Zapotrzebowanie niemowlęcia na wodę

W porównaniu do osób dorosłych zapotrzebowanie niemowląt na wodę jest cztery razy większe w przeliczeniu na kilogram masy ciała. Do 6 miesiąca życia dziecko otrzymuje odpowiednią ilość płynów z pokarmu matki lub mieszanek mleko zastępczych, jednak w drugim półroczu zapotrzebowanie wynosi 800-1000 ml na dobę i obejmuje wodę obecną w żywności oraz napojach. Należy mieć na uwadze, że choć w początkowym okresie rozszerzania diety jej podstawą pozostaje pokarm matki lub mleko modyfikowane to w kolejnych etapach zwiększa się udział posiłków niemlecznych, w których zawartość wody jest zwykle niższa. Zachodzi wówczas konieczność wprowadzenia wody również w formie napoju. Dodatkowo, podobnie jak w przypadku innych nowo wprowadzanych produktów, podawanie wody ma cel edukacyjny czyli nauczenie dziecka picia, korzystania z kubka, gaszenia pragnienia itp. Jest to szczególnie istotne w okresach zwiększonego zapotrzebowania na płyny, jak występujące podczas choroby gorączka lub biegunki, czy w czasie upałów. Odpowiednia podaż płynów wspiera również prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego m.in. zapobiegając zaparciom. Nie ma jednak potrzeby liczenia spożytej wody – podobnie jak w przypadku posiłków należy zastosować zasadę, że to rodzic podaje ale dziecko decyduje czy i ile wypije.

Tabela 1. Zapotrzebowanie na wodę ustalone na poziomie wystarczającego spożycia (AI)

*woda pochodząca z napojów i żywności

Napoje zalecane i niezalecane

Podstawowym płynem, który należy podawać dziecku do posiłków oraz pomiędzy nimi jest woda. Dla niemowląt zaleca się wodę źródlaną lub niskozmineralizowaną, z ogólną zawartością składników mineralnych <500 mg/L. Ponieważ nie każda woda butelkowana nadaje się dla niemowląt i małych dzieci konieczne jest sprawdzanie etykiet pod kątem zawartości soli mineralnych. Małym dzieciom nie wolno również podawać wody z niesprawdzonych źródeł np. wody studziennej ze względu na ryzyko zanieczyszczenia. Przyzwyczajenie dziecka od najmłodszych lat do picia wody, obok innych prawidłowych nawyków żywieniowych, ma duże znaczenie w prewencji nadwagi i otyłości w przyszłości. W zaleceniach i stanowiskach ekspertów nie ma niestety informacji na temat wody z kranu. Można założyć, że woda wodociągowa jest bezpieczna do spożycia natomiast w razie wątpliwości co do jej jakości (np. ze względu na stare instalacje sanitarne  w budynku) można poddać ją badaniom, przegotować i/lub użyć specjalnego filtra (np. dzbanek filtrujący).

Do 1 roku życia nie należy dzieciom podawać do picia mleka krowiego oraz koziego, czy owczego – ich skład znacząco różni się od składu mleka kobiecego, np. wysoką zawartością soli mineralnych, czasami kilkukrotnie przekraczającą ich zawartość w mleku kobiecym.  Z tego powodu mleko krowie, kozie i owcze nie mogą być stosowane jako podstawa żywienia u niemowląt o ile nie zostaną poddane odpowiednim modyfikacjom. Mieszanki mlekozastępcze z wykorzystaniem tych mlek są bezpieczne. Po 1 roku życia można stosować, choć nie jest to konieczne, specjalne mleka modyfikowane przeznaczone dla dzieci z grupy wiekowej 1-3 lata (czasami nazywane „mlekami typu junior”). Takie mleka wzbogacane są m.in. w wapń, witaminę D, żelazo czy jod. Jeśli dziecko nie ma alergii na białka mleka krowiego to można po ukończeniu pierwszego roku życia wprowadzić do diety mleko krowie w ilości maksymalnie 500 ml dziennie (również w postaci produktów mlecznych np. jogurtu). Mleko lepiej jednak wykorzystać jako element posiłku niż napój – ma naturalnie słodki smak, co może wzmacniać nawyk popijania słodkich napojów. Mleko kozie i owcze, ze względu na odmienny skład nie powinny być stosowane na co dzień również u małych dzieci po 1 roku życia.

Niezalecane w diecie niemowlęcia do 12 miesiąca życia są również soki owocowe. Spożywanie przez dziecko soków w tym wieku nie przynosi żadnych korzyści zdrowotnych. Ponad to sprzyja zmniejszeniu spożycia posiłków stałych (a przez to cennych składników pokarmowych jak np. białka czy żelaza) oraz nadmiernemu spożyciu cukrów prostych. Spożywanie dużej ilości soków przez dziecko zwiększa ryzyko rozwoju nadmiernej masy ciała, występowania biegunek i bólu brzucha (co ma związek z nadmiarem fruktozy) czy próchnicy zębów.  Od 1 do 3 roku życia dziecko powinno wypijać maksymalnie pół szklanki soku dziennie (ok. 120 ml), przy czym należy pamiętać, by nie traktować soku jako napój, a raczej jako element posiłku. Jeśli decydujesz się na wprowadzenie do diety dziecka soku zwróć uwagę czy to na pewno sok 100% – tylko taki zgodnie z przepisami nie może zawierać cukru dodanego! Soki owocowo-warzywne (np. karotka), nektar czy napój owocowy mogą być dosładzane i zawierać znaczące ilości cukrów prostych oraz innych niepożądanych dodatków jak aromaty i barwniki. Pamiętaj jednak, że zawsze korzystniejszym wyborem będzie świeży owoc zamiast soku.

Duże wątpliwości budzi podawanie niemowlętom napojów roślinnych np. napoju owsianego, sojowego, migdałowego czy ryżowego. Eksperci podkreślają, że napoje roślinne mają znacząco odmienną wartość odżywczą w porównaniu do pokarmu kobiecego czy mleka modyfikowanego, a nawet mleka krowiego – m.in. niską zawartość białka, wysokie pH, obecność fitynianów czy niekorzystny stosunek wapnia do fosforu. Z tego powodu nie spełniają one potrzeb żywieniowych niemowlęcia, zwłaszcza w pierwszym roku życia. Napoje roślinne nie mogą stanowić podstawy diety dziecka i zamiennika pokarmu matki lub mleka modyfikowanego, a ich wykorzystanie w tym celu może wręcz wiązać się z niekorzystnym wpływem na zdrowie m.in. zwiększonym ryzykiem rozwoju niedożywienia, zaburzeń elektrolitowych, czy kamicy nerek. Dla prawidłowo rozwijających się dzieci napoje roślinne mogą stanowić element urozmaiconej diety. Można je wykorzystać jako dodatek np. do przygotowania posiłku lub do picia w czasie posiłku. Wyjątek stanowi napój ryżowy, który ze względu na obecność arsenu, nie powinien być podawany dzieciom (w Wielkiej Brytanii nie zaleca się podawania go do osiągnięcia minimum 4,5 roku życia, a w niektórych krajach nawet dłużej). Jeśli chcemy wprowadzić napoje roślinne do diety dziecka należy zwrócić uwagę na skład i upewnić się, że nie jest on dosładzany lub nie zawiera np. słodzików, konserwantów, aromatów, czy znaczących ilości soli. Napój roślinny może natomiast być wzbogacony w witaminy i składniki mineralne jak wapń czy witamina D  – wówczas w składzie obecny będzie również zagęstnik lub stabilizator, których nie należy się obawiać.

Do napojów, których nie powinno się podawać dziecku należą także:

– napoje słodzone – m.in. wody smakowe, napoje owocowe, napoje dla sportowców zawierające cukier, napoje herbaciane, herbatki granulowane. Nadmierne spożycie cukru może wiązać się chociażby ze zwiększonym ryzykiem rozwoju nadmiernej masy ciała czy próchnicy.

– napoje zawierające kofeinę – kawa, herbata czarna, biała i zielona, jak również napoje z dodatkiem kofeiny np. cola, napoje energetyzujące. Kofeina może powodować u dzieci drażliwość, zaburzenia snu, czy ból głowy.

– napoje zawierające słodziki – zarówno te naturalne (stewia, ksylitol) jak i substancje intensywnie słodzące (np. aspartam, acesulfam K, sacharyna)

– herbatka z kopru włoskiego i inne herbaty ziołowe – brak wystarczających danych odnośnie bezpieczeństwa spożycia kopru włoskiego u dzieci do 4 roku życia, podobne wątpliwości mogą wzbudzać również inne herbaty ziołowe, które mogą zawierać substancje o silnym działaniu na organizm. Aktualnie nie ma jasnych wytycznych co do podawania dzieciom naparów ziołowych, dlatego należy podejść do nich z dużą dozą ostrożności. Najbezpieczniejsze dla małych dzieci wydają się melisa, pokrzywa, czystek czy kwiat lipy.

W jaki sposób podawać wodę do picia?

Już od 6 miesiąca życia zaleca się podejmowanie prób podawania wody z otwartego kubka. Dzięki temu dziecko uczy się popijania płynu zamiast ssania jak w przypadku karmienia piersią czy z butelki ze smoczkiem. Warto dostosować kubek do potrzeb dziecka. Naczynie powinno być: niewielkich rozmiarów, lekkie (np. z tworzywa zamiast szkła) i wypełnione małą ilością wody by zapobiec zakrztuszeniu czy rozlewaniu. Można wykorzystać specjalne kubki przeznaczone dla najmłodszych, które są pochylone, mają membranę spowalniającą przepływ wody czy wygodne uchwyty.  

Jeśli niemowlę nie radzi sobie z piciem z otwartego kubka można sięgnąć po bidon ze słomką. Będzie on również bardzo przydatny na spacerach i innych wyjściach poza domem. Nawet przy korzystaniu z bidonu nie warto rezygnować z prób podawania wody z kubka. Dziecko, podobnie jak w przypadku jedzenia stałych pokarmów, chodzenia, czy mówienia, potrzebuje czasu by nauczyć się nowej umiejętności. Niezalecane jest natomiast wykorzystywanie tzw. kubów niekapków, z pokrywką ze sztywnym ustnikiem czy podawanie wody w butelce ze smoczkiem. Według niektórych specjalistów takie postępowanie może prowadzić do zaburzeń prawidłowego rozwoju mięśni twarzy, czy wad zgryzu.

Podsumowanie

W okresie rozszerzania diety nie należy zapominać o wprowadzeniu wody (najlepiej źródlanej lub niskozmineralizowanej) w formie napoju spożywanego do posiłku i w ciągu dnia. Małym dzieciom, zwłaszcza przed ukończeniem 1 roku życia, nie zaleca się podawania do picia innych napojów takich jak mleko, soki, herbaty itp. Mleko krowie, soki owocowe 100% i napoje roślinne (z wyjątkiem ryżowego) u starszych dzieci mogą stanowić element urozmaiconej diety, ale powinny być traktowane raczej jako składnik posiłku niż napój do gaszenia pragnienia. Wodę najlepiej podawać z otwartego kubka przystosowanego do potrzeb dziecka by wspierać prawidłowy rozwój mięśni twarzy. Nie ma konieczności liczenia ilości spożytej przez dziecko wody. Należy kierować się zasadą, że rodzic podaje wodę, ale to dziecko decyduje czy i ile wypije. Wybieranie wody jako podstawowego napoju od najmłodszych lat wspiera kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych dlatego pamiętaj – naucz swoje dziecko pić wodę!

Piśmiennictwo:

1. Szajewska H., Socha P., Horvath A. i in.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Pediatria; 2021. T.18: 805-822.
2. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. [red.]: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
3. Heyman MB, Abrams SA, AAP SECTION ON GASTROENTEROLOGY, HEPATOLOGY, AND NUTRITION, AAP COMMITTEE ON NUTRITION. Fruit Juice in Infants, Children, and Adolescents: Current Recommendations. Pediatrics. 2017;139(6):e20170967
4. Hojsak I., Braegger C., Bronsky J. i wsp.: ESPGHAN Committee on Nutrition. Arsenic in rice: a cause for concern. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition 2015, 60(1): 142-145.
5. Merritt R.J., Fleet S.E., Fifi A. i wsp.: North American Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition Position Paper: Plant-based Milks. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition 2020, 71(2): 276-281