Autor dr Katarzyna Wolnicka, mgr Joanna Jaczewska-Schuetz | 13.11.2023 | Dzieci przedszkolne i szkolne
Obecnie dużym wyzwaniem związanym ze zdrowiem dzieci jest epidemia nadwagi i otyłości. Jednym z podstawowych czynników zapobiegania nadmiernej masie ciała u dzieci jest kształtowanie właściwych postaw prozdrowotnych w tym prawidłowych nawyków żywieniowych i codziennej aktywności fizycznej. Działania związane z edukacją prozdrowotną dzieci można efektywnie prowadzić zarówno w domu rodzinnym jak i w przedszkolu.
Wychodząc naprzeciw powyższym wyzwaniom powstał materiał edukacyjny dla przedszkoli: Zdrowy dzień przedszkolaka. Jak przedszkolak dba o zdrowie? opracowany w ramach Narodowego Programu Zdrowia przez ekspertów NIZP-PZH PIB. Materiał ten stanowi atrakcyjną propozycję edukacyjną dla nauczycieli wychowania przedszkolnego, której zadaniem jest wsparcie efektywnej edukacji w zakresie zdrowego stylu życia.
Proponowany materiał składa się z dwóch części stanowiących w przekazie spójną całość. Pierwsza część to wierszyk o przedszkolakach Julce i Tymku, którzy pokazują jak wygląda ich dzień, co robią, jakich wyborów dokonują. Jedenaście zwrotek wiersza obrazuje cały dzień naszych bohaterów. Dzień Julki i Tymka jest ciekawy i dużo się w nim dzieje. Dzięki rymowanym, wesołym zwrotkom wiersza, dzieci dowiadują się między innymi: co warto zjeść na śniadanie, obiad czy podwieczorek, jak wygląda Talerz Zdrowego Żywienia, dlaczego należy myć ręce, dlaczego sen jest ważny a także dlaczego dobrze wybrać się na spacer w deszczu.
Każdy rozdział wiersza połączony jest z zadaniami dla dzieci o określonej tematyce – to druga część materiału. Zaproponowane rozdziały z zadaniami zawierają kolorowe propozycje różnych działań (kolorowanki, zgadywanki, łamigłówki), które utrwalają wiedzę i poprzez zabawę, edukują przedszkolaka. Jedenaście rozdziałów z zadaniami do wykonania przez dzieci są spójne z poznanym już wierszykiem. W zadaniach przekazywane są ważne treści z wykorzystaniem różnorodnych metod i form pracy dostosowanych do właściwości rozwojowych i poziomu percepcji dzieci w wieku przedszkolnym.
Opracowany materiał jest narzędziem dla nauczycieli i rodziców, który ma pomóc w wyzwaniu jakim jest edukacja prozdrowotna dzieci w wieku przedszkolnym. Celem opracowanych materiałów jest pokazanie, jak w prosty i atrakcyjny sposób przeprowadzać z dziećmi zajęcia edukacji żywieniowej i elementów zdrowego stylu życia.
Tematy poszczególnych rozdziałów dotyczą zdrowych nawyków żywieniowych, wpływie ruchu na zdrowie, zdrowego snu, higieny. Mają one atrakcyjną dla dzieci formę przekazu i szatę graficzną. Książka może być wykorzystana w przedszkolu ale też do wspólnej zabawy w domu z rodzicami.
Na uwagę zasługuje fakt, że proponowany materiał edukacyjny pomoże przedszkolom na prowadzenie edukacji zdrowotnej, do której są zobligowane na podstawie zapisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej dla kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej. Regulacja ta wskazuje istotne znaczenie edukacji zdrowotnej w tym żywieniowej i zaleca placówkom edukacyjnym prowadzenie systematycznych działań w celu utrzymania i wzmacniania zdrowia dzieci.
Materiał edukacyjny Zdrowy dzień przedszkolaka. Jak przedszkolak dba o zdrowie? wychodzi naprzeciw wyzwaniom jakim jest edukacja zdrowego stylu życia a także jest praktycznym narzędziem pomagającym nauczycielom prowadzić działania prozdrowotne w przedszkolu.
Pobierz e-book:
Autor mgr inż. Joanna Jaczewska-Schuetz | 22.12.2022 | Dzieci przedszkolne i szkolne
Realizację żywienia zbiorowego w przedszkolach reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 26 lipca 2016 roku w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154).
Zgodnie z w/w rozporządzeniem środki spożywcze stosowane w placówce oświatowej muszą spełniać odpowiednie wymagania dla danej grupy wiekowej, wynikające z aktualnych norm żywienia dla populacji polskiej. Rozporządzenie należy interpretować zawsze zgodnie z rekomendacjami i zasadami żywienia dzieci w wieku przedszkolnym.
Czasami zdarza się, że jadłospis przedszkolny nie spełnia aktualnych rekomendacji i zaleceń. Poniżej podane są praktyczne wskazówki, jak uniknąć najczęstszych błędów związanych z realizacją żywienia w placówce przedszkolnej.
Warzywa i owoce
Do częstych błędów w realizacji żywienia w przedszkolu należą: zbyt małe ilości warzyw i owoców, a także zbyt rzadkie podawanie warzyw i owoców sezonowych.
Warzywa i owoce są źródłem witamin, składników mineralnych, błonnika oraz substancji bioaktywnych. Według aktualnych rekomendacji dotyczących żywienia dzieci, warzywa i owoce powinny być podawane do każdego posiłku. Żywienie dzieci w przedszkolu powinno uwzględniać warzywa i owoce surowe, z uwagi na wyższą zawartość niektórych witamin, a także warzywa gotowane. Należy zadbać, aby w jadłospisie przedszkolnym znalazło się więcej warzyw niż owoców. Powinny być to przede wszystkim świeże produkty sezonowe, które zawierają najwięcej składników odżywczych. W okresie zimowym polecanym źródłem witaminy C są przede wszystkim: cytrusy, jarmuż, kapusta, brukselka, truskawki mrożone, porzeczki czarne mrożone. W okresie wczesnowiosennym warto sięgnąć po mrożonki, ponieważ ta forma przechowywania żywności powoduje najmniejsze straty witamin. Polecane są także kiszonki (kiszona kapusta i ogórki) oraz warzywa korzeniowe.
Praktyczne porady, jak włączać warzywa i owoce do jadłospisu przedszkolnego:
- podawanie gotowych do spożycia warzyw jako dodatku do śniadań czy podwieczorków – dwa lub trzy rodzaje różnokolorowych warzyw;
- serwowanie zup-kremów, koktajli owocowo-warzywnych – dobry sposób na „przemycenie warzyw”;
- dodawanie warzyw do potraw mącznych – jako nadzienie lub posiekane/zmiksowane bezpośrednio do ciasta (np. szpinak, marchewka, pomidor);
- dodawanie startych warzyw do dań mięsnych np. do pulpetów, potrawek;
- dodawanie zmiksowanych warzyw jako zagęszczacz sosów, zup;
- nadawanie potrawom z dodatkiem warzyw ciekawych i atrakcyjnych nazw np. koktajl siłacza, zupa wróżki Zdrówki.
Produkty zbożowe pełnoziarniste w przedszkolu
Kolejnym błędem w żywieniu dzieci w przedszkolach jest zbyt rzadkie podawanie produktów zbożowych pełnoziarnistych.
Produkty zbożowe są podstawowym źródłem energii. Zaleca się, aby każdy posiłek główny w przedszkolu, czyli śniadanie i obiad zwierał produkt zbożowy. Produkty zbożowe pełnoziarniste, w odróżnieniu od produktów zbożowych oczyszczonych, zawierają więcej cennych składników mineralnych, witamin oraz błonnika pokarmowego. Dlatego wskazane jest, aby przynajmniej jeden posiłek w ciągu dnia zawierał produkt zbożowy pełnoziarnisty (pieczywo razowe, grube kasze, makaron razowy, ryż brązowy).
Praktyczne porady, jak włączać produkty zbożowe pełnoziarniste do jadłospisu przedszkolnego:
- uwzględnianie w posiłkach różnych rodzajów pieczywa, w tym pełnoziarnistego: razowego, grahama, żytniego;
- stosowanie naturalnych płatków zbożowych (owsianych, żytnich, jęczmiennych, pszennych);
- zastępowanie częściowo mąki pszennej mąką pełnoziarnistą w potrawach typu: naleśniki, kluski, pierogi, ciasta;
- uwzględnianie różnych form podania kasz, ryżu np. zapiekanki, risotto, kotlety, placuszki, sałatki, budynie.
Mleko i przetwory mleczne
Mleko i produkty mleczne cechuje wysoka wartość odżywcza. Są one głównym źródłem wapnia, wysokowartościowego białka, witamin (A, D, B2 i B12). Zawierają też składniki mineralne (potas, fosfor, magnez, cynk). Ponadto fermentowane napoje mleczne takie jak: jogurt, kefir, mleko zsiadłe zawierają korzystne bakterie kwasu mlekowego. W żywieniu dzieci w przedszkolu należy codziennie uwzględnić minimum dwie porcje mleka lub przetworów mlecznych (sery, twarogi, jogurty, kefiry, maślanki). Przynajmniej jedną z porcji produktów mlecznych powinien stanowić napój mleczny fermentowany lub występować jako jego dodatek do potrawy (np. twarożek z dodatkiem jogurtu naturalnego).
Praktyczne porady, jak włączać produkty mleczne do jadłospisu przedszkolnego:
- przygotowywanie posiłków z napojami mlecznymi fermentowanymi (kefir, jogurt, maślanka);
- podawanie na śniadanie owsianki lub innych zup mlecznych z dodatkiem np. owoców;
- uwzględnianie w jadłospisie koktajli z owocami na bazie mleka/jogurtu/kefiru/maślanki;
- stosowanie produktów mlecznych (sery twarogowe, sery żółte) do past kanapkowych, nadzienia do naleśników, pierogów, kanapek.
Ryby
Ryby oprócz pełnowartościowego i łatwostrawnego białka zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, korzystnie wpływające m.in. na układ nerwowy i sercowo-naczyniowy dziecka. Dzieci w przedszkolu powinny otrzymać minimum jedną porcję ryby w tygodniu.
Praktyczne porady, jak włączać ryby do jadłospisu przedszkolnego:
- podawanie ryby w formie gotowanej, pieczonej, a także w formie past do kanapek;
- dbanie o estetyczne podanie potraw rybnych – stosowanie kolorowych dodatków, np. różnobarwnych warzyw, natki pietruszki czy ziół;
- wskazane jest mielenie mięsa ryby ze względów bezpieczeństwa.
Nasiona roślin strączkowych
Nasiona roślin strączkowych są źródłem białka, witamin z grupy B, składników mineralnych oraz błonnika. Potrawy z nasion roślin strączkowych powinny stanowić alternatywę dla potraw mięsnych przynajmniej 1-2 razy w tygodniu. Częstym błędem w żywieniu przedszkolnym jest zbyt rzadkie ich serwowanie, wynikające często z przekonania, że potrawy te są ciężkostrawne.
Praktyczne porady, jak włączać nasiona roślin strączkowych do jadłospisu przedszkolnego:
- podawanie potraw z nasion roślin strączkowych w urozmaiconych formach, np.: zupy tradycyjne i zupy-kremy, pasty kanapkowe, kotlety, placuszki, farsze, pasztety;
- łączenie nasion roślin strączkowych z potrawami z innych produktów, np.: z kaszami, ryżem, warzywami – urozmaicenie pod względem smakowym;
- ważna jest odpowiednia obróbka wstępna i kulinarna nasion roślin strączkowych – lepsza przyswajalność składników mineralnych, mniejsze działanie wzdymające;
- stosowanie dodatku ziół i przypraw typu majeranek, koper, tymianek – poprawa smaku, aromatu, zmniejszenie właściwości wzdymających.
Zbyt dużo cukru
Napoje przygotowywane na miejscu zgodnie z wymaganiami w/w rozporządzenia Ministra Zdrowia nie mogą zawierać więcej niż 10 g cukrów (2 płaskie łyżeczki) w 250 ml. W praktyce jednak powinno się słodzić znacznie mniej. Należy pamiętać, że słodzone napoje dostarczają dużych ilości kalorii, które w nadmiarze sprzyjają nadmiernej masie ciała. Nadwaga, a zwłaszcza otyłość przyczynia się natomiast do chorób układu krążenia, zwiększa ryzyko nowotworów, chorób przewodu pokarmowego, a także sprzyja wadom postawy i zmniejszeniu sprawności fizycznej. Cukier i słodkie napoje prowadzą ponadto do rozwoju próchnicy. Dlatego ze względów zdrowotnych oraz w celu kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych wśród najmłodszych powinno się unikać lub ograniczać dosładzanie potraw i napojów w przedszkolu.
Praktyczne porady, jak zmniejszyć ilość cukru w jadłospisie przedszkolnym:
- podawanie wody zamiast dosładzanych napojów pomiędzy posiłkami;
- ograniczenie dosładzania napojów i potraw – nawet jedna łyżeczka cukru na szklankę napoju nada mu smak słodki;
- stosowanie zamienników słodyczy czyli owoców świeżych i suszonych;
- zamiast tradycyjnych słodyczy typu batoniki, ciasteczka – przygotowywanie korzystniejszych wersji np. ciasto marchewkowe, babeczki szpinakowe, piernik z pomidorów, budyń jaglany z owocami.
Zbyt dużo soli
W żywieniu przedszkolnym powinno się ograniczać sól zarówno ze względów zdrowotnych, jak i kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych.
Praktyczne porady, jak zmniejszyć ilość soli w jadłospisie przedszkolnym:
- stosowanie żywności o niskiej zawartości soli, ograniczając użycie produktów przetworzonych, która może zawierać duże ilości soli, np.: produkty wędzone, konserwy, wędliny, sery podpuszczkowe, gotowe sosy, słone przekąski;
- ograniczanie dodatku soli w trakcie przygotowywania potraw i posiłków, np.: rezygnacja z dodawania soli do gotowania ziemniaków, kasz, ryżu, makaronu, które z reguły podawane są z dodatkami doprawionymi już solą;
- stosowanie przypraw ziołowych, korzennych.
Catering w przedszkolu
Posiłki dostarczane przez firmy cateringowe muszą spełniać takie same warunki i rekomendacje jak posiłki przygotowywane na miejscu. Dyrektor placówki ma prawo wymagać od firmy dostarczającej posiłki, potraw zgodnych z obowiązująca legislacją i rekomendacjami. Przy wyborze dostawcy należy brać pod uwagę: doświadczenie, wyposażenie, spełnienie kryteriów w zakresie wymogów sanitarno-higienicznych, wdrożenie systemu HACCP, jadłospisy, kwalifikacje personelu oraz inne czynniki, które mogą mieć wpływ na bezpieczne żywienie dzieci w przedszkolu.
Dobre praktyki przy realizacji żywienia w przedszkolu:
- urozmaicenie w doborze produktów i potraw oraz stosowanych technikach kulinarnych;
- planowanie jadłospisu w okresie dekadowym;
- zadbanie o estetykę podawanych potraw;
- zadbanie o odpowiednie warunki i miłą atmosferę podczas spożywania posiłków;
- stosowanie sezonowych produktów;
- stosowanie tzw. szwedzkiego stołu, dzieci chętniej zjedzą to co same wybiorą;
- organizacja warsztatów kulinarnych, podczas których dzieci mogą same przygotować proste potrawy np. sałatki owocowe, kolorowe kanapki, ciasta z warzyw;
- współpraca z rodzicami w zakresie żywienia, informowanie rodziców o tym, jak wygląda żywienie w placówce, na bazie jakich rekomendacji odbywa się żywienie, pokazanie zalet jedzenia w grupie, zapoznanie rodzica z jadłospisem, edukacja rodzica w zakresie zasad prawidłowego żywienia.
Piśmiennictwo:
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154).
- Wolnicka K.: Talerz zdrowego żywienia.. [online]. [Dostęp: 20.12.2022]. Dostępny w: https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/talerz-zdrowego-zywienia,
- Szajewska H., Horvath A.: Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży. Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017.
Autor mgr inż. Joanna Jaczewska-Schuetz | 30.05.2022 | Żywienie w przedszkolach i szkołach
Kształtowanie nawyków żywieniowych u dzieci i młodzieży jest procesem złożonym, rozpoczynającym się we wczesnym dzieciństwie. Działania związane z edukacją żywieniową dzieci można efektywnie prowadzić w domu rodzinnym, a także w przedszkolu i w szkole. Żadna teoria nie zastąpi praktycznych inicjatyw wdrażanych systematycznie każdego dnia. Poniżej opisano 5 podstawowych działań, które warto podjąć, aby przedszkola/szkoły stały się miejscem przyjaznym dla kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci.
Krok pierwszy – dostępność produktów spożywczych
W kształtowaniu nawyków żywieniowych dzieci w przedszkolu i szkole ważna jest dostępność określonych produktów spożywczych. Może ona wpłynąć na wybór produktów i spożycie posiłków korzystnych dla zdrowia. Działa tu prosta zasada sięgania po to, co jest „w zasięgu ręki”.
W placówkach oświatowych obowiązuje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154). Rozporządzenie określa zasady żywienia w przedszkolach i szkołach takie jak: urozmaicenie, prowadzenie żywienia zgodnego z aktualnymi normami, częstotliwość podawania warzyw i owoców, liczbę potraw smażonych w tygodniu, zasadę podawania każdego dnia dwóch porcji produktów mlecznych czy określa ilość cukru w produktach przygotowywanych na miejscu.
Realizacja żywienia zgodnego z zasadami wymienionymi w rozporządzeniu, a także prowadzenie żywienia zgodnego z rekomendacjami żywienia dzieci i młodzieży jest podstawowym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych.
Drugim miejscem udostępniania produktów spożywczych jest sklepik szkolny. Prowadzenie sklepiku szkolnego związane jest z dostarczaniem uczniom określonego asortymentu.
W wymienionym powyżej rozporządzeniu Ministra Zdrowia w § 1 podane są produkty i potrawy, które mogą być sprzedawane w szkole. Sklepik szkolny jest miejscem nie tylko zakupu produktów spożywczych, ale także miejscem edukacji żywieniowej. Uczeń, mając możliwość zakupu odpowiedniej, korzystnej dla zdrowia żywności, będzie wybierał z asortymentu sklepiku, tylko takie produkty.
Biorąc pod uwagę dostępność prozdrowotnych produktów i potraw warto zwrócić uwagę na to, co jest podawane na imprezach i uroczystościach przedszkolnych/szkolnych. Można pokazać dzieciom i rodzicom, że podwieczorek nie zawsze musi być słodki, tort urodzinowy może być zrobiony z owoców, a warzywa mogą być składnikiem ciast i deserów.
Dostępność korzystnych produktów to także możliwość korzystania z wody. Ważne jest, aby na terenie przedszkola czy szkoły dzieci miały stały i nieograniczony dostęp do wody pitnej. Wpływa to na zmniejszenie spożycia niekorzystnych dla zdrowia dzieci i młodzieży słodkich napojów, które są źródłem cukru.
Krok drugi – czas na posiłek
Ważnym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych jest długość przerwy śniadaniowej i obiadowej. Uczeń powinien mieć czas na spokojne zjedzenie drugiego śniadania oraz obiadu.
Reguły prawidłowego żywienia nie mają racji bytu, jeśli niespełniona jest podstawowa zasada odpowiedniego czasu przeznaczonego na zjedzenie posiłku.
Pożądane jest także zadbanie o odpowiednią organizację przerwy śniadaniowej. Zjedzenie posiłku w sali lekcyjnej, w spokojnej atmosferze z nauczycielem, jest nie do przecenienia. Wprowadzenie odpowiednio długiej przerwy śniadaniowej oraz zwrócenie uwagi na jakość przynoszonych drugich śniadań jest bardzo istotnym elementem kształtowania odpowiednich nawyków żywieniowych.
Warto też zwrócić uwagę na zalety jedzenia w grupie rówieśniczej. Zarówno u dzieci starszych, jak i młodszych jedzenie wspólnych posiłków z rówieśnikami i nauczycielem wpływa pozytywnie na wybory żywieniowe związane np. z sięganiem po produkty do tej pory odrzucane.
Krok trzeci – jeden obraz za 1000 słów
Dla dzieci jeden obraz wart jest 1000 słów. W przedszkolu i szkole dobrze jest wprowadzać elementy zdrowego stylu życia poprzez praktyczne rozwiązania. Udostępnianie stojaków na rowery, możliwość segregowania śmieci, niemarnowanie jedzenia czy zasady diety planetarnej to konkretne działania, które towarzyszą dzieciom przez cały czas pobytu w placówce. Dzieci, jeśli nawet nie od razu włączą się w proponowane działania, to z czasem, naśladując rówieśników i nauczycieli, podejmą te wyzwania. Autorytet nauczyciela zarówno w przedszkolu, jak i w szkole jest nie do przecenienia.
Dzieci uczą się przez naśladownictwo, zatem wybory prozdrowotne nauczyciela są ważnym aspektem motywacji do prawidłowych zachowań – także żywieniowych.
Kolejnym wyzwaniem, które warto podjąć, jest prowadzenie ogródka warzywnego na terenie przedszkola lub szkoły. Uprawa warzyw i owoców jest najefektywniejszą metodą edukacji żywieniowej. Warto na terenie placówki wygospodarować choćby mały kawałek ziemi do stworzenia ogródka warzywno-ziołowego. Pielęgnacja roślin, obserwowanie wzrostu, a następnie ich wykorzystanie do przygotowania posiłku są z jednej strony prostą, a z drugiej bardzo efektywną formą edukacji. Jeśli nie ma takiej możliwości, aby wyodrębnić teren pod ogródek, to podobny efekt można osiągnąć zakładając tzw. zielone parapety, na których można wyhodować np.: natkę pietruszki, szczypiorek, bazylię czy kiełki. Szybki wzrost roślin, zwłaszcza wiosną, przyniesie efekt w postaci obserwacji, pielęgnacji i wykorzystania wyhodowanych roślin do posiłków szkolnych czy przedszkolnych.
Krok czwarty – współpraca z rodzicami
Ważnym elementem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci w przedszkolu i szkole jest współpraca z rodzicami.
Rodzice i nauczyciele powinni być sprzymierzeńcami w aspekcie kształtowania prawidłowych zachowań żywieniowych. Współpraca placówki z rodzicami zwiększa szansę na efektywność podejmowanych działań prozdrowotnych.
Dobra komunikacja w zakresie żywienia stanowi ważną, a nawet kluczową rolę w efektywnym prowadzeniu polityki żywieniowej w placówce.
Określenie prostych celów związanych z kształtowaniem prawidłowych nawyków żywieniowych podniesie szanse na przekonanie rodziców do współpracy. Cele, które chce osiągnąć przedszkole/szkoła to np.: zwiększenie spożycia przez dzieci warzyw, produktów zbożowych pełnoziarnistych, wyeliminowanie picia słodkich napojów na rzecz wody, ograniczenie spożycia słodyczy i niewyrzucanie jedzenia.
Wspólne działanie całego środowiska przedszkolnego/szkolnego czyli personelu placówki, rodziców oraz dzieci z pewnością zaowocują trwałą zmianą nawyków żywieniowych i wpłyną na pozytywną zmianę postaw całej społeczności.
Czytaj także: Współpraca z rodzicami a kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci w przedszkolu
Krok piąty – wdrażanie zasad diety planetarnej i niemarnowania jedzenia
W kształtowaniu nawyków żywieniowych u dzieci i młodzieży istotnym elementem jest wdrożenie w placówce zasad diety planetarnej. Zmieniający się klimat zmusza nas wszystkich, w tym placówki oświatowe, do wdrażania działań związanych z ochroną klimatu. Zmiany, które można wprowadzić w stołówce szkolnej/przedszkolnej, to przede wszystkim działania związane z niemarnowaniem jedzenia. Są to np.: wprowadzenie szwedzkiego stołu, przygotowanie estetycznych i atrakcyjnych wizualnie potraw, dostosowanie wielkości porcji do wieku dziecka, serwowanie sezonowych warzyw i owoców, potraw z nasion roślin strączkowych oraz częstsze podawanie produktów zbożowych pełnoziarnistych.
Edukacja w zakresie diety planetarnej jest nieodłącznym elementem kształtowania postaw prozdrowotnych. Zasady diety planetarnej stosunkowo łatwo wkomponowują się w działania związane z edukacją żywieniową i kształtowaniem prawidłowych nawyków żywieniowych.
Czytaj także: Dieta planetarna a żywienie zbiorowe w szkole.
Podsumowanie
Przedszkola i szkoły to miejsca, gdzie edukacja żywieniowa może być efektywnie prowadzona. Działania obejmujące całe środowisko przedszkolne i szkolne powinny być prowadzone systematycznie, z uwzględnieniem praktycznych, konkretnych działań na terenie placówki. Poniżej najważniejsze kroki, które pomogą w kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych w szkole i przedszkolu.
-
- Dostępność na terenie placówki korzystnych dla zdrowia dzieci produktów spożywczych
- Odpowiednia organizacja i długość przerwy śniadaniowej i obiadowej w szkole
- Prowadzenie ogródka warzywnego, tworzenie „zielonych parapetów”
- Współpraca z rodzicami
- Wdrażanie zasad diety planetarnej i niemarnowania jedzenia
Piśmiennictwo:
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154).
- Charzewska J., Wolnicka K. (red. nauk.): Szkoła i przedszkole przyjazne żywieniu
i aktywności fizycznej. Poradnik dla nauczycieli. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2013.
- Storcksdieck Genannt Bonsmann S., Kardakis T., Wollgast J., Nelsona M., Louro Caldeira S.: Mapping of National School Food Policies across the EU28 plus Norway and Switzerland, JRC Science and Policy Reports, 2014.
- Maluchnik B., Grabowska A.: Posiłki w szkołach w Europie. Raport Polskiego Biura Eurydice, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2016, online: http://eurydice.org.pl/wp-content/uploads/2016/05/meals_raport_PL.pdf.
- Marnując żywność marnujesz planetę. Raport Federacji Polskich Banków Żywności –
Nie marnuję jedzenia 2018, Banki Żywności, online: https://bankizywnosci.pl/wp-content/uploads/2018/10/Przewodnik-do-Raportu_FPBZ_-Nie-marnuj-jedzenia-2018.pdf.
Autor mgr inż. Joanna Jaczewska-Schuetz | 13.05.2022 | Dzieci przedszkolne i szkolne
Rola rodziców w edukacji żywieniowej dziecka
Najlepszym sposobem kształtowania zachowań prozdrowotnych, w tym prawidłowych nawyków żywieniowych, jest przykład samych rodziców. Dziecko uważnie obserwuje rodzica i powiela jego wybory żywieniowe. Dlatego też rola rodziców w edukacji żywieniowej dziecka jest nie do przecenienia.
Prowadzenie edukacji żywieniowej w przedszkolu nie może odbywać się bez aktywnej współpracy z rodzicem i odwrotnie: przedszkole powinno wspierać aktywność rodziców i kontynuować ich działania na terenie placówki. Warto prowadzić edukację prozdrowotną rodziców, wykorzystując atrakcyjne metody przekazu.
Informacja to podstawa
Dobrą praktyką placówki jest przekazywanie rodzicom bieżących informacji dotyczących realizacji żywienia w przedszkolu. Informacje istotne dla rodzica to m.in.: rozkład i organizacja posiłków, a także informacje na bazie jakich zasad i rekomendacji odbywa się żywienie. Dla realizatorów żywienia zbiorowego w placówkach są to informacje oczywiste, jednak rodzic może spotkać się po raz pierwszy z informacją np. o obowiązujących przepisach prawnych, aktualnych normach żywienia i rekomendacjach.
Warto poinformować rodzica, że w placówce żywienie prowadzone jest zgodnie z obowiązującą legislacją z zakresu żywienia zbiorowego w placówkach oświatowych, aktualnymi rekomendacjami dotyczącymi żywienia dzieci.
Dzięki tym informacjom rodzic ma pewność, że jego dziecko jest żywione prawidłowo, a tym samym zwiększają się szanse na dobrą i efektywną współpracę między rodzicami a przedszkolem.
Ważna dla rodziców będzie informacja, że żywienie w placówce jest realizowane zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154).
Warto także poinformować rodzica o realizowanych w placówce programach prozdrowotnych, zapoznać go z celami i sposobem realizacji tych programów. Często na potrzeby programów skierowanych do przedszkoli opracowywane są gotowe materiały edukacyjne dla rodziców, które można wykorzystać w swojej placówce.
Jadłospis dla rodzica – obowiązek czy dobra wola placówki?
Jadłospis przedstawiany rodzicom w przedszkolu ma zarówno zadanie informacyjne, jak i edukacyjne.
Jadłospis powinien zawierać:
- informacje na temat posiłków i potraw planowanych w żywieniu, najlepiej w okresie tygodniowym lub dwutygodniowym, dzięki czemu rodzic może zaplanować posiłki w domu jako uzupełnienie żywienia w przedszkolu;
- informacje o występujących w potrawach alergenach – zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, placówka ma obowiązek zaznaczyć alergeny występujące w potrawach, nawet jeśli występują one w ilościach śladowych;
- informacje o składzie potraw uwzględnionych w jadłospisie – zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych.
Jadłospis oprócz informowania rodziców o planowanych posiłkach, występujących alergenach oraz składzie potraw, spełnia także ważną rolę edukacyjną. Warto zadbać, aby jadłospis posiadał ciekawą i czytelną formę graficzną, przyciągającą uwagę rodzica. Jadłospis pokazuje jak skomponowane są posiłki, jaki jest dobór produktów, jak ciekawie i atrakcyjnie skomponować posiłek. Zapoznanie rodzica z jadłospisem daje duże możliwości edukacji rodzica z uwagi na prostą i praktyczną formę przekazu, jak dobierać produkty spożywcze oraz jak urozmaicać żywienie dziecka.
Wspólne posiłki
Warto także zwrócić uwagę rodzica na zalety jedzenia w grupie. Dziecko, które do tej pory nie jadło danego produktu czy potrawy chętniej po nie sięgnie właśnie w przedszkolu. Nowa forma podania potrawy, inny dobór produktów, przypraw czy technik kulinarnych może sprawić, że dziecko chętnie spożyje dany posiłek. Poza tym, ważnym atutem jedzenia posiłków w przedszkolu jest wspólny posiłek z rówieśnikami. Efekt jedzenia w grupie rówieśniczej jest nie do przecenienia zarówno u dzieci młodszych, jak i starszych.
Wspólne działanie czyli… rodzicu weź udział!
Współpraca z rodzicem w aspekcie żywienia to także włączanie rodzica w organizację konkretnych wydarzeń na terenie przedszkola. Rodzice chętnie wezmą udział w organizowanych przez placówkę imprezach, festynach czy piknikach. Warto wcześniej zaplanować takie imprezy, aby dać możliwość rodzicom na aktywny udział i zaangażowanie się w przygotowania.
Dobrą praktyką są także systematyczne działania propagujące konkretne zasady prawidłowego żywienia np. zwiększenie spożycia warzyw i owoców, zwiększenie spożycia produktów zbożowych pełnoziarnistych, zachęcanie do picia wody zamiast słodzonych napojów itp. Istotne jest, aby zaproponowane wspólne aktywności dzieci i rodziców były oparte na praktycznych poradach i konkretnych działaniach.
Przykłady dobrych praktyk:
- wspólne gotowanie dzieci z rodzicami;
- zagospodarowanie ogródka warzywnego;
- przekazywanie rodzicom przepisów kulinarnych z wykorzystaniem warzyw;
- edukacja rodzica w zakresie prawidłowego żywienia dzieci;
- organizowanie konkursów o tematyce prozdrowotnej, aktywizujących rodziców i dzieci;
- organizowanie wspólnych imprez prozdrowotnych (np. festyny, pikniki na świeżym powietrzu).
Razem dla planety…
Obecnie realizacja żywienia zbiorowego w przedszkolu powinna obejmować także działania zmierzające do ograniczenia marnowania żywności. Edukacja dzieci w aspekcie niemarnowania żywności powinna być oparta na budowaniu świadomości i właściwych postaw w konkretnych działaniach praktycznych.
Podjęcie przez przedszkole działań związanych z niemarnowaniem żywności nierozerwalnie związane jest ze współpracą z rodzicami. Tak jak w przypadku działań prozdrowotnych, tak samo działania związane z niewyrzucaniem jedzenia związane są z edukacją rodziców w tym zakresie. Wprowadzanie działań mających na celu ograniczenie wyrzucania tzw. resztek talerzowych, czyli tych produktów, które nie zostały przez dziecko zjedzone, wymaga podjęcia określonych zmian w organizacji posiłków. Zmiany te powinny być wprowadzane z akceptacją rodziców, co daje duże szanse na kontynuowanie działań w domu, a tym samym skuteczność i efektywność podejmowanych zmian.
Przykłady dobrych praktyk:
- wprowadzenie szwedzkiego stołu – na początek raz w tygodniu, potem częściej – dzieci same wybierają produkty, co sprawia, że chętniej jedzą korzystne dla nich produkty i potrawy;
- przygotowywanie estetycznych i atrakcyjnych wizualnie potraw – dzieci „jedzą” także oczami, dlatego potrawy o atrakcyjnym i estetycznym wyglądzie są chętniej jedzone przez dzieci;
- danie dzieciom możliwości decydowania o przygotowywanych potrawach – dzieci mają wpływ na serwowane potrawy – np. raz lub dwa razy w tygodniu dzieci decydują co będzie przygotowane, naturalnie z zachowaniem zasad prawidłowego żywienia;
- dostosowanie wielkości porcji do wieku i możliwości dziecka;
- serwowanie sezonowych warzyw i owoców;
- dostępność wody do picia na życzenie dziecka.
Czytaj także: Żywienie w przedszkolu w praktyce (e-book)
Piśmiennictwo
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2016 r., poz. 1154).
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności.
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych (Dz. U. 2015 poz. 29).
- Charzewska J., Wolnicka K. (red. nauk.): Szkoła i przedszkole przyjazne żywieniu i aktywności fizycznej. Poradnik dla nauczycieli. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2013.
- Wolnicka K., Taraszewska A., Jaczewska-Schuetz J., Stolińska-Fiedorowicz H.: Żywienie w przedszkolu. Układanie jadłospisów, porady i przykłady. Wyd. Wiedza i Praktyka, Warszawa, 2016.
- Stanowisko zespołu ekspertów: Rola prawidłowego nawodnienia w zdrowym żywieniu oraz pożądane zmiany zwyczajów Polaków dotyczące spożycia płynów. Żywienie Człowieka i Metabolizm, 2017, 44(4): 182-185.
- Raport Federacji Polskich Banków Żywności – Nie marnuję jedzenia 2018.
Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 15.02.2022 | Edukacja żywieniowa w praktyce
„Żywienie w przedszkolu w praktyce”
W publikacji eksperci NCEŻ:
• w przystępny sposób opisali wymagania żywienia zbiorowego w przedszkolach,
• scharakteryzowali grupy produktów, które należy uwzględnić komponując menu przedszkolaka,
• poruszyli kwestie diet eliminacyjnych w alergiach pokarmowych,
• podkreślili istotność wpływu żywienia na środowisko,
• zamieścili odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania,
i wiele innych wartościowych treści
⇒ Pobierz darmowy e-book
