Sól – czy jej odstawienie powoduje niedobór jodu?

Sól – czy jej odstawienie powoduje niedobór jodu?

Jod jest dostępny dla człowieka głównie poprzez żywność i wodę. Znaczącym źródłem jodu są ryby morskie oraz inne owoce morza. Polska jest krajem, w którym zasoby jodu w środowisku naturalnym są ograniczone. Od lat  obserwowano niskie spożycie tego pierwiastka. W związku z wynikami badań wskazującymi na niedobory tego pierwiastka w populacji, w 1997 r. na terenie całego kraju wprowadzony został model obowiązkowej profilaktyki jodowej polegającej na jodowaniu soli przeznaczonej do bezpośredniego spożycia. Aktualnie zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie substancji wzbogacających dodawanych do żywności do soli przeznaczonej do spożycia przez ludzi dodawany jest jodek potasu (30±10 mg KI/kg soli) lub jodan potasu (39±13 mg KIO3/kg soli). Obowiązek jodowania dotyczy tylko soli stosowanej w gospodarstwie domowym, a nie soli przeznaczonej do stosowania w przetwórstwie środków spożywczych.

Jodowanie soli – efekty programu

W ciągu kilku lat od wprowadzenia powszechnego systemu jodowania soli kuchennej, Polska trafiła do grupy krajów, w której podaż jodu jest wystarczająca. Wyniki badań potwierdzają efektywność aktualnego modelu profilaktyki jodowej. Jednak istnieje potrzeba ciągłego monitoringu jakości jodowania soli oraz badania pobrania jodu z dietą.

W ramach Program Eliminacji Niedoboru Jodu, Instytut Żywności i Żywienia w latach 2006 i 2008-2011, przeprowadził badania spożycia soli kuchennej oraz jodu wśród 981 dzieci szkolnych (9-13 lat) w wybranych miastach Polski. Pomimo prowadzonej profilaktyki tylko 62% badanych diet pokrywało zapotrzebowanie na jod na poziomie średniego dziennego zapotrzebowania (EAR). Badanie wykazało również, że sól kuchenna była znaczącym źródłem jodu w dietach badanych dzieci (68%). Ponad 96% badanych diet bez soli kuchennej jodowanej było niedoborowych w jod.

W ramach ww. Programu, Instytut przeprowadził również badania sposobu żywienia, w tym spożycia jodu, wśród 93 kobiet w ciąży w 2011 r. Badanie wykazało, że ok. 97% diet kobiet ciężarnych było niedoborowych w jod (w odniesieniu do normy na poziomie zalecanego spożycia (RDA)).

Jak pokazują wyniki badań, pobranie jodu z dietą bez soli jodowanej soli jest zbyt niskie w odniesieniu do zalecanych norm. Może pojawiać się częstsze ryzyko niedoborów tego pierwiastka.

Kontroluj ilość soli w diecie

W tym kontekście ważne są  jednoczesne rekomendacje WHO o ograniczaniu dziennego spożycia soli ( NaCl) do 5,0g (sodu do 2,0 g). Sód spożywany w nadmiarze jest czynnikiem ryzyka nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, osteoporozy i niektórych chorób nowotworowych.

Dzienne spożycie soli w Polsce wynosi średnio około 10 g, z czego 50 – 60% stanowi sól  kuchenna – główny nośnik jodu w systemie profilaktyki jodowej opartej na obowiązkowym jodowaniu soli kuchennej. Pozostała ilość spożywanej soli zawarta jest w produktach żywnościowych, głównie w żywności przetworzonej i nie jest to sól jodowana.

Mając na uwadze konieczność ograniczania soli w diecie oraz fakt, iż sól kuchenna jest głównym źródłem jodu, pojawia się ryzyko niedoborów jodu w przypadku odstawienia lub znaczącego ograniczania spożycia soli kuchennej jodowanej. W takich przypadkach ważne jest spożywanie ryb morskich i innych owoców morza, które są znaczącym źródłem tego pierwiastka. Warto także zaznaczyć, iż istotną rolę w dostarczaniu jodu w diecie mogą odgrywać produkty pochodzenia zwierzęcego, np. mleko. W Polsce rozważana była kwestia rozszerzenia profilaktyki jodowej o wzbogacanie w jod środków żywienia zwierząt. Jodowanie pasz dla zwierząt może przynieść korzyści w zapobieganiu niedoborom jodu, szczególnie w sytuacji, kiedy należy dążyć do ograniczenia spożycia soli, a także wobec obserwowanego niskiego spożycia ryb morskich.

1/ Jrosz M.: Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja.  Instytut Żywności i Żywienia  2017

2/ Szybiński Z., Jarosz M., Hubalewska-Dydejczyk A., Stolarz-Skrzypek K., Kawecka-Jaszcz K., Traczyk I., Stoś K.: Iodine-deficiency prophylaxis and the restriction of salt consumption – a 21st century challenge. Endokrynologia Polska, 2010, 1, 61, s. 135-140;

Szczegółowe zalecenia, czyli rzecz o produktach wolotwórczych i pierwiastkach

Szczegółowe zalecenia, czyli rzecz o produktach wolotwórczych i pierwiastkach

Jod jest elementem niezbędnym do syntezy hormonów tarczycy. Jego niedobór skutkuje znacznym obniżeniem poziomu hormonów tarczycowych (T4, T3) oraz wzrostem stężenia hormonu tyreotropowego (TSH). Jod w stałych ilościach występuje w wodzie morskiej (około 50 μg/l), dlatego też najlepszym źródłem jodu są ryby i skorupiaki morskie, które koncentrują od 10-200 μg/ 100g. Największe ilości tego pierwiastka zawierają: makrela, małże, dorsz, ostrygi. Aby zaopatrzyć organizm w wystarczającą ilość jodu, ryby należy jadać przynajmniej 3-4 razy w tygodniu. Pozostałe grupy produktów zawierają nieznaczne ilości tego składnika.

Spośród warzyw znaczną ilością jodu odznaczają się brokuły (w porcji 200 g – w szklance zawierają 30 µg jodu, czyli 31% średniego zapotrzebowania) oraz rośliny strączkowe – groch (14 µg/ 100 g, czyli 15% EAR średniego dziennego zapotrzebowania). Uwaga! Jednak produkty te, ze względu na zawartość substancji, utrudniających wchłanianie jodu, powinny być jadane jedynie w ramach urozmaicenia diety, a nie jako głowne źródło jodu.

W 100 g otrąb zawarte jest aż 31 µg jodu (32% EAR). Ponadto otręby są również cennym źródłem błonnika, który u osób z niedoczynnością tarczycy jest szczególnie istotny, ze względu na częste występowanie zaparć (dowiedz się więcej).

Źródłem jodu jest także sól, ze względu na jej obowiązkowe jodowanie. Zawartość jodu wynosi 2,3 mg jodu na 100 g soli. Ze względu niekorzystne oddziaływanie soli spożywanej w nadmiernych ilościach, zaleca się by nie przekraczać rekomendowanych 5g/d (jedna płaska łyżeczka). 

Selen – długotrwały niedobór może być również przyczyną złej przyswajalności jodu, co nasila rozwój objawów niedoczynności tarczycy. Znaczne ilości selenu znajdują się w skorupiakach i rybach, w których zawartość selenu waha się od 20 µg do 60 µg / 100g, w zależności od gatunku oraz orzechach brazylijskich (1917 µg/ 100 g). Nieznaczne ilości znajdziemy w nasionach roślin strączkowych, czosnku, grzybach (w ilości 6 – 14 µg/100 g.). W warzywach oraz owocach ilość selenu nie przekracza 2µg/ 100g.

Żelazo – zawarte jest w cząsteczce jednego z enzymów kluczowych do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. W diecie osób z niedoczynnością tarczycy powinny występować produkty będące dobrym źródłem żelaza. Zalicza się do nich: nasiona lnu, pestki dyni, otręby pszenne, zarodki pszenne, suche nasiona roślin strączkowych, zwłaszcza soję, fasolę, soczewicę, mak, nasiona sezamu, żółtko jaja, orzechy pistacjowe.

Cynk – jego niedobór w organizmie skutkuje obniżeniem stężenia hormonów tarczycy T4 i T3. Głównym źródłem cynku są produkty zbożowe (pieczywo pełnoziarniste, kasza gryczana czy jaglana), dostarczające 30-40% ogólnej ilości tego mikroskładnika oraz mięso i jego przetwory – 28-34%. Znaczne ilości zawarte są również w zarodkach pszennych, nasionach lnu oraz pestkach dyni.

Dlaczego błonnik?

Ze względu na to, że wysoki odsetek osób chorujących na niedoczynność tarczycy cierpi na zaparcia, dobrze jest uwzględniać w diecie odpowiednią ilość błonnika. Źródło błonnika powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe, surowe i gotowane na parze warzywa oraz świeże lub suszone owoce. Dzienne spożycie błonnika powinno być zawarte w granicach 20-40 g/ d.

Produkty wolotwórcze

Są takie produkty, których osoba chorująca na niedoczynność tarczycy powinna unikać. To te, które mogą ograniczać przyswajanie jodu z pożywienia. Wśród takich substancji wymienia się tioglikozydy, zawarte w warzywach kapustnych (różne rodzaje kapust, brukselka) oraz w innych warzywach krzyżowych jak kalafior, brokuły, jarmuż, kalarepa. Należy koniecznie spożywać je w formie gotowanej do trzech razy w tygodniu. W roślinach strączkowych, w tym głównie w soi, znajdują się izoflawony sojowe, genisteina i daidzeina, które mogą hamować syntezę hormonów tarczycy. Substancje przeciwwskazane dla osób z niedoczynnością tarczycy znajdują się również w rzepie i brukwi.

 

Literatura:

  1. Rayman M.P., Thompson A.J., Bekaert B. at al..: Randomized controlled trial of the effect of selenium supplementation on thyroid function in the elderly in the United Kingdom. Am J Clin Nutr 2008, 87, 370-378
  2. Corvilain B., Contempre B., Longombe at al. A. O.: Selenium and the thyroid: how the relationship was established. Am J Clin Nitr Suppl 1993, 57, 244-248
  3. Zimmermann MB, Köhrle J.: The Impact of Iron and Selenium Deficiencies on Iodine and Thyroid metabolism: Biochemistry and Relevance to Public Health. Thyroid, 2002, 12, 10, 867- 878
  4. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL, Warszawa 2005.
  5. Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B.: Normy Żywienia Człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. PZWL, IŻŻ, Warszawa, 2008.
  6. Messina M, Redmond G.: Effects of soy protein and soybean isoflavones on thyroid function in healthy adults and hypothyroid patients: a review of the relevant literature. Thyroid. 2006, 16, 3, 249-58.
  7. Hess S.Y., Zimmermann M.B.: The Effect of Micronutrient Deficiencies on Iodine Nutrition and Thyroid Metabolism. Int. J. Vitam. Nutr. Res., 74, 2, 2004, 103–115
  8. Hess S.Y.: The impact of common micronutrient deficiencies on iodine and thyroid metabolism: the evidence from human studies. Best. Pract. Res. Clin. Endocrinol. Metab. 2010, 24, 1, 117-32
  9. Rasmussen L.B., Ovesen L., Bülow I., Jørgensen T., Knudsen N., Laurberg P., Perrild H.: Relations between various measures of iodine intake and thyroid volume, thyroid nodularity, and serum thyroglobulin. American Journal of Clinical Nutrition, 2002, 76, 5, 1069-1076
  10. Hess S.Y., Zimmermann M.B.: The Effect of Micronutrient Deficiencies on Iodine Nutrition and Thyroid Metabolism. Int. J. Vitam. Nutr. Res., 74, 2, 2004, 103–115
Niedoczynność tarczycy – postępowanie dietetyczne

Niedoczynność tarczycy – postępowanie dietetyczne

Niedoczynność tarczycy to niedobór hormonów tarczycy (T3 – trójjodotyrniny; T4 – tyroksyny) powodujący uogólnione zwolnienie procesów metabolicznych w organizmie. Efekt jest taki, że dochodzi do stopniowego narastania osłabienia, zmęczenia oraz zmniejszonej tolerancji wysiłku. Dowiedz się więcej.

Ogólne zasady diety i stylu życia w niedoczynności tarczycy

W komponowaniu codziennej diety powinny być uwzględnione zasady zdrowego żywienia oraz dodatkowe informacje zawarte w  Piramidzie Zdrowego Żywienia. Z podstawowych zasad diety w niedoczynności tarczycy zaleca się:

  • dietę niskoenergetyczną dla osób z nadwagą/otyłością oraz tzw. dietę normo kaloryczną (taka która nie powoduje redukcji masy ciała, a utrzymanie obecnej masy ciała) dla osób z prawidłową masą ciała. Wartość energetyczna diety powinna być też dostosowana do stylu i trybu życia.

  • ilość białka, stanowiącego 10-15% wartości energetycznej diety, powinna być spożywana w postaci chudych gatunków mięs (kurczak, indyk, królik, chuda  wołowina) oraz niskotłuszczowego mleka i przetworów mlecznych przy właściwej tolerancji laktozy. Cennym źródłem białka w diecie osób z niedoczynnością tarczycy są ryby, dostarczające jednocześnie jodu, selenu, witaminy D oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Zaleca się zjadanie ryb 3-4 razy w tygodniu. Pełnowartościowe białko jest źródłem aminokwasu egzogennego – tyrozyny, z udziałem którego powstaje podstawowy hormonu tarczycy –  tyroksyna (T4),

  • tłuszcze głównie pochodzenia roślinnego (oleje, orzechy i nasiona); powinny dostarczać 20-35% wartości energetycznej diety. Szczególnie istotne jest regularne i wystarczające spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, które pobudzają wątrobę do przemiany T4 w T3, zwiększając metabolizm ustroju oraz wrażliwość komórek na hormony tarczycy. Kwasy te zawarte są w znacznych ilościach w oliwie z oliwek, oleju lnianym, łososiu, makreli, pstrągu, tuńczyku. Zaleca się zastępowanie nasyconych kwasów tłuszczowych, które występują głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego, nienasyconymi, których źródłem są produkty roślinne. Warto unikać nadmiernego spożycia tłuszczów zarówno widocznych (masło, olej itp.) oraz niewidocznych (zawartych np. w ciastach, batonach, tłustych gatunkach mięs itp.),

  • węglowodany złożone stanowiące 50 – 70% wartości energetycznej diety (czyli kalorii) oraz odpowiednią podaż błonnika pokarmowego. Te składniki dostarczać sobie należy wraz z pełnoziarnistymi produktami zbożowymi oraz warzywami i owocami. Osobom z niedoczynnością tarczycy często towarzyszy insulinooporność, stąd zaleca się produkty o niskim indeksie glikemicznym.

  • regularne spożywanie 4-5 posiłków w ciągu dnia, z przerwami 3-4 godzinnymi, przy czym ostatni posiłek powinien być zjadany na 2-3 godziny przed snem,

  • urozmaicenie diety i uwzględnienie wszystkich grup produktów tj., produktów zbożowych, warzyw, owoców, produktów mlecznych, produktów dostarczających białka, tłuszczów pochodzenia roślinnego,

  • eliminacja spożycia żywności typu fast food, słodyczy, słodkich napojów,

  • unikanie potraw smażonych lub pieczonych tradycyjnie ze względu na wysoką zawartość tłuszczów stosowanych do ich przygotowania. Zaleca się pieczenie w folii aluminiowej, rękawie, na grillu, gotowanie, gotowanie na parze, duszenie bez uprzedniego obsmażania.

  • wypijanie płynów w ilości ok. 2 litry dziennie w postaci słabych naparów herbat lub wody, wzbogaconej w jod.

  • aktywność fizyczną co najmniej 3 razy w tygodniu, przynajmniej przez 30 minut, a najlepiej nawet 60 minut codziennie. Szczególnie zaleca się uprawianie sportów aerobowych w godzinach porannych (bieg, basen, rower, marsz) oraz unikanie ćwiczeń, które zmuszają do krótkiego, ale intensywnego wysiłku. Wykonywanie regularnych ćwiczeń przyczynia się do szeregu korzystnych zmian w organizmie, m.in. przyspiesza metabolizm i pozwala na działanie hormonom tarczycy w komórkach całego ciała.

  1. Arthur J.R., Beckett J.G.: Thyroid function. British Medical Bulletin, 1999, 55, 3, 658-668
  2. Astrup A., Buemann B., Toubro S., Ranneries C., Raben A.: Low resting metabolic rate in subjects predisposed to obesity: a role for thyroid status. American Journal of Clinical Nutrition, l996, 63: 879-83.
  3. Reinehr T. Obesity and thyroid function. Mol. Cell. Endocrinol, 2010, 316, 165-171
  4. Rasmussen L.B., Ovesen L., Bülow I., Jørgensen T., Knudsen N., Laurberg P., Perrild H.: Relations between various measures of iodine intake and thyroid volume, thyroid nodularity, and serum thyroglobulin. American Journal of Clinical Nutrition, 2002, 76, 5, 1069-1076
  5. Hess S.Y., Zimmermann M.B.: The Effect of Micronutrient Deficiencies on Iodine Nutrition and Thyroid Metabolism. Int. J. Vitam. Nutr. Res., 74, 2, 2004, 103–115
  6. Hess S.Y.: The impact of common micronutrient deficiencies on iodine and thyroid metabolism: the evidence from human studies. Best. Pract. Res. Clin. Endocrinol. Metab. 2010, 24, 1, 117-32
  7. Drutel A., Archambeaud F., Caron P.: Selenium and the thyroid gland: more good news for clinicians. Clinical endocrinology. 2013, 78, 2, 155-64. 
  8. Instytut Żywności i Żywienia, Zasady zdrowego żywienia, Warszawa, 2009 (www.izz.waw.pl)
  9. Messina M, Redmond G.: Effects of soy protein and soybean isoflavones on thyroid function in healthy adults and hypothyroid patients: a review of the relevant literature. Thyroid. 2006, 16, 3, 249-58.