zawierającej: sztuczne barwniki, słodziki i kofeinę. We Flandrii, natomiast, kładzie się szczególny nacisk na to, żeby wybór napojów i żywności w automatach był bardziej prozdrowotny. Dostępne powinny być: woda, mleko, soki oraz owoce, wysokobłonnikowe ciastka, produkty mleczne. Dodatkowo zaleca się, by te produkty, żywieniowo korzystniejsze, były promowane poprzez niższą cenę i większą dostępność. Natomiast w szkołach na Węgrzech i w Rumunii zabrania się dystrybucji słodzonych gazowanych napojów. Zalecane i dozwolone są: woda, niesłodzona herbata, mleko o niskiej zawartości tłuszczu i soki owocowe. Dodatkowo na Węgrzech, ale również np. w szkołach w Austrii, Belgii, Czechach i na Łotwie w określonych grupach wiekowych zabrania się lub ogranicza spożycie napojów z kofeiną i/lub alkoholem. Natomiast zalecenia polityki żywieniowej w szkołach m.in. w Norwegii i Hiszpanii mówią o wyeliminowaniu słodyczy (czekolady, ciastek, ciast itp.) z oferty sklepików szkolnych. Dalej posuwa się Grecja i Cypr, gdzie stworzono ściśle określony wykaz dozwolonych słodyczy, które mogą być sprzedawane.
W Szwecji polityka żywieniowa w szkołach zakazuje całkowicie dystrybucji słodyczy, chipsów i słonych przekąsek. Podobnie jest w Anglii. Od 2005 roku zakazano sprzedaży w automatach z przekąskami: napojów, batoników czekoladowych i chipsów. Przekąski typu: orzechy i nasiona mogą być sprzedawane w angielskich szkołach, pod warunkiem, że nie zawierają dodatku soli ani cukru. W szkołach we Francji, również od 2005, istnieje zakaz sprzedaży w automatach napojów oraz batoników czekoladowych. W Hiszpanii zastosowano ciekawe rozwiązanie, zalecając maksymalną wartość kaloryczną dla oferowanych produktów w automacie z przekąskami równą 200 kcal. Natomiast w Portugalii zaleca się, o ile to możliwe, by automaty funkcjonowały poza godzinami serwowania w szkole posiłku.
W Polsce obecnie obowiązuje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach, (Dz. U. z 2015 r. poz. 1256). Określono w nim grupy środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagania co do zawartości w nich cukru, tłuszczu i sodu.
Piśmiennictwo:
1. Storcksdieck S. genannt Bonsmann, Kardakis T., Wollgast J., Nelson M., Caldeira S. : Mapping of National School Food Policies across the EU28 plus Norway and Switzerland JRC Science And Policy Reports 2014.-
2. Departmental advice for governing Dobies. School food in England. Revised July 214 https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/344684/School_food_in_England-_June_2014-_revised_August_14.pdf.-
3. Arrêté du 30 septembre 2011 relatif à la qualité nutritionnelle des repas servis dans le cadre de la restauration scolaire JORF n°0229 du 2 octobre 2011:16575: http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000024614763 .-
4. Finnish National Board of Education (2008). School meals in Finland: http://www.oph.fi/download/47657_school_meals_in_finland.pdf .-
5. Posiłki w szkołach w Europie Polskie Biuro Eurydice. Raport. www.eurydice.org.pl
6. Nutrition in schools across Europe: A summary report of a meeting of European Nutrition Foundations, Madrid, April 2010, March 2011, Nutrition Bulletin 36(1)
