Ewa Ehmke vel Emczyńska-Seliga - Strona 3 z 4 - Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej

Nadmierna masa ciała w ciąży

Autor mgr Ewa Ehmke vel Emczyńska-Seliga | 16.11.2018 | Ciąża i macierzyństwo, Płodność i ciąża

Zalecane przyrosty masy ciała w ciąży zależą od przedciążowej masy ciała kobiety. W przypadku, gdy wskaźnik masy ciała (BMI) przed ciążą wynosił ponad 25 kg/m² to przyrosty powinny mieścić się w granicach 7-11,5 kg, gdy powyżej 30 kg/m² – muszą być jeszcze niższe (5-9 kg), Nie zaleca się odchudzania kobiet ciężarnych. Jeśli kobieta przytyje mniej, niż mówią zalecenia, ale dziecko rozwija się prawidłowo, nie trzeba dążyć do wartości podanych w normach. Jeśli nadmierna masa ciała występowała jeszcze przed ciążą, interwencję dotyczącą odchudzania powinno się podjąć jeszcze w czasie planowania ciąży. Najlepiej, żeby zmiana sposobu żywienia i trybu życia, w tym zwiększenie aktywności fizycznej, prowadzone były z pomocą specjalistów. Pozwala to na indywidualizację zaleceń oraz gwarantuje bezpieczeństwo procesu normalizacji i utrzymania masy ciała.

Ogólne zalecenia żywieniowe dla kobiet ciężarnych z nadmierną masą ciała dotyczą regularnego spożywania posiłków (3 główne i 3-4 przekąski), różnorodności w wybieraniu produktów spożywczych z naciskiem na warzywa i owoce o niskim indeksie glikemicznym, pełnoziarniste produkty zbożowe (pieczywo, naturalne płatki, kasze, ryż, makarony), białko pod postacią naturalnych produktów mlecznych, chudych rodzajów mięs i przetworów, różnych rodzajów ryb, jaj i warzyw strączkowych, trzeba pamiętać o olejach roślinnych i bezkalorycznych płynach (z przewagą wody). Należy unikać dodatku soli i cukru do posiłków oraz produktów zawierających kwasy tłuszczowe typu trans (utwardzone tłuszcze roślinne). Dieta nie powinna być niedoborowa pod kątem składników odżywczych, dlatego powinna być zróżnicowana, a jej kaloryczność nie powinna być niższa niż 1600 kcal (wg zaleceń włoskich) – 2000 kcal (wg zaleceń polskich). Specyficzne zalecenia suplementacji diety dotyczą wyższej podaży kwasu foliowego i witaminy D. Pozostałe rekomendacje są tożsame z zaleceniami ogólnymi.

Aktywność fizyczna może być prowadzona przed i w trakcie ciąży oraz po porodzie. Można zaczynać od 15 minutowego wysiłku 3 razy w tygodniu i zwiększać go do 30 minut lub poziomu tolerancji codziennie. Nie zaleca się dyscyplin kontaktowych czy takich jak narciarstwo z uwagi na zwiększone ryzyko kontuzji. Ćwiczenia aerobowe czy kondycyjne będą odpowiednie. Uprawianie sportu daje pozytywne efekty dla zwiększenia wydatku energetycznego (pomaga schudnąć), ale również obniża ryzyko niektórych powikłań (rzucawka, cukrzyca ciążowa) i przypadłości ciążowych (zgaga, nudności, kurcze łydek), poprawia jakoś snu, zmniejsza częstość cesarskich cięć oraz czas trwania porodu naturalnego, obniża ryzyko pojawienia się depresji poporodowej.

Jeśli kobieta zdecyduje się poddać operacji bariatrycznej polegającą na zmniejszeniu objętości żołądka lub zmniejszeniu jego wielkości z ograniczeniem wchłaniania, decyzja ta powinna zapaść co najmniej 1 rok przed ciążą. Może być wykonana w przypadku wartości BMI powyżej 35 kg/m². Po operacji, a później w czasie ciąży, trzeba przykładać dużą uwagę do odpowiedniego zbilansowania diety i prowadzenia suplementacji, w czym pomoc dietetyka wydaje się być niezbędna. Ciąża taka może zwiększać ryzyko urodzenia małego dziecka (hipotroficznego), ale operacja minimalizuje ryzyko cukrzycy ciążowej, stanu przedrzucawkowego i makrosomii płodu.

Kobiecie z nadmierną masą ciała w czasie ciąży zaleca się wykonanie dodatkowych kontrolnych badań laboratoryjnych dotyczących gospodarki węglowodanowej (glikemia na czczo, test obciążenia glukozą, stężenie insuliny i wskaźnik HOMA), funkcji tarczycy (stężenie TSH), profilu lipidowego (stężenie cholesterolu całkowitego, frakcji LDL-cholesterolu i HDL-cholesterolu, triglicerydów) oraz ocenę wydolności układu krążenia (pomiary ciśnienia tętniczego, EKG). W zagranicznych zaleceniach mowa jest jeszcze o sprawdzeniu funkcji wątroby i nerek (transaminazy, stosunek białka do kreatyniny w moczu). Pozostałe badania wykonuje się według ogólnych zaleceń.

W utrzymaniu prawidłowej masy ciała najlepiej sprawdzają się terapie wielodyscyplinarne: pomoc dietetyka (plan posiłków, prowadzenie dzienniczka, monitorowanie masy ciała), aktywność fizyczna i wsparcie psychologiczne (w które należy zaangażować specjalistę oraz rodzinę i najbliższe otoczenie). Schudnięcie przed ciążą lub prawidłowe przyrosty masy ciała w ciąży warunkują prawidłowy przebieg ciąży, rozwój płodu, zdrowie dziecka oraz kobiety.

Czytaj więcej:

Dieta kobiety ciężarnej w świetle zaleceń międzynarodowych, mgr Ewa Ehmke vel Emczyńska-Seliga

Jak dużo możesz zrobić dla swojego dziecka, zanim przyjdzie na świat – żywienie kobiet w ciąży, dr n. o zdrowiu Regina Wierzejska

Czy żywienie kobiet w ciąży decyduje o zdrowiu matki i dziecka?, dr n. o zdrowiu Regina Wierzejska

Literatura

Standardy Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego: Ginekol Pol. 10/2012. 83. 795-799.
Departament of Health, Queensland Clinical Guideline: Obesity in Pregnancy; 2015.
The American College of Obstetricians and Gynecologists, Commitee of Health Care for Underserved Women: Challenges for Overweight and Obese Women; 2016.
The American College of Obstetricians and Gynecologists, Commitee of Health Care for Underserved Women: Weight Gain During Pregnancy; 2016.
Buschur E., Kim C.: Guidelines and interventions for obesity during pregnancy. Int J Gynaecol Obstet.; 2012. October; 119(1): 6–10.
Dodd J.M., Grivell R.M., Louise J. et al.: The effects of dietary and lifestyle interventions among pregnant women who are overweight or obese on longer-term maternal and early childhood outcomes: protocol for an individual participant data (IPD) meta-analysis. Systematic Reviews; 2017. 6:51.
Marangoni F., Cetin I., Verduci E. et al.: Maternal Diet and Nutrient Requirements in Pregnancy and Breastfeeding. An Italian Consensus Document, Nutrients; 2016. 8. 629.

Fenyloketonuria – rzadka choć częsta wada metabolizmu

Autor mgr Ewa Ehmke vel Emczyńska-Seliga | 4.07.2018 | Dzieci 0-3, Dzieci i młodzież

PKU dziedziczona jest autosomalnie recesywnie, czyli oboje rodzice są nosicielami zmutowanego genu, a jako nosiciele nie wykazują objawów choroby.

Schemat 1. Dziedziczenie fenyloketonurii w przypadku rodziców nosicieli

PKU rozpoznawana jest w Polsce w przesiewie obejmującym wszystkie noworodki od 1994 r., ale początki badań sięgają lat 60. Diagnoza stawiana jest na podstawie analiz laboratoryjnych (test suchej kropli krwi potwierdzony badaniem aminokwasów w surowicy krwi), w których widać podwyższone stężenie fenyloalaniny (Phe), a obniżone tyrozyny (Tyr). Całość pieczętuje się badaniami genetycznymi (mutacje w genie PAH). Szacuje się, że w naszym kraju jedno na 7000 dzieci rodzi się chore na fenyloketonurię. Jest to najczęściej występująca choroba wśród wrodzonych wad metabolizmu.

Nieleczona PKU może prowadzić do ciężkiego upośledzenia umysłowego, problemów z zachowaniem i padaczki. Można temu zapobiec, stosując przez całe życie dietę z ograniczeniem Phe i Tyr (dieta niskobiałkowa – o niskiej podaży białka z produktów spożywczych). Dieta musi być uzupełniana dostosowanym do choroby preparatem białkowym (zawierającym wszystkie aminokwasy poza Phe i Tyr).

Podaż Phe i białka z diety jest określana normami, a potem weryfikowana w badaniach krwi u każdego pacjenta. Zbyt wysoka, ale i zbyt niska podaż może szkodzić! Dlatego już od urodzenia pacjent jest pod opieką lekarza i dietetyka specjalizujących się w leczeniu chorób rzadkich. Karmiony jest mieszanką zawierającą zarówno mleko mamy lub mleko modyfikowane, jak i wyżej wspomniany preparat. Ich podaż jest określona przez lekarza lub dietetyka.

Z czasem preparat zmienia się na bardziej skoncentrowany, dostosowany do wieku pacjenta. Wybór postaci (proszek, płyn) i smaków jest spory, więc każdy pacjent może wybrać dla siebie najlepszy. To bardzo ważne, żeby preparat był spożywany codziennie w dawce zapisanej przez lekarza lub dietetyka. Preparat i dieta są „lekarstwem” na chorobę.

Dietę niemowlęcia można rozszerzać zgodnie ze schematem żywienia, ale tylko o produkty dozwolone w diecie (niskobiałkowe). Zabronione są mięsa, ryby, jaja, mleko, zboża i ich przetwory oraz warzywa strączkowe. Chorzy mogą jeść pozostałe warzywa, owoce, tłuszcze (oleje, masło, śmietana, majonez) i cukier (miód, dżem, syropy) oraz specjalne produkty niskobiałkowe (nazywane również PKU), m.in. chleb, bułki, mąkę, makaron, ryż i zastępniki mleka, jaj, mięsa, ryb.

Pacjenci muszą uważać na produkty zawierające słodzik aspartam, który jest źródłem Phe w diecie.

Dieta jest trudna do stosowania, droga, wymagająca liczenia i wielu poświęceń żywieniowych. Pacjenci są często kontrolowani w szpitalu (badania krwi, ocena diety, ocena rozwoju).

Literatura

Van Wegberg A.M.J., MacDonald A., Ahring K. et al.: The complete European guidelines on phenylketonuria: diagnosis and treatment. Orphanet Journal of Rare Disease; 2017. 12:162.
[online].[przeglądany 15.02.2017 r.). Dostępny w: http://przesiew.imid.med.pl/choroby.html
[online].[przeglądany 15.02.2017 r.). Dostępny w: https://nutriciamedyczna.pl/produkty/fenyloketonuria
[online].[przeglądany 15.02.2017 r.). Dostępny w: https://www.nestlehealthscience.pl/vitaflo/produkty
[online].[przeglądany 15.02.2017 r.). Dostępny w: https://www.meadjohnson.com/pediatrics/us-en/product-information/products#metabolics
Szajewska H., Socha P. Horvath A. i in. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne. Pediatria; 2014. 11: 321-338.
Kunachowicz H., Przygoda B., Nadolna I. i in. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL; 2017.

Glikogenozy – rzadkie choroby metaboliczne

Autor mgr Ewa Ehmke vel Emczyńska-Seliga | 2.07.2018 | Dzieci 0-3, Dzieci i młodzież

Glikogenozy to wady metabolizmu węglowodanów (w przypadku aminoacidopatii, acydurii organicznych i hiperamonemii problem stanowi białko, w przypadku zaburzeń oksydacji kwasów tłuszczowych – tłuszcz).

U ludzi zdrowych węglowodany z posiłków czy przekąsek rozkładane są w przewodzie pokarmowym do prostych cząsteczek glukozy, która po wchłonięciu do krwi jest wykorzystywana na bieżące potrzeby organizmu (np. odżywienie mózgu), a jej nadmiar gromadzony jest pod postacią glikogenu w wątrobie i mięśniach. W czasie hipoglikemii, czyli spadku stężenia glukozy we krwi, pobierana jest ona właśnie z zapasów glikogenu.

U osób chorych na GSD zmagazynowany glikogen nie może być wykorzystany w ten sposób, a przy nadmiernym jego spichrzaniu uszkadzana jest wątroba lub mięśnie, w tym serce. Problem tkwi w niedoborze enzymu, a w zależności od funkcji jaką pełni, mówi się o innym typie choroby. Wyróżnia się wiele typów GSD, ale polscy pacjenci, których leczymy dietetycznie, mają typy 0, Ia i Ib, III, IV, VI, IX i XI. Glikogenozy dziedziczą się w sposób autosomalny recesywny, więc gen choroby pochodzi od obydwu rodziców. Wyjątek stanowi GSD typu IX, która przenoszona jest zawsze przez mamę (z chromosomem X).

Powikłania różnych typów glikogenozy

Każdy typ glikogenozy obciążony jest innymi powikłaniami. Większość pacjentów cierpi na ciężkie hipoglikemie i muszą regularnie kontrolować stężenie glukozy we krwi. Dodatkowo większość ma uszkodzoną wątrobę i hepatomegalię (powiększoną wątrobę), co wiąże się z nieprawidłowymi stężeniami enzymów wątrobowych (ASPAT, ALAT, GGTP). Często spotykana jest też hipercholesterolemia (podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL we krwi) i hipertriglicerydemia (podwyższone stężenie triglicerydów).

W typach mięśniowych uszkodzeniu ulegają mięśnie, co wiąże się z problemami z sercem (kardiomiopatia) i bólami nóg (wzrost kinazy kreatynowej). Mogą pojawiać się również hipermoczanemia (podwyższone stężenie kwasu moczowego we krwi), hipermleczanemia (podwyższone stężenie kwasu mlekowego) oraz problemy z nerkami. Powyższe powikłania mogą poważnie zagrażać życiu pacjentów.

Leczenie dietetyczne w glikogenozach

W celu zapobiegania powikłaniom i zapewnienia prawidłowego rozwoju pacjentów stosuje się leczenie dietetyczne. Zaleca się stosowanie diety bogatobiałkowej z ograniczeniem węglowodanów, ale z dodatkiem surowej skrobi kukurydzianej (głównie GSD I). Konieczne jest również regularne spożywanie posiłków przez całą dobę (również w nocy!). W praktyce pacjenci:

powinni unikać spożywania cukru i słodyczy (mogą stosować słodziki, m.in. stewię, ksylitol),
najlepiej, żeby unikali spożywania owoców (przede wszystkim GSD Ia i Ib),
muszą ograniczać spożycie produktów będących źródłem węglowodanów złożonych (produkty zbożowe – pieczywo, płatki, makaron, kasze, ryż, wyroby mączne, wybrane warzywa – ziemniaki, buraki, kukurydza),
mają ściśle rozpisaną podaż surowej skrobi kukurydzianej, która zależy od typu glikogenozy i masy ciała. Muszą ją przyjmować regularnie w ciągu całej doby (GSD I) lub nocą (pozostałe typy GSD). Skrobia rozpuszczana jest w wodzie lub dozwolonym mleku i wypijana po każdym posiłku, przed snem i w nocy (jako posiłek nocny),
ich posiłki powinny bazować na produktach białkowych – mięsie i przetworach mięsnych, jajach, rybach (dla wszystkich typów GSD) oraz mleku i naturalnych produktach mlecznych (dla GSD 0, III, IV, VI, IX; typ I i XI muszą unikać galaktozy, jako źródła cukru),
muszą jeść regularnie co ok. 3 godziny w dzień, a przerwa nocna może wynosić ok. 3-6 godzin.

Pacjenci zgłaszają się na regularne kontrole lekarskie i dietetyczne do szpitala lub poradni metabolicznej. W przypadku prawidłowego przestrzegania zaleceń, rozwijają się prawidłowo, a powikłania choroby cofają się (do normy wraca stężenie ASPAT, ALAT, cholesterolu, triglicerydów, kwasu mlekowego, kinazy kreatynowej, zmniejsza się rozmiar wątroby).

Literatura

Correia C.E., Bhattacharya K., Lee P.J. et al. Use of modified cornstarch therapy to extend fasting in glycogen storage disease types Ia and Ib. Am J Clin Nutr; 2008. 88:1272-1276.
Dambska M., Lablador E.B., Cuo C.L., Weinstein D.A.: Prevention of complications in glycogen storage disease type Ia with optimization of metabolic control. Pediatric Diabetes; 2017. 18:327–331.
Kishnani P.S., Austin S.L., Abdenur J.E. et al. Diagnosis and management of glycogen storage disease type I: a pracitice guideline of the American College of Medical Genetics and Genomics. Genet Med.; 2014. 16(11): e1-e29.
Mönch E., Moses S.W. Inherited Disorders of Carbohydrate Metabolism. UNI-MED Verlag AG; 2014.
Rake J.P., Visser G., Labrune P. et al. Glycogen storage disease type I: diagnosis, management, clinical course and outcome. Results of the European Study on Glycogen Storage Disease Type I (ESGSD I). Eur J Pediatr.; 2002. 161 Suppl 1: S20-S34.
Ross K.M., Brown L.M., Corrado M.M. et al. Safety and Efficacy of Chronic Extended Release Cornstarch Therapy for Glycogen Storage Disease Type I. JIMD Rep; 2016. 26: 85-90.

Rozszerzanie diety niemowląt

Autor mgr Ewa Ehmke vel Emczyńska-Seliga | 1.06.2018 | Dzieci 0-3, Dzieci i młodzież

Schematy te są swego rodzaju wskazówkami i zaleceniami, które uwzględniają:

orientacyjną wielkość porcji i ilość posiłków, które zjada dziecko w danym wieku w ciągu doby,
umiejętności i nawyki żywieniowe, jakich nabiera w danym okresie życia,
rodzaj, konsystencję i kolejność wprowadzania pokarmów.

Zalecenia powstały przy udziale ekspertów z różnych polskich ośrodków, a opracowane zostały przez Sekcję Żywieniową Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci w 2014 roku. Od tego czasu opublikowano kilka nowych badań i wytycznych (między innymi dotyczących glutenu czy soków). W oczekiwaniu na nowy, uaktualniony schemat warto zebrać dotychczasowe informacje.

Prawidłowe rozszerzanie diety zapobiega przyszłym chorobom

Prawidłowe rozszerzanie diety, czyli proponowanie posiłków, które nie zaszkodzą, a będą zgodne z rozwojem i gotowością dziecka do ich przyjęcia, ma wpływ na zachowanie zdrowia i promowanie rozwoju. Proces rozszerzania diety, razem z odpowiednim odżywianiem się kobiety w czasie ciąży i karmienia piersią, wchodzi w skład tzw. programowania metabolicznego. Ma ono wpływ na zapobieganie rozwojowi chorób cywilizacyjnych (m.in. otyłości, cukrzycy typu 2, chorób serowo-naczyniowych) i alergii.

Specjaliści są zgodni, że do 6 miesiąca życia włącznie niemowlęta powinny być karmione wyłącznie mlekiem, najlepiej pokarmem naturalnym. Po tym czasie zapotrzebowanie organizmu zmienia się na tyle, że nie może być zapewnione jedynie poprzez mleko. Jeśli są wskazania do wcześniejszego rozszerzania diety, nowe pokarmy można wprowadzić po skończonym 17 tygodniu życia.

Łyżeczka ułatwia dziecku jedzenie

Od tego czasu niemowlę może być gotowe do rozdrabniania pokarmów językiem. Najpierw maluch będzie starał się wypychać jedzenie (za pomocą języka właśnie), co jest reakcją przejściową, ale gotowość do jedzenia będzie pokazywał otwierając usta przy zbliżaniu do nich łyżeczki. Należy bowiem pamiętać, że pokarmy uzupełniające powinny być podawane łyżeczką, a nie pite przez smoczek. Łyżeczka powinna być twarda i płaska, co ułatwi dziecku jedzenie. Posiłki dodatkowe powinny stopniowo zastępować podaż mleka. Szacuje się, że pod koniec 12 miesiąca w jadłospisie dziecka powinny być już tylko 2-3 jego porcje.

Nie ma znaczenia, czy pierwszym nowym pokarmem, który pozna niemowlę, będzie kleik zbożowy (glutenowy może być podany po skończonym 4 miesiącu i do 12 miesiąca), warzywo czy owoc. Ważne, żeby było to gładkie puree, najlepiej jednoskładnikowe i proponowane w małej ilości, czyli około 3-4 łyżeczki. Chodzi o wyłapanie ewentualnej reakcji niepożądanej na dany produkt i w razie konieczności eliminację go z jadłospisu. Dlatego wszystkie nowości należy wprowadzać do menu pojedynczo i z kilkudniową przerwą pomiędzy nimi.

Najpierw warzywa, owoce i zboża, a dopiero potem mięso, ryby i jajko

Z uwagi na wyrabianie tolerancji smakowej lepiej podać najpierw warzywo, a dopiero później owoc. Nowy produkt warto zaproponować kilka, a nawet kilkanaście razy, zanim podejmiemy ewentualną decyzję o jego pominięciu w menu niemowlaka. Nie potwierdzono profilaktycznego wpływu unikania pokarmów potencjalnie alergizujących w diecie, dlatego schemat żywienia uwzględnia wprowadzanie do jadłospisu glutenu, jaj, ryb czy produktów mlecznych.

Kiedy dziecko ma już w diecie pierwsze warzywa, owoce czy zboża, warto wprowadzić do niej mięso, ryby i jajko (żółtko i białko). Najłatwiej podać je w puree warzywnym. Z mięs można wybierać drób bez skóry (kura, indyk, gęś, kaczka), wołowinę, jagnięcinę czy królika. Mięso może być gotowane razem z warzywami, nie ma konieczności gotowania go osobno i wylewania wywaru (jak to opisywano kiedyś). Zalecana początkowa ilość to 15 g mięsa (10 g po ugotowaniu) do 25 g (20 g po ugotowaniu) w 12 miesiącu życia. Podaż podrobów nie jest zalecana.

Ryby początkowo można podawać jeden raz w tygodniu, a jeśli nie wystąpi reakcja alergiczna – dwa razy. Zaleca się podaż tłustych ryb morskich z unikaniem ryb drapieżnych, u których ryzyko kumulacji substancji toksycznych jest wysokie (miecznik, rekin, makrela królewska, tuńczyk, płytecznik).

Jajko przed dodaniem do warzyw należy ugotować. Wcześniejsze schematy i modele radziły podawać najpierw połowę żółtka co drugi dzień, później – całe żółtko, a dopiero pod koniec 1. roku życia całe jajko. Wiele badań i obserwacji pokazało, że taka praktyka nie ma znaczenia.

Dla zwiększenia wartości odżywczej posiłków można dodawać do nich masło lub oleje roślinne. Przetwory mleczne, typu jogurt naturalny, kefir, twaróg mogą być wprowadzone do diety po zapoznaniu niemowlęcia z powyższymi źródłami białka.

W diecie niemowlęcia unikać należy solenia, słodzenia i smażenia

W czasie rozszerzania diety niemowlęcia ze względów zdrowotnych należy unikać dosalania posiłków (solą, gotowymi przyprawami z glutaminianem sodu, kostkami rosołowymi, bulionetkami), dosładzania posiłków i napojów (cukrem, miodem, syropami, słodzikami), podaży soków, nawet przecierowych i tzw. 100% oraz smażenia. Do przygotowywania posiłków można używać naturalnych ziół (świeżych lub suszonych) i przypraw. Dzieci mają bardziej niż dorośli wyczulony smak, dlatego nadmierne doprawianie nie jest wskazane.

Miód naturalny – poza kwestią kalorii, których ma prawie tyle, ile cukier – jest zabroniony z uwagi na ryzyko zatrucia przetrwalnikami bakterii Clostridium botulinum, co grozi botulizmem dziecięcym. Napojami, które należy wprowadzać do diety niemowląt od czasu rozszerzania diety (a nawet w czasie karmienia mlekiem modyfikowanym), są woda źródlana lub mineralna niskozmineralizowana (poniżej 500 mg składników mineralnych w 1 litrze), ewentualnie słaby napar herbaty (z torebki lub suszu, nie należy podawać herbaty granulowanej) czy ziołowy (np. koperek). Nie zaleca się podaży mleka krowiego, koziego i owczego jako zastępnika dla pokarmu naturalnego lub mieszanki mlecznej dzieciom poniżej 1. roku życia.

Stopniowo ulega zmianie konsystencja posiłków dziecka

Dieta niemowlęcia z kolejnymi tygodniami wzbogacana jest w nowe produkty. Konsystencja posiłków również ulega zmianom w czasie:

do 4-6 miesiąca życia – picie mleka wpływa na udoskonalanie odruchu ssania i połykania,
po 4 do 7 miesiąca – jedzenie gładkiego puree łyżeczką uczy pobierania pokarmu z łyżeczki i mielenia go językiem,
po 7 miesiącu – wprowadza się produkty rozgniecione widelcem oraz drobno posiekane, dziecko może jeść także miękkie cząstki produktów spożywczych rączką co rozwija umiejętność oczyszczania łyżeczki wargami, gryzienia, żucia, ruchów języka na boki oraz drobnej motoryki pozwalającej na samodzielne jedzenie,
po 12 miesiącu – usprawnia się żucie i stabilizuje żuchwa.

Cały proces uczenia się gryzienia trwa do mniej więcej 2 roku życia, ale początek nauki powinien rozpocząć się w najbardziej optymalnym do tego okresie, tj. od 6-10 miesiąca życia. Około 6 miesiąca życia należałoby także rozpocząć naukę picia z otwartego kubka (początkowo mogą być to małe kubeczki wielkości kieliszka lub dużej nakrętki, nie powinno się stosować kubków niekapków), dążąc do całkowitego wycofania butelki po ukończeniu 1. roku życia.

Bardzo ważne jest kierowanie się zasadą, że to niemowlę decyduje, czy zje dany posiłek i jak dużo. Zdrowe dziecko powinno samo móc regulować odczucie głodu i sytości, a karmienie na siłę zaburza ten proces.

W żywieniu dziecka ważna jest suplementacja witaminami

Schemat żywienia wspomina również o zalecanej w 1. roku życia suplementacji. Dotyczy ona przede wszystkim witaminy D i witaminy K. Witaminę K powinny dostać wszystkie noworodki w jednorazowym wstrzyknięciu domięśniowym do 6 godzin po urodzeniu (w tym wcześniaki, a jej dawka zależy od masy ciała). Jeśli rodzice nie wyrażają zgody na takie postępowanie, można podawać ją doustnie i wtedy suplementacja obejmuje 3 pierwsze miesiące życia. Doustna kontynuacja podaży dotyczy również niemowląt z rozpoznaną cholestazą i mukowiscydozą. Postępowanie takie ma na celu profilaktykę krwawienia z niedoboru witaminy K, w tym krwawienia śródczaszkowego. Jeśli w diecie dziecka może być zbyt mało kwasów tłuszczowych omega-3 (DHA poniżej 100 mg/ dobę), należałoby rozważyć włączenie suplementacji po 6 miesiącu życia.

Literatura

Szajewska H., Socha P., Horvath A. i in.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne. Pediatria; 2014. 11: 321-338.
Szajewska H. [red]., Horvath A. [red].: Poradnik żywienia niemowląt. Krok po kroku od narodzin do pierwszych urodzin. Medycyna Praktyczna; 2014.
Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w pierwszym roku życia, opracowane przez Zespół Ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii 2007. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs; 2008. 11(2): 75-77.
Książyk J., Rudzka-Kańtoch Z., Weker H.: Model żywienia niemowląt karmionych piersią i schemat żywienia niemowląt, które nie są karmione piersią. Aktualne (2001) zalecenia Instytutu Matki i Dziecka. Medycyna Praktyczna. Pediatria; 2001. 05: 129-131.
Szajewska H., Shamir R., Mearin L., et al.: Gluten Introduction and the Risk of Coeliac Disease: A Position Paper by the European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition. JPGN; 2016. 62(3): 507-513.
Heyman M. B., Abrams S. A., Fruit Juice in Infants, Children, and Adolescents: Current Recommendations Section On Gastroenterology, Hepatology, And Nutrition, Committee On Nutrition, Pediatrics; 2017. e20170967.
Jackowska T., Peregud-Pogorzelski J.: Profilaktyka krwawienia z niedoboru witaminy K. Zalecenia KonsultantaKrajowego w Dziedzinie Pediatrii i Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. Pediatria Polska; 2016. 91:602-605.

Kształtowanie preferencji smakowych dzieci jako praktyka prozdrowotna

Autor mgr Ewa Ehmke vel Emczyńska-Seliga | 27.04.2018 | Dzieci 0-3, Dzieci i młodzież

Kolejnym etapem w rozwoju zmysłów jest okres karmienia naturalnym pokarmem, który może zmieniać smak w zależności od diety stosowanej przez kobietę. Oczywiście, smak wód płodowych i mleka są mniej intensywne niż pokarmów, z których pochodzą. Następnych smaków dziecko uczy się już bezpośrednio z produktów, które są wprowadzane podczas rozszerzania diety niemowląt.

Każdy z tych okresów jest istotny w rozwoju preferencji smakowych i żywieniowych człowieka, a w konsekwencji ma wpływ na jego zdrowie w przyszłości.

Wiele czynników osobniczych, jak i środowiskowych oddziałuje na rozwój dziecka, w tym również na kształtowanie się jego preferencji smakowych. Można wymienić tu z jednej strony uwarunkowania genetyczne, wiek i płeć, a z drugiej – rodzinę, grupę rówieśniczą czy społeczeństwo, w którym żyjemy. Ważne będzie też tzw. „programowanie płodowe” i teoria „pierwszych 1000 dni życia”. Już od tego czasu mogą kształtować się nawyki żywieniowe. Jest to też dobry moment, aby rozpocząć zapobieganie rozwojowi chorób cywilizacyjnych w życiu dorosłym. Dlatego dieta kobiety ciężarnej powinna być bardzo urozmaicona w ramach dużej grupy produktów.

Niemowlęta karmione mlekiem naturalnym poznają różne smaki. Jeżeli dieta mamy karmiącej jest urozmaicona, to niemowlęta są bardziej chętne do próbowania nowości w czasie rozszerzania diet. Dzieci karmione mieszankami modyfikowanymi uczą się jednego smaku: smaku mieszanki, którą jedzą. Tolerują też inne pokarmy, o ile jednak mają one podobny smak. Dlatego, niestety, rozszerzanie diety może przebiegać u nich trudniej. Trzeba pamiętać, że każda dostępna na rynku mieszanka niemowlęca może mieć trochę inny smak, a wynika on z różnego składu mleka, czyli zawartości białka, tłuszczu czy węglowodanów.

Etap wprowadzania pokarmów uzupełniających do diety niemowlęcia można zacząć po skończonym 17 tygodniu życia, ale nie później niż w 26 tygodniu. Nie ma zaleceń mówiących o tym, jaki produkt powinno się zaproponować dziecku najpierw. Skoro kolejność nie ma większego znaczenia, lepiej więc zacząć od warzyw. Mają bardziej wymagający smak, niż często słodkie owoce, które z kolei najlepiej podać dopiero po około 2 tygodniach od wprowadzenia warzyw.

Jak wprowadzać nowe smaki do diety dziecka?

Dziecko lepiej toleruje nowy produkt, jeśli wcześniej proponowano mu go co najmniej 8 razy (a większość rodziców rezygnuje przed 5 próbą), dlatego warto konsekwentnie próbować przez kilka dni, a nawet wrócić do niechcianego produktu po kilku tygodniach. Oczywiście nowe produkty wprowadza się pojedynczo i w małej ilości (około 3-4 łyżeczki). Co ciekawe, naukowcy zwracają uwagę, że im dłużej mama karmi piersią, tym dziecko chętniej je urozmaicone warzywa i owoce.

Co wpływa na nasze wybory żywieniowe?

Jednymi z ważniejszych czynników wpływających na preferencje smakowe i żywieniowe są: oddziaływanie środowiska, warunki społeczne i przekonania kulturowe. Kluczowa jest wiedza kobiety na temat żywienia w czasie ciąży, karmienia piersią, rozszerzania diety niemowlęcia. Nawet krótka edukacja w tym temacie daje pozytywne efekty i zachęca do prawidłowych, prozdrowotnych zachowań. To przede wszystkim rodzice, a później inni członkowie rodziny wpływają na kształtowanie nawyków żywieniowych dzieci.

Wykazano, że dzieci pojone słodkimi napojami w niemowlęctwie miały większą skłonność do ich spożywania w kolejnych latach życia, niż dzieci, którym podawano wodę. Z wiekiem wpływ na dziecko przejmują grupy rówieśnicze. Obserwują to niektórzy rodzice, wskazując, że przed pójściem do przedszkola ich dzieci jadły bardziej różnorodnie, a teraz ich dieta jest bardziej monotonna albo wręcz przeciwnie, dopiero w przedszkolu dzieci zaczynają jeść więcej.

Kluczową rolę w żywieniu mogą odgrywać również kierowane do dzieci reklamy produktów spożywczych. Reklamy te bardzo przemawiają do dzieci, ponieważ stosowane są w nich wesołe, łatwo wpadające w ucho piosenki lub rymowanki. Ponadto występują w nich uśmiechnięte dzieci, kolorowi bohaterowie czy postacie z bajek. Niestety najczęściej promuje się w ten sposób produkty o znikomych wartościach odżywczych – słodkie napoje (soki owocowe, wody smakowe), kolorowe jogurty lub desery mleczne, słone przekąski czy żywność typu fast-food. Wykorzystując szeroki wpływ reklamy powinno się zacząć promować zdrowe produkty spożywcze i prawidłowe zachowania żywieniowe.

Dzieci mają naturalną preferencję do smaku słodkiego i słonego oraz pokarmów o wyższej energetyczności (tłustych i bogatych w węglowodany proste). Nie znaczy to, że należy potrawy dosalać lub słodzić, ponieważ praktyka taka może mieć negatywny wpływ na zdrowie. Wielokrotny kontakt smakowy z produktami o innej charakterystyce, może modyfikować takie zachowanie.

Dzieci nie lubią nowych smaków?

Łatwość akceptacji nowych pokarmów zmienia się z wiekiem – najlepsze w tym procesie są dwa pierwsze lata. Im wcześniej mama zacznie, tym lepsze efekty w preferencji różnych smaków powinno osiągnąć dziecko. Małe dzieci, w wieku 2-5 lat, spożywają niechętnie nowe pokarmy i potrawy. Wskazuje się tu na mechanizmy wrodzone, obronne. Należy przyjąć, że jest to etap przejściowy, ale nie wolno całkowicie ulegać zachciankom. Niemniej jednak wczesna ekspozycja na pokarmy o różnych smakach i właściwej wartości odżywczej zwiększa prawdopodobieństwo stosowania przez dziecko zdrowej diety w wieku późniejszym, stanowi więc swoistą profilaktykę.

Mamy wpływ na sympatie smakowe dziecka

W podsumowaniu należy podkreślić, że preferencje smakowe i żywieniowe, które nabywają dzieci w pierwszych latach życia, utrzymują się i stanowią podstawę zdrowego trybu życia. Można na nie wpłynąć już w czasie życia płodowego i karmienia piersią. Duży wpływ w tym czasie ma różnorodna dieta mamy. A podczas rozszerzania diety niemowlęcia należy podawać różnorodne, ale dozwolone produkty, czasami próbując kilka-, a nawet kilkunastokrotnie.

Postępowanie rodziców w kwestii żywienia powinno być jednak racjonalne. Potwierdzono w badaniach, że dzieci zmuszane do spożywania danego rodzaju pokarmu, zniechęcają się do niego, a z kolei ograniczanie dostępu, zwiększa jego atrakcyjność i chęć spożycia. Dziecko powinno samo decydować o ilości spożycia, a rodzic – o rodzaju pokarmu. Zawsze można też dać możliwość wyboru spośród dwóch potraw lub przekąsek.

Literatura

Lovin E. et al.: The Development and Public Health Implications of Food Preferences in Children. Front Nutr.; 2017 Dec. 18;4:66.
De Cosmi V., Scaglioni S., Agostoni C.: Early Taste Experiences and Later Food Choices. Nutrients; Nutrients.; 2017 Feb. 4;9(2).
Forestell C.A.: Flavor Perception and Preference Development in Human Infants. Ann Nutr Metab. 2017;70 Suppl 3:17-25. Int J Prev Med.; 2016. Dec 15;7:128.
Szajewska H., Socha P., Horvath A. i in.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne; 2014, 11: 321-338.
Dalton M.A., Longacre M.R., Drake K.M. et al.: Child-targeted fast-food television advertising exposure is linked with fast-food intake among pre-school children. Public Health Nutr.; 2017. Jun;20(9):1548-1556.
Hajizadehoghaz M., Amini M., Abdollahi A.: Iranian Television Advertisement and Children’s Food Preferences. Int J Prev Med.; 2016. Dec 15;7:128.
Harris J.L., Haraghey K.S., Lodolce M. et al.: Teaching children about good health? Halo effects in child-directed advertisements for unhealthy food. Pediatr Obes. 2018 Apr;13(4):256-264.
Maia E.G., Costa B.V.L., Coelho F.S. et al.: Analysis of food advertising in the context of recommendations by the Food Guide for the Brazilian Population. Cad Saude Publica.; 2017. May 18;33(4):e00209115.
Rovirosa A., Zapata M.E., Gómez P. et al.: Food and beverage advertising on children’s channels in Argentina: Frequency, duration, and nutritional quality. Arch Argent Pediatr.; 2017. Feb 1;115(1):28-34.

« Starsze wpisy

Kolejne wpisy »