500 gramów odporności. Wspieraj naturalnie odporność i zdrowie organizmu.

Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 30.11.2022 | Zasady zdrowego żywienia

Prozdrowotne odżywianie to najbardziej naturalny sposób wspierania zdrowia organizmu i jego odporności na poziomie całej populacji. W światowej literaturze naukowej istnieje zgodność poglądów, że optymalny poziom składników odżywczych w diecie daje szansę na dobre wysycenie organizmu i sprzyja prawidłowym procesom fizjologicznym. Do grup żywności o niepodważalnych właściwościach zdrowotnych należą warzywa i owoce. Produkty te są doskonałym źródłem witamin, składników mineralnych, polifenoli i innych fitozwiązków o działaniu antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym, przy jednocześnie niewielkiej wartości energetycznej. WHO w swoich zaleceniach żywieniowych na okres pandemii wskazuje na potrzebę jeszcze większego spożycia tych produktów (5 porcji warzyw i 4 porcje owoców w ciągu dnia). Pomimo istniejących od lat zaleceń badania jednoznacznie wskazują, że te grupy żywności rzadko występują w diecie Polaków. W świetle ogólnokrajowego reprezentatywnego badania sposobu żywienia (2019-2020 r.) mniej niż 20% osób dorosłych spożywa warzywa i owoce co najmniej raz dziennie. Z kolei, według badania realizowanego w okresie pandemii, na grupie ponad 1000 osób dorosłych 33% badanych nie spożywało warzyw i owoców nawet raz dziennie, podczas gdy taka sama ilość osób, co najmniej raz w ciągu dnia sięgała po słodkie przekąski.

Jednocześnie od wielu lat narasta w Polsce sprzedaż suplementów diety, a do najczęściej stosowanych należą preparaty witaminowo-mineralne. Szacuje się, że spośród osób przyjmujących suplementy około 70% zażywa je na własną rękę (bez wskazań medycznych), a ponad 40% sądzi, że przyjmowanie witamin i składników mineralnych chroni przed chorobami, zwłaszcza nowotworami. Dostarczane do organizmu składniki odżywcze mają pozytywny wpływ tylko wtedy, gdy ich ilości są dostosowane do zapotrzebowania. Pamiętać należy również o różnicach w przyswajalności składników odżywczych z żywności i z suplementów.  W przypadku spożywania warzyw i owoców nie jest możliwe przedawkowanie witamin lub makro i mikro-elementów, z uwagi na objętość posiłków i osiąganą w następstwie sytość. Suplementy diety niejednokrotnie wiążą się z ryzykiem nadmiernego pobrania tych składników, ze względu na duże dawki. Eksperci jednoznacznie wskazują, że preparaty takie powinny być stosowane jedynie w uzasadnionych przypadkach, w konsultacji z lekarzem lub doświadczonym dietetykiem. W związku z powyższym celem Kampanii jest zachęcenie społeczeństwa do regularnego spożywania dużej ilości warzyw i owoców, nie tylko w okresie pandemii, zamiast nieuzasadnionego sięgania po suplementy diety. W przeciwieństwie do suplementów spożywanie warzyw i owoców przynosi wymierne korzyści zdrowotne, a diety laktoowowegetariańskie uważane są za najzdrowsze.

Dane z budżetów gospodarstw domowych (GUS) także potwierdzają, że Polacy spożywają zbyt małe ilości warzyw i owoców, zbyt dużo mięsa czerwonego i przetworzonych produktów mięsnych w porównaniu do zaleceń. W pożywieniu Polaków stwierdza się niedobory niektórych składników mineralnych i witamin, zwłaszcza wapnia, magnezu, potasu, witaminy D, C i folianów,  a w przypadku dzieci i młodzieży również żelaza. Zgodnie z wynikami Global (Polish) Burden of Disease  (GBD) z 2019 r. podaje się, że najczęstsze błędy w diecie Polaków to zbyt duże spożycie soli, zbyt duża konsumpcja mięsa czerwonego i przetworów mięsnych, nadmierna konsumpcja cukru i słodyczy, częste spożywanie napojów słodzonych, za małe spożycie produktów zbożowych z pełnego przemiału, zbyt małe spożycie warzyw i owoców, małe spożycie nasion roślin strączkowych, za małe spożycie ryb, małe spożycie niskotłuszczowych produktów mlecznych i jego przetworów bez dodatku cukrów, a także niewystarczające spożycie orzechów. Zgodnie z zaleceniami warzywa i owoce powinny być spożywane kilka razy dziennie w ramach głównych posiłków oraz pojadania (łącznie co najmniej 5 porcji dziennie).

Zbyt małe spożycie warzyw i owoców stwierdza się także w przypadku dzieci. Dla przykładu badanie przeprowadzone przez Instytut Żywności i Żywienia w 38 szkołach podstawowych miejskich i wiejskich z pięciu wybranych województw reprezentujących region północny, południowy, wschodni i centralny wśród 1255 uczniów w wieku 9 lat wykazało, że średnie dzienne spożycie warzyw u chłopców wynosiło tylko 164 g, a u dziewczynek 155 g. Średnie spożycie owoców u chłopców wyniosło 194 g, a u dziewczynek 185 g. Ponadto stwierdzono, że tylko 23% badanych dzieci spożywało warzywa i owoce 4-5 razy dziennie.

Istotnym czynnikiem wpływającym na spożycie warzyw i owoców przez dzieci są rodzice. Z badania opartego na ewaluacji programu „Owoce i warzywa w szkole”, przeprowadzonego wśród dzieci w wieku średnio 9 lat (III klasa szkoły podstawowej) przez Instytut Żywności i Żywienia wynika, że na większe spożycie przez dzieci warzyw i owoców miały wpływ czynniki rodzinne (spożywanie owoców i warzyw przez rodziców, zachęcanie dziecka do spożywania owoców i warzyw, dawanie mu owoców i warzyw do szkoły, dostępność owoców i warzyw w domu). Na częstotliwość spożywania warzyw i owoców przez dziecko miała również wpływ wiedza rodziców, dotycząca zalecanej ilości warzyw i owoców. Wykształcenie rodziców wpływało nieznacznie jedynie na częstotliwość spożywania owoców. Dochód rodziny nie miał wpływu na częstotliwość spożycia warzyw ani owoców przez dziecko. Wyższe spożycie owoców i warzyw przez dziecko korelowało z jego pozytywnymi nawykami żywieniowymi i częstotliwością aktywności fizycznej. Wyniki sugerują duże znaczenie działań edukacyjnych skierowanych do rodziców oraz potrzebę ich stałego podejmowania dla osiągnięcia wzrostu spożycia warzyw i owoców wśród dzieci.