Substancje chemiczne wytwarzane przez człowieka są już stałą częścią otaczającej nas rzeczywistości. Są one również obecne w procesie produkcji żywności na całym świecie, w tym również w naszym kraju. W Polsce – szczególnie w drugiej połowie XX w. i pierwszej dekadzie XXI w. – postępowały procesy związane z uprzemysławianiem kraju oraz dążeniem do wzrostu produkcji rolnej.  

W rolnictwie nastąpił rozwój nawożenia mineralnego oraz wprowadzano nowe środki ochrony roślin. Stanowiło to podstawę do poprawy dostępności dobrej jakościowo żywności. Jednak ten rozwój niósł ze sobą, jako produkt uboczny, ryzyko wzrostu zanieczyszczeń środowiska naturalnego i tkanek człowieka. Prowadziło to najczęściej do niezamierzonych zanieczyszczeń wody, gleby, powietrza oraz żywności.

Pestycydy – czym są i do czego są stosowane?

Pestycydy to grupa związków chemicznych, tak pochodzenia naturalnego (rośliny), jak i syntetycznego, które są wykorzystywane do niszczenia pasożytów roślin i zwierząt. Wykorzystuje się je także do zmniejszania ryzyka chorób roślin oraz zwalczania chwastów. Niektóre z nich są wykorzystywane w celach sanitarnych oraz leczeniu chorób u ludzi. Konieczność stosowania pestycydów wynika z zagrożenia plonów przez szkodniki oraz z rosnącej liczby konsumentów, a co za tym idzie – ze zwiększonego zapotrzebowania na żywność.

Pozostałości pestycydów

Pozostałości pestycydów mogą pozostawać w żywności po ich zastosowaniu w uprawach. Maksymalne dopuszczalne poziomy tych pozostałości w żywności są ustalane przez organy regulacyjne w Unii Europejskiej, głównie – na poziomie Komisji Europejskiej.

Narażenie danej populacji na te pozostałości pestycydów najczęściej występuje w wyniku spożycia przetworzonej żywności lub w bliskim kontakcie z obszarami poddanymi działaniu pestycydów, takimi jak gospodarstwa rolne.

Skutki zdrowotne pozostałości pestycydów

Spora część pozostałości pestycydów ma działanie endokrynnie (wewnątrzwydzielniczo) czynne, które może wpływać na procesy rozwojowe związane między innymi z rozrodem człowieka. Szczególne ryzyko niesie podobieństwo struktur chemicznych tych substancji do hormonów o budowie steroidowej. Substancje te mogą pochodzić z takich źródeł jak: pestycydy, herbicydy, komponenty leków lub składników diety.

Według danych WHO, w latach 2002-2012, stwierdzono narastanie liczby danych o niekorzystnych skutkach zdrowotnych substancji chemicznych endokrynnie aktywnych na układ rozrodczy pod postacią niepłodności, nowotworów złośliwych i wad wrodzonych. Pojawiają się także dane o niekorzystnym wpływie tych związków chemicznych na funkcjonowanie tarczycy, mózgu, rozwój otyłości i zaburzenia metabolizmu z udziałem insuliny i glukozy. Niepokojące jest także to, że tylko niewielka część, spośród setek tysięcy dotąd wprowadzonych do obrotu substancji chemicznych wytworzonych przez człowieka, została oceniona pod względem ich aktywności wchodzenia w reakcje z układem endokrynnym (wewnątrzwydzielniczym).

Obieranie i mycie najlepszym sposobem na pozbycie się „chemii” z żywności 

Co jednak należy zrobić, aby uniknąć, a przynamniej zminimalizować niekorzystne działanie tych substancji? Musimy pamiętać, że pozostałości pestycydów kojarzą się przede wszystkim z roślinami uprawnymi, wobec których stosowane są zabiegi ochronne. A więc, jeśli spożywamy owoc czy warzywo, to pamiętajmy o dokładnym umyciu, a nawet obraniu ze skórki. Wówczas większość pozostałości środków ochrony roślin, stosowanych przy opryskiwaniu, powinna zostać usunięta. Wybierajmy także raczej owoce i warzywa sezonowe oraz lokalne. Jeżeli możemy pozwolić sobie na zakupy w sklepach ekologicznych, w przypadku których przepisy są bardziej restrykcyjne, to warto z tego skorzystać.

W chwili obecnej ogromnym wyzwaniem naukowców i technologów produkcji jest zidentyfikowanie – w skali globalnej – wszystkich substancji stosowanych w uprawach żywności. Następnym etapem będzie zastępowanie ich związkami bezpiecznymi zarówno dla zdrowia człowieka, jak i otaczającej go flory i fauny. Zanim to jednak nastąpi, musimy po prostu sami pamiętać o myciu i obieraniu tak potrzebnych nam w codziennej diecie owoców i warzyw.