Dlatego w ostatnim czasie duży nacisk położono na zwiększenie świadomości żywieniowej. W mediach pojawili się liczni propagatorzy zdrowego jedzenia. Modne stało się świadome wybieranie pożywienia, sprawdzanie etykiet i jedzenie zdrowych i naturalnych produktów bio lub eko.

Takie podejście do zachowań żywieniowych wydaje się być słuszne, tylko pod warunkiem, że nie popadamy w skrajności.

Ortoreksja, czyli obsesja na punkcie zdrowej diety

Z jednej strony wysoko przetworzona żywność, a z drugiej coraz większa moda, w niektórych środowiskach przyjmująca miano presji spowodowały, że coraz więcej ludzi zaczęło zwracać uwagę na pochodzenie i jakość produktów, które spożywają. Takie postawy same w sobie zasługują na pochwałę i naśladowanie. Niestety jak każde zachowanie doczekały się swojej skrajności, która została nazwana ortoreksją. Ortoreksja to jednostka chorobowa należąca do grupy zaburzeń odżywiania. Charakteryzuje się nadmierną koncentracją na wyłącznie tzw. „zdrowej żywności”.

Nie ilość, ale jakość

Ortoreksja jest pojęciem stosunkowo nowym, a to powoduje, że obecnie nie dysponujemy rzetelnymi i jasnymi kryteriami diagnostycznymi. Jednak na podstawie dostępnej literatury oraz danych z badań naukowych możemy wyodrębnić jej objawy. Ortoreksja w większości przypadków rozpoczyna się dosyć niepozornie. Na początku osoba zaczyna zwracać większą uwagę na spożywanie zdrowych, nieprzetworzonych produktów bez konserwantów. Koncentruje się ona przede wszystkim na jakości spożywanego jedzenia. Z czasem zaczyna  kontrolować pochodzenie wszystkich produktów, które spożywa. Coraz więcej uwagi poświęca na czytanie etykiet i samodzielne przyrządzanie posiłków. Interesuje się substancjami konserwującymi, które określone produkty mogą zawierać oraz metodami przyrządzania pokarmów, w tym obróbkami termicznymi, a także dostępnymi metodami pakowania żywności, które są powszechnie używane.

Zachowaniom osoby chorej na ortoreksję przyświeca jeden cel: osiągnięcie i utrzymanie zdrowia poprzez stosowanie rygorystycznej diety opartej tylko i wyłącznie na zdrowych, nieprzetworzonych produktach.

Osoby borykające się z tym zaburzeniem charakteryzują się również obsesją na punkcie odpowiedniego planowania i przygotowywania posiłków. Zazwyczaj potrawy przygotowują sami z dużą skrupulatnością odmierzając konkretne ilości poszczególnych składników. Jeżeli w swojej opinii nie poświęcili na to odpowiednio dużo czasu, pojawiają się u nich natrętne myśli i poczucie winy.

Jak rozpoznać początki ortoreksji?

Początki ortoreksji są trudne do rozpoznania, ponieważ zaczynają się bardzo niewinnie. Narzędziem pomocnym przy dokonaniu diagnozy, stosowanym przez wielu specjalistów jest kwestionariusz ORTO-15. Został on opracowany na podstawie dostępnych danych, zawiera 15 stwierdzeń opisujących objawy ortoreksji, do których osoba badana musi się ustosunkować, zaznaczając jedną z dostępnych opcji: zawsze, często, czasem, nigdy. Oto niektóre pytania zawarte w kwestionariuszu:

1. Czy myślenie o zdrowym jedzeniu zajmuje Ci więcej niż 3 godziny dziennie?
2. Czy uważasz, że spożywanie zdrowej żywności może poprawić Twój wygląd?
3. Czy dokonywany przez Ciebie wybór produktów żywnościowych uwarunkowany jest troską o stan zdrowia?

Groźne skutki ortoreksji

Głównymi czynnikami problemowymi w ortoreksji są:

• nadmierna fiksacja na prozdrowotnych zachowaniach żywieniowych,
• poczucie winy spowodowane nieprzestrzeganiem zdrowej, rygorystycznej diety.

Problemy te powodują, że osoba chora stopniowo rezygnuje z kolejnych, potencjalnie groźnych dla niej grup produktów i obróbki termicznej. W ekstremalnych przypadkach chorzy z obawy przed niezdrową i szkodliwą żywnością nie jedzą wcale. Ograniczanie produktów różnych klas w ujęciu długotrwałym prowadzi do poważnych niedoborów określonych grup składników odżywczych, witamin i minerałów, a to w efekcie może powodować niedożywienie.

Ortoreksja może zaburzyć codzienne funkcjonowanie społeczne

Przez ciągłą kontrolę spożywanych produktów oraz poczucie winy spowodowane niedostatecznym przestrzeganiem zdrowej diety i zbyt krótkim czasem poświęconym na przygotowywanie posiłków osoby chore stopniowo wycofują się z życia społecznego. Problemem stają się wizyty u znajomych czy w restauracjach, kiedy to osoba chora nie ma możliwości rzetelnego sprawdzenia źródła pochodzenia oraz procesu przyrządzania spożywanych produktów. Takie sytuacje pozbawiają kontroli nad przyjmowaniem pożywienia i powodują silną obawę przed zagrożeniem dla swojego zdrowia. W efekcie sprawiają, że osoby cierpiące na ortoreksję mogą unikać kontaktów towarzyskich i jedzenia poza swoim miejscem zamieszkania.

Jak pokazuje literatura ortoreksja mimo braku konkretnych kryteriów diagnostycznych może być realnym zagrożeniem dla zdrowia i codziennego funkcjonowania jednostki. Ze względu na rosnącą popularność zdrowego, nieprzetworzonego jedzenia w grupie ryzyka może być coraz więcej osób, które chcą dbać o swoją dietę i prowadzić prozdrowotny tryb życia.

Ponieważ ortoreksja jest stosunkowo nowym zaburzeniem trudno określić konkretny rodzaj leczenia. Jedno jest pewne: zaburzenia tego na pewno nie wolno bagatelizować. Gdy zauważymy objawy bądź zachowania, które zaczną nas niepokoić warto skonsultować się ze specjalistą – psychologiem, psychodietetykiem lub psychiatrą. Leczenie ortoreksji powinno być interdyscyplinarne i obejmować współpracę psychologa, psychiatry oraz dietetyka. Obecnie w pracy z osobami chorymi stosuje się terapię poznawczo-behawioralną i jeżeli zaistnieje taka konieczność – farmakoterapię. Warto pamiętać, że proces leczenia może być trudny i wymagający dla chorego, dlatego oprócz opieki specjalistów bardzo ważne jest wsparcie i pomoc ze strony najbliższych.