Archiwa odżywianie dzieci i młodzieży - Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej

„ZDROWE DZIECIAKI TO MY!” – efektywne narzędzie edukacji prozdrowotnej w szkole.

Autor dr Katarzyna Wolnicka | 14.10.2022 | Żywienie w placówkach edukacyjnych, Żywienie w przedszkolach i szkołach

Ważne jest zatem, aby w procesie edukacji tworzyć dzieciom takie środowisko, które będzie sprzyjało kształtowaniu nawyków prozdrowotnych, w tym żywieniowych, w sposób prawidłowy, ułatwiający dziecku dokonywanie korzystnych dla zdrowia wyborów.

Żywienie dzieci, jako element zdrowego stylu życia, powinno zapewnić prawidłowy rozwój, zapobiegać chorobom wieku dziecięcego, a także zmniejszać ryzyko rozwoju chorób dietozależnych w późniejszych okresach życia. Badania naukowe w ostatnich latach wykazały, jak równie ważne w prawidłowym rozwoju dzieci i młodzieży oraz zapobieganiu otyłości i innym chorobom (rozwijającym się także w życiu dorosłym) są aktywność fizyczna, prawidłowy sen oraz przestrzeganie zasad korzystania z komputera, telefonów komórkowych i innych urządzeń elektronicznych, higiena (w tym jamy ustnej) czy profilaktyka. Dlatego warto zwrócić uwagę, że aby być zdrowym, prawidłowe żywienie musi być łączone z pozostałymi elementami stylu życia.

Obecnie dużym problemem związanym ze zdrowiem dzieci i młodzieży jest „epidemia” nadwagi i otyłości. Zgodnie z wynikami badań około 10% dzieci w wieku 1-3 lat ma nadwagę/otyłość, a 18,4% jest zagrożone nadmierną masą ciała. Problem nadwagi i otyłości dotyczy też niemal co trzeciego 8-latka. U starszych dzieci i młodzieży nie jest lepiej. Wśród uczniów w wieku 10-16 lat problem nadmiernej masy ciała dotyczył co piątego dziecka, przy czym częściej występował u chłopców niż u dziewcząt. Uwagę zwraca duża dynamika wzrostu odsetka częstości występowania otyłości wśród dzieci i młodzieży w Polsce. Z badań wynika, że w Warszawie na przestrzeni 30 lat częstość występowania otyłości wśród chłopców w wieku 11-15 lat zwiększyła się 3-krotnie, natomiast u dziewczynek w tym samym wieku aż 10-krotnie.

Błędy, które pojawiają się w sposobie odżywiania młodych Polaków to między innymi: zbyt małe spożycie warzyw i owoców, nadmierne spożycie słodkich napojów, niejedzenie śniadań oraz drugich śniadań w szkole, zastępowanie posiłków pełnowartościowych produktami o niskiej wartości odżywczej, takimi jak słodycze, słodkie napoje, słone przekąski.

Szkoły są zobligowane do prowadzenia edukacji zdrowotnej na podstawie zapisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U.poz.356). Regulacja ta wskazuje istotne znaczenia edukacji zdrowotnej, w tym żywieniowej, dla całościowego nauczania i wychowania ucznia, ale także zaleca placówkom edukacyjnym prowadzenie systematycznych działań w celu utrzymywania i wzmacniania zdrowia uczniów. W preambule rozporządzenia czytamy: ”Ważną rolę w kształceniu i wychowaniu uczniów w szkole podstawowej odgrywa edukacja zdrowotna. Zadaniem szkoły jest kształtowanie postaw prozdrowotnych uczniów, w tym wdrażanie ich do zachowań higienicznych, bezpiecznych dla zdrowia własnego i innych osób, a ponadto ugruntowanie wiedzy z zakresu prawidłowego odżywania się, korzyści płynących z aktywności fizycznej, a także profilaktyki.’’ Edukacja związana ze zdrowym stylem powinna być realizowana w placówkach oświatowych poprzez realizację spójnych działań włączających całe środowisko a więc uczniów, nauczycieli oraz rodziców.

Materiał „ZDROWE DZIECIAKI TO MY!” jest odpowiedzią na problemy zdrowotne dzieci i młodzieży które wynikają z długotrwałego okresu nauki zdalnej oraz potrzeby nauczania wczesnoszkolnego w tym zakresie. Opracowany materiał jest narzędziem dla nauczycieli i rodziców, które ma pomóc w wyzwaniu jakim jest edukacja prozdrowotna w szkole.

Opracowanie „ZDROWE DZIECIAKI TO MY!” pozwoli skorzystać nauczycielom w całej Polsce z profesjonalnych, bezpłatnych materiałów edukacyjnych dotyczących zdrowego stylu życia, w tym zdrowego żywienia. Celem opracowania materiałów jest pokazanie, jak w prosty i atrakcyjny sposób przeprowadzać z dziećmi lekcje edukacji żywieniowej z elementami zdrowego stylu życia.

Tematy materiałów edukacyjnych dotyczą zdrowych nawyków żywieniowych, wpływu ruchu na zdrowie, zdrowego snu, higieny, bezpiecznych zachowań czy szczepień. Bogato ilustrowany materiał edukacyjny „ZDROWE DZIECIAKI TO MY!” wraz z zadaniami do samodzielnego rozwiązywania jest skierowany do uczniów klas I-III. Ma on atrakcyjną dla dzieci szatę graficzną i zawiera m.in. zadania dla dzieci w tym wykreślanki, rysowanki, rebusy. Z kolei dla nauczycieli zostały przygotowane gotowe scenariusze lekcji. Bohaterami książki są Julka i Tymek, którzy towarzyszą dzieciom przez wszystkie rozdziały książki. Uczniowie dowiedzą się od nich co to znaczy zdrowo żyć, a także, że zdrowie jest naszą wspólną wartością, o którą należy dbać.

Książka może zostać wykorzystana w czasie lekcji, ale też do samodzielnego czytania w domu. Mamy nadzieję, że ta publikacja i scenariusze lekcji opowiadające jak zdrowo żyć zaciekawią uczniów na tyle, że staną się oni wśród swoich rówieśników, podobnie jak jej bohaterowie Tymek i Julka, MŁODYMI PROMOTORAMI ZDROWIA.

Materiały zostały przygotowane przez Ministerstwo Zdrowia we współpracy z ekspertami Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – PIB oraz Ministerstwem Edukacji i Nauki i metodykami z Ośrodka Rozwoju Edukacji. Patronat nad projektem objął Minister Edukacji i Nauki. Materiały zostały przygotowane w formie online i są dostępne na stronie ncez.pzh.gov.pl

Pobierz scenariusze lekcji dla nauczycieli

Pobierz e-booka dla dzieci

Piśmiennictwo:

1.     Wolnicka K., Charzewska J., Taraszewska A. i wsp.: Intervention for improvement the diet and physical activity of children and adolescents in Poland. Rocz. Panstw. Zakl. Hig. 2020, 71(4): 383-391
2.     Weker H., Barańska M., Riahi A., Socha P.: Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5 do 36 miesiąca życia – badanie ogólnopolskie 2016 rok. PITNUTS 2016., IMiDz, Warszawa, 2017
3.     Dzielska A., Jodkowska M., Mazur J. i wsp.: Nadwaga i otyłość u polskich 8-latków w świetle uwarunkowań biologicznych, behawioralnych i społecznych. Raport
z międzynarodowych badań WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI). Warszawa, 2017. https://imid.med.pl/files/imid/Do%20pobrania/Raport%20COSI_kwiecie%C5%84.pdf
4.     Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. 2017 poz.356).
5.     Jarosz M., Charzewska J., Wolnicka W. i wsp.: Stan odżywienia dzieci i młodzieży szkolnej w Polsce – badania w ramach projektu KIK/34 „Zachowaj Równowagę” realizowanego w Szwajcarsko-Polskim Programie Współpracy. Żyw Człow Metabol.; 2016. 43(4): 231-238.

Żywienie w szkole – co rodzic wiedzieć powinien…

Autor mgr inż. Joanna Jaczewska-Schuetz | 29.08.2022 | Dzieci i młodzież, Żywienie w placówkach edukacyjnych, Żywienie w przedszkolach i szkołach

Przepisy prawne – czyli na co zwrócić uwagę…

Żywienie zbiorowe w szkole musi opierać się na określonych zasadach i spełniać aktualne normy i rekomendacje. Rozporządzenia regulujące wymagania odnośnie do żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w placówkach szkolnych wydaje Minister Zdrowia. Normy żywienia oraz zasady racjonalnego żywienia dla różnych grup ludności, w tym dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, opracowuje jednostka badawczo-rozwojowa, podległa i nadzorowana przez Ministra Zdrowia, jaką jest Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB. Kontrolę nad spełnianiem wymagań z zakresu żywienia zbiorowego w placówkach szkolnych pełnią organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

W placówkach oświatowych, czyli między innymi w szkołach, obowiązuje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r. poz. 1154). Zostało ono wydane m. in. w celu poprawy żywienia dzieci i młodzieży oraz ograniczenia spożycia żywności, do której dodawane są cukry i substancje słodzące, żywności o wysokiej zawartości tłuszczu oraz soli/sodu.

Rozporządzenie określa zasady żywienia w placówce takie jak np. prowadzenie żywienia zgodnego z aktualnymi normami żywienia dla populacji polskiej, zasadę urozmaicenia, a także wskazuje ilość cukru w napojach przygotowywanych na miejscu (np. w herbatach, kompotach). Ponadto w dokumencie zawarte są wytyczne co do odpowiedniego doboru i częstotliwości uwzględniania w jadłospisach poszczególnych grup produktów. Zapisy rozporządzenia wskazują na konieczność włączania większej ilości warzyw, owoców i ryb. Określają także, że zupy, sosy oraz potrawy należy sporządzać z naturalnych składników, bez użycia koncentratów spożywczych, z wyłączeniem koncentratów z naturalnych składników. Odnoszą się one również do kwestii ograniczenia potraw smażonych, które mogą być uwzględnione w jadłospisie maksymalnie 2 razy w tygodniu oraz używania do smażenia oleju roślinnego rafinowanego o określonej zawartości kwasów tłuszczowych jednonienasyconych i wielonienasyconych, co w praktyce sprowadza się do stosowania oleju rzepakowego i oliwy z oliwek.

Realizacja żywienia zgodnego z zasadami wymienionymi w rozporządzeniu, a także z rekomendacjami żywienia dzieci i młodzieży jest niezwykle ważnym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych.

Od 1 września 2022 roku szkoły podstawowe będą miały ustawowy obowiązek zapewnienia posiłku uczniom. Zgodnie z art. 106a ust. 1 ustawy Prawo oświatowe szkoła podstawowa będzie miała obowiązek zapewnienia uczniom jednego gorącego posiłku w ciągu dnia i stworzenia im możliwości jego spożycia w czasie pobytu w szkole. Korzystanie z tego posiłku będzie dobrowolne i odpłatne. Do tej pory szkoła mogła, ale nie musiała prowadzić żywienia. Obecnie taki obowiązek został prawnie ustalony.

Catering w szkole

Żywienie realizowane przez firmę cateringową podlega takim samym przepisom i normom jak każda inna forma żywienia dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty. Jeśli szkoła korzysta z cateringu to ważne jest, by firma cateringowa zobowiązana była do prowadzenia żywienia zgodnego z rekomendacjami i przepisami legislacyjnymi aktualnie obowiązującymi w Polsce. Musi ona także przedstawić jadłospis, najlepiej na okres 5-10 dni.

Jadłospis – wymagany element realizacji żywienia

Kolejnym aspektem dotyczącym realizacji żywienia w szkole jest kwestia udostępnienia jadłospisu przez realizatora żywienia czyli ajenta prowadzącego stołówkę szkolną, firmę cateringową lub stołówkę prowadzoną przez szkołę. W szkole wydawane są przede wszystkim obiady. Nie zwalnia to jednak realizatora żywienia z obowiązku podania jadłospisu uwzględniającego ten posiłek do wiadomości osób zainteresowanych.

Jadłospis udostępniany rodzicom powinien zawierać:

informacje na temat posiłków i potraw planowanych w żywieniu, najlepiej w okresie tygodniowym lub dwutygodniowym, dzięki czemu rodzic może zaplanować posiłki w domu;
informacje o występujących w potrawach alergenach – zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności placówka ma obowiązek zaznaczyć alergeny występujące w potrawach, nawet jeśli występują one
w ilościach śladowych;
informacje o składzie potraw uwzględnionych w jadłospisie – zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych.

Drugie śniadanie – ważny posiłek szkolny

Śniadanie stanowi nieodłączny element prawidłowego żywienia ucznia. Organizm dziecka wymaga regularnego dostarczania energii, którą wydatkuje przez cały dzień. Przy zbyt długich przerwach między posiłkami może dochodzić do znacznego spadku poziomu glukozy we krwi. Ma to wpływ na zmniejszenie zdolności koncentracji i wydolności fizycznej oraz zwiększenie rozdrażnienia. Posiłki powinny być spożywane co 3-4 godziny. Ważnym posiłkiem dla ucznia, oprócz pierwszego, jest także drugie śniadanie, które spożywa w szkole. Najczęściej posiłek ten uczniowie przynoszą z domu – warto więc zadbać o to, by był on pełnowartościowy. Drugie śniadanie nie jest posiłkiem obfitym, powinno pokrywać 10-15% dziennego zapotrzebowania energetycznego dziecka. Ważne jest, aby było ono w pełni wartościowe i dostarczało dziecku wszystkich składników odżywczych.

Drugie śniadanie powinno uwzględniać:

produkty zbożowe pełnoziarniste – to ważne składniki drugiego śniadania. Spożywanie produktów zbożowych pełnoziarnistych zapewnia odpowiednią podaż energii, witamin z grupy B, składników mineralnych oraz błonnika. Z pieczywa najlepiej podawać razowe czy graham.

owoce i warzywa – powinny znaleźć się w każdym posiłku dziecka, także w drugim śniadaniu. Do szkoły najlepiej podawać umyte, obrane i pokrojone warzywa np. słupki marchewki, papryki, talarki kalarepki, rzodkiewki, liście sałaty, cykorii. Warto dołączyć owoc sezonowy.

produkty białkowe – preferowane w drugim śniadaniu są: mięsa pieczone, pasty z nasion roślin strączkowych, jaja, orzechy.

mleko i produkty mleczne – stanowią najlepsze źródło wapnia, który zapewnia prawidłowy wzrost masy kostnej i zębów. Dostarczają również białka. Drugie śniadanie powinno uwzględniać, np. ser biały, twarożek, plasterek żółtego sera, jogurt, kefir.

napoje – najlepszym napojem uzupełniającymi drugie śniadanie jest woda. Dla urozmaicenia wodę można wzbogacić różnymi dodatkami, np. cytryną, miętą, pomarańczą czy imbirem.

Sklepik szkolny pod kontrolą

Kolejnym miejscem udostępniania produktów spożywczych i potraw w szkole jest sklepik szkolny. Asortyment sklepiku szkolnego powinien być zgodny z wytycznymi zawartymi w wymienionym już powyżej rozporządzeniu (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154). W paragrafie 1. wymienionego rozporządzenia podane są produkty spożywcze i potrawy, które mogą być sprzedawane w sklepiku szkolnym. Są tam zawarte także kryteria, jakie muszą spełniać wybrane grupy produktów spożywczych co do zawartości cukru, tłuszczu i soli.

Współpraca rodziców ze szkołą

Ważnym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci w szkole jest współpraca rodziców. Warto, aby aktywnie włączali się oni w działania prozdrowotne szkoły. Wspólne działanie całego środowiska szkolnego, czyli personelu placówki, rodziców oraz dzieci, zaowocują trwałą zmianą nawyków żywieniowych i wpłyną na pozytywną zmianę postaw całej społeczności. Rodzice mogą wspomóc placówkę szkolną w konkretnych działaniach na rzecz żywienia, a także w innych obszarach związanych ze zdrowym stylem życia, np. wdrażaniem diety planetarnej, działaniami na rzecz niemarnowania żywności, propagowaniem aktywności fizycznej.

Podsumowanie

Rodzic powinien wiedzieć, że…

– realizacja żywienia w szkole powinna być oparta na zasadach zdrowego żywienia. Jednym z narzędzi do realizacji prawidłowego żywienia w szkole jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154 – §2),

– asortyment sklepiku szkolnego powinien być zgodny z wytycznymi określonymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154 – §1),

– realizator żywienia w szkole (np. ajent, firma cateringowa) ma obowiązek przedstawienia rodzicom jadłospisu z uwzględnieniem alergenów zawartych w posiłkach oraz składem użytych produktów spożywczych i potraw,

– warto brać czynny udział w działaniach szkoły na rzecz kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci i młodzieży, a także zdrowego stylu życia (festyny, pikniki, rajdy rowerowe, działania szkoły na rzecz diety planetarnej i niemarnowania żywności).

Piśmiennictwo

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełnić środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach ( U. z 2016 r. poz. 1154).
Ustawa z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 1082 z późn. zm., art. 106a).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności (Dz. Urz. UE L 304/18).
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych (Dz. U. z 2015 r. poz. 29).

Sklepiki szkolne – najczęstsze pytania w kontekście wymagań rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 roku

Autor dr Katarzyna Wolnicka | 8.12.2020 | Żywienie w placówkach edukacyjnych, Żywienie w przedszkolach i szkołach

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154) stanowi narzędzie wspomagające poprawę żywienia dzieci i młodzieży w placówkach oświatowych. Jednym z aspektów ujętych w rozporządzeniu jest asortyment grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w sklepikach szkolnych (jak również w automatach z żywnością i napojami) wraz z kryteriami jakie muszą spełniać wybrane grupy środków spożywczych.

Kryteria określone dla grup produktów

W przypadku kilku grup produktów określono maksymalną zawartość cukru, soli, tłuszczu (tabela).

Grupy produktów przeznaczone do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty wraz z kryteriami dotyczącymi zawartości cukru, soli i tłuszczu.

Grupy środków spożywczych	Zawartość
Grupy środków spożywczych	cukru/ 100g lub ml produktu	tłuszczu/ 100g lub ml produktu	soli/ 100g lub ml produktu
Pieczywo półcukiernicze i cukiernicze, z wyłączeniem pieczywa produkowanego z ciasta głęboko mrożonego	15 g	10 g	1,2 g
Napoje zastępujące mleko, takie jak napój: sojowy, ryżowy, owsiany, kukurydziany, gryczany, orzechowy, jaglany, kokosowy lub migdałowy	15 g	10 g	1 g
Produkty mleczne, takie jak: jogurt, kefir, maślanka, mleko zsiadłe, mleko acidofilne, mleko smakowe, serwatka, ser twarogowy, serek homogenizowany lub produkty zastępujące produkty mleczne na bazie soi, ryżu, owsa, orzechów lub migdałów	13,5 g	10 g	1 g
Zbożowe produkty śniadaniowe oraz inne produkty zbożowe	15 g	10 g	1 g
Napoje przygotowywane na miejscu (np. kawa, herbata, lemoniady)	4 g (10g/250 ml napoju)	–	–
Inne	15 g	10 g	1 g

W sklepikach szkolnych i automatach z żywnością/napojami można również sprzedawać: suszone warzywa i owoce, orzechy oraz nasiona bez dodatku soli oraz cukrów i substancji słodzących (zdefiniowanych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dn. 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności), przeciery, musy owocowe, warzywne oraz owocowo-warzywne bez dodatku cukrów i soli, a także koktajle owocowe, warzywne oraz owocowo-warzywne na bazie mleka, napojów zastępujących mleko, produktów mlecznych lub produktów zastępujących produkty mleczne i napoje bez dodatku cukrów i substancji słodzących zdefiniowanych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 (j.w.). W sklepikach szkolnych mogą być również sprzedawane bezcukrowe gumy do żucia.

W przypadku grup produktów takich jak: pieczywo (nie może być to pieczywo produkowane z ciasta głęboko mrożonego), kanapki, sałatki i surówki, mleko, warzywa, owoce, soki owocowe, warzywne, owocowo-warzywne, naturalna woda mineralna nisko- lub średniozmineralizowana, woda źródlana i woda stołowa, czekolada gorzka o zawartości minimum 70% miazgi kakaowej nie określono jednoznacznych wymagań co do zawartości cukru/soli/tłuszczu.

Najczęstsze wątpliwości

Pojawiające się najczęściej wątpliwości dotyczą np. składu kanapek, surówek i sałatek czy soków, czyli produktów/grup produktów co do których nie określono kryteriów. W takich przypadkach racjonalnym rozwiązaniem jest odnoszenie się do zasad zdrowego żywienia.

Kanapki

Przy komponowaniu kanapek wato sięgać po różne rodzaje pieczywa wybierając jednak najczęściej produkty pełnoziarniste, np. pieczywo razowe, graham. Produkty zbożowe pełnoziarniste dostarczają węglowodanów złożonych, są więc źródłem energii tak potrzebnej rosnącemu i rozwijającemu się organizmowi.

Kanapki zawsze powinny zawierać dodatek warzyw. Zasady zdrowego żywienia wskazują na potrzebę jedzenia różnokolorowych warzyw i owoców jak najczęściej i w jak największej ilości. Produkty te stanowią źródło witamin (przede wszystkim witaminy C, β-karotenu, folianów), składników mineralnych, błonnika oraz naturalnych przeciwutleniaczy. Aby dostarczyć organizmowi różnorodnych składników pokarmowych należy spożywać różnobarwne warzywa i owoce. Im bardziej kolorowa kanapka tym bardziej atrakcyjna i zdrowa.

W okresie wzrostu i rozwoju młodego organizmu szczególnie ważne jest spożywanie pełnowartościowego białka. Jego źródłem w kanapce mogą być produkty mleczne (np. ser, pasty twarogowe), dodatek mięsny (np. pieczone mięso lub chude wędliny dobrej jakości) jak również jaja. Świetnym i wartościowym dodatkiem do kanapek, będącym dobrą alternatywą dla mięsa, wędlin, są pasty z nasion roślin strączkowych lub produkty otrzymywane z nasion roślin strączkowych, np. tofu.

Surówki i sałatki

Surówki i sałatki to potrawy wieloskładnikowe, a odpowiedni dobór składników ma znaczenie dla zdrowia. Zawsze warto w nich uwzględniać warzywa lub/i owoce. W zależności od receptury sałatki mogą być wzbogacone w dodatek białkowy i/lub zbożowy. Dodatek białkowy, podobnie jak w przypadku kanapek, mogą stanowić np. nasiona roślin strączkowych lub produkty z nich otrzymywane, jaja, produkty mleczne czy pieczone mięso. Do sałatek i surówek warto także dodawać orzechy, pestki, nasiona. Dostarczą one nie tylko białka, ale także błonnika, witamin i składników mineralnych. Zawierają również korzystne dla zdrowia nienasycone kwasy tłuszczowe. Dodatek zbożowy powinny być stanowić jak najczęściej produkty pełnoziarniste, np. grube kasze, grzanki razowe, makaron pełnoziarnisty czy brązowy ryż. Powszechnym dodatkiem do surówek i sałatek są sosy. Dodatek majonezu, musztardy, keczupu czy sosów na ich bazie, nie jest zabroniony jednak należy zwracać uwagę na ilość takiego dodatku i jego skład (czytajmy etykiety). Korzystniejszym dodatkiem będą sosy sałatkowe na bazie oleju rzepakowego czy z oliwek bądź jogurtu naturalnego. Surówki sałatki warto doprawiać ziołami świeżymi bądź suszonymi, co pozwoli na ograniczenie dodatku soli. W przypadku korzystania z mieszanek przyprawowych warto wybierać te, które nie zawierają w składzie soli lub ewentualnie te, które zawierają jej jak najmniej.

Soki

Zgodnie z zasadami zdrowego żywienia dzieci i młodzieży jedną z minimum pięciu porcji warzyw i owoców zalecanych do spożycia w ciągu dnia może stanowić maksymalnie szklanka soku. Warto więc by w sklepiku dostępne były opakowania odpowiadające mniej więcej takiej właśnie objętości. Zgodnie z obowiązującymi przepisami do soków owocowych nie można dodawać cukrów ani innych substancji stosowanych ze względu na ich słodki smak. Jednak w przypadku soków warzywnych i owocowo-warzywnych dodatek cukru czy soli jest dopuszczalny, dlatego warto zwracać uwagę na skład, zapoznawać się z informacją na etykiecie produktu i do sprzedaży w sklepiku wybierać te, które soli i cukru zawierają jak najmniej.

Słodzenie napojów

Pojawiają się często pytania co oznacza, że napoje przygotowywane na miejscu nie mogą zawierać więcej niż 10 g cukru/250 ml napoju gotowego do spożycia. Czy ilości określone w tym punkcie dotyczą też cukrów naturalnie występujących w produktach, np. cukru mlecznego w przygotowywanych na miejscu koktajlach mlecznych, cukrów naturalnie występujących w owocach w kompocie? Ograniczenie cukru do 10g/250 ml napoju gotowego do spożycia dotyczy cukrów dodawanych do napojów.

Piśmiennictwo:

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154)
https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/piramida-zdrowego-zywienia-i-stylu-zycia-dzieci-i-mlodziezy
https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/talerz-zdrowego-zywienia
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/12/UE z dnia 19 kwietnia 2012 r. zmieniająca dyrektywę Rady 2001/112/WE odnoszącą się do soków owocowych i niektórych podobnych produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 30 września 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej soków i nektarów owocowych (Dz. U. z 2003 r., poz. 1735)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 8 lutego 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej soków i nektarów owocowych (Dz.U. z 2013 r., poz. 327)