Archiwa żywienie dzieci i młodzieży - Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej

Jak wspierać dziecko w kształtowaniu prawidłowych zachowań żywieniowych? Czy rówieśnicy mają wpływ na sposób żywienia dzieci?

Autor mgr Beata Jabłonowska-Lietz | 20.12.2021 | Dzieci przedszkolne i szkolne

Wpływ rówieśników na wybory żywieniowe dzieci i młodzieży

Chociaż literatura potwierdza, że to rodzice mają największy wpływ na przekonania i zachowania dzieci dotyczące zdrowia, nie są to jedyne osoby, które uczestniczą w ich decyzjach dotyczących stylu życia, w tym sposobu odżywiania. W trakcie dorastania niezależność dzieci względem rodziców stopniowo wzrasta, podczas, gdy jednocześnie wydłuża się czas spędzany przez nie w towarzystwie rówieśników oraz przyjaciół. Dlatego to, co jada rówieśnik, może również wpływać na preferencje i wzorce żywieniowe dzieci oraz młodzieży. Według teorii społecznego uczenia się, “rówieśnik” oznacza osobę, która w przybliżeniu odpowiada wiekowi “obserwatora”. “Model” to jednostka, której zachowania, werbalizacje i wyrażenia są obserwowane i przyswajane przez obserwatora i służą, jako wskazówki do późniejszego modelowania. Obserwatorzy oceniają się poprzez porównania z innymi, a najdokładniejsze są te, z modelami o podobnych zdolnościach lub cechach. Wykazano, że “modelowanie rówieśnicze” (ang. peer-modeling) ma znaczący wpływ na chęci dzieci do próbowania nowych produktów spożywczych.

W 1980r Birch i współpracownicy wykazali, że już w grupie dzieci przedszkolnych (mediana wieku 3 lata i 10 m-cy) możliwa jest modyfikacja zachowań żywieniowych wynikająca z obserwacji rówieśników o odmiennych nawykach i preferencjach pokarmowych. Doświadczenie przeprowadzono w jadalni przedszkolnej, gdzie preferujące konkretne warzywa dziecko, siedziało przy stole z 3-ma lub 4-ma rówieśnikami o przeciwstawnych wzorcach preferencji. W trakcie posiłku dzieciom zaproponowano dwa rodzaje warzyw (preferowane i niepreferowane), po czym poproszono je o dokonanie wyboru tylko jednego. Pierwszego dnia, obserwowane dziecko, jako pierwsze wybierało dotychczas lubiane i preferowane przez siebie warzywo, podczas gdy w kolejnych dniach (2., 3. i 4.) w pierwszej kolejności sięgało po warzywo preferowane przez rówieśników.

Wg Kaplan L. dzieci w wieku od 7 do 9 lat wykazują względnie niską podatność na wpływ rówieśników, podczas gdy wśród dzieci w wieku od 10 do 13 lat podatność ta znacząco wzrasta. Nastolatki spędzają najwięcej czasu z przyjaciółmi, a jedzenie jest dla nich ważną formą socjalizacji i rekreacji. Jednocześnie, na tym etapie rozpoczyna się zmniejszanie częstotliwości posiłków spożywanych z rodziną, przez co także jej wpływu na wybory żywieniowe nastolatków. Potrzeba aprobaty oraz chęć utożsamiania się z własną grupą wiekową wpływa na fakt, że zachowania żywieniowe rówieśników stanowią istotny wyznacznik dla akceptacji i wyborów żywności dzieci i nastolatków.

Na co podczas posiłków zwracają uwagę nastolatki?

W trzyletnim badaniu “Helena” dotyczącym wyborów i preferencji pokarmowych wśród europejskich nastolatków (w wieku 13 – 16 lat, w 10 państwach Europy), stwierdzono wiele podobieństw dotyczących głównych czynników wpływających na wybory żywieniowe nastolatków. We wszystkich państwach na czele listy znalazł się smak i dotyczyło to wszystkich branych w badaniu pod uwagę posiłków. Inne podobieństwa to wpływ rodziców (zwłaszcza dotyczący śniadań, a także kolacji), prozdrowotne znaczenie sposobu odżywiania (na co zwrócili uwagę raczej rodzice a nie sami uczestnicy badania), oraz wygoda przygotowania posiłku.

W Szwecji na wybory dotyczące śniadań i lunchu wpływała przede wszystkim dostępność poszczególnych dań w stołówkach szkolnych. Co ciekawe, młodzi ludzie uczestniczący w badaniu byli świadomi znaczenia sposobu żywienia dla zdrowia oraz mieli świadomość, iż ich sposób odżywiania nie zawsze jest właściwy. Trudności związane ich zdaniem ze zdrowym sposobem odżywiania polegały przede wszystkim na braku jego atrakcyjności sensorycznej (m. in. niska ocena walorów smakowych, wyglądu i zapachu), braku natychmiastowego uczucia sytości w pierwszym etapie konsumpcji, zbyt długim czasem przygotowywania posiłku oraz jego kosztowności.

Młodzi ludzie posiadali dostateczną wiedzę teoretyczną na temat związku sposobu żywienia ze stanem zdrowia, jednocześnie wielu z nich przyznało, że napotyka na problemy z wdrożeniem tej wiedzy codzienną praktykę. Brakowało im też merytorycznego wsparcia w korygowaniu niewłaściwego rozumienia niektórych faktów żywieniowych.

Zagrożenia żywieniowe przypadające na wiek dorastania:

błędy związane z jakością oraz częstotliwością spożywanych posiłków (tj. np.: opuszczanie głównych posiłków, w tym śniadań oraz pojadanie małowartościowych przekąsek, niskie spożycie warzyw i owoców, etc.),
duża podatność na reklamy niezalecanych produktów,
potrzeba akceptacji wśród rówieśników,
poczucie niezależności,
nadmiar zajęć szkolnych i pozaszkolnych,
naśladowanie stylu życia i sposobu żywienia dorosłych oraz rówieśników,
dbałość o smukłą sylwetkę (brak akceptacji “nowego wyglądu”),
zainteresowanie niekonwencjonalnymi dietami.

Jak wspierać dziecko w realizacji prawidłowych nawyków żywieniowych?

przypominając o plusach zdrowego odżywiania, modelując prawidłowe nawyki żywieniowe w ciągu codziennych czynności,
zabierając dziecko na zakupy spożywcze oraz włączając je w dokonywanie właściwych wyborów produktów żywnościowych,
zapraszając dziecko do pomocy w przygotowaniu zdrowych posiłków, do wspólnego gotowania, poprzez edukację żywieniowo-kulinarną,
analizując przedszkolny/szkolny jadłospis, omawianie z dzieckiem optymalnych wyborów produktów i posiłków (gdy są do wyboru),
będąc dla dziecka inspiracją i wzorem do naśladowania,
poprzez jedzenie rodzinnych, dobrze zbilansowanych posiłków, przy wspólnym stole, bez udziału telewizora, telefonu, etc.
wspierając dziecko, gdy ono samodzielnie dokonuje wyboru żywności,
dostarczając wsparcia informacyjnego innym rodzicom, zachęcając rodziców do dobrych praktyk żywieniowych w swoich rodzinach,
szukając wsparcia w szkole, wśród nauczycieli, wychowawców, dyrektora, etc.,
zachęcając dziecko do aktywności związanych ze zdrowym stylem życia, udziału w warsztatach gotowania (miejsce spotkań rówieśników o podobnych zainteresowaniach), pogadanek, etc.,
sugerując przyjazne zdrowemu odżywianiu miejsca i przestrzenie na przekąski z rówieśnikami,
organizując spotkania okolicznościowe, np. urodziny ze zdrowym i smacznym menu na dowód, że jest to atrakcyjna alternatywa dla standardowych, małoodżywczych przekąsek.

Podsumowanie:

Kontekst wpływów społecznych pokazuje, że ludzie mają tendencje do naśladowania innych, niekiedy również nieświadomie lub automatycznie. Zasada ta dotyczy także zachowań żywieniowych u osób w różnych grupach wiekowych, w tym dzieci. To, z kim dziecko spożywa posiłek na stołówce szkolnej lub na przerwie, może mieć znaczący wpływ na to, co w tym czasie zjada, o co poprosi rodzica podczas najbliższych zakupów, lub co znajdzie się następnego dnia w zabranej na prośbę dziecka z domu śniadaniówce/lunchboxie. Świadomość tego zjawiska można wykorzystać przy tworzeniu programów szkolnych z zakresu edukacji żywieniowej, gdzie dzieci uczą się nawzajem od siebie prawidłowych nawyków żywieniowych.

Wiemy już, że umiejętności społeczne rozkwitają w młodym wieku, podobnie, jak w tym czasie kształtują się i utrwalają nawyki żywieniowe. Dlatego dzieci mogą czerpać korzyści z otoczenia i funkcjonowania w grupach rówieśniczych. Pamiętając, że wpływ rówieśników może być dla wyborów żywieniowych dziecka zarówno korzystny, jak i niekorzystny, starajmy się w razie potrzeby sami te zachowania prozdrowotnie wspierać.

Piśniennictwo:

Bandura A. : Social Learning Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall., 1977. Birch, L.L. Effects of peer models food choices and eating behaviors on preschooler’s food preferences. Child Development. 1980; 51, 489-496.
Crockett, J., Sims, L. Environmental influences on children’s eating. Journal Nutrition Education. 1995; 27:235-249.
James W., Nelson M., Ralph A., Leather S. Socioeconomic determinants of health. BMJ. 1997; 314, 1545-1549.
Kaplan L. Coping with peer pressure. (p. 192). New York City: Rosen Publishing Group, 1996.
Lowe C., Horne P., Tapper K., & Bowdery M. Effects of a peer modelling and rewards-based intervention to increase fruit and vegetable consumption in children. European Journal of Clinical Nutrition. 2004; 58, 510-522.
Moreno LA et all; HELENA Study Group.Nutrition and lifestyle in european adolescents: the HELENA (Healthy Lifestyle in Europe by Nutrition in Adolescence) study. Adv Nutr. 2014; 5(5):615S-623S.
Schunk D.H. Peer Models and Children’s Behavioral Change. Review of Educational Research, 57, 1987, 149-174.
Steinberg L., Monahan, K. Age differences in resistance to peer influence. Developmental Psychology. 2007; 43(6), 1531-1543.
Story M., Neumark-Sztainer D., French S. Individual and Environmental Influences on Adolescent Eating Behaviors. Journal of the American Dietetic Association. 2002, 102:3, S40-S51.

Organizacja żywienia w szkołach europejskich oraz wpływ wybranych rozwiązań na sposób żywienia dzieci.

Autor dr Katarzyna Wolnicka | 8.12.2020 | Żywienie w placówkach edukacyjnych, Żywienie w przedszkolach i szkołach

We wszystkich państwach objętych raportem WHO (28 państwach członkowskich UE oraz Norwegii i Szwajcarii) istnieją wytyczne dotyczące żywności w szkołach, jednak standardy żywieniowe przyjmują różną formę. W zależności od kraju polityka żywieniowa w szkołach obejmuje m.in. dbałość o jakość posiłków serwowanych dzieciom podczas pobytu w szkole, wygląd stołówki, a także produkty dostępne w sklepikach szkolnych, automatach z żywnością i napojami, czy elementy edukacji żywieniowej wprowadzane do szkół oraz szkolenia personelu. W wielu krajach funkcjonują wytyczne dotyczące dostępności napojów. W większości promowany jest darmowy dostęp do wody pitnej przy jednoczesnym ograniczeniu dostępności lub zakazie napojów słodzonych cukrem.

Organizacja żywienia zbiorowego w szkołach w Europie

W Wielkiej Brytanii kładzie się duży nacisk na prawidłowo zbilansowane pod względem wartości odżywczej i estetycznie podane posiłki. Posiłki w szkolnych stołówkach muszą spełniać wymagania dla 14 różnych składników odżywczych. W ciągu dnia musi być serwowana uczniom przynajmniej jedna porcja warzyw i jedna porcja owoców, a tłuste ryby, takie jak łosoś czy makrela muszą być zapewnione co najmniej raz na trzy tygodnie. Dodatkowo uczniowie powinni mieć zapewniony dostęp do darmowej wody pitnej. Francja natomiast posiada standardy prawne określające częstotliwość podawania określonych grup produktów, np. gotowane warzywa powinny być serwowane min. 10 razy, nasiona roślin strączkowych – 10 razy, świeże owoce – min. 8 razy w miesiącu. W Austrii zaleca się podawanie określonej ilości owoców (co najmniej 3 rodzajów) na każdej przerwie. Natomiast w Finlandii zaleca się serwowanie świeżo upieczonego chleba tak często, jak jest to możliwe. We Francji prawo określa wielkość porcji posiłku, która zależy od dania i wieku ucznia oraz że każdy posiłek szkolny musi składać się z dania głównego zawierającego mięso, rybę, jaja, podroby lub ser oraz z przystawki, produktu mlecznego i przekąski lub deseru. W Danii określono wymagania co do wartości energetycznej posiłków. Zgodnie z tymi wymaganiami mały posiłek (dla dzieci w wieku 7-10 lat) powinien zapewnić 1800-2100 kJ, natomiast duży (dla dzieci w wieku 11-15 lat) – 2200-2500 kJ. Dodatkowo, stworzono 185 przepisów na posiłki zawierające odpowiednią ilość energii i składników odżywczych. W Czechach zwraca się uwagę na niekorzystny wpływ zdrowotny tłuszczu zwierzęcego oraz pozytywy olejów roślinnych. W ramach polityki żywieniowej w szkołach m.in. w Chorwacji, Estonii, Finlandii określono maksymalną dawkę tłuszczów nasyconych równą 10% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Natomiast ograniczenie co do zawartości kwasów tłuszczowych trans w diecie ucznia wprowadziły m.in. Bułgaria, Słowenia i Hiszpania.

Nie tylko wartość odżywcza…

Zalecenia szkolnej polityki żywieniowej dotyczą nie tylko wartości odżywczej i zalecanych grup produktów żywnościowych, ale również prezentacji serwowanych posiłków. W Finlandii szczególną uwagę przywiązuje się do smaku, temperatury i prezencji serwowanych potraw.

Wytyczne dotyczące samej stołówki posiadają m.in. Niemcy, gdzie zaleca się jasne kolory, odpowiednie światło, atrakcyjne wykończenie (rośliny, zdjęcia, dekoracja stołu), łatwe do czyszczenia podłogi i meble oraz przestrzeń równą 1,4 – 1,7 m2 na osobę. Podobnie na Malcie zaleca się jasne murale o tematyce żywnościowej, nowe stoły i krzesła oraz muzykę w tle. W finlandzkich szkołach zaleca się, by stołówka zapewniała przyjemne, spokojne otoczenie pozwalające uczniom odprężyć się, zrozumieć rolę posiłku oraz spędzić czas wspólnie z rówieśnikami. Mówi się o miejscach w miłej lokalizacji, czystych, dobrze oświetlonych, z małymi stołami.

W niektórych krajach za ważny element szkolnej polityki żywieniowej uznaje się szkolenia personelu w zakresie prawidłowego żywienia. Większość krajów Europy, z wyjątkiem Cypru, Czech, Irlandii, Litwy, Holandii, Norwegii, Portugalii i Anglii, posiada wymagania dotyczące szkoleń pracowników gastronomii w szkołach.

Sposoby i czas podawania posiłków

W Austrii, gdzie zajęcia trwają cały dzień, dzielą się one na nauczanie i zajęcia pozalekcyjne, posiłki podawane są w przerwie zajęć. W Portugalii, gdy zajęcia odbywają się popołudniu oprócz obiadów wydawane są też kolacje. W Niemczech posiłki są podawane pomiędzy 12:30 lub 13:00 do 14:00 a czas na spożycie wynosi 60 minut. Minimalny czas trwania przerwy na obiad to 60 minut, lecz może ona trwać nawet 90 minut. W Anglii posiłek jest zapewniony w klubach śniadaniowych lub w czasie zajęć pozalekcyjnych lub wydawany jako przekąska podczas długiej przerwy. Na Litwie obiad jest podawany podczas długiej przerwy. Na Słowacji stołówek i podają posiłki od 11:30 do 14:30 (w przypadku szkół średnich nawet do 15:00). Na Cyprze przekąski są zapewniane podczas przerw. W Hiszpanii stołówka serwuje posiłek od 12:00 do 13:00 i przeznacza się na niego od 30 minut do 1 godziny. We Francji przerwa na obiad musi trwać przynajmniej 30 minut.

Rekomendacje dotyczące sprzedaży żywności w sklepikach i automatach w krajach Europy

Żywienie w szkole dotyczy nie tylko posiłków serwowanych na stołówce. Dużą rolę odgrywają również sklepiki oraz automaty z żywnością i napojami. Jest to częste źródło drugiego śniadania oraz przekąsek dla uczniów. Niektóre kraje wprowadzają zalecenia i standardy dotyczące dostępnych w tych miejscach produktów. Na Łotwie wydano zakaz sprzedawania w szkołach i przedszkolach żywności zawierającej: sztuczne barwniki, słodziki i kofeinę. We Flandrii, natomiast, kładzie się szczególny nacisk na to, żeby wybór napojów i żywności w automatach był bardziej prozdrowotny. Dostępne powinny być: woda, mleko, soki oraz owoce, wysokobłonnikowe ciastka, produkty mleczne. Dodatkowo zaleca się, by te produkty, żywieniowo korzystniejsze, były promowane poprzez niższą cenę i większą dostępność. Natomiast w szkołach na Węgrzech i w Rumunii zabrania się dystrybucji słodzonych gazowanych napojów. Zalecane i dozwolone są: woda, niesłodzona herbata, mleko o niskiej zawartości tłuszczu i soki owocowe. Dodatkowo na Węgrzech, ale również np. w szkołach w Austrii, Belgii, Czechach i na Łotwie w określonych grupach wiekowych zabrania się lub ogranicza spożycie napojów z kofeiną i/lub alkoholem. Natomiast zalecenia polityki żywieniowej w szkołach m.in. w Norwegii i Hiszpanii mówią o wyeliminowaniu słodyczy (czekolady, ciastek, ciast itp.) z oferty sklepików szkolnych. Dalej posuwa się Grecja i Cypr, gdzie stworzono ściśle określony wykaz dozwolonych słodyczy, które mogą być sprzedawane.

W Szwecji polityka żywieniowa w szkołach zakazuje całkowicie dystrybucji słodyczy, chipsów i słonych przekąsek. Podobnie jest w Anglii. Od 2005 roku zakazano sprzedaży w automatach z przekąskami: napojów, batoników czekoladowych i chipsów. Przekąski typu: orzechy i nasiona mogą być sprzedawane w angielskich szkołach, pod warunkiem, że nie zawierają dodatku soli ani cukru. W szkołach we Francji, również od 2005, istnieje zakaz sprzedaży w automatach napojów oraz batoników czekoladowych. W Hiszpanii zastosowano ciekawe rozwiązanie, zalecając maksymalną wartość kaloryczną dla oferowanych produktów w automacie z przekąskami równą 200 kcal. Natomiast w Portugalii zaleca się, o ile to możliwe, by automaty funkcjonowały poza godzinami serwowania w szkole posiłku.

W Polsce obecnie obowiązuje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach, (Dz. U. z 2015 r. poz. 1256). Określono w nim grupy środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagania co do zawartości w nich cukru, tłuszczu i sodu.

Piśmiennictwo:

1. Storcksdieck S. genannt Bonsmann, Kardakis T., Wollgast J., Nelson M., Caldeira S. : Mapping of National School Food Policies across the EU28 plus Norway and Switzerland JRC Science And Policy Reports 2014.-

2. Departmental advice for governing Dobies. School food in England. Revised July 214 https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/344684/School_food_in_England-_June_2014-_revised_August_14.pdf.-

3. Arrêté du 30 septembre 2011 relatif à la qualité nutritionnelle des repas servis dans le cadre de la restauration scolaire JORF n°0229 du 2 octobre 2011:16575: http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000024614763 .-

4. Finnish National Board of Education (2008). School meals in Finland: http://www.oph.fi/download/47657_school_meals_in_finland.pdf .-

5. Posiłki w szkołach w Europie Polskie Biuro Eurydice. Raport. www.eurydice.org.pl

6. Nutrition in schools across Europe: A summary report of a meeting of European Nutrition Foundations, Madrid, April 2010, March 2011, Nutrition Bulletin 36(1)

Żywienie zbiorowe w szkołach i przedszkolach – najczęściej zadawane pytania

Autor dr Katarzyna Wolnicka | 8.12.2020 | Żywienie w placówkach edukacyjnych, Żywienie w przedszkolach i szkołach

Poniżej znajdują się odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania odnośnie żywienia zbiorowego w jednostkach systemu oświaty.

Kto sprawuje kontrolę nad jakością posiłków podawanych dzieciom w ramach żywienia dzieci i młodzieży w przedszkolach i szkołach?

Kontrolę nad spełnianiem wymagań z zakresu żywienia zbiorowego w szkołach i przedszkolach pełnią organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. W praktyce oznacza to, że oceną jakości posiłków w jednostkach systemu oświaty a także realizacją żywienia zgodną z obowiązującymi przepisami zajmują się Stacje Sanitarno – Epidemiologiczne właściwe dla danego terenu.

Jakie produkty mogą być stosowane w żywieniu dzieci i młodzieży w stołówce szkolnej?

W żywieniu zbiorowym w szkole powinno się uwzględnić rekomendacje z zakresu prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży a także rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 roku w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełnić środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154). Zgodnie z zapisami zawartymi w paragrafie 2 rozporządzenia MZ środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty muszą spełniać odpowiednie wymagania dla danej grupy wiekowej, wynikające z aktualnych norm żywienia dla populacji polskiej (Instytutu Żywności i Żywienia). Ponadto w rozporządzeniu zawarte są wytyczne co do odpowiedniego doboru i częstotliwości podaży poszczególnych grup produktów w posiłkach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży. Rekomendacje co do posiłków szkolnych i przedszkolnych zakładają między innymi uwzględnienie większej ilości warzyw i owoców, większą podaż produktów zbożowych pełnoziarnistych, większa podaż ryb, organicznie potraw smażonych, zapewnienie dzieciom napojów o określonej zawartości cukrów. Wskazówki odnośnie żywienia dzieci i młodzieży znajdują się m.in. na stronie Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej: http://www.ncez.pl.

Czy w żywieniu dzieci w przedszkolu można podawać płatki śniadaniowe np. kukurydziane lub słodkie płatki jako dodatek do mleka?

W diecie dzieci i młodzieży polecane są produkty jak najmniej przetworzone, czyli w przypadku płatków śniadaniowych polecane są naturalne płatki zbożowe np. owsiane, jęczmienne. Płatki kukurydziane oraz słodkie płatki śniadaniowe należą do produktów wysoko przetworzonych. Produkty te mogą zawierać różne dodane składniki, m.in. cukier czy sól, które w diecie dzieci powinny być jak najbardziej ograniczane. Słodkie płatki śniadaniowe nie są polecane jako stały element diety dziecka. Dzieci w przedszkolu mogą otrzymywać płatki kukurydziane oraz słodkie płatki śniadaniowe jako urozmaicenie jadłospisu i w bardzo ograniczonej ilości. Jadłospis przedszkolny powinien uwzględniać naturalne płatki zbożowe, podawane z produktem mlecznym (mleko, jogurt, kefir) oraz z dodatkiem owoców.

Czy przedszkole jest zobowiązane do udzielenia rodzicom informacji o składzie produktów użytych do przygotowania potraw (np. skład wędliny, pieczywa, dżemu)?

Rozporządzenie MZ z dnia 26.07.2016 r nie uwzględnia przepisu mówiącego o obowiązku udzielenia rodzicom informacji o składzie produktów użytych do przygotowania potraw, jednak w tym przypadku obwiązującym przepisem prawnym jest inne rozporządzenie, które zobowiązuje realizatorów żywienia zbiorowego w placówkach oświatowych do informowania rodziców o składzie użytych produktów spożywczych. Przepisem prawnym obowiązującym w żywieniu zbiorowym m.in. w przedszkolach i szkołach jest rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych. Według § 19 ww. rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jadłospisy posiłków serwowanych dzieciom w jednostkach systemu oświaty powinny zawierać wykaz składników poszczególnych potraw. W związku z powyższym rodzice mają prawo wymagać udostępnienia wykazu składników wchodzących w skład podawanych produktów spożywczych np. wędliny, dżemu, pieczywa itp. Wykaz ten powinien znajdować się w miejscu dostępnym dla rodziców. Znakowanie żywności nieopakowanej, czyli w tym przypadku posiłków podawanych w przedszkolu, wartością odżywczą nie jest obowiązkowe.

Ile warzyw i owoców powinien zawierać jadłospis w przedszkolu? Czy w okresie zimowym można stosować mrożonki?

Według zapisów Rozporządzenie MZ z dn. 26.07.2016 każdy posiłek przedszkolny powinien zawierać warzywo lub owoc Zgodnie z rekomendacjami dotyczącymi żywienia dzieci w wieku przedszkolnym jadłospis w placówce powinien zawierać co najmniej dwie porcje warzyw i co najmniej jedną porcję owoców. Z uwagi na to, że warzywa i owoce różnią się między sobą składem i wartością odżywczą należy spożywać różnobarwne warzywa i owoce. Warto przy tym pamiętać, że zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia należy uwzględnić więcej warzyw niż owoców. Wybierać należy warzywa i owoce sezonowe, w okresie zimy i wczesnej wiosny można stosować mrożonki. Stosowanie mrożonych warzyw i owoców jest polecaną alternatywą w okresie braku świeżych warzyw i owoców.

Czy firma cateringowa udostepniająca posiłki do szkół i przedszkoli zobowiązana jest do prowadzenia żywienia na takich samych zasadach co stołówka/kuchnia stacjonarna w placówce?

Firma cateringowa zobowiązana jest do prowadzenia żywienia zgodnego z rekomendacjami i przepisami legislacyjnymi aktualnie obowiązującymi w Polsce. Żywienie realizowane przez firmę cateringową podlega takim samym przepisom i normom jak każda inna forma żywienia dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty.

Piśmiennictwo:

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 roku w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełnić środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154).
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych.

Dieta planetarna a żywienie zbiorowe w szkole.

Autor mgr inż. Joanna Jaczewska-Schuetz | 7.12.2020 | Żywienie w placówkach edukacyjnych, Żywienie w przedszkolach i szkołach

Dieta dla planety

Wszystkie etapy związane z produkcją żywności wnoszą wkład w zmiany klimatyczne. Produkcja żywności w tym: rolnictwo, transport, przetwórstwo, przygotowanie posiłków a także zagospodarowanie odpadów, związane są z emisją gazów cieplarnianych, która wynosi 25-27% całej puli emisji gazów cieplarnianych. Na 1 kg wyprodukowanej żywności przypada ok. 4,5 kg dwutlenku węgla uwalnianego do atmosfery. Największe ilości gazów cieplarnianych emituje produkcja mięsa i innych produktów zwierzęcych. Dieta planetarna charakteryzuje się m.in.: zwiększeniem ilości posiłków z wykorzystaniem nasion roślin strączkowych, sezonowych warzyw i owoców, produktów zbożowych pełnoziarnistych i roślin bulwiastych z jednoczesnym ograniczeniem mięsa i przetworów mięsnych.

W żywieniu zbiorowym realizacja diety planetarnej jest ważnym zadaniem dla wszystkich osób zajmujących się realizacją żywienia w szkole. Warunkiem sukcesu wprowadzanych zmian jest edukacja zarówno personelu, jak i uczniów i rodziców. Drugim warunkiem skutecznej realizacji diety planetarnej jest stopniowe wprowadzanie zmian w jadłospisie, tak aby zarówno uczniowie jak i rodzice mogli zapoznać się ze zmianami w sposób ewolucyjny, zwłaszcza, że dla wielu osób zasady diety planetarnej mogą być nowe i na początku niezrozumiałe.

Zmiana postaw u podstaw

Żywienie ucznia w szkole jest integralną częścią procesu nauczania. Szkoła zajmuje się edukacją dzieci i młodzieży, ale też kształtowaniem postaw związanych ze zdrowiem oraz poszanowaniem środowiska naturalnego. Szkoła powinna stworzyć odpowiednie warunki dla kształtowania postaw prozdrowotnych uczniów, w tym zapewnić: zdrowe sklepiki szkolne, prawidłowo skomponowane pod względem wartości odżywczej obiady szkolne, organizacje wspólnych z nauczycielem drugich śniadań na wystarczająco długiej przerwie, edukację żywieniową i kulinarną a także edukację rodzica. Jak widać jest to problem złożony, wieloaspektowy, wymagający współpracy całego środowiska szkolnego, nie tylko osób bezpośrednio zajmujących się przygotowaniem posiłków, ale także dyrekcji placówki oraz nauczycieli.

Należy podkreślić, że zmiany na talerzu to tak naprawdę zmiany nawyków żywieniowych a co za tym idzie zmiany myślenia i postępowania. Zmian tych nie przeprowadzi się szybko, proces należy rozłożyć czasem na wiele lat, ale trzeba to robić ze względu na zdrowie planety, czyli także ze względu na zdrowie przyszłych pokoleń.

Praktyczne zmiany w stołówce szkolnej – dieta planetarna

Zwiększenie ilości posiłków z wykorzystaniem nasion roślin strączkowych.
Zwiększenie ilości posiłków z wykorzystaniem produktów zbożowych pełnoziarnistych.
Zwiększenie ilości warzyw i owoców w diecie.
Korzystanie z sezonowych warzyw i owoców a także z regionalnych produktów.
Ograniczenie spożycie mięsa i produktów mięsnych.
Ograniczenie ilości spożywanego cukru

Nie wyrzucaj!

Wyrzucanie jedzenia jest niestety w Polsce dużym problemem i dotyczy praktycznie większości gospodarstw domowych. Aż 42% Polaków przyznaje się do wyrzucania żywności. Statystyczny Polak wyrzuca rocznie 235 kg jedzenia. Wyrzucane są przede wszystkim: pieczywo, owoce, wędliny, warzywa oraz mleko i przetwory mleczne.

Marnowanie żywności dotyczy także placówek oświatowych. Żywienie zbiorowe w szkołach związane jest niestety z dużą ilością wyrzucanej żywności. Według badania firmy Venturis HoReCa zajmującej się m.in. pomiarem ilości wyrzucanej żywności w placówkach oświatowych wynika, że w ciągu roku kuchnia dla 400 uczniów z klas 1-4 jedzących w szkole obiad wyrzuca do kosza łącznie ponad 19 ton jedzenia. Żywność w stołówce szkolnej marnowana jest na każdym etapie wytwarzania posiłków, czyli wyrzucana jest żywność wyprodukowana oraz żywność wydana, ale nie zjedzona (tzw. resztki talerzowe). Problem ten jest problemem dotykającym placówki od wielu lat. Dopiero niedawno zaczęto zwracać uwagę na problem marnowania żywności w żywieniu zbiorowym w szkołach i przedszkolach. Oprócz kwestii środowiskowych, etyczno-społecznych oraz finansowych dochodzi jeszcze niezwykle istotny aspekt edukacyjny. Edukacja dzieci i młodzieży w aspekcie ochrony środowiska powinna być oparta na budowaniu świadomości i właściwych postaw w konkretnych działaniach praktycznych w tym nie marnowaniu jedzenia. Jeżeli uczeń zostawia jedzenie na talerzu to znaczy, że jedzenie to będzie wyrzucone. Żadne zajęcia teoretyczne nie pomogą, jeśli w praktyce dziecko widzi, że jedzenie można wyrzucić. Należy podejmować szereg konkretnych działań, aby uczniowie zjadali posiłek obiadowy.

Wyrzucanie jedzenia to także marnowanie wody. Nie każdy zdaje sobie sprawę, że do wyprodukowania 1 kg mięsa zużywa się średnio 10-30 tys. litrów wody, 1 kg ziemniaków – 300 litrów, 1 kanapki – 70 litrów wody. Wyrzucając jedzenie także marnujemy wodę.

Jak nie wyrzucać jedzenia w szkole?

Problem marnowania żywności w szkołach jest problemem złożonym i wymaga podjęcia szeregu działań zarówno przez bezpośrednich realizatorów żywienia zbiorowego (ajenci, intendenci, pracownicy kuchni, zaopatrzeniowcy) ale także przez dyrektorów, nauczycieli oraz rodziców.

Problem niemarnowania żywności w szkole dotyczy przede wszystkim organizacji żywienia w placówce. Jest to m.in.: odpowiednio długa przerwa obiadowa, podczas której uczeń będzie mógł spokojnie zjeść posiłek. Trudno wymagać od ucznia, aby zjadł obiad, kiedy nie ma na to po prostu wystarczającej ilości czasu. To samo dotyczy organizacji przerwy śniadaniowej – co najmniej 15-minutowej, najlepiej w klasie, w spokojnej atmosferze. Warunki, w których uczeń spożywa posiłek są tak samo ważne jak to, co na talerzu. Uczeń, który jest głodny, ponieważ nie zjadł drugiego śniadania lub obiadu gorzej funkcjonuje w szkole, ma problemy z koncentracją, przyswajaniem wiedzy a także z relacjami z rówieśnikami. Uczeń głodny będzie sięgał po niekorzystne dla niego produkty takie jak słodycze, słone przekąski czy słodkie napoje.

Kolejnym warunkiem, który powinien być spełniony to estetyka podawania posiłków, jego atrakcyjność smakowa i wizualna. Dobrą praktyką jest dawanie uczniom wyboru odnośnie np. warzyw, owoców czy formy podania posiłku (np. z sosem czy bez sosu, ziemniaki czy kasza). Każdy z nas zje chętniej to, co sam wybierze. Nadszedł czas, aby w polskiej szkole uczeń zaczął mieć wybór nawet jeśli na początek ten wybór będzie dotyczył dwóch rodzajów warzyw lub dwóch rodzajów produktów zbożowych.

Szkolenie kadry – element sukcesu

Niezbędną kwestią jest również równoczesna inwestycja w szkolenie kadry zajmującej się żywieniem dzieci. Istnieje potrzeba szkoleń intendentów oraz osób bezpośrednio przygotowujących posiłki z zakresu obowiązujących przepisów prawnych, zasad prawidłowego żywienia, praktyki kulinarnej.

Wiele kuchni wymaga także modernizacji i doposażenia. Istnieje konieczność podjęcia działań w zakresie doposażenia oraz poprawy warunków funkcjonowania miejsc przeznaczonych do spożywania posiłków, z uwzględnieniem właściwej jakości potraw
i budowaniem prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci.

Dobre praktyki w szkole

Obiad jest smaczny i estetycznie podany.
Uczniowie mają wybór (np. warzywny szwedzki stół – uczeń sam wybiera warzywa).
Stołówka szkolna korzysta z sezonowych warzyw i owoców.
Uczniowie samodzielnie nalewają zupę.
Przerwa obiadowa trwa minimum 20 minut.
Raz w tygodniu jest dzień regionalny np. kuchnia włoska, grecka, śląska.
Uczniowie mają wpływ na jadłospis – raz w tygodniu kuchnia przygotowuje posiłek na życzenie uczniów, z zachowaniem zasad prawidłowego żywienia.
Szkoła podejmuje działania związane z edukacją uczniów i rodziców w aspekcie diety planetarnej ze szczególnym uwzględnieniem niemarnowania żywności.
Szkoła prowadzi szkolenia dla kadry w zakresie diety planetarnej, kształtowania nawyków żywieniowych i szeroko pojętych działań z zakresu prawidłowego żywienia.

Literatura:

– Raport „Nie marnuję jedzenia 2018” FPBŻ
– www.proveg.com/pl/zmieniajklimatniediete

Produkty zbożowe w żywieniu dzieci i młodzieży. Praktyczne wskazówki

Autor mgr inż. Joanna Jaczewska-Schuetz | 30.11.2017 | Zasady zdrowego żywienia, Żywienie w placówkach edukacyjnych

Różnorodność produktów zbożowych

W zależności od obróbki technologicznej wyróżniamy produkty zbożowe pełnoziarniste, do których można zaliczyć otręby, pieczywo razowe, graham, mąki razowe, płatki nieekstrudowane, grube kasze (np. gryczana, jęczmienna), ryż brązowy, makarony pełnoziarniste; a także produkty zbożowe oczyszczone/przetworzone, tj. mąkę pszenną, białe pieczywo, płatki śniadaniowe, biały ryż.

Co zawierają produkty zbożowe?

Produkty z pełnego ziarna są źródłem błonnika pokarmowego, węglowodanów złożonych, witamin z grupy B (szczególnie B₁), a także składników mineralnych takich jak: magnez, cynk, żelazo, związki potasu i fosforu czy selen. Większość składników mineralnych znajduje się tuż pod okrywą owocowo-nasienną, która jest usuwana w procesie oczyszczania, dlatego też produkty oczyszczone zawierają mniej składników odżywczych.

Błonnik korzystnie wpływa na perystaltykę jelit, a witaminy z grupy B wpływają na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, przemianę węglowodanów i białek.
Cynk wchodzi w skład lub bierze udział w aktywacji licznych enzymów, ponadto jest niezbędny do prawidłowego odczuwania smaku i zapachu, prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego dziecka, a także chroni organizm przed wolnymi rodnikami.
Magnez natomiast bierze udział w budowie kości i zębów, kurczliwości mięśni i przewodnictwie nerwowym, pomaga w walce ze stresem. Dodatkowo produkty z pełnego przemiału sprzyjają prewencji chorób dietozależnych, m.in. otyłości. Dlatego tak ważne jest wyrobienie nawyku spożywania produktów pełnoziarnistych u dzieci i młodzieży.

Źródło węglowodanów w diecie

Podstawowym składnikiem ziarna jest skrobia, która stanowi około 70% węglowodanów w ziarnie zbóż. Dodatkowo ziarno zawiera od 10-15% białka i niewielkie ilości tłuszczu. To właśnie produkty zbożowe powinny być źródłem węglowodanów w diecie dziecka. Stanowią one podstawowe źródło energii, która jest niezbędna szczególnie młodym, rozwijającym się organizmom. Zaletą węglowodanów z produktów nieoczyszczonych jest dłuższy czas ich trawienia i wchłaniania w przewodzie pokarmowym. Energia uzyskiwana z takiego pożywienia jest przyswajana stopniowo, a odczucie sytości utrzymuje się znacznie dłużej niż po zjedzeniu np. białego pieczywa.

Węglowodany są również źródłem glukozy, która jest niezbędna do pracy mózgu, szczególnie podczas nauki i wzmożonej koncentracji. Dlatego tak ważne jest spożywanie przez dzieci i młodzież pierwszego i drugiego śniadania. Na śniadanie można zaproponować płatki owsiane, jęczmienne, żytnie, pszenne wraz z owocami i mlekiem lub jogurtem. Na drugie śniadanie najwygodniejsze będzie przyrządzenie kanapki z pieczywa razowego.

Spośród kasz polecane są kasze gruboziarniste, takie jak gryczana, jęczmienna lub jaglana, które mają wysoką wartość odżywczą. Zawierają wspomniany błonnik, witaminy z grupy B, niacynę, kwas foliowy oraz składniki mineralne: żelazo, magnez, fosfor, cynk, selen, miedź, wapń.

Wybierajmy pieczywo pełnoziarniste i płatki bez dodatku cukru

Należy zwrócić szczególną uwagę na różnicę miedzy pieczywem pełnoziarnistym a wieloziarnistym. Pieczywo pełnoziarniste powstaje z całych ziaren wraz z bielmem i łuską, zawiera dużo błonnika, witamin z grupy B, cynk i magnez. Natomiast pieczywo wieloziarniste jest wypiekane z kilku rodzajów mąki i posypane ziarnami. Ciemny kolor chleba nie zawsze oznacza produkt pełnoziarnisty, producenci mogą dodawać substancje barwiące, np. karmel do pieczywa pszennego. Dlatego też należy zawsze czytać etykiety albo zapytać sprzedawcę.

Jeśli chodzi o płatki śniadaniowe, istotne jest bardzo uważne czytanie etykiet, gdyż niekiedy okazuje się, że w 100 g płatków śniadaniowych czekoladowych może znajdować się nawet 30 g cukru. Dla porównania w 100 g płatków owsianych znajduje się około 2 g cukru.

Dowiedz się więcej: Warzywa i owoce w żywieniu dzieci i młodzieży. Praktyczne wskazówki

Ilustracja: Photo by Providence Doucet on Unsplash

« Starsze wpisy