Zmiana nawyków żywieniowych

Przy nadwadze czy otyłości zmiana stylu życia powinna obejmować normalizację masy ciała do uzyskania BMI w przedziale 18,5-25 kg/m2. Tempo utraty masy ciała powinno być dostosowane do możliwości i stanu zdrowia, jednak zalecany spadek kilogramów nie powinien przekroczyć 0,5-1 kg/tydzień. W planowaniu dietoterapii ważne jest zwrócenie uwagi na możliwość spowolnienia metabolizmu sięgającego nawet 30%, ze względu na pogorszenie funkcjonowania tarczycy.

U osób z prawidłową masą ciała zmiany nawyków żywieniowych powinny opierać się na zasadach prawidłowego żywienia kierowanych do osób zdrowych oraz na komponowaniu posiłków w oparciu o Talerz zdrowego żywienia. Chorym zaleca się spożywanie 4-5 posiłków w ciągu dnia, w regularnych odstępach czasu co 3-4 godziny, co może zapobiec obniżaniu tempa przemiany materii, zwłaszcza przy współwystępującej niedoczynności tarczycy. Pierwszy posiłek warto zjeść w ciągu 1-2 godzin od wstania z łóżka, ostatni na około 3 godziny przed snem. Warto również pamiętać, że przy przyjmowaniu lewotyroksyny należy zachować godzinną przerwę między zażyciem leku, a pierwszym posiłkiem (na ograniczenie wchłaniania leku będą wpływać m.in.: kawa, sok grejpfrutowy oraz produkty sojowe).

Właściwa podaż błonnika pokarmowego jest niezwykle ważna, gdyż nie tylko będzie wspierać proces redukcji masy ciała, ale również korzystnie wpływać na perystaltykę jelit. Dieta powinna więc zawierać m.in. pełnoziarniste produkty zbożowe, płatki (np. owsiane), otręby, orzechy i nasiona.

Białko

Białko jest kluczowym makroskładnikiem diety wspierającym funkcjonowanie hormonów tarczycy, a zbyt mała podaż białka w diecie wpływa hamująco na ich wydzielanie (szczególnie TSH) lub na zmniejszenie stężenia fT3. Białko sprzyja redukcji masy ciała m.in. dlatego, że powoduje najwyższą termogenezę po posiłku (termogeneza to proces związany z okresowym wzrostem natężenia przemiany materii) czy zwiększa uczucie sytości po jedzeniu. U chorych na AZT typu Hashimoto istotne jest, że białka zawierają dwa ważne aminokwasy: tyrozynę, która bierze udział w syntezie hormonów tarczycowych oraz fenyloalaninę, która może być w organizmie przekształcana do tyrozyny. W chorobie Hashimoto zaleca się więc spożywanie produktów pochodzenia zwierzęcego, czyli chudego mięsa (szczególnie drobiu i cielęciny), ryb morskich, owoców morza, jaj, mleka i przetworów mlecznych, które są bogate w oba te aminokwasy. Dodatkowo bogate w tyrozynę jest białko sojowe, dlatego roślinne źródła białka mogą stanowić cenne uzupełnienie diety. Co ważne, spożywanie pełnowartościowego białka może również przyczynić się do zahamowania procesu wypadania włosów, co jest częstym objawem choroby. W uzasadnionych przypadkach u pacjentów zaleca się zwiększenie jego udziału nawet do 25% energii z diety.

Niektóre badania wykazują, że u osób z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy typu Hashimoto istnieje większe ryzyko wystąpienia choroby trzewnej. Jednak dopiero po zdiagnozowaniu celiakii lub innych form nietolerancji glutenu wprowadza się odpowiednie modyfikacje do diety. Warto więc podkreślić, że wprowadzanie diety bezglutenowej w chorobie Hashimoto lub w jej profilaktyce jest bezzasadne. Zalecenia dietetyczne dla chorych nie powinny obejmować również ograniczania nabiału czy laktozy bez konkretnych wskazań. Brak jest jednoznacznych dowodów naukowych na korzyści płynące z wprowadzania diety bezmlecznej u wszystkich chorych na Hashimoto.

Tłuszcze

Odpowiednia kompozycja diety ma również znaczenie pod względem dostarczanych tłuszczów. Nasycone kwasy tłuszczowe (NKT) mogą wpływać na zmniejszanie biosyntezy hormonów tarczycy. Odwrotnie natomiast działają wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3 (WNKT), inaczej zwane omega-3. To one wpływają na regulację procesów zapalnych w gruczole tarczowym, mogą zwiększać syntezę hormonów tarczycy, jak również łagodzić objawy skórne choroby Hashimoto. Wykazano również, że ochronne działanie na komórki tarczycy mogą wykazywać należące do tej grupy kwasy dokozaheksaenowy (DHA) i eikozapentaenowy (EPA). Należy więc starać się w codziennym jadłospisie zamieniać produkty bogate w NKT (m.in. tłuste mięsa, pełnotłusty nabiał, masło) na produkty bogate w kwasy tłuszczowe n-3. Ważne jest zatem włączanie do diety tłustych ryb (np. łososia, śledzi), niesolonych i nieprażonych orzechów, nasion i pestek, awokado, oleju rzepakowego, czy oliwy z oliwek.

Witaminy

Szczególnie ważne we wspieraniu funkcjonowania tarczycy są witaminy A, C, D i E. Przykłady produktów będących źródłem tych witamin zostały wymienione w Tabeli 1.

Witamina D zmniejsza ilość cytokin prozapalnych w organizmie. Jej niedobór może nasilać proces zapalny w tarczycy, zwiększać sekrecję TSH oraz przyczyniać się do wzrostu przeciwciał anty-tarczycowych. Szacuje się, że z diety dostarczamy jedynie 20% witaminy D w stosunku do zapotrzebowania. Ważna jest zatem podaż witaminy D z pożywieniem, jak również monitorowanie jej stężenia we krwi i odpowiednia suplementacja.

Witaminy A, C i E są antyoksydantami, czyli wykazują działanie przeciwzapalne, dlatego też mogą wpłynąć na spowolnienie procesu zapalnego w tarczycy. Pośrednio wpływają również na wytwarzanie hormonów tarczycy, mogą też zwiększać absorpcję selenu w przewodzie pokarmowym. Dodatkowo witamina C zwiększa wchłanianie lewotyroksyny oraz zwiększa syntezę tyrozyny. Witamina E zwiększa szczelność naczyń krwionośnych, dzięki czemu może przyczynić się do zmniejszenia obrzęków towarzyszących chorobom tarczycy. Ich niedobór w warunkach nasilonego stresu oksydacyjnego może zwiększyć ryzyko wystąpienia choroby Hashimoto.

Tabela 1. Występowanie wybranych witamin w żywności:

* szacuje się, że z diety pochodzi jedynie 20% puli witaminy D w organizmie

Składniki mineralne

Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy niezbędne są: jod, selen, żelazo i cynk. Przykłady produktów będących źródłem tych składników zostały wymienione w Tabeli 2.

Jod dostarczany do organizmu w formie organicznej wraz z pożywieniem. Zarówno jego nadmiar jak i niedobór może wpływać na pogorszenie funkcjonowania tarczycy, ponieważ jod jest niezbędny do jodowania tyrozyny w syntezie hormonów tarczycy. Niedobór może skutkować zmniejszeniem stężenia T3 i T4 w tarczycy, a zwiększeniem stężenia TSH we krwi. Z kolei nadmiar może zapoczątkować lub nasilić procesy zapalne w gruczole tarczowym i w konsekwencji doprowadzić do rozwoju AZT typu Hashimoto.

Selen wpływa na regulację homeostazy hormonów tarczycy na wszystkich poziomach. Jego niedobór może nasilać stres oksydacyjny i pogłębiać chorobę Hashimoto. Jednakże nie ma rekomendacji dotyczących zalecania suplementacji selenu.

Żelazo bierze udział w regulacji syntezy i przemian hormonów tarczycy. Przy chorobie Hashimoto często diagnozuje się również anemię z niedoboru żelaza, która może pogłębiać chorobę tarczycy i zwiększać zapotrzebowanie na lewotyroksynę. W takim przypadku dopiero poprawa parametrów zdrowotnych w anemii prowadzi do zmniejszenia miana przeciwciał anty-tarczycowych.

Cynk, poza udziałem w syntezie i metabolizmie hormonów tarczycy, wykazuje właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne. Jego niedobór może pogarszać funkcje tarczycy i sprzyjać rozwojowi choroby zapalnej tarczycy.

Tabela 2. Występowanie wybranych składników mineralnych w żywności:

Wolotwórcze działanie żywności

Właściwości goitrogenne, czyli inaczej wolotwórcze, mogą wykazywać izoflawonoidy (np. genisteina i dadzeina zawarta w nasionach soi), tioglikozydy (zawarte w warzywach kapustych, np. w kapuście, kalarepie, brokułach, kalafiorze), a także siarkocyjanki, rodanki i glikozydy cyjanowe (zawarte głównie w orzechach arachidowych). W warunkach niedoboru jodu oraz przy jednoczesnym dużym spożyciu substancji goitrogennych z żywności może dojść do tworzenia wola, co w konsekwencji sprzyja rozwojowi chorób tarczycy. Ważne jest zatem, aby zadbać o umiarkowane spożycie warzyw krzyżowych czy soi z dietą (3-4 porcje tygodniowo, najlepiej w formie ugotowanej) oraz wzbogacanie codziennego jadłospisu w produkty będące źródłem jodu.

Działanie goitrogenne wykazują również pozostałe flawonoidy obecne dość szeroko w warzywach i owocach, nasionach roślin strączkowych, kakao oraz herbacie. Ponadto flawonoidy z jednej strony mogą wykazywać działanie ochronne na komórki tarczycy, jako antyoksydanty i składniki przeciwzapalne, z drugiej konkurują z tyrozyną o przyłączanie jodu, przez co mogą zaburzać proces jodowania hormonów tarczycy. Mogą również wpływać na zaburzenie wydzielania i stężenia we krwi TSH oraz fT4. Pomimo to, nie ma rekomendacji dotyczących ograniczenia spożycia flawonoidów w codziennej diecie. Korzyści zdrowotne płynące ze spożywania produktów bogatych we flawonoidy przewyższają potencjalne ryzyko, dlatego ważne, aby w codziennej diecie pojawiały się urozmaicone warzywa, owoce oraz inne produkty roślinne.

Podsumowanie

Edukacja żywieniowa w profilaktyce oraz dietoterapii chorób tarczycy odgrywa kluczową rolę. Nieprawidłowe nawyki żywieniowe, tj. stosowanie bardzo niskokalorycznych diet czy niedobory białka i kluczowych dla funkcjonowania tarczycy witamin i składników mineralnych mogą przyczynić się do wywołania lub pogłębienia procesu chorobowego. Zmiana sposobu żywienia jest więc niezbędnym elementem poprawy lub zachowania zdrowia.

Piśmiennictwo:

1. Lachowicz K., Stachoń M., Pałkowska-Goździk E., Lange E.: Fizjologiczne aspekty postępowania dietetycznego w chorobie Hashimoto. Kosmos 2019, 68(2), 201-214.
2. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (red.): Normy żywienia dla populacji Polski
   i ich zastosowanie. NIZP-PZH, Warszawa, 2020
3. Ihnatowicz P., Drywień M., Wątor P., Wojsiat J.: The importance of nutritional factors and dietary management of Hashimoto’s thyroiditis. Annals of Agricultural and Environmental Medicine 2020; 27(2): 184-193.
4. Jurczak R.: Istotne składniki odżywcze w diecie osób z chorobą Hashimoto. Acta Salutem Scientiae 2019, 1, 27-41.