Najaktualniejszych danych w tym zakresie dostarczają wyniki badań realizowanych z inicjatywy Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Pod koniec listopada 2024 r. opublikowano krótkie podsumowanie badań COSI prowadzonych wśród dzieci w wieku wczesnoszkolnym, w których od niemal dziesięciu lat uczestniczy również nasz kraj.

Podstawowe informacje o badaniu COSI

Badanie COSI (Childhood Obesity Surveillance Initiative) czyli Projekt Monitorowania Otyłości Dzieci, prowadzone jest z inicjatywy WHO od 2007 roku. Jego celem jest dostarczanie informacji o trendach dotyczących występowania nadwagi i otyłości oraz sposobu żywienia, aktywności fizycznej, zachowań sedentarnych, środowiska rodzinnego i szkolnego dzieci w wieku 6-9 lat. Polska do badania COSI przystąpiła po raz pierwszy w latach 2015-2017. Dane reprezentatywne dla krajów uczestniczących w badaniu, zbierane są w oparciu o wspólny protokół. W latach 2022-2024 przeprowadzono 6. już rundę tego badania, do której przystąpiło 48 krajów (w większości z regionu europejskiego)[1]. Ostatecznie dane uzyskano z 37 krajów, od łącznie około 470 tysięcy dzieci.

Nadwaga i otyłość dzieci w krajach uczestniczących w badaniu COSI 2022-2024

W krajach uczestniczących w badaniu 25% dzieci w wieku 7–9 lat ogółem ma nadmierną masę ciała, a wśród nich 10% choruje na otyłość. Między krajami utrzymują się istotne różnice, a ogólna częstość występowania nadwagi waha się od 9% do 42%, zaś otyłości od 3% do 20%.

Są to pierwsze szacunki po pandemii COVID-19, które dają wstępne informacje na temat tego, jakie zmiany w zakresie występowania nadwagi i otyłości wśród dzieci nastąpiły w okresie  popandemicznym. Porównanie z szacunkami z poprzedniej rundy badania z lat 2018–2020, które przeprowadzono dla 28 krajów (w tym dla Polski), wskazuje na różne wzorce – zarówno wzrost odsetka dzieci z nadmierną masą ciała, jak i w niektórych krajach spadek tego wskaźnika. Pomimo względnej stabilności częstości występowania nadwagi i otyłości w kilku krajach, raczej odnotowywano wzrost odsetka nadwagi i otyłości. Istotny wzrost występowania nadwagi, a także otyłości zaobserwowano u chłopców ze Szwecji, Słowenii i Malty. W przypadku dziewcząt z nadwagą istotny wzrost odnotowano w Bułgarii, Szwecji, Słowenii i Malcie, zaś w przypadku dziewcząt z otyłością – w Szwecji, Słowenii, Malcie i Finlandii.

Nadwaga i otyłość wśród polskich ośmiolatków – najnowsze dane

W Polsce, zgodnie z kryteriami WHO, nadmierna masa ciała dotyczy co trzeciego dziecka w wieku wczesnoszkolnym (33%). Nadwaga i otyłość dotyczą wyższego odsetka chłopców w porównaniu do dziewcząt (36% vs 30%). Porównując aktualne wyniki do poprzedniej edycji badania w latach 2018-2020, w zasadzie nie odnotowano zmian jeśli chodzi o chłopców. W przypadku dziewcząt odnotowano niewielki, jednak nieistotny statystycznie, wzrost występowania nadmiernej masy ciała (o 1,2 punktu procentowego).

Niemal połowę ośmiolatków z nadmierną masą ciała, stanowią dzieci z otyłością (15%), przy czym jest ona stwierdzana częściej wśród chłopców (19%), niż wśród dziewcząt (11%). W porównaniu do poprzedniej rundy badania zaobserwowano nieznaczny, nieistotny statystycznie, wzrost występowania otyłości w przypadku obu płci (chłopcy – o 1,1 punku procentowego, dziewczęta – o 1,3 punktu procentowego).

Jak Polska plasuje się na tle pozostałych krajów uczestniczących w badaniu COSI?

Polskie ośmiolatki z nadmierną masą ciała, wśród dzieci z 37 analizowanych w badaniu krajów, plasują się w pierwszej dziesiątce tych o najwyższym odsetku występowania nadwagi i otyłości. Wyższe niż w Polsce odsetki nadmiernej masy ciała stwierdzono w krajach takich jak Cypr, Włochy, Grecja, Chorwacja, Malta i Hiszpania. W przypadku otyłości wyższe odsetki odnotowano w Cyprze, Malcie, Grecji i we Włoszech, zaś porównywalne do Polski –
w Chorwacji, Bułgarii i Hiszpanii.

Krajowe badanie DINO-PL

Aktualnych danych na temat występowania nadmiernej masy ciała wśród polskich dzieci we wczesnym wieku szkolnym dostarcza także krajowe badanie o akronimie DINO – PL (Diagnoza-Interwencja-Nadciśnienie-Otyłość), realizowane przez Instytut Matki Dziecka w latach 2022 i 2023. Jego głównym celem było monitorowanie, wczesna diagnoza i interwencja w zakresie występowania nadwagi i otyłości oraz podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi w populacji dzieci w wieku 7-9 lat. Dodatkowym celem była analiza zachowań żywieniowych i związanych ze stylem życia w tej grupie wiekowej.

W zakresie występowania nadmiernej masy ciała u dzieci uzyskano porównywalne wyniki z badaniem COSI. Dodatkowo wykazano, że odsetek dzieci z nadwagą i otyłością wzrastał wraz z wiekiem wynosząc 27,6% wśród 7-latków, 32,5% wśród 8-latków i 34,8% wśród 9-latków, (we wszystkich grupach wiekowych nadmierna masa ciała częściej dotyczyła chłopców niż  dziewcząt). Ponadto u 23,5% 7-latków, 26,1% 8-latków i 29,2% 9-latków odnotowano obwód talii wskazujący na brzuszną, czyli bardziej niekorzystną dla zdrowia, lokalizację tkanki tłuszczowej.

W badaniu potwierdzono również występowanie podwyższonego ciśnienia skurczowego krwi (w tym wartości wskazujących na nadciśnienie) u 24,2% 7-latków, u 30% 8-latków i u 32,9% 9-latków, zaś w przypadku podwyższonego ciśnienia rozkurczowego krwi – w zależności od wieku odpowiednio u 23,9%, 25% i 23,1% dzieci.

Analiza zmian opisanych parametrów w latach 2016 – 2022/2023 została przeprowadzona dla dzieci ośmioletnich. Wykazała ona, że w przypadku nadwagi i otyłości w latach 2016-2021 obserwowano liniowy wzrost odsetka dzieci z nadmiarem masy ciała, a w roku 2022/2023 spadek tego odsetka (wartości pozostały jednak wyższe niż przed pandemią COVID-19).

W przypadku skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego krwi między 2016 a 2021 rokiem obserwowano znaczny, liniowy wzrost odsetka 8-latków z podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego. W roku 2022/2023 zaobserwowano stabilizację odsetka dzieci
z wartościami wskazującymi na podwyższone ciśnienie tętnicze krwi.

Podsumowanie

Dane uzyskane w 6. rundzie badania COSI jak również badania DINO – PL, potwierdzają, że nadwaga i otyłość u dzieci pozostają jednym z głównych wyzwań dla zdrowia publicznego. Aktualne dane sugerują, że pandemia COVID-19 mogła zaostrzyć problem w niektórych krajach. Przyszłe analizy, uwzględniające dane z wszystkich rund badania COSI, pozwolą określić bardziej kompleksowo obraz sytuacji w tym zakresie.

Eksperci podkreślają, że plan kontroli i powstrzymania problemu otyłości u dzieci wymaga kompleksowej strategii, która obejmuje m.in. tworzenie środowisk promujących prozdrowotny styl życia, w tym zbilansowaną dietę i aktywność fizyczną zarówno wśród małych dzieci, jak i dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, a także osób dorosłych – szczególnie tych planujących założenie rodziny i kobiet w ciąży oraz karmiących.

[1] kraje uczestniczące w badaniu COSI w latach 2022-2024: Albania, Armenia, Austria, Azerbejdżan, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Czarnogóra, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Gruzja, Grecja, Holandia, Hiszpania, Irlandia, Izrael, Kazachstan, Kirgistan, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Mołdawia, Malta, Macedonia Północna, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Rumunia, Rosja, San Marino, Serbia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Szwajcaria, Tadżykistan, Turcja, Turkmenistan, Uzbekistan, Ukraina, Węgry, Włochy

Piśmiennictwo:

1. WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI). A brief review of results from round 6 of COSI (2022-2024). [dostęp: 13.12.2024]. Dostępny w: https://www.who.int/europe/initiatives/who-european-childhood-obesity-surveillance-initiative-(cosi)
2. Fijałkowska A., Dzielska A. (red.): Zdrowie dzieci we wczesnym wieku szkolnym. Raport z badań 2022-2023. IMiDz, Warszawa, 2024 [dostęp z dn.: 13.12.2024]. Dostępny w: https://drive.google.com/file/d/1lr6RoM7UdZMvhA8-DK6vAqSPaKhTU7AY/view
3. Fijałkowska A, Oblacińska A, Stalmach M. Nadwaga i otyłość u polskich 8-latków w świetle uwarunkowań biologicznych, behawioralnych i społecznych. Raport z międzynarodowych badań WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI). IMiDz, Warszawa, 2017 [dostęp z dn.: 16.12.2024]. Dostępny w: https://imid.med.pl/files/imid/Do%20pobrania/Raport%20COSI_kwiecie%C5%84.pdf