wątroba - Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej

Dieta w leczeniu wirusowego zapalenia wątroby

Autor mgr inż. Magdalena Siuba-Strzelińska | 28.07.2020 | Choroba a dieta, Inne

Wątroba – funkcje

Wątroba to niezwykle istotny narząd w naszym ciele, gdyż pełni wiele różnych funkcji, bez których nasz organizm nie byłby w stanie sobie poradzić. Przede wszystkim w wątrobie zachodzą wszystkie przemiany najważniejszych składników odżywczych czyli białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin i składników mineralnych. Dzięki wątrobie nasz organizm wykorzystuje składniki odżywcze z pożywienia. Wątroba wytwarza substancję zwaną żółcią, która jest niezbędna w procesie trawienia i wchłaniania tłuszczów w przewodzie pokarmowych. Odgrywa ważną rolę w gospodarce cholesterolowej i trójglicerydowej – ok. 80% cholesterolu jest wytwarzane w wątrobie, ma też kluczowe znaczenie w metabolicznej aktywacji witaminy D. Wątroba to również organ oczyszczający organizm ze szkodliwych substancji (tj. leki czy toksyny). Jest to także magazyn nie tylko dla podstawowych składników odżywczych jak białka, tłuszcze czy węglowodany, ale także witamin A, D, B12 i ferrytyny (to białko, które magazynuje żelazo w organizmie). Bierze udział w procesach odpornościowych.

WZW – co to jest i czym nam grozi

Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) to choroba wywołana przez zakażenie wirusami zapalenia wątroby, charakteryzująca się zmianami martwiczo-zapalnymi w wątrobie. Może być wywołana wirusami A (HAV) i E (HEV) przenoszących się głównie drogą pokarmową i powodujących prawie zawsze ostre zapalenie oraz wirusami B (HBV) i C (HCV), które mogą przenosić się poprzez zabiegi i kontakty seksualne. U 75-85% osób zakażonych HCV dochodzi do rozwoju przewlekłej infekcji (stwierdzanej jeśli zapalenie trwa dłużej niż 6 miesięcy), natomiast u ok. 20% pacjentów rozwija się marskość wątroby i ostatecznie rak wątrobowokomórkowy (pierwotny rak wątroby). Marskość wątroby (to choroba związana z nieodwracalnymi zmianami w strukturze komórek wątroby) wywołana wirusem zapalenia wątroby typu C jest główną przyczyną przeszczepów wątroby w Stanach Zjednoczonych.

Dieta wątrobowa – na czym polega

U osób z rozpoznanym WZW w stanie przewlekłym, dieta nie jest głównym elementem leczenia, gdyż najważniejsza jest tu odpowiednio dobrana przez lekarza farmakoterapia, natomiast, ma ona działanie wspomagające.

Nie ma też jednej dla wszystkich diety wątrobowej, gdyż w zależności od stanu zdrowia pacjenta, w tym stopnia uszkodzenia wątroby czy chorób współistniejących, dietę ustala się indywidualnie. Dlatego też zaleca się kontakt z dietetykiem, który po przeprowadzeniu wywiadu, dobierze szczegółowe zalecenia dietetyczne – skorzystaj z bezpłatnych konsultacji w Centrum Dietetycznym Online NCEŻ. Jest natomiast kilka ogólnych zasad zdrowego stylu życia, których przestrzeganie wspomaga funkcjonowanie wątroby i spowalania procesy degeneracyjne powodowane przez toczący się w wątrobie przewlekły stan zapalny.

Po pierwsze – ogranicz/wyklucz spożycie alkoholu

Alkohol, a dokładnie, substancje powstające w wyniku jego metabolizmu w organizmie, mają działanie toksyczne na wątrobę, dlatego osobom z chorobami wątroby zaleca się ograniczenie do minimum, a najlepiej wykluczenie z diety alkoholu. W przypadku wirusowego zapalania wątroby, spożywanie alkoholu przyspiesza postęp choroby, zwiększa ryzyko rozwoju marskości wątroby i nowotworu oraz znacznie utrudnia proces leczenia.

Po drugie – zamień tłuszcze nasycone na nienasycone

Należy ograniczyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, których głównym źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego, na rzecz tłuszczów nienasyconych, występujących głównie w produktach pochodzenia roślinnego (poza olejem kokosowym). Dlatego warto włączyć do diety orzechy, nasiona, oleje roślinne (olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany), awokado czy ryby. Niektóre osoby z wirusowym zapaleniem wątroby mogą odczuwać nudności po spożyciu tłustych produktów, wtedy należy spożywać tłuszcze jako niewielki dodatek do potraw, a zapotrzebowanie energetyczne (kaloryczne) uzupełnić węglowodanami złożonymi (w przypadku osób z prawidłowa masą ciała lub niedowagą).

Po trzecie – spożywaj codziennie warzywa i owoce

Warzywa i owoce to źródło antyoksydantów (m.in. beta-karotenu, witaminy C) i błonnika wpływających korzystanie na wątrobę. Ważne jest, aby w każdym posiłku znalazły się warzywa lub/i owoce, z przewagą warzyw. Powinny one stanowić min. połowę każdego posiłku. Szczególnie polecane są zielone warzywa liściaste. U osób z WZW zalecana jest dieta śródziemnomorska i dieta DASH – w obu tych dietach warzywa i owoce są jej podstawą.

Po czwarte – unikaj żywności wysokoprzetworzonej

Produkty wysokoprzetworzone zazwyczaj bogate są w cukry proste, w tym syrop glukozowo-fruktozowy, sól, tłuszcz (często są to tłuszcze trans czy tłuszcze nasycone pochodzące z oleju palmowego czy kokosowego), substancje konserwujące. Wszystkie te składniki działają negatywnie na wątrobę. Dodatkowo, tak jak osoby zdrowe, osoby z WZW C powinny unikać produktów zepsutych, spleśniałych, zjełczałych czy przygotowanych na przypalonym tłuszczu.

Po piąte – zredukuj masę ciała, ale nie stosuj „cudownych diet”

W przypadku nadmiernej masy ciała, ważne jest odpowiedniej jej zredukowanie, jednak nie należy polegać na dietach „cud”, które zazwyczaj są niskokaloryczne i niedoborowe w składniki odżywcze. Dieta regeneracyjna dla wątroby powinna opierać się na zasadach zdrowego żywienia. Ważne jest również tempo chudnięcia – zbyt szybkie nie jest wskazane, gdyż może nasilać zmiany stłuszczeniowe w wątrobie – najlepiej, aby wynosiło 0,5-1 kg/tydzień.

Po szóste – uprawiaj regularną aktywność fizyczną

Osoby z przewlekłym WZW nie mają przeciwskazań do uprawiania aktywności fizycznej. Regularne ćwiczenia przyczyniają się do redukcji masy ciała i poprawiają wydolność fizyczną. Według rekomendacji WHO, zaleca się 150 min/tyg. umiarkowanej aktywności fizycznej

Dodatkowo należy wypijać ok 2 l. wody dziennie. Korzystny wpływ na wątrobę wykazuje również kawa w ilości 3 filiżanek dziennie. Należy pamiętać o odpowiedniej ilości białka, które sprzyja regeneracji komórek wątroby (chude mięso, nabiał, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych) oraz o węglowodanach złożonych (m.in. grube kasze, pełnoziarniste pieczywo). Jeśli, z uwagi na występujące objawy, należy zastosować dietę lekkostrawną, warto wybierać drobniejsze kasze, jasne pieczywo i biały ryż, unikać produktów wzdymających (warzywa kapustne, strączkowe, cebulowe) i bogatych w błonnik pokarmowy, a warzywa i owoce spożywać w postaci gotowanej lub rozdrobnionej (musy, pasty, koktajle).

Nie zaleca się również osobom z WZW C suplementowania diety żelazem (chyba że stwierdzona jest niedokrwistość i było to zalecenie lekarza), gdyż wykazano u tych osób nadmierną kumulację żelaza w wątrobie, co przypuszczalnie może przyspieszać jej zwłóknienie.

Piśmiennictwo:

Grzymisławski M (red). Dietetyka kliniczna, PZWL, Warszawa, 2019.

Gupta S., Read SA., Shackel NA., Hebbard L., George J., Ahlenstiel G. The Role of Micronutrients in the Infection and Subsequent Response to Hepatitis C Virus. Cells, 2019, 17, 8(6):603.

Halota W., Flisiak R., Juszczyk J., Małkowski P., Pawłowska M., Simon K., Tomasiewicz K. Rekomendacje Polskiej Grupy Ekspertów HCV dotyczące leczenia wirusowych zapaleń wątroby typu C w roku 2018. HEPATOLOGIA 2018; 18: 1–9

Hepatitics C Online. Counseling Patients with Chronic Hepatitis C. https://www.hepatitisc.uw.edu/go/evaluation-staging-monitoring/counseling-liver-health/core-concept/all

National Health Service (United Kingdom National Health Service). Dietary Advice if you have Hepatitis C. www.nnuh.nhs.uk

Olubamwo OO., Aregbesola AO., Miettola J., Kauhanen J., Tuomainen TP. Hepatitis C and risk of coronary atherosclerosis – A systematic review. Public Health, 2016, 138:12-25.

Parth M, Anil Kumar Reddy Reddivari. Hepatitis. StatPearls Publishing; 2020 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554549/

Silva LD., Bering T., Rocha GA. The impact of nutrition on quality of life of patients with hepatitis C. Curr Opin Clin Nutr Metab Care 2017, 20(5):420-425.

The hepatitis C trust. Living with hepatitis. C. http://www.hepctrust.org.uk/information/living-hepatitis-c/diet

Wiercińska M. WZW typu C i przewlekłe zapalenie wątroby. Medycyna Praktyczna, 2015 https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/51191,wzw-typu-c-i-przewlekle-zapalenie-watroby

World Health Organization (WHO). Hepatitis C. https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/hepatitis-c

Produkty zalecane w chorobie stłuszczeniowej wątroby

Autor mgr inż. Joanna Jaczewska-Schuetz | 9.12.2016 | Choroba a dieta, Choroby układu pokarmowego

Nazwa produktu lub potrawy	Zalecane	Niewskazane
Produkty zbożowe	pieczywo pełnoziarniste (razowe, graham graham), chrupkie, mieszane, kasze gruboziarniste (jęczmienna, gryczana), ryż brązowy, makarony, płatki (owsiane, jęczmienne), musli bez dodatku cukru	słodkie pieczywo, duża ilość pieczywa pszennego, musli z dodatkiem cukru
Mleko i produkty mleczne	mleko 0%, 0,5%, jogurty naturalne, kefiry, maślanki, biały ser chudy, serek granulowany „light”	mleko tłuste, jogurty tłuste, śmietana, mleko skondensowane, ograniczać: serki homogenizowane, sery pleśniowe, sery żółte, serki topione, sery typu Feta
Mięso, wędliny, ryby	mięsa chude (wołowina, cielęcina, kurczak bez skóry, indyk bez skóry, chuda wieprzowina), chude wędliny, ryby dozwolone wszystkie (nie smażone!), zwłaszcza polecane ryby morskie (łosoś, makrela, dorsz, śledź, halibut, tuńczyk)	mięsa tłuste (wieprzowina, gęsi, kaczki, baranina), wędliny tłuste, pasztety, tłuste wyroby garmażeryjne; ryby: smażone
Tłuszcze	margaryny miękkie (smarować cienką warstwą), masło w ograniczonej ilości, oleje roślinne do surówek (rzepakowy, słonecznikowy, sojowy) do smażenia (rzepakowy, oliwa z oliwek)	smalec, słonina, boczek, margaryny twarde, śmietana
Ziemniaki	gotowane, kopytka	frytki, ziemniaki smażone, placki ziemniaczane, czipsy
Warzywa	wszystkie warzywa świeże i mrożone, na surowo lub gotowane	warzywa z zasmażkami, warzywa smażone, z majonezem
Owoce	świeże i mrożone bez dodatku cukru, bitej śmietany, winogrona, banany – w ograniczonej ilości	owoce konserwowe słodzone, desery owocowe z bitą śmietaną
Cukier i słodycze	miód w małej ilości	wszystkie słodycze eliminować!
Zupy	zupy warzywne, zupy bez śmietany , bez zasmażek	zupy zaprawiane śmietaną, zasmażkami, tłuste rosoły, zupy w proszku
Przyprawy i sosy	wszystkie dozwolone, sól w ograniczonych ilościach	sosy na tłustych wywarach, sosy i kremy sałatkowe, tłustej śmietanie, majonez
Desery	kompoty, kisiele, galaretki, musy, sałatki owocowe, koktajle mleczne z owocami	wszystkie słodycze eliminować!
Napoje	soki owocowe bez cukru, warzywne, herbatki owocowe, woda mineralna, herbata, kawa, kawa zbożowa na chudym mleku	słodkie napoje gazowane

Gdy choruje wątroba…

Autor mgr inż. Joanna Jaczewska-Schuetz | 9.12.2016 | Choroba a dieta, Choroby układu pokarmowego

Kiedy choruje wątroba, to, jak jemy, i co jemy, ma olbrzymie znaczenie nie tylko dla samopoczucia, ale i leczenia choroby. Dlatego tak ważny jest sposób odżywiania i dobór odpowiednich produktów. W diecie trzeba uważać przede wszystkim na tłuszcz, ale nie tylko.

Zwykło się uważać, że to osoby nadużywające alkoholu doprowadzają swoją wątrobę do patologicznego funkcjonowania. I jest to prawda – alkoholicy często mają chorobę stłuszczeniową wątroby.

Mniejsza jest natomiast świadomość tego, że może na nią zapaść na przykład otyły abstynent, który na dodatek mało się porusza, ma nadmierną masę ciała i cukrzycę typu II. W takiej sytuacji dochodzi do nadmiernego gromadzenia tłuszczu w wątrobie. Podstępnie rozwija się choroba stłuszczeniowa wątroby.

Choroba stłuszczeniowa wątroby -> dowiedz się więcej

W zależności od czynnika, który doprowadził do choroby, wyróżnia się alkoholową oraz niealkoholową chorobę stłuszczeniową wątroby. Przebieg w obu wypadkach jest podobny, a brak leczenia prowadzi m.in. do marskości. W obu przypadkach priorytetem w terapii jest normalizacja masy ciała czyli dbałość o odpowiednią dietę a także o aktywność fizyczną. Choroba stłuszczeniowa wątroby i jej powikłania (zapalenie, marskość) są spowodowane głównie nadmiernym gromadzeniem się tłuszczu w wątrobie. Najczęstsze przyczyny tej choroby to nadmierna masa ciała i mała aktywność fizyczna oraz złe nawyki żywieniowe, takie jak: duże spożycie tłuszczów nasyconych i cholesterolu, a małe spożycie antyoksydantów (witaminy E, C, beta-karotenu), wielonienasyconych kwasów tłuszczowych oraz błonnika.

U osób zdrowych tłuszcz stanowi od 3 do 5 % masy wątroby. Do zwiększenia zawartości tłuszczu w tym narządzie dochodzi pod wpływem działania takich czynników jak otyłość, cukrzyca typu 2 oraz nadużywanie alkoholu. Choroba stłuszczeniowa wątroby rozwija się najczęściej u osób z zespołem metabolicznym. U większości pacjentów choroba przebiega bezobjawowo, choć czasami mogą pojawić się nieswoiste dolegliwości takie jak: uczucie przewlekłego zmęczenia, złe samopoczucie, zaburzenia snu, dyskomfort lub ból w prawym podżebrzu.

Śpiesz się powoli…

Nie należy ufać dietom-cud. Najlepiej skorzystać z pomocy dietetyka. Odpowiednio dobrana, pełnowartościowa dieta jest kluczem do sukcesu jakim jest trwała zmiana nawyków żywieniowych a tym samym zmniejszenie masy ciała.. Ważne jest także odpowiednie tempo chudnięcia – najlepiej ok. 1 kg na tydzień. Paradoksalnie zbyt rygorystyczna dieta i za szybkie chudnięcie może nasilać zmiany stłuszczeniowe w wątrobie.

W tym celu należy zmodyfikować zarówno dietę, jak i zwiększyć aktywność fizyczną. Pomoże w tym odpowiedni dobór ćwiczeń.

Osobie z chorobą stłuszczeniową wątroby pomoże spokojne i regularne jedzenie czterech-pięciu posiłków w ciągu dnia o niewielkiej objętości. Ważne, by pomiędzy posiłkami nic nie jeść.

Z pewnych produktów trzeba po prostu zrezygnować. Do nich zaliczamy:

alkohol
fast-food
chipsy
słodycze
potrawy smażone
tłuste mięsa i wędliny.

Przy innych produktach trzeba wybierać te o określonych cechach: czyli z małą zawartością tłuszczu, małą zawartością cukru i zawierające sporo błonnika. Jak?

Pieczywo, makarony z grubego przemiału, otręby, mało przetworzone płatki, kasze i brązowy ryż; czyli na przykład: bułka pszenna – nie, grahamka – tak, chleb pszenny – nie, razowy – tak, ryż biały – nie, brązowy – tak, kasza manna – nie, kasza gryczana i jęczmienna – tak, cukierki – nie, owoce i warzywa – tak;
Chude wędliny, czyli na przykład: baleron – nie, chuda szynka – tak, boczek – nie, polędwica-tak
Chudy nabiał, a zatem odtłuszczone jogurty, mleko, kefiry czy maślanki
Warzywa w dużych ilościach, owoce – w trochę mniejszych.

Bardzo ważne w tej chorobie jest odpowiednia obróbka termiczna, a zatem rezygnacja ze smażenia na rzecz duszenia, gotowania w wodzie i na parze oraz grillowania i pieczenia.

I dobrze jest dużo pić: wody mineralnej, źródlanej oraz soków – uwaga! – najlepiej warzywnych.