Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej logo
Wyszukiwarka
W jaki sposób żywienie dzieci wpływa na ich rozwój poznawczy i wyniki w nauce?

W jaki sposób żywienie dzieci wpływa na ich rozwój poznawczy i wyniki w nauce?

Co mają ze sobą wspólnego rozwój anatomiczny mózgu, rozwój poznawczy i proces nauki?

Zrozumienie mechanizmów rozwoju anatomicznego mózgu, rozwoju poznawczego i procesów nauki przechodzi w świetle nowych odkryć w dziedzinie neuronauki dynamiczną transformację. Jedną w fenomenalnych cech umysłu człowieka jest jego nieustanne uczenie się, które trwa całe życie, a jednym z jego kluczowych elementów, który zrewolucjonizował nasze myślenie na ten temat, jest zrozumienie, że proces nauki jest nierozerwalnie związany z rozwojem anatomicznym mózgu. Proces uczenia się w świetle nowych doniesień naukowych polega na tym, że poszczególne doświadczenia i informacje są „zapamiętywane” przez konkretne komórki nerwowe (neurony), a nawet sieci neuronów. W miarę nabywania nowych umiejętności i doświadczeń, w mózgu tworzą się nowe neurony, wypustki neuronów (dendryty) oraz połączenia pomiędzy nimi nazywane synapsami. Przepływ informacji pomiędzy poszczególnymi komórkami nerwowymi umożliwiają neuroprzekaźniki (neurotransmitery, wśród których, w proces nauki szczególnie zaangażowana jest dopamina.

Proces rozbudowy anatomicznych struktur mózgu związany z uczeniem się można porównać do rozbudowy sieci energetycznej, w której neurony symbolizują kable elektryczne, a synapsy są połączeniami pomiędzy nimi. Z czasem wokół neuronów pojawiają się otoczki mielinowe, których rola jest podobna do izolacji przewodów elektrycznych, jednak otoczki mielinowe oprócz ochrony komórek nerwowych przyśpieszają znacznie przepływ informacji wzdłuż neuronów. Te opisane, dynamiczne przebudowania struktur mózgu nazywamy neuroplastycznością. Im więcej rozgałęzień i połączeń synaptycznych, tym przekaz impulsu jest sprawniejszy i szybszy, a proces uczenia się jest efektywniejszy. Pod wpływem nauki i doświadczeń, mózg nie tylko „przeprogramowuje” istniejące połączenia, ale także tworzy zupełnie nowe trasy informacyjne. Neuroplastyczność mózgu człowieka nie tylko umożliwia adaptację i przetrwanie w dynamicznie zmieniającym się środowisku, ale również wpływa na zdolność do nauki i pamiętania. Aby dziecko nauczyło się liczyć, czytać, pisać itp. konieczny jest jego prawidłowy rozwój poznawczy.

Podstawowe elementy rozwoju poznawczego, będącego podstawą inteligencji obejmują takie aspekty jak pamięć, umiejętność kreowania i manipulowania wyobrażeniami w umyśle, zdolność koncentracji oraz tempo myślenia. Pamięć angażuje się w skuteczne zapisywanie, przechowywanie i odzyskiwanie informacji. Z kolei umiejętność korzystania z wyobrażeń umysłowych pozwala na wizualizację i modyfikację obiektów czy pojęć, nawet gdy nie są one obecne w rzeczywistości. Zdolność do skupienia i zarządzania uwagą stanowi istotny element procesu uczenia się. Tempo przetwarzania informacji jest łącznikiem wszystkich tych funkcji i przekłada się na rozwój inteligencji. Możemy śmiało powiedzieć, że wszystkie trzy procesy: rozwój anatomiczny mózgu, jego rozwój poznawczy oraz uczenie się są ze sobą ściśle powiązane i nie można ich rozdzielić (1, 2).

Które elementy żywienia dzieci wpływają pozytywnie na ich wyniki w nauce?

Naukowe doniesienia z ostatnich lat wskazują, że sposób żywienia dziecka i nastolatka, oprócz innych kluczowych czynników, jak np. genetyczne, socjologiczne, jest z jednym z kluczowych czynników wpływających na ich rozwój poznawczy oraz wyniki w nauce. W kontekście rosnącego zainteresowania wpływem diety na zdrowie i rozwój poznawczy dzieci i młodzieży, wiele badań skupia się na zrozumieniu, jak poszczególne grupy produktów spożywczych mogą wpływać na rozwój dzieci. Choć analiza tego typu dostarcza cennych informacji, warto zauważyć, że jest to podejście nieco sztuczne. Wiele substancji odżywczych obecnych jest w więcej, niż jednym produkcie lub grupie produktów. Ponadto dieta, którą spożywamy, jest złożonym układem, w którym różne składniki oddziałują na siebie nawzajem, tworząc efekty synergiczne lub antagonistyczne. Rzeczywisty wpływ na zdrowie i rozwój może wynikać nie tyle z działania pojedynczych elementów diety, ile z ich kompozycji jako całości, jak również częstotliwości spożycia posiłków. Mimo to, zrozumienie wpływu poszczególnych grup produktów spożywczych na rozwój dzieci może stanowić ważny krok w kierunku zrozumienia tych złożonych interakcji i pomóc w formułowaniu bardziej precyzyjnych zaleceń dietetycznych. Na temat składników pokarmowych mających wpływ na wyniki w nauce możesz przeczytać również tutaj.

Liczba i częstotliwość posiłków

Jednym z fundamentalnych czynników mających wpływ na rozwój poznawczy i wyniki w nauce dzieci i młodzieży pozostaje ilość i częstotliwość spożywanych przez nie posiłków. Wyniki analizy tego czynnika u ponad 46 tysięcy osób pochodzących z 42 krajów wykazały, że osoby, które regularnie spożywały śniadania oraz częściej spędzały czas z rodziną jedząc wspólnie śniadania i kolacje były bardziej skłonne do oceny własnych wyników w szkole jako lepszych w porównaniu z rówieśnikami. Ponadto, regularne spożywanie śniadań w weekendy oraz częstsze wspólne kolacje z rodziną były związane z lepszą wydajnością w szkole zarówno u chłopców, jak i dziewcząt. Wyniki te potwierdzają wcześniejsze doniesienia naukowe na ten temat. Obecność śniadania może przyczyniać się do poprawy aktywności neuronalnej oraz funkcji poznawczych, takie jak pamięć operacyjna i zdolności koncentracji, co z kolei może wpływać na wyniki w szkole. Wspólne rodzinne posiłki mogą stanowić okazję do emocjonalnej interakcji między rodzicami, a dziećmi co może przynajmniej częściowo tłumaczyć ich pozytywny wpływ na wyniki w nauce. Trudno też nie zauważyć, że spożywanie wspólnych posiłków jest związane z wyższą jakością diety. Zauważono, że w rodzinach częściej spożywających wspólne posiłki obserwuje się wyższe spożycie zdrowych produktów, takich jak owoce i warzywa. Z uwagi na fakt, że wspólne posiłki budują więzi społeczne, mogą być one również wskaźnikiem dostępności i zaangażowania rodziców w życie ich dziecka, co dodatkowo może wspierać ich osiągnięcia akademickie (3).

Orzechy

Piętnaście do trzydziestu procent tzw. suchej masy mózgu budują nienasycone kwasy tłuszczowe, dlatego nie jest dziwnym, że jego prawidłowy rozwój warunkowany jest m.in. dostarczeniem tych składników z dietą. Hipotezę tę potwierdzają wyniki badania z udziałem dzieci i młodzieży prowadzonego w Korei Południowej, w którym porównywano rozwój poznawczy badanych osób ze sposobem ich żywienia. Dzieci i młodzież spożywająca orzechy uzyskały lepsze efekty w teście SDMT (Symbol Digit Modalities Test) w którym ocenia się m.in.: pamięć werbalną, wizualną oraz zdolność do dynamicznego przełączania uwagi między różnymi zadaniami czy bodźcami (4).

Podobnie, wyniki badania prowadzonego pod kierownictwem dr Ariadny Pinar-Marti w Hiszpanii opublikowane w 2023r. rzucają światło na ewentualny wpływ codziennego spożywania 1 garści orzechów włoskich na zdolności rozumowania i rozwiązywania problemów wśród uczniów w wieku pomiędzy 11., a 16. lat. Procesy te są niezbędne w naukach ścisłych, a odpowiedzialna jest za nie tzw. inteligencja płynna. Uczniowie, którzy zastosowali się do powyższych zaleceń przez okres 6. miesięcy dodatkowo wykazywali się większą uwagą podczas lekcji, a badacze odnotowali również poprawę w zachowaniu wśród uczniów z ADHD (5).

Wpływ obecności w diecie orzechów na funkcje poznawcze był przedmiotem badań od wielu lat. Ich pozytywny wpływ na funkcje mózgu obserwowany jest w różnych grupach wiekowych, łącznie z osobami starszymi (6, 7).

Tłuste ryby morskie

Jednym z kluczowych składników pokarmowych, którego obecność w diecie przekłada się na wyniki w nauce są długołańcuchowe nienasycone kwasy tłuszczowe znane jako EPA (eikozapentaenowy) i DHA (dokozaheksaenowy) obecne głównie w tłustych rybach morskich.

Wyniki badań prowadzonych w Holandii z udziałem nastolatków w wieku pomiędzy 12., a 18. lat pokazały, że częstość spożycia tłustych ryb morskich ma związek z wynikami w nauce w zakresie słownictwa. Co ciekawe, najlepsze wyniki w nauce w tym zakresie mieli ci uczniowie, którzy dwa razy w tygodniu spożywali dania rybne o łącznej masie 450g. Prawdopodobnie wysoka zawartość kwasów EPA i DHA w tłustych rybach morskich, takich gatunków, jak łosoś, makrela, czy śledź pozytywnie wpływa na rozwój układu nerwowego, w tym neuronów mózgu. Podobne wyniki uzyskano w grupie dzieci w wieku 8-9 lat w badaniu prowadzonym m.in. w Kanadzie i Danii (8, 9).

Mleko i fermentowane napoje mleczne

Dla poprawnego rozwoju poznawczego niezwykle ważna jest obecność niektórych białek i peptydów i aminokwasów w diecie, będących substratami w budowie neuroprzekaźników układu nerwowego. Badacze koreańscy analizując dietę dzieci w powiązaniu z ich rozwojem poznawczym zwrócili uwagę, że spożywanie przez nie mleka i produktów mlecznych przynajmniej 3 razy w tygodniu wydaje się mieć wpływ na zwiększenie funkcji neuropoznawczych, m.in. takich, jak takich jak pamięć, czujność, planowanie, a dzieci pijące mleko znacznie częściej zaliczały się do grupy osiągającej najlepsze wyniki w nauce. Prawdopodobnie opisywany efekt oddziaływania nabiału na rozwój dzieci jest wynikiem obecności peptydów bioaktywnych, laktoalbuminy, tryptofanu i bakterii z rodzaju Lactobacillus w mleku i mlecznych napojach fermentowanych, jak również wapnia i witamin w grupy B, których działanie opisane zostało w dalszej części (10).

Mięso

Ocena spożycia mięsa w kontekście jego wpływu na rozwój mózgu nie jest jednoznaczna. W opisywanych wynikach badania oceny rozwoju poznawczego dzieci kanadyjskich i duńskich dzieci jedzące mięso wypadały gorzej, w stosunku do tych, którym część zjadanego mięsa zastąpiono tłustymi rybami (375g/tydzień) (9). Z drugiej strony wartości odżywcze zawarte w mięsie, takie jak białko, witaminy z grupy B (w tym B12), żelazo i cynk, mogą być korzystne dla rozwoju i funkcjonowania mózgu. Na przykład, witamina B12 jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i jej niedobory mogą prowadzić do problemów z pamięcią i koncentracją. W badaniu prowadzonym pod kierownictwem dr Kim zauważono, iż dzieci spożywające mięso i drób osiągały dobre wyniki w testach dotyczących krótkotrwałej pamięci (4). Stąd też decyzje o całkowitej eliminacji mięsa z dieta dzieci powinny być podejmowane z rozwagą. Choć aktualne stanowiska eksperckie uznają, że diety roślinne mogą być zdrowe dla dzieci i młodzieży, to jednak równocześnie podkreśla się, że istnieje pilna potrzeba przeprowadzenia badań z udziałem większej ilości uczestników, aby wypowiedzieć się jednoznacznie na temat ryzyka niedobór pokarmowych związanych ze stosowaniem takich diet. Dlatego też w przypadku stosowania diet wegetariańskich i wegańskich u dzieci i młodzieży zaleca się regularne kontrole zdrowotne i konsultacje z profesjonalistami zdrowia w celu zapewnienia odpowiedniego rozwoju dziecka na diecie bez mięsa (11, 12).

Warzywa i owoce

Wyniki badań nie pozostawiają najmniejszych wątpliwości, że spożycie warzyw i owoców przekłada się na lepszy rozwój poznawczy oraz lepsze wyniki w nauce zarówno w grupie młodszych, jak i młodzieży, a im częściej są spożywane, tym wyniki w nauce są lepsze. Najprawdopodobniej witaminy antyoksydacyjne i składniki bioaktywne zawarte w warzywach i owocach chronią komórki ośrodkowego układu nerwowego przed szkodliwymi procesami utlenienia, a obecność błonnika wzmacnia działanie tzw. osi mózg-jelito, której działanie jest przedmiotem oddzielnego artykułu (4).

Produkty zbożowe

Produkty zbożowe są dla organizmu człowieka głównym źródłem węglowodanów, które są podstawowym paliwem dla mózgu. Dla zdrowia i rozwoju, w tym poznawczego oraz procesu uczenia się korzystne jest spożycie produktów zbożowych nieprzetworzonych, powstałych z mąki razowej, zawierających ziarna. Zdecydowaną korzyścią ze spożywania takich właśnie produktów w ilościach około 360g dziennie jest utrzymywanie wyższej uwagi i czujności podczas nauki u nastolatków.

U młodszych dzieci spożywanie nawet 46g dziennie produktów zbożowych bogatych w błonnik przekłada się na lepszą percepcję wzrokową i rozumowanie przestrzenne (13). Niekorzystny wpływ diety „śmieciowej” na rozwój mózgu

Trudno spotkać badania oceniające wpływ diety na rozwój poznawczy dzieci i młodzieży, które by nie wskazywały jednoznacznie, że częste spożycie żywności przetworzonej z dużą zawartością cukru i tłuszczu, pozbawionej błonnika i innych cennych składników pokarmowych, często określanej przez badaczy mianem fast food, „junk food”, czy też po prostu „niezdrowej żywności” ma negatywny wpływ na osiągnięcia dzieci i młodzieży. Niezależnie od długości i szerokości geograficznej wyniki tych badań są podobne. Jednym z mechanizmów, które są odpowiedzialne za ten stan rzeczy jest zmniejszenie objętości i pogorszenie jakości pracy hipokampu oraz płatu czołowego, które to obszary mózgu są w bardzo dużym stopniu odpowiedzialne za proces nauki (3, 4, 14, 15).

Optymalny sposób żywienia dla rozwoju poznawczego i nauki

Regularne spożywane posiłki, ze szczególnym uwzględnieniem śniadania przekładają się lepszy rozwój poznawczy oraz wyniki w nauce zarówno młodszych dzieci, jak i młodzieży. Wyniki wielu badań na tym polu składają się na obraz diety, która jeśli jest prawidłowo skonstruowana wpiera rozwój poznawczy dziecka jednocześnie pomagając mu osiągnąć lepsze wyniki w nauce. Dobrze udokumentowany wpływ na rozwój poznawczy oraz osiągnięcia naukowe, szczególnie w zakresie matematyki i nauki języków ma stosowanie się do modelu diety śródziemnomorskiej, bogatej w warzywa, owoce, ryby, orzechy i nasiona oraz oliwę z oliwek. W takim modelu żywienia spożycie mięsa ograniczone jest głównie do drobiu serwowanego 3-4 razy w tygodniu, a podaż nasyconych kwasów tłuszczowych i węglowodanów prostych jest minimalna (16). Podobny model diety proponują eksperci z Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej w formie talerza zdrowego żywienia. Dowiedz się więcej na temat Talerza Zdrowego Żywienia w praktyce.


1. Grzywniak C. Podstawy neurobiologii w uczeniu się u dzieci młodszych. ROCZNIK KOMISJI NAUK PEDAGOGICZNYCH Tom LXIV, 2011: 95-107 PL ISSN 0079-3418.
2. Jabłoński S. Posługiwanie się pismem jako czynnik rozwoju mózgu dziecka . W: A. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 299-300). Gdańsk: GWP
3. José Francisco López-Gil J.F., Eumann Mesas A., Álvarez-Bueno C. at al. Association Between Eating Habits and Perceived School Performance: A Cross-Sectional Study Among 46,455 Adolescents From 42 Countries. Front. Nutr., 03 February 2022 Sec. Eating Behavior Volume 9 – 2022
4. Kim J.Y. and Kang S.W. Relationships between Dietary Intake and Cognitive Function in Healthy Korean Children and Adolescents. J Lifestyle Med. 2017 Jan;7(1):10-17. doi: 10.15280/jlm.2017.7.1.10
5. Pinar-Marti A. Gignac F., Fernández-Barrés S. at al. Effect of walnut consumption on neuropsychological
development in healthy adolescents: a multi-school randomised controlled trial. EClinicalMedicine
. 2023 Apr 6;59:101954. doi: 10.1016/j.eclinm.2023.101954.
6. Lockyer S. , de la Hunty A.E., Steenson S. Walnut consumption and health outcomes with public health
relevance—a systematic review of cohort studies and randomized controlled trials published from 2017 to present.
7. Chauchan A. and Chauchan V. Beneficial Effects of Walnuts on Cognition and Brain Health. Nutrients 2020, 12, 550; doi:10.3390/nu12020550.
8. De Groot R.H.M., Ouwehand C., Jolles J. Eating the right amount of fish: inverted U-shape association between fish consumption and cognitive performance and academic achievement in Dutch adolescents. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 2012 Mar;86(3):113-7.
9. Teisen M.N.,Vuholm S., Niclasen J. Effects of oily fish intake on cognitive and socioemotional function in
healthy 8–9-year-old children: the FiSK Junior randomized trial. Am J Clin Nutr 2020;112:74–83.
10. Kim S.Y., Sim S., Park B. at al. Dietary Habits Are Associated With School Performance in Adolescents. Medicine (Baltimore). 2016 Mar; 95(12).
11. Fewtrell, M., Bronsky, J., Campoy, C., Domellöf, M., Embleton, N., Fidler Mis, N., … & Molgaard, C. (2017). Complementary Feeding: A Position Paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 64(1), 119-132.
12. Chouraqui J-P. Risk Assessment of Micronutrients Deficiency in Vegetarian or Vegan Children: Not So Obvious. Nutrients 2023; 15: 2129.
13. Boushra Dalile B., Curie Kim C., Challinor A. The EAT–Lancet reference diet and cognitive function across
the life course. Lancet Planet Health. 2022 Sep;6(9):e749-e759
14. Rachel Bleiweiss-Sande R., Chui K., Wright C. Associations between Food Group Intake, Cognition, and Academic Achievement in Elementary Schoolchildren. Nutrients 2019, 11, 2722; doi:10.3390/nu11112722.
15. Burrows T., Goldman S., Olson R. K.at al. Associations between selected dietary behaviours and academic achievement: A study of Australian school aged children. Appetite 2017 Sep 1;116:372-380.
16. Tapia-Serrano M.A. a, **, Irene Esteban-Cornejo I.E., Rodriguez-Ayllon M. Adherence to the Mediterranean diet and academic performance in adolescents: Does BMI status moderate this association?. Clinical Nutrition 40 (2021) 4465e4472

„ZDROWE DZIECIAKI TO MY!” – efektywne narzędzie edukacji prozdrowotnej w szkole.

„ZDROWE DZIECIAKI TO MY!” – efektywne narzędzie edukacji prozdrowotnej w szkole.

Ważne jest zatem, aby w procesie edukacji tworzyć dzieciom takie środowisko, które będzie sprzyjało kształtowaniu nawyków prozdrowotnych, w tym żywieniowych, w sposób prawidłowy, ułatwiający dziecku dokonywanie korzystnych dla zdrowia wyborów.

Żywienie dzieci, jako element zdrowego stylu życia, powinno zapewnić prawidłowy rozwój, zapobiegać chorobom wieku dziecięcego, a także zmniejszać ryzyko rozwoju chorób dietozależnych w późniejszych okresach życia. Badania naukowe w ostatnich latach wykazały, jak równie ważne w prawidłowym rozwoju dzieci i młodzieży oraz zapobieganiu otyłości i innym chorobom (rozwijającym się także w życiu dorosłym) są aktywność fizyczna, prawidłowy sen oraz przestrzeganie zasad korzystania z komputera, telefonów komórkowych i innych urządzeń elektronicznych, higiena (w tym jamy ustnej) czy profilaktyka. Dlatego warto zwrócić uwagę, że aby być zdrowym, prawidłowe żywienie musi być łączone z pozostałymi elementami stylu życia.

Obecnie dużym problemem związanym ze zdrowiem dzieci i młodzieży jest „epidemia” nadwagi i otyłości. Zgodnie z wynikami badań około 10% dzieci w wieku 1-3 lat ma nadwagę/otyłość, a 18,4% jest zagrożone nadmierną masą ciała. Problem nadwagi i otyłości dotyczy też niemal co trzeciego 8-latka. U starszych dzieci i młodzieży nie jest lepiej. Wśród uczniów w wieku 10-16 lat problem nadmiernej masy ciała dotyczył co piątego dziecka, przy czym częściej występował u chłopców niż u dziewcząt. Uwagę zwraca duża dynamika wzrostu odsetka częstości występowania otyłości wśród dzieci i młodzieży w Polsce. Z badań wynika, że w Warszawie na przestrzeni 30 lat częstość występowania otyłości wśród chłopców w wieku 11-15 lat zwiększyła się 3-krotnie, natomiast u dziewczynek w tym samym wieku aż 10-krotnie.

Błędy, które pojawiają się w sposobie odżywiania młodych Polaków to między innymi: zbyt małe spożycie warzyw i owoców, nadmierne spożycie słodkich napojów, niejedzenie śniadań oraz drugich śniadań w szkole, zastępowanie posiłków pełnowartościowych produktami o niskiej wartości odżywczej, takimi jak słodycze, słodkie napoje, słone przekąski.

Szkoły są zobligowane do prowadzenia edukacji zdrowotnej na podstawie zapisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia  ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U.poz.356). Regulacja ta wskazuje istotne znaczenia edukacji zdrowotnej, w tym żywieniowej, dla całościowego nauczania i wychowania ucznia, ale także zaleca placówkom edukacyjnym prowadzenie systematycznych działań w celu utrzymywania i wzmacniania zdrowia uczniów. W preambule rozporządzenia czytamy: ”Ważną rolę w kształceniu i wychowaniu uczniów w szkole podstawowej odgrywa edukacja zdrowotna. Zadaniem szkoły jest kształtowanie postaw prozdrowotnych uczniów, w tym wdrażanie ich do zachowań higienicznych, bezpiecznych dla zdrowia własnego i innych osób, a ponadto ugruntowanie wiedzy z zakresu prawidłowego odżywania się, korzyści płynących z aktywności fizycznej, a także profilaktyki.’’ Edukacja związana ze zdrowym stylem powinna być realizowana w placówkach oświatowych poprzez realizację spójnych działań włączających całe środowisko a więc uczniów, nauczycieli oraz rodziców.

Materiał „ZDROWE DZIECIAKI TO MY!” jest odpowiedzią na problemy zdrowotne dzieci i młodzieży które wynikają z długotrwałego okresu nauki zdalnej oraz potrzeby nauczania wczesnoszkolnego w tym zakresie. Opracowany materiał jest narzędziem dla nauczycieli i rodziców, które ma pomóc w wyzwaniu jakim jest edukacja prozdrowotna w szkole.

Opracowanie „ZDROWE DZIECIAKI TO MY!” pozwoli skorzystać nauczycielom w całej Polsce z profesjonalnych, bezpłatnych materiałów edukacyjnych dotyczących zdrowego stylu życia, w tym zdrowego żywienia. Celem opracowania materiałów jest pokazanie, jak w prosty i atrakcyjny sposób przeprowadzać z dziećmi lekcje edukacji żywieniowej z elementami zdrowego stylu życia.

Tematy materiałów edukacyjnych dotyczą zdrowych nawyków żywieniowych, wpływu ruchu na zdrowie, zdrowego snu, higieny, bezpiecznych zachowań czy szczepień. Bogato ilustrowany materiał edukacyjny „ZDROWE DZIECIAKI TO MY!” wraz z zadaniami do samodzielnego rozwiązywania  jest skierowany do uczniów klas I-III. Ma on atrakcyjną dla dzieci szatę graficzną  i zawiera m.in. zadania dla dzieci w tym wykreślanki, rysowanki, rebusy. Z kolei dla nauczycieli zostały przygotowane gotowe scenariusze lekcji. Bohaterami książki są Julka i Tymek, którzy towarzyszą dzieciom przez wszystkie rozdziały książki. Uczniowie dowiedzą się od nich co to znaczy zdrowo żyć, a także, że zdrowie jest naszą wspólną wartością, o którą należy dbać.

Książka może zostać wykorzystana w czasie lekcji, ale też do samodzielnego czytania w domu. Mamy nadzieję, że ta publikacja  i scenariusze lekcji opowiadające jak zdrowo żyć zaciekawią uczniów na tyle, że staną  się oni wśród swoich rówieśników, podobnie jak jej bohaterowie Tymek i Julka, MŁODYMI PROMOTORAMI ZDROWIA.

Materiały zostały przygotowane przez Ministerstwo Zdrowia we współpracy z ekspertami Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – PIB oraz Ministerstwem Edukacji i Nauki i metodykami z Ośrodka Rozwoju Edukacji. Patronat nad projektem objął Minister Edukacji i Nauki. Materiały zostały przygotowane w formie online i są dostępne na stronie ncez.pzh.gov.pl

Piśmiennictwo:

1.     Wolnicka K., Charzewska J., Taraszewska A. i wsp.: Intervention for improvement the diet and physical activity of children and adolescents in Poland. Rocz. Panstw. Zakl. Hig. 2020, 71(4): 383-391
2.     Weker H., Barańska M., Riahi A., Socha P.: Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5 do 36 miesiąca życia – badanie ogólnopolskie 2016 rok. PITNUTS 2016., IMiDz, Warszawa, 2017
3.     Dzielska A., Jodkowska M., Mazur J. i wsp.: Nadwaga i otyłość u polskich 8-latków w świetle uwarunkowań biologicznych, behawioralnych i społecznych. Raport
z międzynarodowych badań WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI). Warszawa, 2017. https://imid.med.pl/files/imid/Do%20pobrania/Raport%20COSI_kwiecie%C5%84.pdf
4.     Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia  ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. 2017 poz.356).
5.     Jarosz M., Charzewska J., Wolnicka W. i wsp.: Stan odżywienia dzieci i młodzieży szkolnej w Polsce – badania w ramach projektu KIK/34 „Zachowaj Równowagę” realizowanego w Szwajcarsko-Polskim Programie Współpracy. Żyw Człow Metabol.; 2016. 43(4): 231-238.

Żywienie w szkole – co rodzic wiedzieć powinien…

Żywienie w szkole – co rodzic wiedzieć powinien…

Przepisy prawne – czyli na co zwrócić uwagę…

Żywienie zbiorowe w szkole musi opierać się na określonych zasadach i spełniać aktualne normy i rekomendacje. Rozporządzenia regulujące wymagania odnośnie do żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w placówkach szkolnych wydaje Minister Zdrowia. Normy żywienia oraz zasady racjonalnego żywienia dla różnych grup ludności, w tym dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, opracowuje jednostka badawczo-rozwojowa, podległa i nadzorowana przez Ministra Zdrowia, jaką jest Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB. Kontrolę nad spełnianiem wymagań z zakresu żywienia zbiorowego w placówkach szkolnych pełnią organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

W placówkach oświatowych, czyli między innymi w szkołach, obowiązuje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r. poz. 1154). Zostało ono wydane m. in. w celu poprawy żywienia dzieci i młodzieży oraz ograniczenia spożycia żywności, do której dodawane są cukry i substancje słodzące, żywności o wysokiej zawartości tłuszczu oraz soli/sodu.

Rozporządzenie określa zasady żywienia w placówce takie jak np. prowadzenie żywienia zgodnego z aktualnymi normami żywienia dla populacji polskiej, zasadę urozmaicenia, a także wskazuje ilość cukru w napojach przygotowywanych na miejscu (np. w herbatach, kompotach). Ponadto w dokumencie zawarte są wytyczne co do odpowiedniego doboru i częstotliwości uwzględniania w jadłospisach poszczególnych grup produktów. Zapisy rozporządzenia wskazują na konieczność włączania większej ilości warzyw, owoców i ryb. Określają także, że zupy, sosy oraz potrawy należy sporządzać z naturalnych składników, bez użycia koncentratów spożywczych, z wyłączeniem koncentratów z naturalnych składników. Odnoszą się one również do kwestii ograniczenia potraw smażonych, które mogą być uwzględnione w jadłospisie maksymalnie 2 razy w tygodniu oraz używania do smażenia oleju roślinnego rafinowanego o określonej zawartości kwasów tłuszczowych jednonienasyconych i wielonienasyconych, co w praktyce sprowadza się do stosowania oleju rzepakowego i oliwy z oliwek.

Realizacja żywienia zgodnego z zasadami wymienionymi w rozporządzeniu, a także z rekomendacjami żywienia dzieci i młodzieży jest niezwykle ważnym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych.

Od 1 września 2022 roku szkoły podstawowe będą miały ustawowy obowiązek zapewnienia posiłku uczniom. Zgodnie z art. 106a ust. 1 ustawy Prawo oświatowe szkoła podstawowa będzie miała obowiązek zapewnienia uczniom jednego gorącego posiłku w ciągu dnia i stworzenia im możliwości jego spożycia w czasie pobytu w szkole. Korzystanie z tego posiłku będzie dobrowolne i odpłatne. Do tej pory szkoła mogła, ale nie musiała prowadzić żywienia. Obecnie taki obowiązek został prawnie ustalony.

Catering w szkole

Żywienie realizowane przez firmę cateringową podlega takim samym przepisom i normom jak każda inna forma żywienia dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty. Jeśli szkoła korzysta z cateringu to ważne jest, by firma cateringowa zobowiązana była do prowadzenia żywienia zgodnego z rekomendacjami i przepisami legislacyjnymi aktualnie obowiązującymi w Polsce. Musi ona także przedstawić jadłospis, najlepiej na okres 5-10 dni.

Jadłospis – wymagany element realizacji żywienia

Kolejnym aspektem dotyczącym realizacji żywienia w szkole jest kwestia udostępnienia jadłospisu przez realizatora żywienia czyli ajenta prowadzącego stołówkę szkolną, firmę cateringową lub stołówkę prowadzoną przez szkołę. W szkole wydawane są przede wszystkim obiady. Nie zwalnia to jednak realizatora żywienia z obowiązku podania jadłospisu uwzględniającego ten posiłek do wiadomości osób zainteresowanych.

Jadłospis udostępniany rodzicom powinien zawierać:

  • informacje na temat posiłków i potraw planowanych w żywieniu, najlepiej w okresie tygodniowym lub dwutygodniowym, dzięki czemu rodzic może zaplanować posiłki w domu;
  • informacje o występujących w potrawach alergenach – zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności placówka ma obowiązek zaznaczyć alergeny występujące w potrawach, nawet jeśli występują one
    w ilościach śladowych;
  • informacje o składzie potraw uwzględnionych w jadłospisie – zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych.

Drugie śniadanie – ważny posiłek szkolny

Śniadanie stanowi nieodłączny element prawidłowego żywienia ucznia. Organizm dziecka wymaga regularnego dostarczania energii, którą wydatkuje przez cały dzień. Przy zbyt długich przerwach między posiłkami może dochodzić do znacznego spadku poziomu glukozy we krwi. Ma to wpływ na zmniejszenie zdolności koncentracji i wydolności fizycznej oraz zwiększenie rozdrażnienia. Posiłki powinny być spożywane co 3-4 godziny. Ważnym posiłkiem dla ucznia, oprócz pierwszego, jest także drugie śniadanie, które spożywa w szkole. Najczęściej posiłek ten uczniowie przynoszą z domu – warto więc zadbać o to, by był on pełnowartościowy. Drugie śniadanie nie jest posiłkiem obfitym, powinno pokrywać 10-15% dziennego zapotrzebowania energetycznego dziecka. Ważne jest, aby było ono w pełni wartościowe i dostarczało dziecku wszystkich składników odżywczych.

Drugie śniadanie powinno uwzględniać:

produkty zbożowe pełnoziarniste – to ważne składniki drugiego śniadania. Spożywanie produktów zbożowych pełnoziarnistych zapewnia odpowiednią podaż energii, witamin z grupy B, składników mineralnych oraz błonnika. Z pieczywa najlepiej podawać razowe czy graham.

owoce i warzywa – powinny znaleźć się w każdym posiłku dziecka, także w drugim śniadaniu. Do szkoły najlepiej podawać umyte, obrane i pokrojone warzywa np. słupki marchewki, papryki, talarki kalarepki, rzodkiewki, liście sałaty, cykorii. Warto dołączyć owoc sezonowy.

produkty białkowe – preferowane w drugim śniadaniu są: mięsa pieczone, pasty z nasion roślin strączkowych, jaja, orzechy.

mleko i produkty mleczne – stanowią najlepsze źródło wapnia, który zapewnia prawidłowy wzrost masy kostnej i zębów. Dostarczają również białka. Drugie śniadanie powinno uwzględniać, np. ser biały, twarożek, plasterek żółtego sera, jogurt, kefir.

napoje – najlepszym napojem uzupełniającymi drugie śniadanie jest woda. Dla urozmaicenia wodę można wzbogacić różnymi dodatkami, np. cytryną, miętą, pomarańczą czy imbirem.

Sklepik szkolny pod kontrolą

Kolejnym miejscem udostępniania produktów spożywczych i potraw w szkole jest sklepik szkolny. Asortyment sklepiku szkolnego powinien być zgodny z wytycznymi zawartymi w wymienionym już powyżej rozporządzeniu (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154). W paragrafie 1. wymienionego rozporządzenia podane są produkty spożywcze i potrawy, które mogą być sprzedawane w sklepiku szkolnym. Są tam zawarte także kryteria, jakie muszą spełniać wybrane grupy produktów spożywczych co do zawartości cukru, tłuszczu i soli. 

Współpraca rodziców ze szkołą 

Ważnym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci w szkole jest współpraca rodziców. Warto, aby aktywnie włączali się oni w działania prozdrowotne szkoły. Wspólne działanie całego środowiska szkolnego, czyli personelu placówki, rodziców oraz dzieci, zaowocują trwałą zmianą nawyków żywieniowych i wpłyną na pozytywną zmianę postaw całej społeczności. Rodzice mogą wspomóc placówkę szkolną w konkretnych działaniach na rzecz żywienia, a także w innych obszarach związanych ze zdrowym stylem życia, np. wdrażaniem diety planetarnej, działaniami na rzecz niemarnowania żywności, propagowaniem aktywności fizycznej.

Podsumowanie 

Rodzic powinien wiedzieć, że…

– realizacja żywienia w szkole powinna być oparta na zasadach zdrowego żywienia. Jednym z narzędzi do realizacji prawidłowego żywienia w szkole jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154 – §2),

– asortyment sklepiku szkolnego powinien być zgodny z wytycznymi określonymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154 – §1),

– realizator żywienia w szkole (np. ajent, firma cateringowa) ma obowiązek przedstawienia rodzicom jadłospisu z uwzględnieniem alergenów zawartych w posiłkach oraz składem użytych produktów spożywczych i potraw,

– warto brać czynny udział w działaniach szkoły na rzecz kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci i młodzieży, a także zdrowego stylu życia (festyny, pikniki, rajdy rowerowe, działania szkoły na rzecz diety planetarnej i niemarnowania żywności).

 

Piśmiennictwo 

  1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełnić środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w  tych jednostkach ( U. z 2016 r. poz. 1154).
  2. Ustawa z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 1082 z późn. zm., art. 106a).
  3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności (Dz. Urz. UE L 304/18).
  4. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych (Dz. U. z 2015 r. poz. 29).
Sklepiki szkolne – najczęstsze pytania w kontekście wymagań rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 roku

Sklepiki szkolne – najczęstsze pytania w kontekście wymagań rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 roku

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154) stanowi narzędzie wspomagające poprawę żywienia dzieci i młodzieży w placówkach oświatowych. Jednym z aspektów ujętych w rozporządzeniu jest asortyment grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w sklepikach szkolnych (jak również w automatach z żywnością i napojami) wraz z kryteriami jakie muszą spełniać wybrane grupy środków spożywczych.

Kryteria określone dla grup produktów

W przypadku kilku grup produktów określono maksymalną zawartość cukru, soli, tłuszczu (tabela).

Grupy produktów przeznaczone do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty wraz z kryteriami dotyczącymi zawartości cukru, soli i tłuszczu.

Grupy środków spożywczych

Zawartość

cukru/

100g lub ml produktu

tłuszczu/

100g lub ml produktu

soli/

100g lub ml produktu

Pieczywo półcukiernicze i cukiernicze, z wyłączeniem pieczywa produkowanego z ciasta głęboko mrożonego

15 g

10 g

1,2 g

Napoje zastępujące mleko,

takie jak napój: sojowy, ryżowy, owsiany, kukurydziany, gryczany, orzechowy, jaglany, kokosowy lub migdałowy

15 g

10 g

1 g

Produkty mleczne,

takie jak: jogurt, kefir, maślanka, mleko zsiadłe, mleko acidofilne, mleko smakowe, serwatka, ser twarogowy, serek homogenizowany lub produkty zastępujące produkty mleczne na bazie soi, ryżu, owsa, orzechów lub migdałów

13,5 g

 

 

 

 

 

10 g

1 g

Zbożowe produkty śniadaniowe oraz inne produkty zbożowe

15 g

10 g

1 g

Napoje przygotowywane na miejscu (np. kawa, herbata, lemoniady)

4 g

(10g/250 ml napoju)

Inne

15 g

10 g

1 g

 

W sklepikach szkolnych i automatach z żywnością/napojami można również sprzedawać: suszone warzywa i owoce, orzechy oraz nasiona bez dodatku soli oraz cukrów i substancji słodzących (zdefiniowanych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dn. 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności), przeciery, musy owocowe, warzywne oraz owocowo-warzywne bez dodatku cukrów i soli, a także koktajle owocowe, warzywne oraz owocowo-warzywne na bazie mleka, napojów zastępujących mleko, produktów mlecznych lub produktów zastępujących produkty mleczne i napoje bez dodatku cukrów i substancji słodzących zdefiniowanych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 (j.w.). W sklepikach szkolnych mogą być również sprzedawane bezcukrowe gumy do żucia.

W przypadku grup produktów takich jak: pieczywo (nie może być to pieczywo produkowane z ciasta głęboko mrożonego), kanapki, sałatki i surówki, mleko, warzywa, owoce, soki owocowe, warzywne, owocowo-warzywne, naturalna woda mineralna nisko- lub średniozmineralizowana, woda źródlana i woda stołowa, czekolada gorzka o zawartości minimum 70% miazgi kakaowej nie określono jednoznacznych wymagań co do zawartości cukru/soli/tłuszczu.

Najczęstsze wątpliwości

Pojawiające się najczęściej wątpliwości dotyczą np. składu kanapek, surówek i sałatek czy soków, czyli produktów/grup produktów co do których nie określono kryteriów. W takich przypadkach racjonalnym rozwiązaniem jest odnoszenie się do zasad zdrowego żywienia.

Kanapki

Przy komponowaniu kanapek wato sięgać po różne rodzaje pieczywa wybierając jednak najczęściej produkty pełnoziarniste, np. pieczywo razowe, graham. Produkty  zbożowe pełnoziarniste dostarczają węglowodanów złożonych, są więc źródłem energii  tak potrzebnej rosnącemu i rozwijającemu się organizmowi.

Kanapki zawsze powinny zawierać dodatek warzyw. Zasady zdrowego żywienia wskazują na potrzebę jedzenia różnokolorowych warzyw i owoców jak najczęściej i w jak największej ilości. Produkty te stanowią źródło witamin (przede wszystkim witaminy  C, β-karotenu, folianów), składników mineralnych, błonnika oraz naturalnych  przeciwutleniaczy. Aby dostarczyć organizmowi różnorodnych składników pokarmowych  należy spożywać różnobarwne warzywa i owoce. Im bardziej kolorowa kanapka tym bardziej atrakcyjna i zdrowa.

W okresie wzrostu i  rozwoju  młodego  organizmu  szczególnie  ważne  jest  spożywanie pełnowartościowego białka. Jego źródłem w kanapce mogą być produkty mleczne (np. ser, pasty twarogowe), dodatek mięsny (np. pieczone mięso lub chude wędliny dobrej jakości) jak również jaja. Świetnym i wartościowym dodatkiem do kanapek, będącym dobrą alternatywą dla mięsa, wędlin, są pasty z nasion roślin strączkowych lub produkty otrzymywane z nasion roślin strączkowych, np. tofu.

Surówki i sałatki

Surówki i sałatki to potrawy wieloskładnikowe, a odpowiedni dobór składników ma znaczenie dla zdrowia. Zawsze warto w nich uwzględniać warzywa lub/i owoce. W zależności od receptury sałatki mogą być wzbogacone w dodatek białkowy i/lub zbożowy. Dodatek białkowy, podobnie jak w przypadku kanapek, mogą stanowić np. nasiona roślin strączkowych lub produkty z nich otrzymywane, jaja, produkty mleczne czy pieczone mięso. Do sałatek i surówek warto także dodawać orzechy, pestki, nasiona. Dostarczą one nie tylko białka, ale także błonnika, witamin i składników mineralnych. Zawierają również korzystne dla zdrowia nienasycone kwasy tłuszczowe. Dodatek zbożowy powinny być stanowić jak najczęściej produkty pełnoziarniste, np. grube kasze, grzanki razowe, makaron pełnoziarnisty czy brązowy ryż. Powszechnym dodatkiem do surówek i sałatek są sosy. Dodatek majonezu, musztardy, keczupu czy sosów na ich bazie, nie jest zabroniony jednak należy zwracać uwagę na ilość takiego dodatku i jego skład (czytajmy etykiety). Korzystniejszym dodatkiem będą sosy sałatkowe na bazie oleju rzepakowego czy z oliwek bądź jogurtu naturalnego. Surówki sałatki warto doprawiać ziołami świeżymi bądź suszonymi, co pozwoli na ograniczenie dodatku soli. W przypadku korzystania z mieszanek przyprawowych warto wybierać te, które nie zawierają w składzie soli lub ewentualnie te, które zawierają jej jak najmniej.

Soki

Zgodnie z zasadami zdrowego żywienia dzieci i młodzieży jedną z minimum pięciu porcji warzyw i owoców zalecanych do spożycia w ciągu dnia może stanowić maksymalnie szklanka soku. Warto więc by w sklepiku dostępne były opakowania odpowiadające mniej więcej takiej właśnie objętości. Zgodnie z obowiązującymi przepisami do soków owocowych nie można dodawać cukrów ani innych substancji stosowanych ze względu na ich słodki smak. Jednak w przypadku soków warzywnych i owocowo-warzywnych dodatek cukru czy soli jest dopuszczalny, dlatego warto zwracać uwagę na skład, zapoznawać się z informacją na etykiecie produktu i do sprzedaży w sklepiku wybierać te, które soli i cukru zawierają jak najmniej.

Słodzenie napojów

Pojawiają się często pytania co oznacza, że napoje przygotowywane na miejscu nie mogą zawierać więcej niż 10 g cukru/250 ml napoju gotowego do spożycia. Czy ilości określone w tym punkcie dotyczą też cukrów naturalnie występujących w produktach, np. cukru mlecznego w przygotowywanych na miejscu koktajlach mlecznych, cukrów naturalnie występujących w owocach w kompocie? Ograniczenie cukru do 10g/250 ml napoju gotowego do spożycia dotyczy cukrów dodawanych do napojów.

 

Piśmiennictwo:

  1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154)
  2. https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/piramida-zdrowego-zywienia-i-stylu-zycia-dzieci-i-mlodziezy
  3. https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/talerz-zdrowego-zywienia
  4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/12/UE z dnia 19 kwietnia 2012 r. zmieniająca dyrektywę Rady 2001/112/WE odnoszącą się do soków owocowych i niektórych podobnych produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi
  5. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 30 września 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej soków i nektarów owocowych (Dz. U. z 2003 r., poz. 1735)
  6. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 8 lutego 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej soków i nektarów owocowych (Dz.U. z 2013 r., poz. 327)