Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej logo
Wyszukiwarka
W jaki sposób żywienie dzieci wpływa na ich rozwój poznawczy i wyniki w nauce?

W jaki sposób żywienie dzieci wpływa na ich rozwój poznawczy i wyniki w nauce?

Co mają ze sobą wspólnego rozwój anatomiczny mózgu, rozwój poznawczy i proces nauki?

Zrozumienie mechanizmów rozwoju anatomicznego mózgu, rozwoju poznawczego i procesów nauki przechodzi w świetle nowych odkryć w dziedzinie neuronauki dynamiczną transformację. Jedną w fenomenalnych cech umysłu człowieka jest jego nieustanne uczenie się, które trwa całe życie, a jednym z jego kluczowych elementów, który zrewolucjonizował nasze myślenie na ten temat, jest zrozumienie, że proces nauki jest nierozerwalnie związany z rozwojem anatomicznym mózgu. Proces uczenia się w świetle nowych doniesień naukowych polega na tym, że poszczególne doświadczenia i informacje są „zapamiętywane” przez konkretne komórki nerwowe (neurony), a nawet sieci neuronów. W miarę nabywania nowych umiejętności i doświadczeń, w mózgu tworzą się nowe neurony, wypustki neuronów (dendryty) oraz połączenia pomiędzy nimi nazywane synapsami. Przepływ informacji pomiędzy poszczególnymi komórkami nerwowymi umożliwiają neuroprzekaźniki (neurotransmitery, wśród których, w proces nauki szczególnie zaangażowana jest dopamina.

Proces rozbudowy anatomicznych struktur mózgu związany z uczeniem się można porównać do rozbudowy sieci energetycznej, w której neurony symbolizują kable elektryczne, a synapsy są połączeniami pomiędzy nimi. Z czasem wokół neuronów pojawiają się otoczki mielinowe, których rola jest podobna do izolacji przewodów elektrycznych, jednak otoczki mielinowe oprócz ochrony komórek nerwowych przyśpieszają znacznie przepływ informacji wzdłuż neuronów. Te opisane, dynamiczne przebudowania struktur mózgu nazywamy neuroplastycznością. Im więcej rozgałęzień i połączeń synaptycznych, tym przekaz impulsu jest sprawniejszy i szybszy, a proces uczenia się jest efektywniejszy. Pod wpływem nauki i doświadczeń, mózg nie tylko „przeprogramowuje” istniejące połączenia, ale także tworzy zupełnie nowe trasy informacyjne. Neuroplastyczność mózgu człowieka nie tylko umożliwia adaptację i przetrwanie w dynamicznie zmieniającym się środowisku, ale również wpływa na zdolność do nauki i pamiętania. Aby dziecko nauczyło się liczyć, czytać, pisać itp. konieczny jest jego prawidłowy rozwój poznawczy.

Podstawowe elementy rozwoju poznawczego, będącego podstawą inteligencji obejmują takie aspekty jak pamięć, umiejętność kreowania i manipulowania wyobrażeniami w umyśle, zdolność koncentracji oraz tempo myślenia. Pamięć angażuje się w skuteczne zapisywanie, przechowywanie i odzyskiwanie informacji. Z kolei umiejętność korzystania z wyobrażeń umysłowych pozwala na wizualizację i modyfikację obiektów czy pojęć, nawet gdy nie są one obecne w rzeczywistości. Zdolność do skupienia i zarządzania uwagą stanowi istotny element procesu uczenia się. Tempo przetwarzania informacji jest łącznikiem wszystkich tych funkcji i przekłada się na rozwój inteligencji. Możemy śmiało powiedzieć, że wszystkie trzy procesy: rozwój anatomiczny mózgu, jego rozwój poznawczy oraz uczenie się są ze sobą ściśle powiązane i nie można ich rozdzielić (1, 2).

Które elementy żywienia dzieci wpływają pozytywnie na ich wyniki w nauce?

Naukowe doniesienia z ostatnich lat wskazują, że sposób żywienia dziecka i nastolatka, oprócz innych kluczowych czynników, jak np. genetyczne, socjologiczne, jest z jednym z kluczowych czynników wpływających na ich rozwój poznawczy oraz wyniki w nauce. W kontekście rosnącego zainteresowania wpływem diety na zdrowie i rozwój poznawczy dzieci i młodzieży, wiele badań skupia się na zrozumieniu, jak poszczególne grupy produktów spożywczych mogą wpływać na rozwój dzieci. Choć analiza tego typu dostarcza cennych informacji, warto zauważyć, że jest to podejście nieco sztuczne. Wiele substancji odżywczych obecnych jest w więcej, niż jednym produkcie lub grupie produktów. Ponadto dieta, którą spożywamy, jest złożonym układem, w którym różne składniki oddziałują na siebie nawzajem, tworząc efekty synergiczne lub antagonistyczne. Rzeczywisty wpływ na zdrowie i rozwój może wynikać nie tyle z działania pojedynczych elementów diety, ile z ich kompozycji jako całości, jak również częstotliwości spożycia posiłków. Mimo to, zrozumienie wpływu poszczególnych grup produktów spożywczych na rozwój dzieci może stanowić ważny krok w kierunku zrozumienia tych złożonych interakcji i pomóc w formułowaniu bardziej precyzyjnych zaleceń dietetycznych. Na temat składników pokarmowych mających wpływ na wyniki w nauce możesz przeczytać również tutaj.

Liczba i częstotliwość posiłków

Jednym z fundamentalnych czynników mających wpływ na rozwój poznawczy i wyniki w nauce dzieci i młodzieży pozostaje ilość i częstotliwość spożywanych przez nie posiłków. Wyniki analizy tego czynnika u ponad 46 tysięcy osób pochodzących z 42 krajów wykazały, że osoby, które regularnie spożywały śniadania oraz częściej spędzały czas z rodziną jedząc wspólnie śniadania i kolacje były bardziej skłonne do oceny własnych wyników w szkole jako lepszych w porównaniu z rówieśnikami. Ponadto, regularne spożywanie śniadań w weekendy oraz częstsze wspólne kolacje z rodziną były związane z lepszą wydajnością w szkole zarówno u chłopców, jak i dziewcząt. Wyniki te potwierdzają wcześniejsze doniesienia naukowe na ten temat. Obecność śniadania może przyczyniać się do poprawy aktywności neuronalnej oraz funkcji poznawczych, takie jak pamięć operacyjna i zdolności koncentracji, co z kolei może wpływać na wyniki w szkole. Wspólne rodzinne posiłki mogą stanowić okazję do emocjonalnej interakcji między rodzicami, a dziećmi co może przynajmniej częściowo tłumaczyć ich pozytywny wpływ na wyniki w nauce. Trudno też nie zauważyć, że spożywanie wspólnych posiłków jest związane z wyższą jakością diety. Zauważono, że w rodzinach częściej spożywających wspólne posiłki obserwuje się wyższe spożycie zdrowych produktów, takich jak owoce i warzywa. Z uwagi na fakt, że wspólne posiłki budują więzi społeczne, mogą być one również wskaźnikiem dostępności i zaangażowania rodziców w życie ich dziecka, co dodatkowo może wspierać ich osiągnięcia akademickie (3).

Orzechy

Piętnaście do trzydziestu procent tzw. suchej masy mózgu budują nienasycone kwasy tłuszczowe, dlatego nie jest dziwnym, że jego prawidłowy rozwój warunkowany jest m.in. dostarczeniem tych składników z dietą. Hipotezę tę potwierdzają wyniki badania z udziałem dzieci i młodzieży prowadzonego w Korei Południowej, w którym porównywano rozwój poznawczy badanych osób ze sposobem ich żywienia. Dzieci i młodzież spożywająca orzechy uzyskały lepsze efekty w teście SDMT (Symbol Digit Modalities Test) w którym ocenia się m.in.: pamięć werbalną, wizualną oraz zdolność do dynamicznego przełączania uwagi między różnymi zadaniami czy bodźcami (4).

Podobnie, wyniki badania prowadzonego pod kierownictwem dr Ariadny Pinar-Marti w Hiszpanii opublikowane w 2023r. rzucają światło na ewentualny wpływ codziennego spożywania 1 garści orzechów włoskich na zdolności rozumowania i rozwiązywania problemów wśród uczniów w wieku pomiędzy 11., a 16. lat. Procesy te są niezbędne w naukach ścisłych, a odpowiedzialna jest za nie tzw. inteligencja płynna. Uczniowie, którzy zastosowali się do powyższych zaleceń przez okres 6. miesięcy dodatkowo wykazywali się większą uwagą podczas lekcji, a badacze odnotowali również poprawę w zachowaniu wśród uczniów z ADHD (5).

Wpływ obecności w diecie orzechów na funkcje poznawcze był przedmiotem badań od wielu lat. Ich pozytywny wpływ na funkcje mózgu obserwowany jest w różnych grupach wiekowych, łącznie z osobami starszymi (6, 7).

Tłuste ryby morskie

Jednym z kluczowych składników pokarmowych, którego obecność w diecie przekłada się na wyniki w nauce są długołańcuchowe nienasycone kwasy tłuszczowe znane jako EPA (eikozapentaenowy) i DHA (dokozaheksaenowy) obecne głównie w tłustych rybach morskich.

Wyniki badań prowadzonych w Holandii z udziałem nastolatków w wieku pomiędzy 12., a 18. lat pokazały, że częstość spożycia tłustych ryb morskich ma związek z wynikami w nauce w zakresie słownictwa. Co ciekawe, najlepsze wyniki w nauce w tym zakresie mieli ci uczniowie, którzy dwa razy w tygodniu spożywali dania rybne o łącznej masie 450g. Prawdopodobnie wysoka zawartość kwasów EPA i DHA w tłustych rybach morskich, takich gatunków, jak łosoś, makrela, czy śledź pozytywnie wpływa na rozwój układu nerwowego, w tym neuronów mózgu. Podobne wyniki uzyskano w grupie dzieci w wieku 8-9 lat w badaniu prowadzonym m.in. w Kanadzie i Danii (8, 9).

Mleko i fermentowane napoje mleczne

Dla poprawnego rozwoju poznawczego niezwykle ważna jest obecność niektórych białek i peptydów i aminokwasów w diecie, będących substratami w budowie neuroprzekaźników układu nerwowego. Badacze koreańscy analizując dietę dzieci w powiązaniu z ich rozwojem poznawczym zwrócili uwagę, że spożywanie przez nie mleka i produktów mlecznych przynajmniej 3 razy w tygodniu wydaje się mieć wpływ na zwiększenie funkcji neuropoznawczych, m.in. takich, jak takich jak pamięć, czujność, planowanie, a dzieci pijące mleko znacznie częściej zaliczały się do grupy osiągającej najlepsze wyniki w nauce. Prawdopodobnie opisywany efekt oddziaływania nabiału na rozwój dzieci jest wynikiem obecności peptydów bioaktywnych, laktoalbuminy, tryptofanu i bakterii z rodzaju Lactobacillus w mleku i mlecznych napojach fermentowanych, jak również wapnia i witamin w grupy B, których działanie opisane zostało w dalszej części (10).

Mięso

Ocena spożycia mięsa w kontekście jego wpływu na rozwój mózgu nie jest jednoznaczna. W opisywanych wynikach badania oceny rozwoju poznawczego dzieci kanadyjskich i duńskich dzieci jedzące mięso wypadały gorzej, w stosunku do tych, którym część zjadanego mięsa zastąpiono tłustymi rybami (375g/tydzień) (9). Z drugiej strony wartości odżywcze zawarte w mięsie, takie jak białko, witaminy z grupy B (w tym B12), żelazo i cynk, mogą być korzystne dla rozwoju i funkcjonowania mózgu. Na przykład, witamina B12 jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i jej niedobory mogą prowadzić do problemów z pamięcią i koncentracją. W badaniu prowadzonym pod kierownictwem dr Kim zauważono, iż dzieci spożywające mięso i drób osiągały dobre wyniki w testach dotyczących krótkotrwałej pamięci (4). Stąd też decyzje o całkowitej eliminacji mięsa z dieta dzieci powinny być podejmowane z rozwagą. Choć aktualne stanowiska eksperckie uznają, że diety roślinne mogą być zdrowe dla dzieci i młodzieży, to jednak równocześnie podkreśla się, że istnieje pilna potrzeba przeprowadzenia badań z udziałem większej ilości uczestników, aby wypowiedzieć się jednoznacznie na temat ryzyka niedobór pokarmowych związanych ze stosowaniem takich diet. Dlatego też w przypadku stosowania diet wegetariańskich i wegańskich u dzieci i młodzieży zaleca się regularne kontrole zdrowotne i konsultacje z profesjonalistami zdrowia w celu zapewnienia odpowiedniego rozwoju dziecka na diecie bez mięsa (11, 12).

Warzywa i owoce

Wyniki badań nie pozostawiają najmniejszych wątpliwości, że spożycie warzyw i owoców przekłada się na lepszy rozwój poznawczy oraz lepsze wyniki w nauce zarówno w grupie młodszych, jak i młodzieży, a im częściej są spożywane, tym wyniki w nauce są lepsze. Najprawdopodobniej witaminy antyoksydacyjne i składniki bioaktywne zawarte w warzywach i owocach chronią komórki ośrodkowego układu nerwowego przed szkodliwymi procesami utlenienia, a obecność błonnika wzmacnia działanie tzw. osi mózg-jelito, której działanie jest przedmiotem oddzielnego artykułu (4).

Produkty zbożowe

Produkty zbożowe są dla organizmu człowieka głównym źródłem węglowodanów, które są podstawowym paliwem dla mózgu. Dla zdrowia i rozwoju, w tym poznawczego oraz procesu uczenia się korzystne jest spożycie produktów zbożowych nieprzetworzonych, powstałych z mąki razowej, zawierających ziarna. Zdecydowaną korzyścią ze spożywania takich właśnie produktów w ilościach około 360g dziennie jest utrzymywanie wyższej uwagi i czujności podczas nauki u nastolatków.

U młodszych dzieci spożywanie nawet 46g dziennie produktów zbożowych bogatych w błonnik przekłada się na lepszą percepcję wzrokową i rozumowanie przestrzenne (13). Niekorzystny wpływ diety „śmieciowej” na rozwój mózgu

Trudno spotkać badania oceniające wpływ diety na rozwój poznawczy dzieci i młodzieży, które by nie wskazywały jednoznacznie, że częste spożycie żywności przetworzonej z dużą zawartością cukru i tłuszczu, pozbawionej błonnika i innych cennych składników pokarmowych, często określanej przez badaczy mianem fast food, „junk food”, czy też po prostu „niezdrowej żywności” ma negatywny wpływ na osiągnięcia dzieci i młodzieży. Niezależnie od długości i szerokości geograficznej wyniki tych badań są podobne. Jednym z mechanizmów, które są odpowiedzialne za ten stan rzeczy jest zmniejszenie objętości i pogorszenie jakości pracy hipokampu oraz płatu czołowego, które to obszary mózgu są w bardzo dużym stopniu odpowiedzialne za proces nauki (3, 4, 14, 15).

Optymalny sposób żywienia dla rozwoju poznawczego i nauki

Regularne spożywane posiłki, ze szczególnym uwzględnieniem śniadania przekładają się lepszy rozwój poznawczy oraz wyniki w nauce zarówno młodszych dzieci, jak i młodzieży. Wyniki wielu badań na tym polu składają się na obraz diety, która jeśli jest prawidłowo skonstruowana wpiera rozwój poznawczy dziecka jednocześnie pomagając mu osiągnąć lepsze wyniki w nauce. Dobrze udokumentowany wpływ na rozwój poznawczy oraz osiągnięcia naukowe, szczególnie w zakresie matematyki i nauki języków ma stosowanie się do modelu diety śródziemnomorskiej, bogatej w warzywa, owoce, ryby, orzechy i nasiona oraz oliwę z oliwek. W takim modelu żywienia spożycie mięsa ograniczone jest głównie do drobiu serwowanego 3-4 razy w tygodniu, a podaż nasyconych kwasów tłuszczowych i węglowodanów prostych jest minimalna (16). Podobny model diety proponują eksperci z Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej w formie talerza zdrowego żywienia. Dowiedz się więcej na temat Talerza Zdrowego Żywienia w praktyce.


1. Grzywniak C. Podstawy neurobiologii w uczeniu się u dzieci młodszych. ROCZNIK KOMISJI NAUK PEDAGOGICZNYCH Tom LXIV, 2011: 95-107 PL ISSN 0079-3418.
2. Jabłoński S. Posługiwanie się pismem jako czynnik rozwoju mózgu dziecka . W: A. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 299-300). Gdańsk: GWP
3. José Francisco López-Gil J.F., Eumann Mesas A., Álvarez-Bueno C. at al. Association Between Eating Habits and Perceived School Performance: A Cross-Sectional Study Among 46,455 Adolescents From 42 Countries. Front. Nutr., 03 February 2022 Sec. Eating Behavior Volume 9 – 2022
4. Kim J.Y. and Kang S.W. Relationships between Dietary Intake and Cognitive Function in Healthy Korean Children and Adolescents. J Lifestyle Med. 2017 Jan;7(1):10-17. doi: 10.15280/jlm.2017.7.1.10
5. Pinar-Marti A. Gignac F., Fernández-Barrés S. at al. Effect of walnut consumption on neuropsychological
development in healthy adolescents: a multi-school randomised controlled trial. EClinicalMedicine
. 2023 Apr 6;59:101954. doi: 10.1016/j.eclinm.2023.101954.
6. Lockyer S. , de la Hunty A.E., Steenson S. Walnut consumption and health outcomes with public health
relevance—a systematic review of cohort studies and randomized controlled trials published from 2017 to present.
7. Chauchan A. and Chauchan V. Beneficial Effects of Walnuts on Cognition and Brain Health. Nutrients 2020, 12, 550; doi:10.3390/nu12020550.
8. De Groot R.H.M., Ouwehand C., Jolles J. Eating the right amount of fish: inverted U-shape association between fish consumption and cognitive performance and academic achievement in Dutch adolescents. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 2012 Mar;86(3):113-7.
9. Teisen M.N.,Vuholm S., Niclasen J. Effects of oily fish intake on cognitive and socioemotional function in
healthy 8–9-year-old children: the FiSK Junior randomized trial. Am J Clin Nutr 2020;112:74–83.
10. Kim S.Y., Sim S., Park B. at al. Dietary Habits Are Associated With School Performance in Adolescents. Medicine (Baltimore). 2016 Mar; 95(12).
11. Fewtrell, M., Bronsky, J., Campoy, C., Domellöf, M., Embleton, N., Fidler Mis, N., … & Molgaard, C. (2017). Complementary Feeding: A Position Paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 64(1), 119-132.
12. Chouraqui J-P. Risk Assessment of Micronutrients Deficiency in Vegetarian or Vegan Children: Not So Obvious. Nutrients 2023; 15: 2129.
13. Boushra Dalile B., Curie Kim C., Challinor A. The EAT–Lancet reference diet and cognitive function across
the life course. Lancet Planet Health. 2022 Sep;6(9):e749-e759
14. Rachel Bleiweiss-Sande R., Chui K., Wright C. Associations between Food Group Intake, Cognition, and Academic Achievement in Elementary Schoolchildren. Nutrients 2019, 11, 2722; doi:10.3390/nu11112722.
15. Burrows T., Goldman S., Olson R. K.at al. Associations between selected dietary behaviours and academic achievement: A study of Australian school aged children. Appetite 2017 Sep 1;116:372-380.
16. Tapia-Serrano M.A. a, **, Irene Esteban-Cornejo I.E., Rodriguez-Ayllon M. Adherence to the Mediterranean diet and academic performance in adolescents: Does BMI status moderate this association?. Clinical Nutrition 40 (2021) 4465e4472

Jak wspierać dziecko w kształtowaniu prawidłowych zachowań żywieniowych? Czy rówieśnicy mają wpływ na sposób żywienia dzieci?

Jak wspierać dziecko w kształtowaniu prawidłowych zachowań żywieniowych? Czy rówieśnicy mają wpływ na sposób żywienia dzieci?

Wpływ rówieśników na wybory żywieniowe dzieci i młodzieży

Chociaż literatura potwierdza, że to ​​rodzice mają największy wpływ na przekonania i zachowania dzieci dotyczące zdrowia, nie są to jedyne osoby, które uczestniczą w ich decyzjach dotyczących stylu życia, w tym sposobu odżywiania. W trakcie dorastania niezależność dzieci względem rodziców stopniowo wzrasta, podczas, gdy jednocześnie wydłuża się czas spędzany przez nie w towarzystwie rówieśników oraz przyjaciół. Dlatego to, co jada rówieśnik, może również wpływać na preferencje i wzorce żywieniowe dzieci oraz młodzieży. Według teorii społecznego uczenia się, “rówieśnik” oznacza osobę, która w przybliżeniu odpowiada wiekowi “obserwatora”. “Model” to jednostka, której zachowania, werbalizacje i wyrażenia są obserwowane i przyswajane przez obserwatora i służą, jako wskazówki do późniejszego modelowania. Obserwatorzy oceniają się poprzez porównania z innymi, a najdokładniejsze są te, z modelami o podobnych zdolnościach lub cechach. Wykazano, że “modelowanie rówieśnicze” (ang. peer-modeling) ma znaczący wpływ na chęci dzieci do próbowania nowych produktów spożywczych.

W 1980r Birch i współpracownicy wykazali, że już w grupie dzieci przedszkolnych (mediana wieku 3 lata i 10 m-cy) możliwa jest modyfikacja zachowań żywieniowych wynikająca z obserwacji rówieśników o odmiennych nawykach i preferencjach pokarmowych. Doświadczenie przeprowadzono w jadalni przedszkolnej, gdzie preferujące konkretne warzywa dziecko, siedziało przy stole z 3-ma lub 4-ma rówieśnikami o przeciwstawnych wzorcach preferencji. W trakcie posiłku dzieciom zaproponowano dwa rodzaje warzyw  (preferowane i niepreferowane), po czym poproszono je o dokonanie wyboru tylko jednego. Pierwszego dnia, obserwowane dziecko, jako pierwsze wybierało dotychczas lubiane i preferowane przez siebie warzywo, podczas gdy w kolejnych dniach (2., 3. i 4.) w pierwszej kolejności sięgało po warzywo preferowane przez rówieśników.

Wg Kaplan L. dzieci w wieku od 7 do 9 lat wykazują względnie niską podatność na wpływ rówieśników, podczas gdy wśród dzieci w wieku od 10 do 13 lat podatność ta znacząco wzrasta. Nastolatki spędzają najwięcej czasu z przyjaciółmi, a jedzenie jest dla nich ważną formą socjalizacji i rekreacji. Jednocześnie, na tym etapie rozpoczyna się zmniejszanie częstotliwości posiłków spożywanych z rodziną, przez co także jej wpływu na wybory żywieniowe nastolatków.  Potrzeba aprobaty oraz chęć utożsamiania się z własną grupą wiekową wpływa na fakt, że zachowania żywieniowe rówieśników stanowią istotny wyznacznik dla  akceptacji i wyborów żywności dzieci i nastolatków.

Na co podczas posiłków zwracają uwagę nastolatki?

W trzyletnim badaniu “Helena” dotyczącym wyborów i preferencji pokarmowych wśród europejskich nastolatków (w wieku 13 – 16 lat, w 10 państwach Europy), stwierdzono wiele podobieństw dotyczących głównych czynników wpływających na wybory żywieniowe nastolatków. We wszystkich państwach na czele listy znalazł się smak i dotyczyło to wszystkich branych w badaniu pod uwagę posiłków. Inne podobieństwa to wpływ rodziców (zwłaszcza dotyczący śniadań, a także kolacji), prozdrowotne znaczenie sposobu odżywiania (na co zwrócili uwagę raczej rodzice a nie sami uczestnicy badania), oraz wygoda przygotowania posiłku.

W Szwecji na wybory dotyczące śniadań i lunchu wpływała przede wszystkim dostępność poszczególnych dań w stołówkach szkolnych. Co ciekawe, młodzi ludzie uczestniczący w badaniu byli świadomi znaczenia sposobu żywienia dla zdrowia oraz mieli świadomość, iż ich sposób odżywiania nie zawsze jest właściwy. Trudności związane ich zdaniem ze zdrowym sposobem odżywiania polegały przede wszystkim na braku jego atrakcyjności sensorycznej (m. in. niska ocena walorów smakowych, wyglądu i zapachu), braku natychmiastowego uczucia sytości w pierwszym etapie konsumpcji, zbyt długim czasem przygotowywania posiłku oraz jego kosztowności.

Młodzi ludzie posiadali dostateczną wiedzę teoretyczną na temat związku sposobu żywienia ze stanem zdrowia, jednocześnie wielu z nich przyznało, że napotyka na problemy z wdrożeniem tej wiedzy codzienną praktykę. Brakowało im też merytorycznego wsparcia w korygowaniu niewłaściwego rozumienia niektórych faktów żywieniowych.

Zagrożenia żywieniowe przypadające na wiek dorastania:

  • błędy związane z jakością oraz częstotliwością spożywanych posiłków (tj. np.: opuszczanie głównych posiłków, w tym śniadań oraz pojadanie małowartościowych przekąsek, niskie spożycie warzyw i owoców, etc.),
  • duża podatność na reklamy niezalecanych produktów,
  • potrzeba akceptacji wśród rówieśników,
  • poczucie niezależności,
  • nadmiar zajęć szkolnych i pozaszkolnych,
  • naśladowanie stylu życia i sposobu żywienia dorosłych oraz rówieśników,
  • dbałość o smukłą sylwetkę (brak akceptacji “nowego wyglądu”),
  • zainteresowanie niekonwencjonalnymi dietami.

Jak wspierać dziecko w realizacji prawidłowych nawyków żywieniowych?

  • przypominając o plusach zdrowego odżywiania, modelując prawidłowe nawyki żywieniowe w ciągu codziennych czynności,
  • zabierając dziecko na zakupy spożywcze oraz włączając je w dokonywanie właściwych wyborów produktów żywnościowych,
  • zapraszając dziecko do pomocy w przygotowaniu zdrowych posiłków, do wspólnego gotowania, poprzez edukację żywieniowo-kulinarną,
  • analizując przedszkolny/szkolny jadłospis, omawianie z dzieckiem optymalnych wyborów produktów i posiłków (gdy są do wyboru),
  • będąc dla dziecka inspiracją i wzorem do naśladowania,
  • poprzez jedzenie rodzinnych, dobrze zbilansowanych posiłków, przy wspólnym stole, bez udziału telewizora, telefonu, etc.
  • wspierając dziecko, gdy ono samodzielnie dokonuje wyboru żywności,
  • dostarczając wsparcia informacyjnego innym rodzicom, zachęcając rodziców do dobrych praktyk żywieniowych w swoich rodzinach,
  • szukając wsparcia w szkole, wśród nauczycieli, wychowawców, dyrektora, etc.,
  • zachęcając dziecko do aktywności związanych ze zdrowym stylem życia, udziału w warsztatach gotowania (miejsce spotkań rówieśników o podobnych zainteresowaniach), pogadanek, etc.,
  • sugerując przyjazne zdrowemu odżywianiu miejsca i przestrzenie na przekąski z rówieśnikami,
  • organizując spotkania okolicznościowe, np. urodziny ze zdrowym i smacznym menu na dowód, że jest to atrakcyjna alternatywa dla standardowych, małoodżywczych przekąsek. 

Podsumowanie: 

Kontekst wpływów społecznych pokazuje, że ludzie mają tendencje do naśladowania innych, niekiedy również nieświadomie lub automatycznie. Zasada ta dotyczy także zachowań żywieniowych u osób w różnych grupach wiekowych, w tym dzieci. To, z kim dziecko spożywa posiłek na stołówce szkolnej lub na przerwie, może mieć znaczący wpływ na to, co w tym czasie zjada, o co poprosi rodzica podczas najbliższych zakupów, lub co znajdzie się następnego dnia w zabranej na prośbę dziecka z domu śniadaniówce/lunchboxie. Świadomość tego zjawiska można wykorzystać przy tworzeniu programów szkolnych z zakresu edukacji żywieniowej, gdzie dzieci uczą się nawzajem od siebie prawidłowych nawyków żywieniowych.

Wiemy już, że umiejętności społeczne rozkwitają w młodym wieku, podobnie, jak w tym czasie kształtują się i utrwalają nawyki żywieniowe. Dlatego dzieci mogą czerpać korzyści z otoczenia i funkcjonowania w grupach rówieśniczych. Pamiętając, że wpływ rówieśników może być dla wyborów żywieniowych dziecka zarówno korzystny, jak i niekorzystny, starajmy się w razie potrzeby sami te zachowania prozdrowotnie wspierać.

Piśniennictwo:

 

  1. Bandura A. : Social Learning Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall., 1977. Birch, L.L. Effects of peer models food choices and eating behaviors on preschooler’s food preferences. Child Development. 1980; 51, 489-496.
  2. Crockett, J., Sims, L. Environmental influences on children’s eating. Journal Nutrition Education. 1995; 27:235-249.
  3. James W., Nelson M., Ralph A., Leather S. Socioeconomic determinants of health. BMJ. 1997; 314, 1545-1549.
  4. Kaplan L. Coping with peer pressure. (p. 192). New York City: Rosen Publishing Group, 1996.
  5. Lowe C., Horne P., Tapper K., & Bowdery M. Effects of a peer modelling and rewards-based intervention to increase fruit and vegetable consumption in children. European Journal of Clinical Nutrition. 2004; 58, 510-522.
  6. Moreno LA et all; HELENA Study Group.Nutrition and lifestyle in european adolescents: the HELENA (Healthy Lifestyle in Europe by Nutrition in Adolescence) study. Adv Nutr. 2014; 5(5):615S-623S.
  7. Schunk D.H. Peer Models and Children’s Behavioral Change. Review of Educational Research, 57, 1987, 149-174.
  8. Steinberg L., Monahan, K. Age differences in resistance to peer influence. Developmental Psychology. 2007; 43(6), 1531-1543.
  9. Story M., Neumark-Sztainer D., French S. Individual and Environmental Influences on Adolescent Eating Behaviors. Journal of the American Dietetic Association. 2002, 102:3, S40-S51.
Organizacja żywienia w szkołach europejskich oraz wpływ wybranych rozwiązań na sposób żywienia dzieci.

Organizacja żywienia w szkołach europejskich oraz wpływ wybranych rozwiązań na sposób żywienia dzieci.

We wszystkich państwach objętych raportem WHO (28 państwach członkowskich UE oraz Norwegii i Szwajcarii) istnieją wytyczne dotyczące żywności w szkołach, jednak standardy żywieniowe przyjmują różną formę. W zależności od kraju polityka żywieniowa w szkołach obejmuje m.in. dbałość o jakość posiłków serwowanych dzieciom podczas pobytu w szkole, wygląd stołówki, a także produkty dostępne w sklepikach szkolnych, automatach z żywnością i napojami, czy elementy edukacji żywieniowej wprowadzane do szkół oraz szkolenia personelu. W wielu krajach funkcjonują wytyczne dotyczące dostępności napojów. W większości promowany jest darmowy dostęp do wody pitnej przy jednoczesnym ograniczeniu dostępności lub zakazie napojów słodzonych cukrem. 

Organizacja żywienia zbiorowego w szkołach w Europie

W Wielkiej Brytanii kładzie się duży nacisk na prawidłowo zbilansowane pod względem wartości odżywczej i estetycznie podane posiłki. Posiłki w szkolnych stołówkach muszą spełniać wymagania dla 14 różnych składników odżywczych. W ciągu dnia musi być serwowana uczniom przynajmniej jedna porcja warzyw i jedna porcja owoców, a tłuste ryby, takie jak łosoś czy makrela muszą być zapewnione co ​​najmniej raz na trzy tygodnie. Dodatkowo uczniowie powinni mieć zapewniony dostęp do darmowej wody pitnej. Francja natomiast posiada standardy prawne określające częstotliwość podawania określonych grup produktów, np. gotowane warzywa powinny być serwowane min. 10 razy, nasiona roślin strączkowych – 10 razy, świeże owoce – min. 8 razy w miesiącu. W Austrii zaleca się podawanie określonej ilości owoców (co najmniej 3 rodzajów) na każdej przerwie. Natomiast w Finlandii zaleca się serwowanie świeżo upieczonego chleba tak często, jak jest to możliwe. We Francji prawo określa wielkość porcji posiłku, która zależy od dania i wieku ucznia oraz że każdy posiłek szkolny musi składać się z dania głównego zawierającego mięso, rybę, jaja, podroby lub ser oraz z przystawki, produktu mlecznego i przekąski lub deseru. W Danii określono wymagania co do wartości energetycznej posiłków. Zgodnie z tymi wymaganiami mały posiłek (dla dzieci w wieku 7-10 lat) powinien zapewnić 1800-2100 kJ, natomiast duży (dla dzieci w wieku 11-15 lat) – 2200-2500 kJ. Dodatkowo, stworzono 185 przepisów na posiłki zawierające odpowiednią ilość energii i składników odżywczych. W Czechach zwraca się uwagę na niekorzystny wpływ zdrowotny tłuszczu zwierzęcego oraz pozytywy olejów roślinnych. W ramach polityki żywieniowej w szkołach m.in. w Chorwacji, Estonii, Finlandii określono maksymalną dawkę tłuszczów nasyconych równą 10% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Natomiast ograniczenie co do zawartości kwasów tłuszczowych trans w diecie ucznia wprowadziły m.in. Bułgaria, Słowenia i Hiszpania.

Nie tylko wartość odżywcza…

Zalecenia szkolnej polityki żywieniowej dotyczą nie tylko wartości odżywczej i zalecanych grup produktów żywnościowych, ale również prezentacji serwowanych posiłków. W Finlandii szczególną uwagę przywiązuje się do smaku, temperatury i prezencji serwowanych potraw.

Wytyczne dotyczące samej stołówki posiadają m.in. Niemcy, gdzie zaleca się jasne kolory, odpowiednie światło, atrakcyjne wykończenie (rośliny, zdjęcia, dekoracja stołu), łatwe do czyszczenia podłogi i meble oraz przestrzeń równą 1,4 – 1,7 m2 na osobę. Podobnie na Malcie zaleca się jasne murale o tematyce żywnościowej, nowe stoły i krzesła oraz muzykę w tle. W finlandzkich szkołach zaleca się, by stołówka zapewniała przyjemne, spokojne otoczenie pozwalające uczniom odprężyć się, zrozumieć rolę posiłku oraz spędzić czas wspólnie z rówieśnikami. Mówi się o miejscach w miłej lokalizacji, czystych, dobrze oświetlonych, z małymi stołami.

W niektórych krajach za ważny element szkolnej polityki żywieniowej uznaje się szkolenia personelu w zakresie prawidłowego żywienia. Większość krajów Europy, z wyjątkiem Cypru, Czech, Irlandii, Litwy, Holandii, Norwegii, Portugalii i Anglii, posiada wymagania dotyczące szkoleń pracowników gastronomii w szkołach.

Sposoby i czas podawania posiłków

W Austrii, gdzie zajęcia trwają cały dzień, dzielą się one na nauczanie i zajęcia pozalekcyjne, posiłki podawane są w przerwie zajęć. W Portugalii, gdy zajęcia odbywają się popołudniu oprócz obiadów wydawane są też kolacje. W Niemczech posiłki są podawane pomiędzy 12:30 lub 13:00 do 14:00 a czas na spożycie wynosi 60 minut. Minimalny czas trwania przerwy na obiad to 60 minut, lecz może ona trwać nawet 90 minut. W Anglii posiłek jest zapewniony w klubach śniadaniowych lub w czasie zajęć pozalekcyjnych lub wydawany jako przekąska podczas długiej przerwy. Na Litwie obiad jest podawany podczas długiej przerwy. Na Słowacji stołówek i podają posiłki od 11:30 do 14:30 (w przypadku szkół średnich nawet do 15:00). Na Cyprze przekąski są zapewniane podczas przerw. W Hiszpanii stołówka serwuje posiłek od 12:00 do 13:00 i przeznacza się na niego od 30 minut do 1 godziny. We Francji przerwa na obiad musi trwać przynajmniej 30 minut.

Rekomendacje dotyczące sprzedaży żywności w sklepikach i automatach w krajach Europy

Żywienie w szkole dotyczy nie tylko posiłków serwowanych na stołówce. Dużą rolę odgrywają również sklepiki oraz automaty z żywnością i napojami. Jest to częste źródło drugiego śniadania oraz przekąsek dla uczniów. Niektóre kraje wprowadzają zalecenia i standardy dotyczące dostępnych w tych miejscach produktów. Na Łotwie wydano zakaz sprzedawania w szkołach i przedszkolach żywności zawierającej: sztuczne barwniki, słodziki i kofeinę. We Flandrii, natomiast, kładzie się szczególny nacisk na to, żeby wybór napojów i żywności w automatach był bardziej prozdrowotny. Dostępne powinny być: woda, mleko, soki oraz owoce, wysokobłonnikowe ciastka, produkty mleczne. Dodatkowo zaleca się, by te produkty, żywieniowo korzystniejsze, były promowane poprzez niższą cenę i większą dostępność. Natomiast w szkołach na Węgrzech i w Rumunii zabrania się dystrybucji słodzonych gazowanych napojów. Zalecane i dozwolone są: woda, niesłodzona herbata, mleko o niskiej zawartości tłuszczu i soki owocowe. Dodatkowo na Węgrzech, ale również np. w szkołach w Austrii, Belgii, Czechach i na Łotwie w określonych grupach wiekowych zabrania się lub ogranicza spożycie napojów z kofeiną i/lub alkoholem. Natomiast zalecenia polityki żywieniowej w szkołach m.in. w Norwegii i Hiszpanii mówią o wyeliminowaniu słodyczy (czekolady, ciastek, ciast itp.) z oferty sklepików szkolnych. Dalej posuwa się Grecja i Cypr, gdzie stworzono ściśle określony wykaz dozwolonych słodyczy, które mogą być sprzedawane.

W Szwecji polityka żywieniowa w szkołach zakazuje całkowicie dystrybucji słodyczy, chipsów i słonych przekąsek. Podobnie jest w Anglii. Od 2005 roku zakazano sprzedaży w automatach z przekąskami: napojów, batoników czekoladowych i chipsów. Przekąski typu: orzechy i nasiona mogą być sprzedawane w angielskich szkołach, pod warunkiem, że nie zawierają dodatku soli ani cukru. W szkołach we Francji, również od 2005, istnieje zakaz sprzedaży w automatach napojów oraz batoników czekoladowych. W Hiszpanii zastosowano ciekawe rozwiązanie, zalecając maksymalną wartość kaloryczną dla oferowanych produktów w automacie z przekąskami równą 200 kcal. Natomiast w Portugalii zaleca się, o ile to możliwe, by automaty funkcjonowały poza godzinami serwowania w szkole posiłku.

W Polsce obecnie obowiązuje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca   2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach, (Dz. U. z 2015 r. poz. 1256). Określono w nim grupy środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagania co do zawartości w nich cukru, tłuszczu i sodu.

 

Piśmiennictwo:

1. Storcksdieck  S. genannt Bonsmann, Kardakis T., Wollgast J., Nelson M., Caldeira S. : Mapping of National School Food Policies across the EU28 plus Norway and Switzerland JRC  Science  And  Policy  Reports 2014.-

2. Departmental advice for governing Dobies. School food in England. Revised July 214 https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/344684/School_food_in_England-_June_2014-_revised_August_14.pdf.-

3. Arrêté du 30 septembre 2011 relatif à la qualité nutritionnelle des repas servis dans le cadre de la restauration scolaire JORF n°0229 du 2 octobre 2011:16575: http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000024614763 .-

4. Finnish National Board of Education (2008). School meals in Finland: http://www.oph.fi/download/47657_school_meals_in_finland.pdf .-

5. Posiłki w szkołach w Europie Polskie Biuro Eurydice. Raport. www.eurydice.org.pl

6. Nutrition in schools across Europe: A summary report of a meeting of European Nutrition Foundations, Madrid, April 2010, March 2011, Nutrition Bulletin 36(1)

Żywienie zbiorowe w szkołach i przedszkolach – najczęściej zadawane pytania

Żywienie zbiorowe w szkołach i przedszkolach – najczęściej zadawane pytania

Poniżej znajdują się odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania odnośnie żywienia zbiorowego w jednostkach systemu oświaty.

Kto sprawuje kontrolę nad jakością posiłków podawanych dzieciom w ramach żywienia dzieci i młodzieży w przedszkolach i szkołach?

Kontrolę nad spełnianiem wymagań z zakresu żywienia zbiorowego w szkołach i przedszkolach pełnią organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. W praktyce oznacza to, że oceną jakości posiłków w jednostkach systemu oświaty a także realizacją żywienia zgodną z obowiązującymi przepisami zajmują się Stacje Sanitarno – Epidemiologiczne właściwe dla danego terenu.

Jakie produkty mogą być stosowane w żywieniu dzieci i młodzieży w stołówce szkolnej?

W żywieniu zbiorowym w szkole powinno się uwzględnić rekomendacje z zakresu prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży a także rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 roku w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełnić środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154). Zgodnie z zapisami zawartymi w paragrafie 2 rozporządzenia MZ środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty muszą spełniać odpowiednie wymagania dla danej grupy wiekowej, wynikające z aktualnych norm żywienia dla populacji polskiej (Instytutu Żywności i Żywienia). Ponadto w rozporządzeniu zawarte są wytyczne co do odpowiedniego doboru i częstotliwości podaży poszczególnych grup produktów w posiłkach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży. Rekomendacje co do posiłków szkolnych i przedszkolnych zakładają między innymi uwzględnienie większej ilości warzyw i owoców, większą podaż produktów zbożowych pełnoziarnistych, większa podaż ryb, organicznie potraw smażonych, zapewnienie dzieciom napojów o określonej zawartości cukrów. Wskazówki odnośnie żywienia dzieci i młodzieży znajdują się m.in. na stronie Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej: http://www.ncez.pl.

Czy w żywieniu dzieci w przedszkolu można podawać płatki śniadaniowe np. kukurydziane lub słodkie płatki jako dodatek do mleka?

W diecie dzieci i młodzieży polecane są produkty jak najmniej przetworzone, czyli w przypadku płatków śniadaniowych polecane są naturalne płatki zbożowe np. owsiane, jęczmienne. Płatki kukurydziane oraz słodkie płatki śniadaniowe należą do produktów wysoko przetworzonych. Produkty te mogą zawierać różne dodane składniki, m.in. cukier czy sól, które w diecie dzieci powinny być jak najbardziej ograniczane. Słodkie płatki śniadaniowe nie są polecane jako stały element diety dziecka. Dzieci w przedszkolu mogą otrzymywać płatki kukurydziane oraz słodkie płatki śniadaniowe jako urozmaicenie jadłospisu i w bardzo ograniczonej ilości. Jadłospis przedszkolny powinien uwzględniać naturalne płatki zbożowe, podawane z produktem mlecznym (mleko, jogurt, kefir) oraz z dodatkiem owoców.

Czy przedszkole jest zobowiązane do udzielenia rodzicom informacji o składzie produktów użytych do przygotowania potraw (np. skład wędliny, pieczywa, dżemu)?

Rozporządzenie MZ z dnia 26.07.2016 r nie uwzględnia przepisu mówiącego o obowiązku udzielenia rodzicom informacji o składzie produktów użytych do przygotowania potraw, jednak w tym przypadku obwiązującym przepisem prawnym jest inne rozporządzenie, które zobowiązuje realizatorów żywienia zbiorowego w placówkach oświatowych do informowania rodziców o składzie użytych produktów spożywczych. Przepisem prawnym obowiązującym w żywieniu zbiorowym m.in. w przedszkolach i szkołach jest rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych. Według § 19  ww. rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jadłospisy posiłków serwowanych dzieciom w jednostkach systemu oświaty powinny zawierać wykaz składników poszczególnych potraw. W związku z powyższym rodzice mają prawo wymagać udostępnienia wykazu składników wchodzących w skład podawanych produktów spożywczych np. wędliny, dżemu, pieczywa itp. Wykaz ten powinien znajdować się w miejscu dostępnym dla rodziców. Znakowanie żywności nieopakowanej, czyli w tym przypadku posiłków podawanych w przedszkolu, wartością odżywczą nie jest obowiązkowe.

Ile warzyw i owoców powinien zawierać jadłospis w przedszkolu? Czy w okresie zimowym można stosować mrożonki?

Według zapisów Rozporządzenie MZ z dn. 26.07.2016 każdy posiłek przedszkolny powinien zawierać warzywo lub owoc Zgodnie z rekomendacjami dotyczącymi żywienia dzieci w wieku przedszkolnym jadłospis w placówce powinien zawierać co najmniej dwie porcje warzyw i co najmniej jedną porcję owoców. Z uwagi na to, że warzywa  i  owoce  różnią  się między  sobą  składem  i wartością  odżywczą należy  spożywać różnobarwne  warzywa  i  owoce. Warto przy tym pamiętać, że zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia należy uwzględnić więcej warzyw  niż owoców. Wybierać należy warzywa i owoce sezonowe, w okresie zimy i wczesnej wiosny można stosować mrożonki. Stosowanie mrożonych warzyw i owoców jest polecaną alternatywą w okresie braku świeżych warzyw i owoców.

Czy firma cateringowa udostepniająca posiłki do szkół i przedszkoli zobowiązana jest do prowadzenia żywienia na takich samych zasadach co stołówka/kuchnia stacjonarna w placówce?

Firma cateringowa zobowiązana jest do prowadzenia żywienia zgodnego z rekomendacjami i przepisami legislacyjnymi aktualnie obowiązującymi w Polsce. Żywienie realizowane przez firmę cateringową podlega takim samym przepisom i normom jak każda inna forma żywienia dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty.

 

Piśmiennictwo:

  1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 roku w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełnić środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w  tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154).
  2. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych.
Dieta planetarna a żywienie zbiorowe w szkole.

Dieta planetarna a żywienie zbiorowe w szkole.

Dieta dla planety

Wszystkie etapy związane z produkcją żywności wnoszą wkład w zmiany klimatyczne. Produkcja żywności w tym: rolnictwo, transport, przetwórstwo, przygotowanie posiłków a także zagospodarowanie odpadów, związane są z emisją gazów cieplarnianych, która wynosi 25-27% całej puli emisji gazów cieplarnianych. Na 1 kg wyprodukowanej żywności przypada ok. 4,5 kg dwutlenku węgla uwalnianego do atmosfery. Największe ilości gazów cieplarnianych emituje produkcja mięsa i innych produktów zwierzęcych. Dieta planetarna charakteryzuje się m.in.: zwiększeniem ilości posiłków z wykorzystaniem nasion roślin strączkowych, sezonowych warzyw i owoców, produktów zbożowych pełnoziarnistych i roślin bulwiastych z jednoczesnym ograniczeniem mięsa i przetworów mięsnych.

W żywieniu zbiorowym realizacja diety planetarnej jest ważnym zadaniem dla wszystkich osób zajmujących się realizacją żywienia w szkole. Warunkiem sukcesu wprowadzanych zmian jest edukacja zarówno personelu, jak i uczniów i rodziców. Drugim warunkiem skutecznej realizacji diety planetarnej jest stopniowe wprowadzanie zmian w jadłospisie, tak aby zarówno uczniowie jak i rodzice mogli zapoznać się ze zmianami w sposób ewolucyjny, zwłaszcza, że dla wielu osób zasady diety planetarnej mogą być nowe i na początku niezrozumiałe.

Zmiana postaw u podstaw

Żywienie ucznia w szkole jest integralną częścią procesu nauczania. Szkoła zajmuje się edukacją dzieci i młodzieży, ale też kształtowaniem postaw związanych ze zdrowiem oraz poszanowaniem środowiska naturalnego. Szkoła powinna stworzyć odpowiednie warunki dla kształtowania postaw prozdrowotnych uczniów, w tym zapewnić: zdrowe sklepiki szkolne, prawidłowo skomponowane pod względem wartości odżywczej obiady szkolne, organizacje wspólnych z nauczycielem drugich śniadań na wystarczająco długiej przerwie, edukację żywieniową i kulinarną a także edukację rodzica. Jak widać jest to problem złożony, wieloaspektowy, wymagający współpracy całego środowiska szkolnego, nie tylko osób bezpośrednio zajmujących się przygotowaniem posiłków, ale także dyrekcji placówki oraz nauczycieli.

Należy podkreślić, że zmiany na talerzu to tak naprawdę zmiany nawyków żywieniowych a co za tym idzie zmiany myślenia i postępowania. Zmian tych nie przeprowadzi się szybko, proces należy rozłożyć czasem na wiele lat, ale trzeba to robić ze względu na zdrowie planety, czyli także ze względu na zdrowie przyszłych pokoleń.

Praktyczne zmiany w stołówce szkolnej – dieta planetarna

  • Zwiększenie ilości posiłków z wykorzystaniem nasion roślin strączkowych.
  • Zwiększenie ilości posiłków z wykorzystaniem produktów zbożowych pełnoziarnistych.
  • Zwiększenie ilości warzyw i owoców w diecie.
  • Korzystanie z sezonowych warzyw i owoców a także z regionalnych produktów.
  • Ograniczenie spożycie mięsa i produktów mięsnych.
  • Ograniczenie ilości spożywanego cukru

Nie wyrzucaj!

Wyrzucanie jedzenia jest niestety w Polsce dużym problemem i dotyczy praktycznie większości gospodarstw domowych. Aż 42% Polaków przyznaje się do wyrzucania żywności. Statystyczny Polak wyrzuca rocznie 235 kg jedzenia. Wyrzucane są przede wszystkim: pieczywo, owoce, wędliny, warzywa oraz mleko i przetwory mleczne.

Marnowanie żywności dotyczy także placówek oświatowych. Żywienie zbiorowe w szkołach związane jest niestety z dużą ilością wyrzucanej żywności. Według badania firmy Venturis HoReCa zajmującej się m.in. pomiarem ilości wyrzucanej żywności w placówkach oświatowych wynika, że w ciągu roku kuchnia dla 400 uczniów z klas 1-4 jedzących w szkole obiad wyrzuca do kosza łącznie ponad 19 ton jedzenia. Żywność w stołówce szkolnej marnowana jest na każdym etapie wytwarzania posiłków, czyli wyrzucana jest żywność wyprodukowana oraz żywność wydana, ale nie zjedzona (tzw. resztki talerzowe). Problem ten jest problemem dotykającym placówki od wielu lat. Dopiero niedawno zaczęto zwracać uwagę na problem marnowania żywności w żywieniu zbiorowym w szkołach i przedszkolach. Oprócz kwestii środowiskowych, etyczno-społecznych oraz finansowych dochodzi jeszcze niezwykle istotny aspekt edukacyjny. Edukacja dzieci i młodzieży w aspekcie ochrony środowiska powinna być oparta na budowaniu świadomości i właściwych postaw w konkretnych działaniach praktycznych w tym nie marnowaniu jedzenia. Jeżeli uczeń zostawia jedzenie na talerzu to znaczy, że jedzenie to będzie wyrzucone. Żadne zajęcia teoretyczne nie pomogą, jeśli w praktyce dziecko widzi, że jedzenie można wyrzucić.  Należy podejmować szereg konkretnych działań, aby uczniowie zjadali posiłek obiadowy. 

Wyrzucanie jedzenia to także marnowanie wody. Nie każdy zdaje sobie sprawę, że do wyprodukowania 1 kg mięsa zużywa się średnio 10-30 tys. litrów wody, 1 kg ziemniaków – 300 litrów, 1 kanapki – 70 litrów wody. Wyrzucając jedzenie także marnujemy wodę.

Jak nie wyrzucać jedzenia w szkole?

Problem marnowania żywności w szkołach jest problemem złożonym i wymaga podjęcia szeregu działań zarówno przez bezpośrednich realizatorów żywienia zbiorowego (ajenci, intendenci, pracownicy kuchni, zaopatrzeniowcy) ale także przez dyrektorów, nauczycieli oraz rodziców.

Problem niemarnowania żywności w szkole dotyczy przede wszystkim organizacji żywienia w placówce. Jest to m.in.: odpowiednio długa przerwa obiadowa, podczas której uczeń będzie mógł spokojnie zjeść posiłek. Trudno wymagać od ucznia, aby zjadł obiad, kiedy nie ma na to po prostu wystarczającej ilości czasu. To samo dotyczy organizacji przerwy śniadaniowej – co najmniej 15-minutowej, najlepiej w klasie, w spokojnej atmosferze. Warunki, w których uczeń spożywa posiłek są tak samo ważne jak to, co na talerzu. Uczeń, który jest głodny, ponieważ nie zjadł drugiego śniadania lub obiadu gorzej funkcjonuje w szkole, ma problemy z koncentracją, przyswajaniem wiedzy a także z relacjami z rówieśnikami. Uczeń głodny będzie sięgał po niekorzystne dla niego produkty takie jak słodycze, słone przekąski czy słodkie napoje.

Kolejnym warunkiem, który powinien być spełniony to estetyka podawania posiłków, jego atrakcyjność smakowa i wizualna. Dobrą praktyką jest dawanie uczniom wyboru odnośnie np. warzyw, owoców czy formy podania posiłku (np. z sosem czy bez sosu, ziemniaki czy kasza). Każdy z nas zje chętniej to, co sam wybierze. Nadszedł czas, aby w polskiej szkole uczeń zaczął mieć wybór nawet jeśli na początek ten wybór będzie dotyczył dwóch rodzajów warzyw lub dwóch rodzajów produktów zbożowych.

Szkolenie kadry – element sukcesu

Niezbędną kwestią jest również równoczesna inwestycja w szkolenie kadry zajmującej się żywieniem dzieci. Istnieje potrzeba szkoleń intendentów oraz osób bezpośrednio przygotowujących posiłki z zakresu obowiązujących przepisów prawnych, zasad prawidłowego żywienia, praktyki kulinarnej.

Wiele kuchni wymaga także modernizacji i doposażenia. Istnieje konieczność podjęcia działań w zakresie doposażenia oraz poprawy warunków funkcjonowania miejsc przeznaczonych do spożywania posiłków, z uwzględnieniem właściwej jakości potraw
i budowaniem prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci.

Dobre praktyki w szkole

  • Obiad jest smaczny i estetycznie podany.
  • Uczniowie mają wybór (np. warzywny szwedzki stół – uczeń sam wybiera warzywa).
  • Stołówka szkolna korzysta z sezonowych warzyw i owoców.
  • Uczniowie samodzielnie nalewają zupę.
  • Przerwa obiadowa trwa minimum 20 minut.
  • Raz w tygodniu jest dzień regionalny np. kuchnia włoska, grecka, śląska.
  • Uczniowie mają wpływ na jadłospis – raz w tygodniu kuchnia przygotowuje posiłek na życzenie uczniów, z zachowaniem zasad prawidłowego żywienia.
  • Szkoła podejmuje działania związane z edukacją uczniów i rodziców w aspekcie diety planetarnej ze szczególnym uwzględnieniem niemarnowania żywności.
  • Szkoła prowadzi szkolenia dla kadry w zakresie diety planetarnej, kształtowania nawyków żywieniowych i szeroko pojętych działań z zakresu prawidłowego żywienia.

 

Literatura:

– Raport „Nie marnuję jedzenia 2018” FPBŻ
www.proveg.com/pl/zmieniajklimatniediete