Archiwa jod - Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej

AZT typu Hashimoto – profilaktyka żywieniowa i wsparcie dietą w chorobie, część 2

Autor mgr Anna Krzemińska | 28.08.2023 | Zasady zdrowego żywienia

Zmiana nawyków żywieniowych

Przy nadwadze czy otyłości zmiana stylu życia powinna obejmować normalizację masy ciała do uzyskania BMI w przedziale 18,5-25 kg/m2. Tempo utraty masy ciała powinno być dostosowane do możliwości i stanu zdrowia, jednak zalecany spadek kilogramów nie powinien przekroczyć 0,5-1 kg/tydzień. W planowaniu dietoterapii ważne jest zwrócenie uwagi na możliwość spowolnienia metabolizmu, sięgającego nawet 30%, ze względu na pogorszenie funkcjonowania tarczycy.

U osób z prawidłową masą ciała zmiany nawyków żywieniowych powinny opierać się na zasadach prawidłowego żywienia kierowanych do osób zdrowych oraz na komponowaniu posiłków w oparciu o Talerz zdrowego żywienia. Chorym zaleca się spożywanie 4-5 posiłków w ciągu dnia w regularnych odstępach czasu co 3-4 godziny, co może zapobiec obniżaniu tempa przemiany materii, zwłaszcza przy współwystępującej niedoczynności tarczycy. Pierwszy posiłek warto zjeść w ciągu 1-2 godzin od wstania z łóżka, ostatni na około 3 godziny przed snem. Warto również pamiętać, że przy przyjmowaniu lewotyroksyny należy zachować godzinną przerwę między zażyciem leku a pierwszym posiłkiem (na ograniczenie wchłaniania leku będą wpływać m.in.: kawa, sok grejpfrutowy oraz produkty sojowe).

Właściwa podaż błonnika pokarmowego jest niezwykle ważna, gdyż nie tylko będzie wspierać proces redukcji masy ciała, ale również korzystnie wpływać na perystaltykę jelit. Dieta powinna więc zawierać m.in. pełnoziarniste produkty zbożowe, płatki (np. owsiane), otręby, orzechy i nasiona.

Białko

Białko jest kluczowym makroskładnikiem diety wspierającym funkcjonowanie hormonów tarczycy, a zbyt mała podaż białka w diecie wpływa hamująco na ich wydzielanie (szczególnie TSH) lub na zmniejszenie stężenia fT3. Białko sprzyja redukcji masy ciała m.in. dlatego, że powoduje najwyższą termogenezę po posiłku (termogeneza to proces związany z okresowym wzrostem natężenia przemiany materii) czy zwiększa uczucie sytości po jedzeniu. U chorych na AZT typu Hashimoto istotne jest, że białka zawierają dwa ważne aminokwasy: tyrozynę, która bierze udział w syntezie hormonów tarczycowych oraz fenyloalaninę, która może być w organizmie przekształcana do tyrozyny. W chorobie Hashimoto zaleca się więc spożywanie produktów pochodzenia zwierzęcego, czyli chudego mięsa (szczególnie drobiu i cielęciny), ryb morskich, owoców morza, jaj, mleka i przetworów mlecznych, które są bogate w oba te aminokwasy. Dodatkowo bogate w tyrozynę jest białko sojowe, dlatego roślinne źródła białka mogą stanowić cenne uzupełnienie diety. Co ważne, spożywanie pełnowartościowego białka może również przyczynić się do zahamowania procesu wypadania włosów, co jest częstym objawem choroby. W uzasadnionych przypadkach u pacjentów zaleca się zwiększenie jego udziału nawet do 25% energii z diety.

Niektóre badania wykazują, że u osób z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy typu Hashimoto istnieje większe ryzyko wystąpienia choroby trzewnej. Jednak dopiero po zdiagnozowaniu celiakii lub innych form nietolerancji glutenu wprowadza się odpowiednie modyfikacje do diety. Warto więc podkreślić, że wprowadzanie diety bezglutenowej w chorobie Hashimoto lub w jej profilaktyce jest bezzasadne. Zalecenia dietetyczne dla chorych nie powinny obejmować również ograniczania nabiału czy laktozy bez konkretnych wskazań. Brak jest jednoznacznych dowodów naukowych na korzyści płynące z wprowadzania diety bezmlecznej u wszystkich chorych na Hashimoto.

Tłuszcze

Odpowiednia kompozycja diety ma również znaczenie pod względem dostarczanych tłuszczów. Nasycone kwasy tłuszczowe (NKT) mogą wpływać na zmniejszanie biosyntezy hormonów tarczycy. Odwrotnie natomiast działają wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3 (WNKT), inaczej zwane omega-3. To one wpływają na regulację procesów zapalnych w gruczole tarczowym, mogą zwiększać syntezę hormonów tarczycy, jak również łagodzić objawy skórne choroby Hashimoto. Wykazano również, że ochronne działanie na komórki tarczycy mogą wykazywać należące do tej grupy kwasy dokozaheksaenowy (DHA) i eikozapentaenowy (EPA). Należy więc starać się w codziennym jadłospisie zamieniać produkty bogate w NKT (m.in. tłuste mięsa, pełnotłusty nabiał, masło) na produkty bogate w kwasy tłuszczowe n-3. Ważne jest zatem włączanie do diety tłustych ryb (np. łososia, śledzi), niesolonych i nieprażonych orzechów, nasion i pestek, awokado, oleju rzepakowego czy oliwy z oliwek.

Witaminy

Szczególnie ważne we wspieraniu funkcjonowania tarczycy są witaminy A, C, D i E. Przykłady produktów będących źródłem tych witamin zostały wymienione w Tabeli 1.

Witamina D zmniejsza ilość cytokin prozapalnych w organizmie. Jej niedobór może nasilać proces zapalny w tarczycy, zwiększać sekrecję TSH oraz przyczyniać się do wzrostu przeciwciał anty-tarczycowych. Szacuje się, że z diety dostarczamy jedynie 20% witaminy D w stosunku do zapotrzebowania. Ważna jest zatem podaż witaminy D z pożywieniem, jak również monitorowanie jej stężenia we krwi i odpowiednia suplementacja.

Witaminy A, C i E są antyoksydantami, czyli wykazują działanie przeciwzapalne, dlatego też mogą wpłynąć na spowolnienie procesu zapalnego w tarczycy. Pośrednio wpływają również na wytwarzanie hormonów tarczycy, mogą też zwiększać absorpcję selenu w przewodzie pokarmowym. Dodatkowo witamina C zwiększa wchłanianie lewotyroksyny oraz zwiększa syntezę tyrozyny. Witamina E zwiększa szczelność naczyń krwionośnych, dzięki czemu może przyczynić się do zmniejszenia obrzęków towarzyszących chorobom tarczycy. Ich niedobór w warunkach nasilonego stresu oksydacyjnego może zwiększyć ryzyko wystąpienia choroby Hashimoto.

Tabela 1. Występowanie wybranych witamin w żywności:

Witamina	Przykłady produktów spożywczych zawierających wybrane witaminy
Witamina C	warzywa (papryka czerwona, warzywa kapustne), owoce (czarna porzeczka, kiwi, truskawki), owoce cytrusowe, natka pietruszki
Witamina A (prowitamina A – beta karoten)	jaja, sery podpuszczkowe dojrzewające, masło; warzywa (marchew, dynia, natka pietruszki, szpinak, jarmuż, brokuły) i owoce (morele, brzoskwinie)
Witamina E	tłuszcze roślinne (oleje z zarodków pszenicy, słonecznikowy, krokoszowy), produkty zbożowe, orzechy, warzywa, mięso, mleko i jego przetwory
Witamina D*	tłuste ryby i jaja, mleko i jego przetwory

* szacuje się, że z diety pochodzi jedynie 20% puli witaminy D w organizmie

Składniki mineralne

Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy niezbędne są: jod, selen, żelazo i cynk. Przykłady produktów będących źródłem tych składników zostały wymienione w Tabeli 2.

Jod dostarczany do organizmu w formie organicznej, wraz z pożywieniem. Zarówno jego nadmiar jak i niedobór może wpływać na pogorszenie funkcjonowania tarczycy, ponieważ jod jest niezbędny do jodowania tyrozyny w syntezie hormonów tarczycy. Niedobór może skutkować zmniejszeniem stężenia T3 i T4 w tarczycy, a zwiększeniem stężenia TSH we krwi. Z kolei nadmiar może zapoczątkować lub nasilić procesy zapalne w gruczole tarczowym i w konsekwencji doprowadzić do rozwoju AZT typu Hashimoto.

Selen wpływa na regulację homeostazy hormonów tarczycy na wszystkich poziomach. Jego niedobór może nasilać stres oksydacyjny i pogłębiać chorobę Hashimoto. Jednakże nie ma rekomendacji dotyczących zalecania suplementacji selenu.

Żelazo bierze udział w regulacji syntezy i przemian hormonów tarczycy. Przy chorobie Hashimoto często diagnozuje się również anemię z niedoboru żelaza, która może pogłębiać chorobę tarczycy i zwiększać zapotrzebowanie na lewotyroksynę. W takim przypadku dopiero poprawa parametrów zdrowotnych w anemii prowadzi do zmniejszenia miana przeciwciał anty-tarczycowych.

Cynk, poza udziałem w syntezie i metabolizmie hormonów tarczycy, wykazuje właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne. Jego niedobór może pogarszać funkcje tarczycy i sprzyjać rozwojowi choroby zapalnej tarczycy.

Tabela 2. Występowanie wybranych składników mineralnych w żywności:

Składnik mineralny	Przykłady produktów spożywczych zawierających wybrane składniki mineralne
Jod	owoce morza, ryby (dorsz, mintaj, halibut, śledź), algi, mleko i jego przetwory, jaja, sól jodowana
Selen	ryby, skorupiaki, mleko i jego przetwory, czosnek, grzyby, suche nasiona roślin strączkowych
Żelazo	mięso, jaja, natka pietruszki, suche nasiona roślin strączkowych, pieczywo pełnoziarniste, pestki dyni, kasza jaglana
Cynk	mięso, sery podpuszczkowe, jaja, pieczywo pełnoziarniste, kasza gryczana, kasza jaglana, pestki dyni, siemię lniane

Wolotwórcze działanie żywności

Właściwości goitrogenne, czyli inaczej wolotwórcze, mogą wykazywać izoflawonoidy (np. genisteina i dadzeina zawarta w nasionach soi), tioglikozydy (zawarte w warzywach kapustych, np. w kapuście, kalarepie, brokułach, kalafiorze), a także siarkocyjanki, rodanki i glikozydy cyjanowe (zawarte głównie w orzechach arachidowych). W warunkach niedoboru jodu oraz przy jednoczesnym dużym spożyciu substancji goitrogennych z żywności może dojść do tworzenia wola, co w konsekwencji sprzyja rozwojowi chorób tarczycy. Ważne jest zatem, aby zadbać o umiarkowane spożycie warzyw krzyżowych czy soi z dietą (3-4 porcje tygodniowo, najlepiej w formie ugotowanej) oraz wzbogacanie codziennego jadłospisu w produkty będące źródłem jodu.

Działanie goitrogenne wykazują również pozostałe flawonoidy obecne dość szeroko w warzywach i owocach, nasionach roślin strączkowych, kakao oraz herbacie. Ponadto flawonoidy z jednej strony mogą wykazywać działanie ochronne na komórki tarczycy, jako antyoksydanty i składniki przeciwzapalne, z drugiej konkurują z tyrozyną o przyłączanie jodu, przez co mogą zaburzać proces jodowania hormonów tarczycy. Mogą również wpływać na zaburzenie wydzielania i stężenia we krwi TSH oraz fT4. Pomimo to nie ma rekomendacji dotyczących ograniczenia spożycia flawonoidów w codziennej diecie. Korzyści zdrowotne płynące ze spożywania produktów bogatych we flawonoidy przewyższają potencjalne ryzyko, dlatego ważne, aby w codziennej diecie pojawiały się urozmaicone warzywa, owoce oraz inne produkty roślinne.

Podsumowanie

Edukacja żywieniowa w profilaktyce oraz dietoterapii chorób tarczycy odgrywa kluczową rolę. Nieprawidłowe nawyki żywieniowe, tj. stosowanie bardzo niskokalorycznych diet czy niedobory białka i kluczowych dla funkcjonowania tarczycy witamin i składników mineralnych mogą przyczynić się do wywołania lub pogłębienia procesu chorobowego. Zmiana sposobu żywienia jest więc niezbędnym elementem poprawy lub zachowania zdrowia.

Piśmiennictwo:

Lachowicz K., Stachoń M., Pałkowska-Goździk E., Lange E.: Fizjologiczne aspekty postępowania dietetycznego w chorobie Hashimoto. Kosmos 2019, 68(2), 201-214.
Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (red.): Normy żywienia dla populacji Polski
i ich zastosowanie. NIZP-PZH, Warszawa, 2020
Ihnatowicz P., Drywień M., Wątor P., Wojsiat J.: The importance of nutritional factors and dietary management of Hashimoto’s thyroiditis. Annals of Agricultural and Environmental Medicine 2020; 27(2): 184-193.
Jurczak R.: Istotne składniki odżywcze w diecie osób z chorobą Hashimoto. Acta Salutem Scientiae 2019, 1, 27-41.

Sól – czy jej odstawienie powoduje niedobór jodu?

Autor dr inż. Katarzyna Stoś, prof. nadzw. NIZP-PZH | 17.07.2019 | ABC Żywienia, Fakty i mity

Jod jest dostępny dla człowieka głównie poprzez żywność i wodę. Znaczącym źródłem jodu są ryby morskie oraz inne owoce morza. Polska jest krajem, w którym zasoby jodu w środowisku naturalnym są ograniczone. Od lat obserwowano niskie spożycie tego pierwiastka. W związku z wynikami badań wskazującymi na niedobory tego pierwiastka w populacji, w 1997 r. na terenie całego kraju wprowadzony został model obowiązkowej profilaktyki jodowej polegającej na jodowaniu soli przeznaczonej do bezpośredniego spożycia. Aktualnie zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie substancji wzbogacających dodawanych do żywności do soli przeznaczonej do spożycia przez ludzi dodawany jest jodek potasu (30±10 mg KI/kg soli) lub jodan potasu (39±13 mg KIO₃/kg soli). Obowiązek jodowania dotyczy tylko soli stosowanej w gospodarstwie domowym, a nie soli przeznaczonej do stosowania w przetwórstwie środków spożywczych.

Jodowanie soli – efekty programu

W ciągu kilku lat od wprowadzenia powszechnego systemu jodowania soli kuchennej, Polska trafiła do grupy krajów, w której podaż jodu jest wystarczająca. Wyniki badań potwierdzają efektywność aktualnego modelu profilaktyki jodowej. Jednak istnieje potrzeba ciągłego monitoringu jakości jodowania soli oraz badania pobrania jodu z dietą.

W ramach Program Eliminacji Niedoboru Jodu, Instytut Żywności i Żywienia w latach 2006 i 2008-2011, przeprowadził badania spożycia soli kuchennej oraz jodu wśród 981 dzieci szkolnych (9-13 lat) w wybranych miastach Polski. Pomimo prowadzonej profilaktyki tylko 62% badanych diet pokrywało zapotrzebowanie na jod na poziomie średniego dziennego zapotrzebowania (EAR). Badanie wykazało również, że sól kuchenna była znaczącym źródłem jodu w dietach badanych dzieci (68%). Ponad 96% badanych diet bez soli kuchennej jodowanej było niedoborowych w jod.

W ramach ww. Programu, Instytut przeprowadził również badania sposobu żywienia, w tym spożycia jodu, wśród 93 kobiet w ciąży w 2011 r. Badanie wykazało, że ok. 97% diet kobiet ciężarnych było niedoborowych w jod (w odniesieniu do normy na poziomie zalecanego spożycia (RDA)).

Jak pokazują wyniki badań, pobranie jodu z dietą bez soli jodowanej soli jest zbyt niskie w odniesieniu do zalecanych norm. Może pojawiać się częstsze ryzyko niedoborów tego pierwiastka.

Kontroluj ilość soli w diecie

W tym kontekście ważne są jednoczesne rekomendacje WHO o ograniczaniu dziennego spożycia soli ( NaCl) do 5,0g (sodu do 2,0 g). Sód spożywany w nadmiarze jest czynnikiem ryzyka nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, osteoporozy i niektórych chorób nowotworowych.

Dzienne spożycie soli w Polsce wynosi średnio około 10 g, z czego 50 – 60% stanowi sól kuchenna – główny nośnik jodu w systemie profilaktyki jodowej opartej na obowiązkowym jodowaniu soli kuchennej. Pozostała ilość spożywanej soli zawarta jest w produktach żywnościowych, głównie w żywności przetworzonej i nie jest to sól jodowana.

Mając na uwadze konieczność ograniczania soli w diecie oraz fakt, iż sól kuchenna jest głównym źródłem jodu, pojawia się ryzyko niedoborów jodu w przypadku odstawienia lub znaczącego ograniczania spożycia soli kuchennej jodowanej. W takich przypadkach ważne jest spożywanie ryb morskich i innych owoców morza, które są znaczącym źródłem tego pierwiastka. Warto także zaznaczyć, iż istotną rolę w dostarczaniu jodu w diecie mogą odgrywać produkty pochodzenia zwierzęcego, np. mleko. W Polsce rozważana była kwestia rozszerzenia profilaktyki jodowej o wzbogacanie w jod środków żywienia zwierząt. Jodowanie pasz dla zwierząt może przynieść korzyści w zapobieganiu niedoborom jodu, szczególnie w sytuacji, kiedy należy dążyć do ograniczenia spożycia soli, a także wobec obserwowanego niskiego spożycia ryb morskich.

Literatura

1/ Jrosz M.: Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia 2017

2/ Szybiński Z., Jarosz M., Hubalewska-Dydejczyk A., Stolarz-Skrzypek K., Kawecka-Jaszcz K., Traczyk I., Stoś K.: Iodine-deficiency prophylaxis and the restriction of salt consumption – a 21st century challenge. Endokrynologia Polska, 2010, 1, 61, s. 135-140;

Szczegółowe zalecenia, czyli rzecz o produktach wolotwórczych i pierwiastkach

Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 12.04.2017 | Choroba a dieta, Choroby tarczycy

Jod jest elementem niezbędnym do syntezy hormonów tarczycy. Jego niedobór skutkuje znacznym obniżeniem poziomu hormonów tarczycowych (T4, T3) oraz wzrostem stężenia hormonu tyreotropowego (TSH). Jod w stałych ilościach występuje w wodzie morskiej (około 50 μg/l), dlatego też najlepszym źródłem jodu są ryby i skorupiaki morskie, które koncentrują od 10-200 μg/ 100g. Największe ilości tego pierwiastka zawierają: makrela, małże, dorsz, ostrygi. Aby zaopatrzyć organizm w wystarczającą ilość jodu, ryby należy jadać przynajmniej 3-4 razy w tygodniu. Pozostałe grupy produktów zawierają nieznaczne ilości tego składnika.

Spośród warzyw znaczną ilością jodu odznaczają się brokuły (w porcji 200 g – w szklance zawierają 30 µg jodu, czyli 31% średniego zapotrzebowania) oraz rośliny strączkowe – groch (14 µg/ 100 g, czyli 15% EAR średniego dziennego zapotrzebowania). Uwaga! Jednak produkty te, ze względu na zawartość substancji, utrudniających wchłanianie jodu, powinny być jadane jedynie w ramach urozmaicenia diety, a nie jako głowne źródło jodu.

W 100 g otrąb zawarte jest aż 31 µg jodu (32% EAR). Ponadto otręby są również cennym źródłem błonnika, który u osób z niedoczynnością tarczycy jest szczególnie istotny, ze względu na częste występowanie zaparć (dowiedz się więcej).

Źródłem jodu jest także sól, ze względu na jej obowiązkowe jodowanie. Zawartość jodu wynosi 2,3 mg jodu na 100 g soli. Ze względu niekorzystne oddziaływanie soli spożywanej w nadmiernych ilościach, zaleca się by nie przekraczać rekomendowanych 5g/d (jedna płaska łyżeczka).

Selen – długotrwały niedobór może być również przyczyną złej przyswajalności jodu, co nasila rozwój objawów niedoczynności tarczycy. Znaczne ilości selenu znajdują się w skorupiakach i rybach, w których zawartość selenu waha się od 20 µg do 60 µg / 100g, w zależności od gatunku oraz orzechach brazylijskich (1917 µg/ 100 g). Nieznaczne ilości znajdziemy w nasionach roślin strączkowych, czosnku, grzybach (w ilości 6 – 14 µg/100 g.). W warzywach oraz owocach ilość selenu nie przekracza 2µg/ 100g.

Żelazo – zawarte jest w cząsteczce jednego z enzymów kluczowych do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. W diecie osób z niedoczynnością tarczycy powinny występować produkty będące dobrym źródłem żelaza. Zalicza się do nich: nasiona lnu, pestki dyni, otręby pszenne, zarodki pszenne, suche nasiona roślin strączkowych, zwłaszcza soję, fasolę, soczewicę, mak, nasiona sezamu, żółtko jaja, orzechy pistacjowe.

Cynk – jego niedobór w organizmie skutkuje obniżeniem stężenia hormonów tarczycy T4 i T3. Głównym źródłem cynku są produkty zbożowe (pieczywo pełnoziarniste, kasza gryczana czy jaglana), dostarczające 30-40% ogólnej ilości tego mikroskładnika oraz mięso i jego przetwory – 28-34%. Znaczne ilości zawarte są również w zarodkach pszennych, nasionach lnu oraz pestkach dyni.

Dlaczego błonnik?

Ze względu na to, że wysoki odsetek osób chorujących na niedoczynność tarczycy cierpi na zaparcia, dobrze jest uwzględniać w diecie odpowiednią ilość błonnika. Źródło błonnika powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe, surowe i gotowane na parze warzywa oraz świeże lub suszone owoce. Dzienne spożycie błonnika powinno być zawarte w granicach 20-40 g/ d.

Produkty wolotwórcze

Są takie produkty, których osoba chorująca na niedoczynność tarczycy powinna unikać. To te, które mogą ograniczać przyswajanie jodu z pożywienia. Wśród takich substancji wymienia się tioglikozydy, zawarte w warzywach kapustnych (różne rodzaje kapust, brukselka) oraz w innych warzywach krzyżowych jak kalafior, brokuły, jarmuż, kalarepa. Należy koniecznie spożywać je w formie gotowanej do trzech razy w tygodniu. W roślinach strączkowych, w tym głównie w soi, znajdują się izoflawony sojowe, genisteina i daidzeina, które mogą hamować syntezę hormonów tarczycy. Substancje przeciwwskazane dla osób z niedoczynnością tarczycy znajdują się również w rzepie i brukwi.

Literatura:

Rayman M.P., Thompson A.J., Bekaert B. at al..: Randomized controlled trial of the effect of selenium supplementation on thyroid function in the elderly in the United Kingdom. Am J Clin Nutr 2008, 87, 370-378
Corvilain B., Contempre B., Longombe at al. A. O.: Selenium and the thyroid: how the relationship was established. Am J Clin Nitr Suppl 1993, 57, 244-248
Zimmermann MB, Köhrle J.: The Impact of Iron and Selenium Deficiencies on Iodine and Thyroid metabolism: Biochemistry and Relevance to Public Health. Thyroid, 2002, 12, 10, 867- 878
Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL, Warszawa 2005.
Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B.: Normy Żywienia Człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. PZWL, IŻŻ, Warszawa, 2008.
Messina M, Redmond G.: Effects of soy protein and soybean isoflavones on thyroid function in healthy adults and hypothyroid patients: a review of the relevant literature. Thyroid. 2006, 16, 3, 249-58.
Hess S.Y., Zimmermann M.B.: The Effect of Micronutrient Deficiencies on Iodine Nutrition and Thyroid Metabolism. Int. J. Vitam. Nutr. Res., 74, 2, 2004, 103–115
Hess S.Y.: The impact of common micronutrient deficiencies on iodine and thyroid metabolism: the evidence from human studies. Best. Pract. Res. Clin. Endocrinol. Metab. 2010, 24, 1, 117-32
Rasmussen L.B., Ovesen L., Bülow I., Jørgensen T., Knudsen N., Laurberg P., Perrild H.: Relations between various measures of iodine intake and thyroid volume, thyroid nodularity, and serum thyroglobulin. American Journal of Clinical Nutrition, 2002, 76, 5, 1069-1076
Hess S.Y., Zimmermann M.B.: The Effect of Micronutrient Deficiencies on Iodine Nutrition and Thyroid Metabolism. Int. J. Vitam. Nutr. Res., 74, 2, 2004, 103–115

Niedoczynność tarczycy – postępowanie dietetyczne

Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 12.04.2017 | Choroba a dieta, Choroby tarczycy

Niedoczynność tarczycy to niedobór hormonów tarczycy (T₃ – trójjodotyrniny; T₄ – tyroksyny) powodujący uogólnione zwolnienie procesów metabolicznych w organizmie. Efekt jest taki, że dochodzi do stopniowego narastania osłabienia, zmęczenia oraz zmniejszonej tolerancji wysiłku. Dowiedz się więcej.

Ogólne zasady diety i stylu życia w niedoczynności tarczycy

W komponowaniu codziennej diety powinny być uwzględnione zasady zdrowego żywienia oraz dodatkowe informacje zawarte w Piramidzie Zdrowego Żywienia. Z podstawowych zasad diety w niedoczynności tarczycy zaleca się:

dietę niskoenergetyczną dla osób z nadwagą/otyłością oraz tzw. dietę normo kaloryczną (taka która nie powoduje redukcji masy ciała, a utrzymanie obecnej masy ciała) dla osób z prawidłową masą ciała. Wartość energetyczna diety powinna być też dostosowana do stylu i trybu życia.
ilość białka, stanowiącego 10-15% wartości energetycznej diety, powinna być spożywana w postaci chudych gatunków mięs (kurczak, indyk, królik, chuda wołowina) oraz niskotłuszczowego mleka i przetworów mlecznych przy właściwej tolerancji laktozy. Cennym źródłem białka w diecie osób z niedoczynnością tarczycy są ryby, dostarczające jednocześnie jodu, selenu, witaminy D oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Zaleca się zjadanie ryb 3-4 razy w tygodniu. Pełnowartościowe białko jest źródłem aminokwasu egzogennego – tyrozyny, z udziałem którego powstaje podstawowy hormonu tarczycy – tyroksyna (T4),

tłuszcze głównie pochodzenia roślinnego (oleje, orzechy i nasiona); powinny dostarczać 20-35% wartości energetycznej diety. Szczególnie istotne jest regularne i wystarczające spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, które pobudzają wątrobę do przemiany T4 w T3, zwiększając metabolizm ustroju oraz wrażliwość komórek na hormony tarczycy. Kwasy te zawarte są w znacznych ilościach w oliwie z oliwek, oleju lnianym, łososiu, makreli, pstrągu, tuńczyku. Zaleca się zastępowanie nasyconych kwasów tłuszczowych, które występują głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego, nienasyconymi, których źródłem są produkty roślinne. Warto unikać nadmiernego spożycia tłuszczów zarówno widocznych (masło, olej itp.) oraz niewidocznych (zawartych np. w ciastach, batonach, tłustych gatunkach mięs itp.),

węglowodany złożone stanowiące 50 – 70% wartości energetycznej diety (czyli kalorii) oraz odpowiednią podaż błonnika pokarmowego. Te składniki dostarczać sobie należy wraz z pełnoziarnistymi produktami zbożowymi oraz warzywami i owocami. Osobom z niedoczynnością tarczycy często towarzyszy insulinooporność, stąd zaleca się produkty o niskim indeksie glikemicznym.
regularne spożywanie 4-5 posiłków w ciągu dnia, z przerwami 3-4 godzinnymi, przy czym ostatni posiłek powinien być zjadany na 2-3 godziny przed snem,
urozmaicenie diety i uwzględnienie wszystkich grup produktów tj., produktów zbożowych, warzyw, owoców, produktów mlecznych, produktów dostarczających białka, tłuszczów pochodzenia roślinnego,

eliminacja spożycia żywności typu fast food, słodyczy, słodkich napojów,
unikanie potraw smażonych lub pieczonych tradycyjnie ze względu na wysoką zawartość tłuszczów stosowanych do ich przygotowania. Zaleca się pieczenie w folii aluminiowej, rękawie, na grillu, gotowanie, gotowanie na parze, duszenie bez uprzedniego obsmażania.
wypijanie płynów w ilości ok. 2 litry dziennie w postaci słabych naparów herbat lub wody, wzbogaconej w jod.
aktywność fizyczną co najmniej 3 razy w tygodniu, przynajmniej przez 30 minut, a najlepiej nawet 60 minut codziennie. Szczególnie zaleca się uprawianie sportów aerobowych w godzinach porannych (bieg, basen, rower, marsz) oraz unikanie ćwiczeń, które zmuszają do krótkiego, ale intensywnego wysiłku. Wykonywanie regularnych ćwiczeń przyczynia się do szeregu korzystnych zmian w organizmie, m.in. przyspiesza metabolizm i pozwala na działanie hormonom tarczycy w komórkach całego ciała.

Literatura

Arthur J.R., Beckett J.G.: Thyroid function. British Medical Bulletin, 1999, 55, 3, 658-668
Astrup A., Buemann B., Toubro S., Ranneries C., Raben A.: Low resting metabolic rate in subjects predisposed to obesity: a role for thyroid status. American Journal of Clinical Nutrition, l996, 63: 879-83.
Reinehr T. Obesity and thyroid function. Mol. Cell. Endocrinol, 2010, 316, 165-171
Rasmussen L.B., Ovesen L., Bülow I., Jørgensen T., Knudsen N., Laurberg P., Perrild H.: Relations between various measures of iodine intake and thyroid volume, thyroid nodularity, and serum thyroglobulin. American Journal of Clinical Nutrition, 2002, 76, 5, 1069-1076
Hess S.Y., Zimmermann M.B.: The Effect of Micronutrient Deficiencies on Iodine Nutrition and Thyroid Metabolism. Int. J. Vitam. Nutr. Res., 74, 2, 2004, 103–115
Hess S.Y.: The impact of common micronutrient deficiencies on iodine and thyroid metabolism: the evidence from human studies. Best. Pract. Res. Clin. Endocrinol. Metab. 2010, 24, 1, 117-32
Drutel A., Archambeaud F., Caron P.: Selenium and the thyroid gland: more good news for clinicians. Clinical endocrinology. 2013, 78, 2, 155-64.
Instytut Żywności i Żywienia, Zasady zdrowego żywienia, Warszawa, 2009 (www.izz.waw.pl)
Messina M, Redmond G.: Effects of soy protein and soybean isoflavones on thyroid function in healthy adults and hypothyroid patients: a review of the relevant literature. Thyroid. 2006, 16, 3, 249-58.