Autor mgr Izabela Ziółkowska, dr n. roln. inż. Katarzyna Stoś, dr inż. Beata Przygoda | 12.12.2024 | Co kryje etykieta
Komisja wskazała, że przekazywanie jasnych informacji, które ułatwiają konsumentom wybór zdrowej i zrównoważonej diety, przyniesie korzyści dla ich zdrowia i jakości życia oraz ograniczy koszty związane ze zdrowiem. Mając na względzie fakt, że konsumenci są coraz bardziej świadomi problemów zdrowotnych związanych ze spożywaniem cukrów, Komisja dokonała przeglądu przepisów dotyczących stosowania oświadczeń odnośnie do cukrów w sokach owocowych. W wyniku tych prac wprowadzono możliwość stosowania przez producentów na etykietach informacji o obecności w sokach naturalnie występujących cukrów.
Zalecenia zdrowego żywienia i znakowanie produktów spożywczych
Wyniki licznych badań naukowych wskazują, że zdrowie człowieka zależy m.in. od sposobu odżywiania. Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że stosowanie zdrowej diety, stanowi jeden z głównych czynników wpływających na zapobieganie chorobom niezakaźnym, w tym m.in. chorobom układu sercowo-naczyniowego, nadciśnieniu, cukrzycy oraz chorobom nowotworowym (1). Zgodnie z zaleceniami opracowywanymi przez ekspertów w zakresie zdrowego żywienia, należy dążyć do zwiększania w codziennej diecie udziału błonnika, jak i ograniczania spożycia składników niekorzystnych dla zdrowia, np. tłuszczów nasyconych i cukru (2).
Zgodnie z celami określonymi w komunikacie Komisji Europejski z 2019 r. dotyczącym „Zielonego Ładu”, w 2020 r. Komisja przyjęła komunikat dotyczący strategii „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego. Strategia ta ma na celu wprowadzenie środków na rzecz zdrowszego i bardziej zrównoważonego systemu żywnościowego w Unii Europejskiej. Komisja stwierdziła, że przekazywanie jasnych informacji konsumentom przyniesie korzyści dla ich zdrowia i jakości życia oraz ograniczy koszty związane ze zdrowiem. Ponadto celem Komisji jest zachęcanie do zmiany składu środków spożywczych m.in. o wysokiej zawartości cukrów, co również ma ułatwić konsumentom przechodzenie na zdrową i zrównoważoną dietę (3, 4).
Zmiany w zakresie znakowania soków owocowych
W 2024 r. wprowadzono zmiany w przepisach unijnych dotyczących soków owocowych, tzw. soków 100%. Jako uzasadnienie do tych zmian Komisja podała, że należy dokonać przeglądu przepisów dotyczących stosowania oświadczeń odnośnie do cukrów w sokach owocowych, aby umożliwić konsumentom podejmowanie świadomych decyzji.
Wprowadzone w 2001 r. przepisy unijne ustanawiające zasadnicze wymogi dotyczące produkcji, składu i etykietowania soków owocowych zezwalały na dodawanie do tego typu produktów cukru. W 2012 r. wprowadzono przepisy, zgodnie z którymi cukier nie mógł być dłużej dodawany do soków owocowych. Jednocześnie w celu poinformowania konsumentów o tej zmianie, przepisy te wprowadziły zezwolenie dla branży soków owocowych na stosowanie przez jeden rok na opakowaniach soków owocowych oświadczenia informującego, że żadne soki owocowe nie zawierają dodatku cukrów. Informacja ta miała umożliwić konsumentom natychmiastowe i wyraźne odróżnienie soków owocowych (niezawierających dodanego cukru) od innych, podobnych napojów owocowych, z dodatkiem cukru (5). Jak jednak wskazuje obecnie Komisja, ten krótki okres okazał się niewystarczający, aby skutecznie poinformować konsumentów o wprowadzonych zmianach. Co więcej, po ukończeniu okresu, w którym producenci mogli komunikować brak dodanego cukru w sokach owocowych, nadal istniała prawna możliwość zamieszczania oświadczenia o braku dodatku cukru na produktach typu nektary, czy napoje owocowe, pod warunkiem, że nie dodano do nich ani cukru, ani żadnych substancji słodzących (6). Komisja uznała, że w rezultacie zarówno dla części konsumentów, jak i pracowników medycznych wciąż nie jest jasne, że w przeciwieństwie do nektarów owocowych, soki owocowe nie mogą zawierać dodatku cukrów. Zdaniem Komisji mogło to wprowadzić konsumentów w błąd, ponieważ w przypadku dokonywania wyboru spośród kilku produktów o identycznym lub bardzo podobnym składzie odżywczym – preferowany byłby produkt opatrzony oświadczeniem żywieniowym.
W związku z powyższym, Komisja podjęła decyzję o wprowadzeniu możliwości dobrowolnego stosowania przez producentów soków stwierdzenia informującego konsumentów, że soki owocowe zawierają wyłącznie naturalnie występujące cukry. Wprowadzenie takiego stwierdzenia dostarcza konsumentom prawdziwych i poprawnych informacji, co jest zgodne z celami polegającymi na informowaniu ich o właściwościach odżywczych produktów, ułatwieniu odróżnienia soków owocowych od nektarów owocowych oraz umożliwieniu konsumentom dokonywania świadomych wyborów.
Zmiany w zakresie zawartości cukrów naturalnie występujących w sokach owocowych
Mając na względzie postęp techniczny w produkcji i przetwórstwie soków owocowych, który pozwala m.in. całkowicie lub częściowo usunąć cukry naturalnie występujące w sokach owocowych i sokach owocowych z zagęszczonego soku, w celu ułatwienia wprowadzania tych produktów na rynek Unii Europejskiej, na mocy nowych przepisów utworzono nową kategorię soków owocowych, tzn. soki, w których obniżono zawartość naturalnie występujących cukrów, a jednocześnie zachowano inne podstawowe właściwości fizyczne, chemiczne, organoleptyczne i odżywcze. Produkty te otrzymały nazwę: „sok owocowy o obniżonej zawartości cukrów”, „sok owocowy o obniżonej zawartości cukrów z zagęszczonego soku” lub „zagęszczony sok owocowy o obniżonej zawartości cukrów”. Aby ww. produkty mogły zostać w nazwie opatrzone zapisem „o obniżonej zawartości cukrów” zawartość cukru powinna w nich być o co najmniej 30% niższa w porównaniu z ich odpowiednikami, zawierającymi standardową zawartość cukrów. Należy podkreślić, że do tego typu soków również nie wolno dodawać cukru, ani innych składników o właściwościach słodzących, np. słodzików (5).
Potrzeba edukacji konsumentów
Jak wynika z analiz i opracowań Komisji, obecne wzorce konsumpcji żywności nie są zrównoważone z punktu widzenia zdrowia. Spożycie w UE składników, które w diecie należy ograniczać (m.in. cukry i sól) nadal jest zbyt wysokie w odniesieniu do zaleceń, zaś spożycie produktów zalecanych (m.in. owoce i warzywa) jest zbyt niskie. Aby odpowiedzieć na rosnące zapotrzebowanie ze strony konsumentów i wykorzystać postęp technologiczny Komisja zezwoliła w 2024 r. na wprowadzenie na rynek soków owocowych o niższej zawartości cukrów, które dla osób dążących do zmniejszania udziału cukru w codziennej diecie, mogą stanowić atrakcyjną alternatywę dla soków o standardowej zawartości cukrów. Jednocześnie, mając na względzie potrzebę dostarczania konsumentom przejrzystych komunikatów, Komisja wprowadziła równolegle możliwość zamieszczania na standardowych sokach owocowych informacji, że zawierają one wyłącznie naturalnie występujące cukry (pochodzące z owoców), co również stanowi istotną informację dla konsumenta, pomagającą mu w dokonywaniu świadomych wyborów żywieniowych.
Piśmiennictwo
- Advancing the global agenda on prevention and control of noncommunicable diseases 2000 to 2020: looking forwards to 2030. Geneva: World Health Organization; 2023. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
- https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/talerz-zdrowego-zywienia/
- KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY EUROPEJSKIEJ, RADY, KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW – Europejski Zielony Ład, Bruksela, dnia 11.12.2019 r. COM(2019) 640 final
- KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW – Strategia „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego, Bruksela, dnia 20.5.2020 r. COM(2020) 381 final
- DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2024/1438 z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie zmiany dyrektywy Rady 2001/110/WE odnoszącej się do miodu, dyrektywy Rady 2001/112/WE odnoszącej się do soków owocowych i niektórych podobnych produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi, dyrektywy Rady 2001/113/WE odnoszącej się do dżemów owocowych, galaretek i marmolady oraz słodzonego przecieru z kasztanów przeznaczonych do spożycia przez ludzi oraz dyrektywy Rady 2001/114/WE odnoszącej się do niektórych rodzajów częściowo lub całkowicie odwodnionego mleka konserwowanego przeznaczonego do spożycia przez ludzi
- ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 1924/2006 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności
Zadanie realizowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025, finansowane przez Ministra Zdrowia.
Autor mgr Izabela Ziółkowska, dr n. roln. inż. Katarzyna Stoś, dr inż. Beata Przygoda | 12.12.2024 | ABC Żywienia, Co kryje etykieta
Dzięki tym informacjom konsument może świadomie wybierać produkty korzystne dla zdrowia, a redukować spożycie tych mniej korzystnych. Nie wszystkie jednak produkty objęte są wymogiem takiego znakowania. Do niedawna nie było obowiązku podawania wykazu składników i informacji o wartości odżywczej m.in. na winach. W wyniku realizacji programu „Europe’s Beating Cancer Plan” (Europejski Plan Walki z Rakiem), od dnia 8 grudnia 2023 r. w Unii Europejskiej, w tym w Polsce, wprowadzono obowiązek podawania takich informacji na tych produktach.
Zalecenia zdrowego żywienia i znakowanie produktów spożywczych
Wyniki licznych badań naukowych wskazują, że zdrowie człowieka zależy m.in. od sposobu odżywiania. Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że stosowanie zdrowej diety, ograniczenie spożycia alkoholu, niepalenie papierosów i aktywność fizyczna stanowią główne czynniki wpływające na zapobieganie chorobom niezakaźnym, w tym m.in. chorobom układu sercowo-naczyniowego, otyłości, nadciśnieniu, cukrzycy oraz chorobom nowotworowym (1).
Zdrowa dieta uwzględnia zarówno odpowiednie spożycie zalecanych składników odżywczych, np. witamin, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych czy błonnika, jak i ograniczenie spożycia składników niekorzystnych dla zdrowia, np. kwasów tłuszczowych nasyconych i cukru.
Jedną z form pomocy konsumentom w komponowaniu zdrowej diety stanowią zamieszczone na opakowaniach produktów spożywczych informacje, które już na etapie robienia zakupów w sklepie mogą pomóc w wyborze produktów o lepszej wartości odżywczej. Czytając etykiety można m.in. poznać szczegółowy skład danego produktu spożywczego oraz jego wartość odżywczą. Na informację o wartości odżywczej produktu składa się informacja o wartości energetycznej oraz informacja o zawartości poszczególnych składników odżywczych. Wartość energetyczna (energia) wyrażona jest w kcal i kJ i mówi o tym, ile energii dostarcza dana żywność. Składniki odżywcze, których ilość jest obowiązkowo podana w informacji o wartości odżywczej produktu to: tłuszcz, nasycone kwasy tłuszczowe, węglowodany, cukry, białko i sól. Informacja o wartości odżywczej żywności przeważnie ma postać tabeli (choć może być też zapisana w formacie liniowym) (2, 3, 4).
Warto wykorzystywać zawartą na etykiecie informację o wartości odżywczej podczas komponowania codziennej diety, także w celu zachowania odpowiedniego bilansu energetycznego w ciągu dnia, co ułatwia utrzymywanie właściwej masy ciała.
Skutki zdrowotne spożywania alkoholu
Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) sklasyfikowała napoje alkoholowe jako rakotwórcze dla ludzi (grupa 1) w przypadku raka jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku (płaskonabłonkowego), wątroby, jelita grubego i piersi. Etanol w napojach alkoholowych i aldehyd octowy związany ze spożyciem napojów alkoholowych są również klasyfikowane przez IARC jako rakotwórcze dla ludzi (grupa 1) (5).
Ponadto eksperci Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) stwierdzili, że dowody naukowe nie wskazują na istnienie żadnego konkretnego progu, przy którym rakotwórcze działanie alkoholu zaczyna się ujawniać w organizmie człowieka. W związku z tym nie można ustalić bezpiecznej ilości spożycia alkoholu w odniesieniu do nowotworów i zdrowia człowieka. Eksperci wyrazili opinię, że ważne jest podniesienie świadomości wśród konsumentów na temat faktu, że spożywanie napojów alkoholowych powoduje raka oraz wiąże się z ryzykiem innych schorzeń (6, 7).
Jak wskazano w Komunikacie Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Planu Zwalczania Raka (Europe’s Beating Cancer Plan) szkodliwość związana z alkoholem stanowi poważny problem zdrowia publicznego w UE. W 2016 r. główną przyczyną zgonów spowodowanych spożyciem alkoholu była choroba nowotworowa, stanowiąca 29 % zgonów, następnie marskość wątroby (20 %), choroby układu krążenia (19 %) i urazy (18 %) (8).
Znakowanie wina – zmiany w świetle prac Komisji Europejskiej
Na przestrzeni ostatnich lat Unia Europejska opracowała różne strategie działań mających na celu m.in. poprawę stanu zdrowia ludności w Unii. Są to np. strategia „Od pola do stołu” („Farm to Fork Strategy”) oraz ww. Europejski Plan Walki z Rakiem. Obie te inicjatywy uwzględniają zmiany w zakresie znakowania środków spożywczych w celu umożliwienia konsumentom dokonywania świadomych wyborów żywieniowych wpływających na ich zdrowie (8, 9).
W ramach realizacji Europejskiego Planu Zwalczania Raka Komisja zleciła Wspólnemu Centrum Badawczemu (JRC) przeprowadzenie analizy sytuacji znakowania produktów alkoholowych informacją o składzie i wartości odżywczej. Jak wynika z raportu JRC, niektórzy producenci napojów alkoholowych korzystają z możliwości dobrowolnego zamieszczania na etykietach informacji na temat składu i wartości odżywczej produktów. Najczęściej producenci podają wykaz składników, następnie wartość energetyczną produktu. Najrzadziej na etykietach zamieszczana jest pełna informacja o wartości odżywczej, tzn. wartość energetyczna oraz zawartość tłuszczu, nasyconych kwasów tłuszczowych, węglowodanów, cukrów, białka i soli. Konsumenci produktów winiarskich znajdują informacje o składnikach lub wartości energetycznej tylko na niewielkiej części produktów (mniej niż 2,5 %) (10).
Wśród wielu działań planowanych w ramach realizacji Europejskiego Planu Zwalczania Raka, w raporcie Komisji wskazano, że Komisja zaproponuje obowiązkowe wskazanie na etykietach napojów alkoholowych listy składników, informacji o wartości odżywczej oraz ostrzeżeń zdrowotnych (8).
Aktualnie w wyniku prac Komisji, na mocy rozporządzenia UE 2021/2117, od dnia 8 grudnia 2023 r. obowiązuje wymóg znakowania informacją o składnikach i wartości odżywczej wina. Jednocześnie wina wyprodukowane przed tą datą mogą – do wyczerpania zapasów – nadal być wprowadzane do obrotu zgodnie z wymogami dotyczącymi etykietowania obowiązującymi przed dniem 8 grudnia 2023 r., tzn. nie muszą być opatrzone wykazem składników, ani informacją o wartości odżywczej (11).
Należy zaznaczyć, że w przypadku wina, przepisy uwzględniają możliwość podania wykazu składników bądź informacji o wartości odżywczej za pomocą środków elektronicznych, poprzez umieszczenie na etykiecie linku (kod QR lub podobny) do informacji o wartości odżywczej lub wykazu składników. Przy czym wartość energetyczna wina zawsze musi być prezentowana na opakowaniu lub na etykiecie (12).
Potrzeba edukacji konsumentów
Jak wynika z analiz i opracowań Komisji, obecne wzorce konsumpcji żywności nie są zrównoważone z punktu widzenia zdrowia. Spożycie w UE składników, które w diecie należy ograniczać (m.in. energia, cukry, sól) nadal jest zbyt wysokie w odniesieniu do zaleceń, zaś spożycie produktów zalecanych (m.in. owoce i warzywa) jest zbyt niskie. Szkodliwość związana ze spożyciem alkoholu również stanowi poważny problem zdrowia publicznego w UE (8, 9). Wskazuje się, że dla efektywności podjętych w UE prac mających na celu poprawę zdrowia społeczeństw, w tym działań w zakresie rewizji przepisów dotyczących etykietowania żywności oraz działań na rzecz walki z rakiem, ważne są działania edukacyjne, promujące prozdrowotne postawy konsumentów już na etapie dokonywania świadomych, zdrowszych wyborów w trakcie zakupów.
Według dokumentów UE, planowane są prace nad wprowadzeniem obowiązkowego znakowania informacją o składzie i wartości odżywczej również innych napojów alkoholowych, niż wina, a także zamieszczaniem ostrzeżeń dotyczących zagrożeń dla zdrowia wynikających ze spożycia alkoholu (8).
Piśmiennictwo
- Advancing the global agenda on prevention and control of noncommunicable diseases 2000 to 2020: looking forwards to 2030. Geneva: World Health Organization; 2023. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
- https://ncez.pzh.gov.pl/informacje-dla-producentow/o-czym-powie-etykieta/
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (z późniejszymi zmianami)
- https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/slowniczek-wartosci-odzywczych/
- Gapstur SM, Bouvard V, Nethan ST, Freudenheim JL, Abnet CC, English DR, et al. (2023). The IARC perspective on alcohol reduction or cessation and cancer risk. N Engl J Med, Published online 28 December 2023
- Anderson BO, Berdzuli N, Ilbawi A, et al. Health and cancer risks associated with low levels of alcohol consumption. Lancet Public Health 2023;8(1):e6-e7.
- https://www.iarc.who.int/faq/iarc-handbooks-of-cancer-prevention-volume-20a-reduction-or-cessation-of-alcohol-consumption/
- Europejski Plan Walki z Rakiem, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady, Komisja Europejska, Bruksela, dnia 3.2.2021 r. COM(2021) 44 final
- Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie stosowania dodatkowych form wyrażania i prezentacji informacji o wartości odżywczej, Bruksela, dnia 20.5.2020 r. COM(2020) 207 final
- JRC Provision of ingredient, energy and full nutrition information on alcoholic beverages. An assessment of products placed on the EU market Sarasa-Renedo, A., Moz-Christofoletti, M.A., Grammatikaki E., Wollgast, J. 2022 EUR 31096 EN
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2117 z dnia 2 grudnia 2021 r. zmieniające rozporządzenia (UE) nr 1308/2013 ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych, (UE) nr 1151/2012 w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych, (UE) nr 251/2014 w sprawie definicji, opisu, prezentacji, etykietowania i ochrony oznaczeń geograficznych aromatyzowanych produktów sektora wina i (UE) nr 228/2013 ustanawiające szczególne środki w dziedzinie rolnictwa na rzecz regionów najbardziej oddalonych w Unii Europejskiej
- ZAWIADOMIENIE KOMISJI Pytania i odpowiedzi dotyczące wdrożenia nowych przepisów UE dotyczących etykietowania wina w następstwie zmiany rozporządzenia (UE) nr 1308/2013 Parlamentu Europejskiego i Rady i rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2019/33, C/2023/1190, 24.11.2023
Zadanie realizowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025, finansowane przez Ministra Zdrowia.
Autor mgr Izabela Ziółkowska, dr n. roln. inż. Katarzyna Stoś, dr inż. Beata Przygoda | 16.11.2023 | Co kryje etykieta
Na etykietach większości produktów spożywczych jest także prawny obowiązek umieszczania informacji o wartości odżywczej produktów, w tym wartości energetycznej oraz zawartości tłuszczu, nasyconych kwasów tłuszczowych, węglowodanów, cukrów, białka i soli. Konsumenci powinni w trakcie zakupów czytać i rozumieć informacje zamieszczone na etykietach produktów spożywczych. Większość z tych informacji znajduje się z tyłu opakowania, jednak coraz częściej można znaleźć z przodu opakowań tzw. powtórzoną informację o wartości odżywczej (znakowanie FOPNL). Może mieć ona różną postać, tzn. może wprost powtarzać zamieszczoną z tyłu opakowania informację o wartości energetycznej i zawartości poszczególnych składników w produkcie spożywczym, może też zostać przedstawiona z użyciem np. kolorów lub symboli. Obecnie Komisja Europejska prowadzi prace nad ustanowieniem jednego takiego oznakowania do zamieszczania na produktach spożywczych, który będzie wspólny dla wszystkich krajów Unii Europejskiej.
Zalecenia zdrowego żywienia
Wyniki licznych badań naukowych wskazują, że zdrowie człowieka zależy m.in. od sposobu odżywiania. Obok takich czynników jak: niepalenie papierosów, aktywność fizyczna, czy ograniczenie spożycia alkoholu – stosowanie zdrowej diety wskazywane jest przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jako główny czynnik wpływający na zapobieganie chorobom niezakaźnym, w tym m.in. chorobom układu sercowo-naczyniowego, nadciśnieniu, cukrzycy oraz chorobom nowotworowym (1). Zdrowa dieta uwzględnia zarówno odpowiednie spożycie zalecanych składników odżywczych, np. witamin, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych czy błonnika, jak i ograniczenie spożycia składników niekorzystnych dla zdrowia, np. tłuszczów nasyconych i cukru. To z kolei wiąże się ze spożyciem dostępnych na rynku produktów spożywczych w odpowiednich ilościach oraz komponowaniem posiłków ze składników będących we właściwych proporcjach. Chcąc stosować zdrową dietę warto kierować się zasadami określonymi przez specjalistów z dziedziny odżywiania. W Polsce opracowane zostały „Zalecenia zdrowego żywienia” w postaci talerza wraz z dołączonymi konkretnymi zaleceniami żywieniowymi na 3 poziomach, umożliwiającymi zmianę nawyków żywieniowych stopniowo, małymi krokami. Zalecenia te wskazują, których produktów powinniśmy spożywać więcej (np. różnokolorowych warzyw i owoców, produktów zbożowych z pełnego ziarna), których mniej (np. soli, mięsa czerwonego i przetworów mięsnych) oraz jakimi zdrowymi produktami zastępować te mniej zdrowe (np. słodkie napoje zamieniać na wodę) (2).
Znakowanie produktów spożywczych
Inną formę pomocy w stosowaniu zdrowej diety stanowią zamieszczone na opakowaniach produktów spożywczych informacje, które już na etapie robienia zakupów w sklepie mogą pomóc w wyborze produktów o lepszej wartości odżywczej, a tym samym pomóc w komponowaniu zdrowej diety. Czytając etykiety można m.in. poznać szczegółowy skład danego produktu spożywczego, np. dowiedzieć się, czy i jakie alergeny produkt zawiera (3, 4). Można też poznać jego wartość odżywczą. Na informację o wartości odżywczej produktu składa się informacja o wartości energetycznej oraz informacja o zawartości poszczególnych składników odżywczych. Wartość energetyczna (energia) wyrażona jest w kcal i kJ i mówi o tym, jak kaloryczna jest dana żywność. Składniki odżywcze, których ilość jest obowiązkowo podana w informacji o wartości odżywczej produktu to: tłuszcz, nasycone kwasy tłuszczowe, węglowodany, cukier, białko i sól. Dodatkowo producenci mogą podać na etykiecie informację o zawartości kwasów tłuszczowych jednonienasyconych, kwasów tłuszczowych wielonienasyconych, alkoholi wielowodorotlenowych, skrobi i błonnika. Czasami wśród informacji o wartości odżywczej może się pojawić informacja o zawartości witamin i/lub składników mineralnych. Informacja o wartości odżywczej żywności przeważnie ma postać tabeli (choć może być też zapisana w formacie liniowym) i najczęściej widnieje z tyłu opakowania.
Warto wykorzystywać zawartą na etykiecie informację o wartości odżywczej podczas komponowania codziennej diety także w celu zachowania odpowiedniego bilansu energetycznego w ciągu dnia. Ułatwia to utrzymywanie właściwej masy ciała, może też pomóc w procesie utraty nadmiernych kilogramów, przy jednoczesnym utrzymaniu właściwej podaży poszczególnych składników odżywczych, czyli mniejszej podaży składników mniej korzystnych dla zdrowia (np. sól, cukier) i większej podaży składników prozdrowotnych (np. nienasycone kwasy tłuszczowe, błonnik) (4,5).
Zdarza się też, że na etykiecie znajdują się nieobowiązkowo zamieszczane przez producentów oświadczenia żywieniowe i/lub zdrowotne. One również charakteryzują produkt spożywczy. Oświadczenia żywieniowe mogą informować konsumenta, że w produkcie obniżono zawartość niezalecanego składnika, np. cukru, lub że produkt jest bogaty w błonnik. Oświadczenia zdrowotne wskazują rolę, jaką odgrywają dla zdrowia (zawarte w odpowiedniej ilości w produkcie) składniki odżywcze, np. witamina C pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego (6,7,8).
Powtórzona informacja o wartości odżywczej na przodzie opakowania
W celu ułatwienia konsumentom odczytywania informacji zawartych na etykiecie, niektórzy producenci żywności dobrowolnie zamieszczają dodatkowo z przodu opakowania tzw. powtórzoną informację o wartości odżywczej. Taka informacja może mieć różne formy. Może ona wprost powtarzać informację o zawartości wybranych składników odżywczych, obecną z tyłu opakowania, czyli podawać wartość energetyczną (kaloryczność) produktu oraz zawartość tłuszczu, nasyconych kwasów tłuszczowych, cukrów oraz soli. Może też ona stanowić ogólną ocenę „zdrowotności” danego produktu, opartą na jego wartości odżywczej. W takim przypadku brak jest szczegółowych informacji o zawartości poszczególnych składników odżywczych z przodu opakowania, gdyż zastąpione są np. symbolem, kolorem lub literą w alfabecie (4). Przykładem takiego oznakowania jest opracowana w Szwecji, a następnie wprowadzona w innych krajach skandynawskich „Dziurka od klucza”. Symbolem tym mogą być oznakowane produkty, które spełniają określone przez jego twórców wymagania i które są bardziej korzystne dla zdrowia człowieka. W Polsce jednak symbol ten nie jest stosowany, można za to coraz częściej natknąć się na zamieszczony z przodu opakowania rząd liter A-E na kolorowym tle. Jest to oznaczenie Nutri-Score, w którym w zależności od zawartości korzystnych i niekorzystnych składników w danym produkcie spożywczym, powiększona jest jedna z liter. Wyróżnienie litery A oznacza najlepszą ocenę produktu, natomiast litery E – najgorszą (9).
Obecna sytuacja w świetle prac Komisji Europejskiej
W opublikowanym w 2019 r. Komunikacie Komisji Europejskiej przedstawiono Europejski Zielony Ład dla Unii Europejskiej i jej obywateli. Jak wskazano w Komunikacie, obecne wzorce konsumpcji żywności nie są zrównoważone ani z punktu widzenia zdrowia, ani z punktu widzenia środowiska. Podczas gdy średnie spożycie energii, mięsa czerwonego, cukrów, soli i tłuszczów (czyli składników, których spożycie należy ograniczać) w UE nadal przekracza zalecenia, to spożycie produktów pełnoziarnistych, owoców i warzyw, roślin strączkowych i orzechów – czyli produktów zalecanych w diecie – jest niewystarczające (10).
W 2020 r. Komisja Europejska opublikowała raport, w którym wskazała, iż biorąc pod uwagę stale rosnące wskaźniki nadwagi i otyłości w większości państw członkowskich Unii Europejskiej oraz znaczne obciążenie chorobami dietozależnymi, rośnie zainteresowanie ze strony władz publicznych kwestią dobrowolnego znakowania żywności informacją o wartości odżywczej na przodzie opakowania (11).
Choć obecnie w różnych krajach Europy, również w Polsce, dobrowolnie stosowanych jest kilka różnych systemów znakowania wartością odżywczą z przodu opakowania (systemów FOPNL), w ramach unijnej strategii „Od pola do stołu” Komisja Europejska zaproponowała wprowadzenie jednego, unijnego, obowiązkowego znakowania żywności wartością odżywczą z przodu opakowania (FOPNL), co ma na celu ułatwienie konsumentom wyboru zdrowej i zrównoważonej diety (12,13).
Potrzeba edukacji konsumentów
W ostatnich latach, na prośbę Komisji Europejskiej, Wspólnotowe Centrum Badawcze (JRC) dwukrotnie dokonało przeglądu literatury naukowej opisującej badania, w których sprawdzano różne aspekty dotyczące oznaczeń FOPNL, w tym poziom rozumienia ich przez konsumentów oraz wpływu tych oznaczeń na wybory zakupowe konsumentów. Z raportu JRC wynika, że aby zamieszczanie oznaczeń FOPNL z przodu opakowania było skuteczne i spełniało swoje zadanie, należy je łączyć z odpowiednimi kampaniami informacyjnymi, edukacyjnymi i promocyjnymi, tak, aby zwiększyć zrozumienie tych oznaczeń wśród konsumentów (9,14). W publikacji z końca 2022 r. poddającej analizie jeden z systemów FOPNL stwierdzono, że dobre zrozumienie przez respondentów oznaczenia FOPNL z przodu opakowania niekoniecznie wiąże się z lepszym zrozumieniem wartości odżywczej produktów spożywczych (15). Polskie badania przeprowadzone w latach 2017 i 2022 przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia wykazały, że choć około połowa respondentów deklarowała, że rozumie, czym jest wartość odżywcza produktów, to poproszona o podanie definicji wskazywała bardzo różne odpowiedzi, nie zawsze właściwe. Wyniki te wskazują na potrzebę edukacji z zakresu etykietowania żywności, w tym znakowania wartością odżywczą, zarówno z przodu, jak i z tyłu opakowania.
Aktualnie w UE trwa opracowywanie przez Komisję Europejską jednego, wspólnego dla wszystkich krajów unijnych systemu FOPNL. Prace te są opóźnione w stosunku do ustalonego przez Komisję harmonogramu. Przewiduje się, że wyniki swoich prac Komisja przedstawi w bieżącym (2023) roku. Po przyjęciu przez Komisję i państwa członkowskie wspólnego oznakowania wartością odżywczą z przodu opakowania, konieczne będzie podjęcie działań informujących społeczeństwo, jak właściwie korzystać z tego oznaczenia oraz z innych informacji zawartych na etykiecie.
Piśmiennictwo
- Advancing the global agenda on prevention and control of noncommunicable diseases 2000 to 2020: looking forwards to 2030. Geneva: World Health Organization; 2023. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
- https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/talerz-zdrowego-zywienia/
- https://ncez.pzh.gov.pl/informacje-dla-producentow/o-czym-powie-etykieta/
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (z późniejszymi zmianami)
- https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/slowniczek-wartosci-odzywczych/
- https://ncez.pzh.gov.pl/informacje-dla-producentow/szczegolne-wlasciwosci-zywnosci-oswiadczenia-zywieniowe-i-zdrowotne/
- ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 1924/2006 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności
- ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) NR 432/2012 z dnia 16 maja 2012 r. ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci
- Joint Research Centre Science for Policy Report „Front-of-pack nutrition labelling schemes: a comprehensive review”, 2020
- KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY EUROPEJSKIEJ, RADY, KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW – Europejski Zielony Ład, Bruksela, dnia 11.12.2019 r. COM(2019) 640 final
- Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie stosowania dodatkowych form wyrażania i prezentacji informacji o wartości odżywczej, Bruksela, dnia 20.5.2020 r. COM(2020) 207 final
- KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW – Strategia „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego, Bruksela, dnia 20.5.2020 r. COM(2020) 381 final
- ZAŁĄCZNIK do KOMUNIKATU KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW – Strategia „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego, Bruksela, dnia 20.5.2020 r. COM(2020) 381 final
- Joint Research Centre Science for Policy Report „Front-of-pack nutrition labelling schemes: an update of the evidence” – Addendum to the JRC Science for Policy report “Front-of-pack nutrition labelling schemes: a comprehensive review” published in 2020, 2022
- Włodarek, D.; Dobrowolski, H. Fantastic Foods and Where to Find Them—Advantages and Disadvantages of Nutri-Score in the Search for Healthier Food. Nutrients 2022, 14, 4843.
Zadanie realizowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025, finansowane przez Ministra Zdrowia.
Autor mgr inż. Ewa Matczuk | 8.12.2020 | Informacje dla producentów żywności, Informacje ogólne
Zasady te zostaną zaostrzone i miały obowiązywać już od przyszłego roku, jednakże ze względu na sytuację epidemiologiczną spowodowaną SARS-CoV-19 oraz trudności producentów z przystosowaniem się do nowych wytycznych Parlament Europejski zatwierdził odroczenie stosowania rozporządzenia 2018/848 do 1 stycznia 2022 r.
Producenci żywności ekologicznej sprowadzający żywność na teren UE, będą musieli dostosować się do przepisów dotyczących produkcji jak i kontroli, jakie obowiązują na terenie Unii Europejskiej. Nastąpi stopniowe odchodzenie od możliwości prowadzenia kontroli i certyfikacji w państwach trzecich przez jednostki certyfikujące, co spowoduje ograniczanie produktów ekologicznych spoza Unii Europejskiej, które produkowane są wg innych standardów niż obowiązujące w UE. Kraje, które w tej chwili są na unijnej liście krajów uznawanych jako równoważne z UE (np. Kanada, Japonia, Stany Zjednoczone), będą musiały renegocjować warunki umowy handlowej do 31 grudnia 2025 r. Wprowadzone mają być umowy handlowe umożliwiające producentom żywności ekologicznej łatwiejsze wejście na rynki krajów spoza Unii ze swoją żywnością.
Generalne zasady dotyczące produktów ekologicznych mówią, że produkty ekologiczne muszą składać się głównie (ponad 50%) ze składników pochodzenia rolniczego (woda i sól nie są brane pod uwagę). Ponadto, co najmniej 95% składników pochodzenia rolniczego musi pochodzić z upraw ekologicznych. Przykładowo, jeśli mamy ekologiczny napój na bazie wody, jedynie z aromatem, to aromat ten musi posiadać certyfikat ekologiczny.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych poszerza listę produktów, które mogą zostać poddane certyfikacji ekologicznej np.:
- tradycyjne ziołowe preparaty na bazie roślin;
- olejki eteryczne;
- naturalne gumy i żywice;
- sól morska i inne rodzaje soli stosowane w żywności i paszy;
- herbatę paragwajską, kukurydzę cukrową, liście winorośli, rdzenie palmowe, kiełki chmielu i inne podobne jadalne części roślin i wytwarzane z nich produkty.
Co ciekawe, zmiany obejmą również aromaty używane w produkcji żywności ekologicznej. Zgodnie z nowym rozporządzeniem UE dotyczącym produktów ekologicznych, będzie można stosować zarówno konwencjonalne aromaty naturalne, jak i naturalne aromaty z upraw ekologicznych (aromaty ekologiczne). W związku z tym uregulowano możliwość uzyskania certyfikatu pochodzenia z uprawy ekologicznej dla określonych aromatów, co do tej pory nie było jasne.
Powstaje zatem pytanie, jakie środki aromatyzujące będzie można stosować do produktów ekologicznych zgodnie z nowym rozporządzeniem?
Tylko naturalne aromaty. Oznacza to, że co najmniej 95% aromatu musi pochodzić ze źródła nadającego nazwę. Przykładowo: w naturalnym aromacie pomarańczowym minimum 95% składników aromatyzujących musi pochodzić z pomarańczy. Co ważne, wymóg ten dotyczy zarówno tradycyjnych, jak i ekologicznych aromatów.
% składnika źródłowego |
Określenie na etykiecie |
Czy można zastosować od 2022r. na produkcie ekologicznym? |
 |
NATURALNY AROMAT POMARAŃCZOWY (95% aromatu z pomarańczy) |
TAK |
 |
WYCIĄG Z POMARAŃCZY/OLEJEK ETERYCZNY Z POMARAŃCZY |
TAK |
Powstaje następne pytanie, jakie dodatki i rozpuszczalniki można stosować w środkach aromatyzujących do produktów ekologicznych?
W konwencjonalnych naturalnych aromatach, możemy zastosować wszystkie dodatki i rozpuszczalniki dozwolone zgodnie z (WE) 1334/2008, jeżeli nie mają one wpływu technologicznego na produkt końcowy. Jeśli jednak dodatki mają wpływ technologiczny na produkt końcowy, mogą być stosowane tylko wtedy, gdy są dozwolone zgodnie z załącznikiem VIII (obecnie rozporządzenie (UE) 2019/2164).
Natomiast w ekologicznych środkach aromatyzujących można stosować tylko dodatki, które są dozwolone na mocy rozporządzeń wykonawczych do rozporządzenia 2018/848.
Składniki środka aromatyzującego wytwarzane w drodze fermentacji przy użyciu zmodyfikowanego genetycznie mikroorganizmu są niedopuszczalne przy produkcji ekologicznej, natomiast dopuszczalne jest stosowanie preparatów aromatyzujących lub naturalnych substancji aromatycznych wytwarzanych w reakcjach enzymatycznych za pomocą enzymu wytwarzanego przez genetycznie zmodyfikowane organizmy.
Nowe zasady certyfikacji ekologicznej
Jednym z celów nowego rozporządzenia w sprawie rolnictwa ekologicznego jest również zmniejszenie przeszkód biurokratycznych dla producentów ekologicznych. W przyszłości certyfikaty grupowe powinny umożliwić stowarzyszeniom producentów wspólne uzyskiwanie certyfikacji ekologicznej zamiast konieczności certyfikacji dla każdego z podmiotów indywidualnie. Jest to niezwykle istotne dla drobnych rolników, którzy mogą się łączyć siły i być certyfikowani, jako jeden podmiot. Jeden certyfikat obejmie wszystkich rolników.
UE w roku 2007, w rozporządzeniu (WE) nr 834/2007 ustaliła, że produkcja ekologiczna powinna opierać się na odżywianiu roślin głównie przez ekosystem glebowy i być związana z glebą. Aczkolwiek, w niektórych krajach, w tym Danii, Szwecji i Finlandii podmioty gospodarcze rozwinęły działalność uprawy bezglebowej roślin w hydropontach. Zgodnie z nowymi przepisami, tego typu uprawa nie będzie już dozwolona. W celu zapewnienia podmiotom, które rozwinęły taką działalność gospodarczą w tych krajach, możliwość dostosowania, określono okres przejściowy 10 lat od daty rozpoczęcia stosowania rozporządzenia 2018/848.
Ekologiczne suplementy?
Suplementy diety to, zgodnie z podaną definicją w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia z 2006 roku z późn. zm., jedna z grup żywność zawierająca skoncentrowane ilości witamin lub składników mineralnych lub innych substancji, które wykazują efekt odżywczy bądź inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego.
Z kolei rozporządzenie (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych art. 1 ust. 2 określa grupy produktów rolnych, w tym pochodzących z akwakultury, wprowadzonych na rynek lub takich, które mają być wprowadzone na rynek jako ekologiczne tj.:
a) żywe lub nieprzetworzone produkty rolne;
b) przetworzone produkty rolne przeznaczone do spożycia;
c) pasze;
d) wegetatywny materiał rozmnożeniowy i nasiona do celów uprawy.
Ww. rozporządzenie stosuje się także do drożdży przeznaczonych do spożycia lub używanych jako pasza.
W związku z powyższym jedynie suplementy diety wyprodukowane ze składników objętych zakresem rozporządzenia (WE) nr 834/2007 z późn. zm. mogą być oznaczone jako produkty ekologiczne.
Piśmiennictwo
- ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2018/848 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 wraz z późn. zm.
- Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 wraz z późn. zm.
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1334/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie środków aromatyzujących i niektórych składników żywności o właściwościach aromatyzujących do użycia w oraz na środkach spożywczych oraz zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 1601/91, rozporządzenia (WE) nr 2232/96 oraz (WE) nr 110/2008 oraz dyrektywę 2000/13/WE wraz z późn. zm.
- Rozporządzenie Wykonawcze Komisji (UE) 2019/2164 z dnia 17 grudnia 2019 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 889/2008 ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli
- Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z późn. zm.