Autor mgr Beata Jabłonowska-Lietz | 20.12.2021 | Dzieci przedszkolne i szkolne
Wpływ rówieśników na wybory żywieniowe dzieci i młodzieży
Chociaż literatura potwierdza, że to rodzice mają największy wpływ na przekonania i zachowania dzieci dotyczące zdrowia, nie są to jedyne osoby, które uczestniczą w ich decyzjach dotyczących stylu życia, w tym sposobu odżywiania. W trakcie dorastania niezależność dzieci względem rodziców stopniowo wzrasta, podczas, gdy jednocześnie wydłuża się czas spędzany przez nie w towarzystwie rówieśników oraz przyjaciół. Dlatego to, co jada rówieśnik, może również wpływać na preferencje i wzorce żywieniowe dzieci oraz młodzieży. Według teorii społecznego uczenia się, “rówieśnik” oznacza osobę, która w przybliżeniu odpowiada wiekowi “obserwatora”. “Model” to jednostka, której zachowania, werbalizacje i wyrażenia są obserwowane i przyswajane przez obserwatora i służą, jako wskazówki do późniejszego modelowania. Obserwatorzy oceniają się poprzez porównania z innymi, a najdokładniejsze są te, z modelami o podobnych zdolnościach lub cechach. Wykazano, że “modelowanie rówieśnicze” (ang. peer-modeling) ma znaczący wpływ na chęci dzieci do próbowania nowych produktów spożywczych.
W 1980r Birch i współpracownicy wykazali, że już w grupie dzieci przedszkolnych (mediana wieku 3 lata i 10 m-cy) możliwa jest modyfikacja zachowań żywieniowych wynikająca z obserwacji rówieśników o odmiennych nawykach i preferencjach pokarmowych. Doświadczenie przeprowadzono w jadalni przedszkolnej, gdzie preferujące konkretne warzywa dziecko, siedziało przy stole z 3-ma lub 4-ma rówieśnikami o przeciwstawnych wzorcach preferencji. W trakcie posiłku dzieciom zaproponowano dwa rodzaje warzyw (preferowane i niepreferowane), po czym poproszono je o dokonanie wyboru tylko jednego. Pierwszego dnia, obserwowane dziecko, jako pierwsze wybierało dotychczas lubiane i preferowane przez siebie warzywo, podczas gdy w kolejnych dniach (2., 3. i 4.) w pierwszej kolejności sięgało po warzywo preferowane przez rówieśników.
Wg Kaplan L. dzieci w wieku od 7 do 9 lat wykazują względnie niską podatność na wpływ rówieśników, podczas gdy wśród dzieci w wieku od 10 do 13 lat podatność ta znacząco wzrasta. Nastolatki spędzają najwięcej czasu z przyjaciółmi, a jedzenie jest dla nich ważną formą socjalizacji i rekreacji. Jednocześnie, na tym etapie rozpoczyna się zmniejszanie częstotliwości posiłków spożywanych z rodziną, przez co także jej wpływu na wybory żywieniowe nastolatków. Potrzeba aprobaty oraz chęć utożsamiania się z własną grupą wiekową wpływa na fakt, że zachowania żywieniowe rówieśników stanowią istotny wyznacznik dla akceptacji i wyborów żywności dzieci i nastolatków.
Na co podczas posiłków zwracają uwagę nastolatki?
W trzyletnim badaniu “Helena” dotyczącym wyborów i preferencji pokarmowych wśród europejskich nastolatków (w wieku 13 – 16 lat, w 10 państwach Europy), stwierdzono wiele podobieństw dotyczących głównych czynników wpływających na wybory żywieniowe nastolatków. We wszystkich państwach na czele listy znalazł się smak i dotyczyło to wszystkich branych w badaniu pod uwagę posiłków. Inne podobieństwa to wpływ rodziców (zwłaszcza dotyczący śniadań, a także kolacji), prozdrowotne znaczenie sposobu odżywiania (na co zwrócili uwagę raczej rodzice a nie sami uczestnicy badania), oraz wygoda przygotowania posiłku.
W Szwecji na wybory dotyczące śniadań i lunchu wpływała przede wszystkim dostępność poszczególnych dań w stołówkach szkolnych. Co ciekawe, młodzi ludzie uczestniczący w badaniu byli świadomi znaczenia sposobu żywienia dla zdrowia oraz mieli świadomość, iż ich sposób odżywiania nie zawsze jest właściwy. Trudności związane ich zdaniem ze zdrowym sposobem odżywiania polegały przede wszystkim na braku jego atrakcyjności sensorycznej (m. in. niska ocena walorów smakowych, wyglądu i zapachu), braku natychmiastowego uczucia sytości w pierwszym etapie konsumpcji, zbyt długim czasem przygotowywania posiłku oraz jego kosztowności.
Młodzi ludzie posiadali dostateczną wiedzę teoretyczną na temat związku sposobu żywienia ze stanem zdrowia, jednocześnie wielu z nich przyznało, że napotyka na problemy z wdrożeniem tej wiedzy codzienną praktykę. Brakowało im też merytorycznego wsparcia w korygowaniu niewłaściwego rozumienia niektórych faktów żywieniowych.
Zagrożenia żywieniowe przypadające na wiek dorastania:
- błędy związane z jakością oraz częstotliwością spożywanych posiłków (tj. np.: opuszczanie głównych posiłków, w tym śniadań oraz pojadanie małowartościowych przekąsek, niskie spożycie warzyw i owoców, etc.),
- duża podatność na reklamy niezalecanych produktów,
- potrzeba akceptacji wśród rówieśników,
- poczucie niezależności,
- nadmiar zajęć szkolnych i pozaszkolnych,
- naśladowanie stylu życia i sposobu żywienia dorosłych oraz rówieśników,
- dbałość o smukłą sylwetkę (brak akceptacji “nowego wyglądu”),
- zainteresowanie niekonwencjonalnymi dietami.
Jak wspierać dziecko w realizacji prawidłowych nawyków żywieniowych?
- przypominając o plusach zdrowego odżywiania, modelując prawidłowe nawyki żywieniowe w ciągu codziennych czynności,
- zabierając dziecko na zakupy spożywcze oraz włączając je w dokonywanie właściwych wyborów produktów żywnościowych,
- zapraszając dziecko do pomocy w przygotowaniu zdrowych posiłków, do wspólnego gotowania, poprzez edukację żywieniowo-kulinarną,
- analizując przedszkolny/szkolny jadłospis, omawianie z dzieckiem optymalnych wyborów produktów i posiłków (gdy są do wyboru),
- będąc dla dziecka inspiracją i wzorem do naśladowania,
- poprzez jedzenie rodzinnych, dobrze zbilansowanych posiłków, przy wspólnym stole, bez udziału telewizora, telefonu, etc.
- wspierając dziecko, gdy ono samodzielnie dokonuje wyboru żywności,
- dostarczając wsparcia informacyjnego innym rodzicom, zachęcając rodziców do dobrych praktyk żywieniowych w swoich rodzinach,
- szukając wsparcia w szkole, wśród nauczycieli, wychowawców, dyrektora, etc.,
- zachęcając dziecko do aktywności związanych ze zdrowym stylem życia, udziału w warsztatach gotowania (miejsce spotkań rówieśników o podobnych zainteresowaniach), pogadanek, etc.,
- sugerując przyjazne zdrowemu odżywianiu miejsca i przestrzenie na przekąski z rówieśnikami,
- organizując spotkania okolicznościowe, np. urodziny ze zdrowym i smacznym menu na dowód, że jest to atrakcyjna alternatywa dla standardowych, małoodżywczych przekąsek.
Podsumowanie:
Kontekst wpływów społecznych pokazuje, że ludzie mają tendencje do naśladowania innych, niekiedy również nieświadomie lub automatycznie. Zasada ta dotyczy także zachowań żywieniowych u osób w różnych grupach wiekowych, w tym dzieci. To, z kim dziecko spożywa posiłek na stołówce szkolnej lub na przerwie, może mieć znaczący wpływ na to, co w tym czasie zjada, o co poprosi rodzica podczas najbliższych zakupów, lub co znajdzie się następnego dnia w zabranej na prośbę dziecka z domu śniadaniówce/lunchboxie. Świadomość tego zjawiska można wykorzystać przy tworzeniu programów szkolnych z zakresu edukacji żywieniowej, gdzie dzieci uczą się nawzajem od siebie prawidłowych nawyków żywieniowych.
Wiemy już, że umiejętności społeczne rozkwitają w młodym wieku, podobnie, jak w tym czasie kształtują się i utrwalają nawyki żywieniowe. Dlatego dzieci mogą czerpać korzyści z otoczenia i funkcjonowania w grupach rówieśniczych. Pamiętając, że wpływ rówieśników może być dla wyborów żywieniowych dziecka zarówno korzystny, jak i niekorzystny, starajmy się w razie potrzeby sami te zachowania prozdrowotnie wspierać.
Piśniennictwo:
- Bandura A. : Social Learning Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall., 1977. Birch, L.L. Effects of peer models food choices and eating behaviors on preschooler’s food preferences. Child Development. 1980; 51, 489-496.
- Crockett, J., Sims, L. Environmental influences on children’s eating. Journal Nutrition Education. 1995; 27:235-249.
- James W., Nelson M., Ralph A., Leather S. Socioeconomic determinants of health. BMJ. 1997; 314, 1545-1549.
- Kaplan L. Coping with peer pressure. (p. 192). New York City: Rosen Publishing Group, 1996.
- Lowe C., Horne P., Tapper K., & Bowdery M. Effects of a peer modelling and rewards-based intervention to increase fruit and vegetable consumption in children. European Journal of Clinical Nutrition. 2004; 58, 510-522.
- Moreno LA et all; HELENA Study Group.Nutrition and lifestyle in european adolescents: the HELENA (Healthy Lifestyle in Europe by Nutrition in Adolescence) study. Adv Nutr. 2014; 5(5):615S-623S.
- Schunk D.H. Peer Models and Children’s Behavioral Change. Review of Educational Research, 57, 1987, 149-174.
- Steinberg L., Monahan, K. Age differences in resistance to peer influence. Developmental Psychology. 2007; 43(6), 1531-1543.
- Story M., Neumark-Sztainer D., French S. Individual and Environmental Influences on Adolescent Eating Behaviors. Journal of the American Dietetic Association. 2002, 102:3, S40-S51.
Autor mgr inż. Joanna Jaczewska-Schuetz | 16.12.2021 | Dzieci i młodzież
Jedną z przyczyn nadmiernej masy ciała u dzieci i młodzieży są nieprawidłowe nawyki żywieniowe. Przyczyny nawagi i otyłości prostej są najczęściej związane ze stylem życia i obejmują nieprawidłowe żywienie oraz zbyt małą aktywność fizyczną. Warto zwrócić uwagę na rolę środowiska rodzinnego w powstawaniu nadwagi i otyłości wśród dzieci.
Wyniki badań dotyczących nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży w Polsce prowadzone w ostatnich latach są alarmujące. Według danych z 2017/2018 r. uzyskanych z badania Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) realizowanego przez Instytut Matki i Dziecka wskazuje, że nadmierna masa ciała dotyczy 33,7% 11-letnich chłopców i 17,7% dziewcząt w tym samym wieku (w tym otyłość odpowiednio 9,3% i 3,8%), zaś wśród 13-letnich chłopców – 31,7% i dziewcząt – 15,9%. Niepokojące jest występowanie wysokiego odsetka dzieci z nadmierną masą ciała w młodszych grupach wiekowych. Wyniki badania Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI) realizowanego w latach 2015-2016 wśród polskich 8-latków wskazują, że problem nadwagi i otyłości dotyczy co trzeciego dziecka w tym wieku i częściej występuje wśród chłopców (32,4%) niż wśród dziewcząt (29,1%). Nadwaga i otyłość dzieci i młodzieży jest bardzo poważnym problemem zdrowotnym.
Najczęstsze błędy w żywieniu dzieci
Do najczęściej popełnianych przez rodziców błędów żywieniowych należą podawanie zbyt małych ilości warzyw, napojów mlecznych fermentowanych, produktów zbożowych pełnoziarnistych, a także zbyt rzadkie podawanie dzieciom potraw z dodatkiem nasion roślin strączkowych. Częstym błędem jest także nadmierne słodzenie i solenie potraw. Poniżej podano praktyczne wskazówki jak uniknąć błędów żywieniowych, zapewniając dzieciom urozmaiconą dietę, a także jak zadbać o kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych.
Zbyt mało warzyw i owoców
Warzywa i owoce są źródłem witamin, składników mineralnych, błonnika a także licznych substancji bioaktywnych. Barwa warzyw i owoców wiąże się z zawartością określonych substancji, które mają wpływ na ich właściwości zdrowotne. Zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia w diecie dzieci należy uwzględnić więcej warzyw niż owoców. Owoce i warzywa powinny być podawane do każdego posiłku, w różnej postaci – gotowane oraz surowe. Komponując jadłospis wybierać należy warzywa i owoce sezonowe. W teorii odżywiania sezonowego najważniejsze jest, aby produkty spożywać w ich naturalnym okresie występowania. Żywienie dzieci w każdym wieku powinno uwzględniać warzywa i owoce surowe ze względu na wyższą zawartość niektórych witamin.
Praktyczne porady jak włączać warzywa i owoce do diety dziecka
- Podawaj gotowe do spożycia warzywa i owoce czyli produkty już umyte, pokrojone, np. marchewkę, paprykę pokrojone w słupki, rzodkiewkę, plasterki kalarepki, kawałki jabłek, gruszek itp. jako dodatek do śniadań czy podwieczorków. Dzieci chętnie zjedzą to co mają dostępne, na wyciagnięcie ręki.
- Serwuj zupy-kremy, ponieważ to dobry sposób na „przemycenie warzyw”. Nawet największy niejadek zje zupę krem z dowolnych warzyw (dynia, brokuły, kalafior, włoszczyzna) z dodatkiem np. grzanek czy nasion słonecznika.
- Dodawaj warzywa do potraw mącznych – jako nadzienie lub posiekane, starte bezpośrednio do ciasta (np. pierogi ze szpinakiem, naleśniki z farszem warzywnym).
- Dodawaj warzywa do potraw słodkich jako alternatywa dla słodkich, tradycyjnych podwieczorków np. ciasto marchewkowe, ciasto bananowe, babeczki szpinakowe, piernik z pomidorami.
- Nadawaj potrawom z dodatkiem warzyw ciekawe i atrakcyjne nazwy – szczególnie małe dzieci chętniej sięgną po Zupę Siłacza czy Koktajl Królowej Zdrówci.
- Gotuj razem z dziećmi potrawy z dodatkiem warzyw i owoców np. sałatki owocowo-warzywne, kolorowe kanapki z warzywami czy świeżo wyciskane soki warzywno-owocowe – samodzielnie przygotowane potrawy dzieci chętniej jedzą.
Zbyt mało produktów mlecznych fermentowanych
Produkty mleczne fermentowane zawierają bakterie probiotyczne, czyli specyficzne szczepy bakterii, które wywierają pozytywny wpływ na zdrowie. Najczęściej spotykane bakterie probiotyczne to bakterie fermentacji mlekowej z rodziny Lactobacillus i Bifidobacterium. Probiotyki przywracają naturalną mikrobiotę jelitową, hamują rozwój wielu mikoorganizmów chorobotwórczych a także poprzez zapewnienie równowagi bakteryjnej w przewodzie pokarmowym, wpływają na zwiększenie odporności dziecka.
Źródłem probiotyków w diecie dzieci powinny być:
– produkty mleczne fermentowane takie jak np. jogurty, kefiry, maślanki, zsiadłe mleko, najlepiej naturalne bez dodatku cukru,
– kiszonki warzywne.
Praktyczne porady jak włączać produkty mleczne fermentowane do diety dziecka
- Podawaj na śniadanie owsiankę lub inne zupy mleczne z dodatkiem owoców co zapewni atrakcyjność smakową i wizualną.
- Uwzględniaj w jadłospisie koktajle owocowe na bazie mleka/jogurtu/kefiru/maślanki. Z produktami mlecznymi dobrze komponują się: truskawka (także mrożona), borówka, banan, suszone owoce.
- Stosuj jogurt naturalny jako bazę do innych potraw: twarożków, deserów, sosów lub sałatek.
Pamiętajmy, aby czytać etykiety przetworów mlecznych – wiele z nich zawiera np. dodatek cukru. Warto sięgać po te o mniejszej zawartości cukru!
Zbyt mało produktów zbożowych pełnoziarnistych
W żywieniu dzieci zaleca się zwiększanie udziału produktów zbożowych z tzw. grubego przemiału np.: kaszy gryczanej, kaszy jęczmiennej, ryżu brązowego, makaronu razowego, pieczywa razowego, graham. Spożywanie produktów zbożowych pełnoziarnistych wpływa na regulowanie pracy przewodu pokarmowego, zapewnia odpowiednią podaż energii, białka, witamin z grupy B, magnezu, cynku i błonnika pokarmowego.
Praktyczne porady jak włączać produkty zbożowe pełnoziarniste do diety dziecka
- Uwzględniaj w posiłkach różne rodzaje pieczywa w tym pieczywo pełnoziarniste: razowe, graham, żytnie.
- Staraj się aby przynajmniej jeden posiłek w ciągu dnia zawierał produkty zbożowe pełnoziarniste (np. pieczywo razowe, graham, żytnie, płatki zbożowe: owsiane, żytnie, jęczmienne, makaron pełnoziarnisty, ryż brązowy).
- Stosuj jak najczęstsze naturalne płatki zbożowe (owsiane, żytnie, jęczmienne, pszenne).
- Zastępuj częściowo mąkę pszenną mąką pełnoziarnistą w potrawach typu naleśniki, kluski, pierogi, ciasta.
- Podawaj różne potrawy (zupy mleczne, zupy warzywne, drugie dania) z dodatkiem różnych kasz ze szczególnym uwzględnieniem grubych kasz np. jęczmiennej, gryczanej, zastępuj makaron pszenny – makaronem pełnoziarnistym, ryż biały – ryżem brązowym.
- Stosuj różnorodność w podawaniu potraw z kasz, ryżu, makaronu – np. podawaj je w formie zapiekanek, risotto lub jako dodatek do sałatek.
Zbyt mało ryb
Ryby oprócz pełnowartościowego i łatwostrawnego białka zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 (zwłaszcza tłuste ryby) korzystnie wpływające na układ nerwowy i sercowo-naczyniowy dziecka. Zalecane gatunki to np. łosoś, halibut, sardynka.
Praktyczne porady jak włączać ryby do diety dziecka
- Dbaj o estetykę podawanych potraw z ryb – stosuj kolorowe dodatki takie jak warzywa, natkę pietruszki, koperek czy przyprawy ziołowe.
- Urozmaicaj sposób podawania ryb – podawaj ryby nie tylko w postaci smażonej ale przede wszystkim pieczone, gotowane (pulpety), a także w postaci past kanapkowych.
- Dla małych dzieci wskazane jest mielenie mięsa ryb (ze względów bezpieczeństwa).
Zbyt mało nasion roślin strączkowych
Nasiona roślin strączkowych stanowią alternatywę dla mięsa. Produkty te są źródłem białka, witamin z grupy B, składników mineralnych oraz błonnika.
Praktyczne porady jak włączać nasiona roślin strączkowych do diety dziecka
- Stosuj różnorodność w proponowanych potrawach z suchych nasion roślin strączkowych – fasoli, grochu, soi, soczewicy, ciecierzycy.
- Podawaj potrawy z nasion roślin strączkowych w urozmaiconych formach: zupy tradycyjne i zupy-kremy, pasty kanapkowe, potrawki, kotlety, placuszki, farsze, pasztety.
- Stosuj przyprawy ziołowe takie jak: majeranek, koper, tymianek – poprawią smak i aromat, zmniejszą właściwości wzdymające.
- Stosuj odpowiednią obróbkę wstępną i kulinarną np. moczenie, co polepszy przyswajalność składników mineralnych i zmniejszy działanie wzdymające.
Zbyt dużo cukru
Cukier nie dostarcza żadnych niezbędnych składników odżywczych, jest tylko źródłem kalorii. Nadmierne spożycie cukrów prostych może prowadzić do otyłości, próchnicy zębów, u dzieci wpływać na kształtowanie nieprawidłowych nawyków żywieniowych. Dosładzanie twarogów, deserów, nadmierne słodzenie herbaty jest zupełnie zbędne, ponieważ jedynie przyczynia się do utrwalania preferencji smaku słodkiego u naszej pociechy.
Praktyczne porady jak zmniejszyć ilość cukru w jadłospisie
- Podawaj wodę zamiast słodkich napojów pomiędzy posiłkami.
- Ogranicz nadmierne słodzenie potraw.
- Zamieniaj słodycze na świeże i suszone owoce – proponuj je dziecku w formie surowej pokrojonej w cząstki lub przygotuj z nich różne potrawy np. sałatki, koktajle, galaretki.
- Dodawaj owoce jako słodki dodatek do niektórych potraw, np. do naleśników z serem, makaronu z twarogiem, owsianki. Świeże owoce (drobne – w całości, duże – pokrojone na mniejsze cząstki)e lub zmiksowane dodadzą potrawie słodyczy, kolorytu, wpłyną na zwiększenie w potrawie zawartości witamin i składników mineralnych.
Zbyt dużo soli
Zbyt wysoki poziom sodu w diecie może przyczyniać się m.in. do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi. Warto wiedzieć, że sól znajduje się w takich produktach jak: pieczywo, wędliny, sery, serki do smarowania, warzywa konserwowe, zupy w proszku, marynaty. Dlatego też im mniej przetworzonych produktów tym lepiej!
Praktyczne porady jak zmniejszyć ilość soli w diecie dziecka
- Wykorzystuj produkty o niskiej zawartości soli ograniczając użycie produktów przetworzonych, które z reguły zawierają znaczne jej ilości (szczególnie wskazane jest ograniczenie produktów wędzonych, z puszki, wędlin, serów podpuszczkowych dojrzewających).
- Ograniczaj dodawanie soli w trakcie przygotowywania potraw i posiłków, np. rezygnacja z dodawania soli do gotowania ziemniaków, kasz, ryżu, makaronu, które z reguły podawane są z dodatkami doprawionymi już solą.
- Zabierz solniczkę ze stołu, nie dosalaj potraw na talerzu. Stosuj przyprawy ziołowe i korzenne.
Przekarmianie dzieci
Częstym błędem rodziców jest także dawanie różnych przekąsek między posiłkami. Dziecko powinno zjeść o stałych porach 3 posiłki główne (śniadanie, obiad, kolację) i jeden lub dwa mniejsze czyli drugie śniadanie i/lub podwieczorek. Dawanie dziecku przekąsek typu batonik, ciastko, chrupki, paluszki powoduje, że dziecko nie jest w stanie potem zjeść pełnowartościowego posiłku. Należy też pamiętać by nie stosować jedzenia jako nagrody lub pocieszenia.
Nawet w obecnym czasie pandemii warto dbać o regularne posiłki w domu. Długie przerwy między posiłkami powodują uczucie głodu, pogorszenie samopoczucia, brak dyspozycji do nauki. Dziecko głodne nie może się skupić i skoncentrować, a oprócz tego sięga po przekąski, którymi najczęściej są produkty dla niego nie polecane takie jak słodycze czy słone przekąski.
Praktyczne porady
- Dbaj o regularne posiłki swojego dziecka. Dieta dziecka powinna składać się z 4-5 posiłków. Najczęściej pomijanym posiłkiem, zwłaszcza u dzieci starszych i młodzieży jest śniadanie. Brak posiłku może skutkować większą chęcią sięgania po przypadkowe, najczęściej niekorzystne dla zdrowia, produkty.
- Do pojadania między posiłkami dawaj dziecku zdrowe przekąski: owoce, warzywa, napoje mleczne, orzechy, pestki.
- Zapewnij dziecku możliwość aktywności fizycznej. Ruch na świeżym powietrzu jest nieodłącznym elementem profilaktyki zdrowotnej.
Podsumowanie:
- Stosuj dla całej rodziny urozmaiconą dietę.
- Do każdego posiłku włączaj sezonowe warzywa i owoce.
- Codziennie podawaj produkty zbożowe pełnoziarniste, np. kasze, pieczywo razowe, razowe makarony.
- Codziennie podawaj naturalne produkty mleczne fermentowane takie jak jogurty, kefiry, maślanki.
- Nie zapominaj o nasionach roślin strączkowych i rybach.
- Nie kupuj i nie przechowuj w domu produktów niekorzystnych dla dzieci czyli słodyczy, słonych przekąsek, słodkich napojów.
- Do picia podawaj dziecku wodę.
- Korzystaj z pomocy dziecka w kuchni, gotujcie razem.
- Nie przekarmiaj, nie uspokajaj/nie nagradzaj dziecka jedzeniem.
- Jedz wspólne posiłki z dzieckiem, nie spiesz się!
Piśmiennictwo:
– Weker H., Rowicka G., Dyląg H., Barańska M., Strucińska M., Więch M.: Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1 do 3 roku życia, Wyd. Lek. PZWL, Warszawa, 2020
– Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży. H. Szajewska, A. Horvath, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017
– Mazur J., Małkowska-Szkutnik A. (red). (2018). Zdrowie uczniów w 2018 roku na tle nowego modelu badań HBSC. Warszawa, Instytut Matki i Dziecka
– Fijałkowska A., Oblacińska A., Stalmach M. (red.): Nadwaga i otyłość u polskich 8-latków w świetle uwarunkowań biologicznych, behawioralnych i społecznych. Raport z międzynarodowych badań WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI). Instytut Matki i Dziecka, Warszawa, 2017
Autor dr Anna Taraszewska | 15.12.2021 | Dzieci 0-3, Dzieci i młodzież
Z myślą o rodzicach i opiekunach małych dzieci opracowywane są więc, w postaci schematów żywienia, zalecenia i wskazówki, jak powinno wyglądać prawidłowe żywienie w pierwszych miesiącach i latach życia. W Polsce takie zalecenia opracowują eksperci Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. W związku z postępem wiedzy są one aktualizowane co kilka lat.
Najaktualniejsze stanowisko dotyczące zasad żywienia zdrowych niemowląt i karmienia piersią ukazało się w styczniu 2021 r.. Zalecenia zostały opracowane w oparciu o istniejące, wiarygodne wytyczne towarzystw naukowych, zespołów ekspertów oraz organizacji zajmujących się żywieniem, które zaadaptowano do warunków polskich.
Aktualny schemat żywienia zdrowych niemowląt
Wiele wskazówek i wytycznych z wcześniejszego stanowiska dotyczącego żywienia zdrowych niemowląt (2014 r.) (więcej informacji w kategorii) i stanowiska dotyczącego karmienia piersią (2016 r.) jest nadal aktualna. Celem, do którego należy dążyć jest wyłączne karmienie piersią przez 6 pierwszych miesięcy życia. Jeśli niemowlę nie jest karmione mlekiem matki, konieczne jest stosowanie preparatów je zastępujących – tzw. mlek modyfikowanych dostosowanych do wieku i potrzeb dziecka.
Wprowadzanie produktów uzupełniających należy rozpocząć, zwykle nie wcześniej niż na początku 5. m.ż. i nie później niż na początku 7. m.ż., gdy większość niemowląt wykazuje dojrzałość nerwowo-mięśniową, umiejętność gryzienia, żucia, siedzenia z podparciem czy przyjmowania pokarmów z łyżeczki umożliwiającą w sposób bezpieczny spożywanie tych produktów. Karmienie piersią powinno być kontynuowane podczas wprowadzania produktów uzupełniających, a po 12. m..ż. może być kontynuowane tak długo jak potrzebują tego matka i dziecko. Praktycznym zaleceniem wynikającym ze schematu jest to, że rodzic lub opiekun powinien decydować o tym co i kiedy dziecko otrzyma do jedzenia oraz jak pokarm będzie podany, natomiast dziecko może decydować czy posiłek zje i ile go zje.
Karmienie piersią a zakażenie SARS-CoV-2 i COVID-19
W zaktualizowanym stanowisku odniesiono się do kwestii karmienia piersią przez matki zakażone wirusem SARS-CoV-2 lub chore na COVID-19 zauważając jednak, że pandemia SARS-CoV-2 jest zjawiskiem stosunkowo nowym i dynamicznie się zmieniającym co wiąże się z częstą aktualizacją zaleceń. Najbardziej aktualne wytyczne można znaleźć na stronach Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego lub Centrum Nauki o Laktacji. Na chwilę obecną większość matek z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2 lub zakażonych, bezobjawowych lub z łagodnymi objawami może karmić piersią pamiętając o zachowaniu środków profilaktycznych i higieny (maseczka, higiena rąk i piersi, dezynfekcja powierzchni). W przypadku gdy stan matki chorej na COVID-19 nie pozwala na karmienie piersią, powinny być podejmowane próby pozyskiwania pokarmu i podtrzymania laktacji, w zależności od nasilenia objawów klinicznych choroby. W sytuacji gdy jest to niemożliwe, należy się starać kontynuować karmienie pokarmem uzyskanym z banku mleka.
Zasady żywienia zdrowych niemowląt – co nowego?
Gluten
Produkty zawierające gluten mogą być wprowadzane od ukończenia 4 m.ż. do ukończenia 12 m.ż. z unikaniem podawania dużych ilości glutenu w pierwszych miesiącach życia. W oparciu o dostępne dane nie można jednak określić optymalnych ilości. Wcześniejsze zalecenia uzupełniono o informację, że ze względu na brak danych nie można przedstawić zaleceń dotyczących wprowadzania glutenu u dzieci, których co najmniej jeden krewny pierwszego stopnia jest chory na celiakię.
Jajo kurze
W celu zmniejszenia ryzyka alergii na jajo kurze produkt ten należy podawać w postaci dobrze ugotowanej. Stanowisko uzupełniono o zalecenie, by w praktyce wprowadzać jedno małe jajo dwa razy w tygodniu. Należy też zachęcać matki by w czasie wprowadzania jaja kontynuowały karmienie piersią.
Orzeszki ziemne
W aktualnym stanowisku określono, że wprowadzanie orzeszków ziemnych do diety w grupach ryzyka wystąpienia alergii na ten produkt, w tym u niemowląt z ciężkim wypryskiem i/lub alergią na jajo, zaleca się w okresie między 4. a 11. m.ż. po konsultacji ze specjalistą. W populacjach o dużym ryzyku alergii na orzeszki ziemne, produkty te, w formie dostosowanej do wieku dziecka (np. w postaci masła orzechowego lub mąki z orzeszków arachidowych), można wprowadzać do diety wszystkich niemowląt 1-3 razy w tygodniu w ilości 1-2 łyżeczki w okresie rozszerzania diety o pokarmy uzupełniające. Podczas wprowadzania orzeszków ziemnych do diety dziecka należy zachęcać matki do kontynuacji karmienia piersią. W populacjach, w których ryzyko alergii na orzeszki ziemne jest małe, z uwagi na brak danych, nie określono wytycznych dotyczących wprowadzania tego produktu do diety niemowląt.
Ryż i produkty zawierające ryż
Ryż jest zbożem, w którym ryzyko zanieczyszczenia arsenem nieorganicznym (potencjalne działanie kancerogenne) jest większe niż w przypadku innych produktów. Dlatego też określone są maksymalne dopuszczalne poziomy arsenu nieorganicznego w ryżu i produktach zawierających to zboże, w tym także w ryżu przeznaczonym do produkcji żywności dla niemowląt i małych dzieci. By zmniejszyć ryzyko narażenia na arsen nieorganiczny zalecane jest wybieranie innych rodzajów zbóż. W żywieniu niemowląt nie należy stosować napojów roślinnych ryżowych.
Soki owocowe
Nie zaleca się podawania soków owocowych niemowlętom, za wyjątkiem sytuacji klinicznie uzasadnionych.
Napoje roślinne
Napoje roślinne wytwarzane na bazie np. ryżu, nasion soi, orzechów czy zbóż nie są polecane w żywieniu niemowląt gdyż nie pokrywają zapotrzebowania na składniki odżywcze dziecka w 1 r.ż.. Z tego powodu nie mogą też być alternatywą dla mleka kobiecego, preparatów mlekozastępczych (w tym sojowych) czy preparatów mleka modyfikowanego. Napoje te mogą zawierać dodatek substancji słodzących nie polecanych w żywieniu niemowląt, a także zwraca się uwagę na możliwe ich zanieczyszczenia, głównie mykotoksynami i metalami ciężkimi, np. arsenem w przypadku napojów ryżowych.
Koper włoski
Nie zaleca się by niemowlęta i dzieci w wieku poniemowlęcym (do 4 r.ż.) spożywały olej z kopru włoskiego i herbatkę z kopru włoskiego co jest związane z brakiem odpowiednich danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania.
Napoje niezalecane w żywieniu dzieci
W aktualnym stanowisku, wśród napojów niepolecanych dzieciom wymieniono także, poza sokami owocowymi, napojami roślinnymi, naparem z kopru włoskiego, napoje słodzone w tym napoje słodzone glikozydami stewiolowymi i słodzikami, napoje gazowane, napoje energetyzujące, napoje dla sportowców, napoje z domieszką kofeiny.
Alternatywne metody wprowadzania pokarmów uzupełniających
Zaktualizowano informacje dotyczące wprowadzania pokarmów uzupełniających metodą baby-led weaning (BLW) czyli sposobu karmienia sterowanego przez dziecko i metodą baby-led-introduction-to-solids (BLISS) będącą modyfikacją BLW. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy nie ma przekonujących argumentów ani za, ani przeciw stosowaniu tych metod. Stwierdzono też, że metody te nie wpływają na zmniejszenie ryzyka otyłości u dzieci.
Dieta wegetariańska i wegańska
W zaktualizowanym stanowisku odniesiono się do stosowania diety wegetariańskiej i wegańskiej zaznaczając jednak, że jest to temat wymagający odrębnego, szerszego omówienia. Zwrócono uwagę, ze niemowlęta i małe dzieci, u których taki model żywienia jest stosowany wymagają konsultacji ze specjalistą oraz suplementacji. Dopuszcza się, stosowanie diety wegańskiej ale tylko pod warunkiem, że dziecko będzie pod nadzorem dietetyka, włączona zostanie właściwie dobrana suplementacja, a rodzice zostaną poinformowani, że zaniechanie stosowania zbilansowanej diety i suplementacji niesie poważne ryzyko dla zdrowia a nawet życia dziecka. Eksperci zaznaczają też, że zbilansowanie diety wegańskiej w najmłodszych grupach wiekowych nie jest łatwe, a ryzyko nieprzestrzegania zaleceń duże.
Kolejna aktualizacja zaleceń jest planowana nie później niż za 5 lat.
Piśmiennictwo:
– Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2021; 18: 805 – 822
– Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp. Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Stand Med. Pediatr 2016;13:9-14
– Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2014; 11: 321 – 338
Autor mgr inż. Joanna Jaczewska-Schuetz | 24.01.2020 | Dzieci i młodzież, Dzieci przedszkolne i szkolne
Daj dziecku przykład
Nie wszyscy rodzice zdają sobie sprawę jak ważna jest ich rola w kształtowaniu nawyków żywieniowych dziecka już od okresu niemowlęcego. Dziecko uczy się przez naśladownictwo, obserwuje rodziców także w zakresie wyborów żywieniowych. Dobrze aby przynajmniej jeden posiłek był zjedzony wspólnie z całą rodziną. Dziecko ma wtedy okazje do obserwowania co jedzą rodzice. Nawet jeśli dziecko np. nie lubi warzyw to zobaczy, że tata nakłada na talerz surówkę, a mama je brokuły i popija wodą. Nawet jeżeli w danym momencie dziecko odmówi zjedzenia warzyw jest duża szansa, że kolejny obiad lub kolacja zaowocują wyborem właśnie tych produktów. Oprócz aspektu zdrowotnego wspólne posiłki wpływają pozytywnie na relacje między członkami rodziny. Należy także pamiętać o spokojnej atmosferze przy stole. Pośpiech nie sprzyja kształtowaniu zdrowych nawyków żywieniowych.
Nie zmuszaj do jedzenia i rozmawiaj
Nigdy nie zmuszajmy dziecko do jedzenia, nie stosujmy kar, nie starajmy się wymuszać jedzenia np. jak zjesz obiad to pójdziemy na spacer lub jak zjesz surówkę to dostaniesz deser. Takie komunikaty spowodują jedynie efekt odwrotny do zamierzonego a mianowicie jedzenie kojarzyć się będzie dziecku ze stresem i tym bardziej pogłębiać się będzie niechęć do określonych potraw. Należy rozmawiać z dzieckiem na temat zdrowego jedzenia, tłumaczyć na czym polega zdrowe odżywianie. Już 3- latek rozumie, że brzuszek dobrze pracuje jak się je warzywa i owoce.
Daj dziecku wybór
Dobrym pomysłem dla niejadka będzie danie mu możliwości wyboru. Pytania jednak muszą dawać możliwość wyboru z dwóch maksymalnie z trzech potraw. Nie pytajmy dziecka czy zjesz warzywa na obiad? albo co zjesz na obiad? tylko zapytajmy: czy na obiad zjesz brokuły czy marchewkę? lub czy chcesz kanapkę z ogórkiem czy pomidorem? Dziecko chętniej zje warzywo, które wcześniej samo wybrało. Dobrym pomysłem dla niejadka będzie odwołanie się do bohaterów bajek, którzy są silni i zdrowi ponieważ jedzą zdrowe produkty.
Częstym błędem popełnionym przez rodziców jest utrwalanie niechęci dziecka do określonej potrawy. Unikajmy stwierdzeń: Jaś nie będzie jadł brokułów bo nie lubi lub Dzisiaj ugotuję ziemniaki bo Agatka nie lub kaszy gryczanej. Takie komunikaty wygłoszone w obecności dziecka tylko utwierdzają go w jego nawykach żywieniowych.
Gotuj razem z dzieckiem
Dzieci uwielbiają wspólne gotowanie. Nawet największy niejadek chętnie przygotuje potrawę dla rodzeństwa, taty i mamy. Niech nie zniechęca nas bałagan w kuchni, który zapewne będzie po gotowaniu naszej pociechy. Stwórzmy miłą atmosferę w kuchni, umówmy się, że dzisiaj razem zrobimy sałatkę na kolację, którą potem wszyscy zjedzą ze smakiem. Chwalmy dziecko za najmniejszą pomoc: przy udekorowaniu kanapek lub nakryciu stołu. W przypadku starszych dzieci możemy umówić się, że każdy członek rodziny raz w tygodniu przygotuje drugie śniadanie dla wszystkich. Niech dziecko w swoim dniu wybierze składniki kanapek oraz dodatki. Pochwalmy dziecko i podkreślmy że dzięki niemu mieliśmy udany dzień w pracy. Dobrym pomysłem są także wspólne zakupy warzyw i owoców podczas których dziecko wybierze sobie ulubione produkty.
Nie przekarmiaj!
Efekt który chcemy uzyskać – zjedzenie przez dziecko pełnowartościowego posiłku, możemy osiągnąć jeśli dziecko nie podjada miedzy posiłkami. Trudno wymagać aby dziecko zjadło np. obiad jeśli godzinę wcześniej jadło drożdżówkę i popiło słodkim napojem. Racjonalne żywienie powinno uwzględniać 5 posiłków w ciągu dnia. Dbajmy aby dziecko miało określone przerwy między posiłkami. Ciągłe dojadanie czasami produktów o niskiej wartości odżywczej powoduje, że dziecko nie zje wartościowego posiłku. Ważne jest także odpowiednie dostosowanie porcji do wieku dziecka. Często zdarza się, że dziecko otrzymuje większe porcje niż potrzebuje. Może prowadzić to do zniechęcenia i odmowy jedzenia.
Czytaj więcej:
Jak zachęcać małe dzieci do spożywania warzyw i nowych potraw
Rola rodzica w kształtowaniu nawyków żywieniowych swoich pociech
Pomysły na zdrowe kanapki
Autor dr inż. Bożena Wajszczyk | 19.04.2017 | Dzieci i młodzież, Dzieci przedszkolne i szkolne
Glukoza
Glukoza jest niezbędna do pracy mózgu, ponieważ swobodnie przechodzi przez barierę krew-mózg i dostarcza energii potrzebnej do wszystkich jego funkcji: myślenia, zapamiętywania, rozwiązywania problemów.
Dobrym źródłem glukozy są węglowodany złożone zawarte w produktach zbożowych (chleb, ryż, kasze, makarony, płatki) oraz w warzywach. Glukoza występuje również w węglowodanach (cukrach) prostych, które występują w takich produktach, jak: słodycze, miód, dżem, owoce, soki owocowe.
Najbardziej polecane jest jednak jedzenie węglowodanów złożonych, ponieważ wchłaniają się wolno z przewodu pokarmowego i przez kilka godzin będą dostarczać glukozy niezbędnej do pracy mózgu.
Pamiętaj jednak, że jedzenie cukrów prostych sprzyja także rozwojowi otyłości. Obniżenie poziom glukozy we krwi powoduje natomiast niepokój, pojawiają się zaburzenia koncentracji, nerwowość, zaburzenia snu.
Żelazo
Najważniejszą funkcją żelaza jest transport tlenu do wszystkich komórek organizmu. Niedobór tego pierwiastka powoduje anemię, której skutkiem jest niedotlenienie organizmu, co z kolei powoduje obniżenie zdolności koncentracji i sprawności umysłowej, zaburzenia pamięci. U niemowląt i dzieci niedokrwistość z niedoboru żelaza powoduje gorszy rozwój psychomotoryczny oraz upośledzenie zdolności poznawczych.
Witaminy z grupy B
Witaminy z grupy B (zwłaszcza B6, B12 i foliany), przyczyniają się do optymalnego działania centralnego układu nerwowego, ponieważ pełnią funkcje pomocnicze przy wytwarzaniu neuroprzekaźników. Ponadto foliany są niezbędne do rozwoju mózgu, przez wpływ na syntezę nukleotydów i transkrypcję DNA. Niedobów tych witamin może prowadzić do anemii mającej podobne skutki, jak anemia z niedoboru żelaza. Niedobór witaminy B12 może też powodować degenerację włókien nerwowych i nieodwracalne uszkodzenia mózgu. Wyniki badań wskazują również, że niedobory witamin B6, B12 i folianów stanowią czynnik ryzyka wystąpienia choroby Alzheimera.
Kwasy tłuszczowe n-3
Kwasy tłuszczowe biorą udział w rozwoju centralnego układu nerwowego oraz wpływają na prawidłową pracę i rozwój mózgu. Kwasy tłuszczowe n-3 są niezbędne do zachowania funkcji organizmu człowieka w każdym wieku. Szczególne zapotrzebowanie na te składniki odżywcze występuje w okresie wczesnego dzieciństwa, a wyjątkową rolę przypisuje się kwasowi dokozaheksaenowemu (DHA), który w dużych ilościach odkłada się w rozwijającym się ośrodkowym układzie nerwowym
Jod
Długotrwałe niedobory jodu prowadzą do rozwoju niedoczynności tarczycy i powstawania wola. Zaawansowana niedoczynność tarczycy prowadzi zaś do ospałości, spowolnienia umysłowego, obniżenia wydolności intelektualnej. U dzieci jest też przyczyną opóźnienia rozwoju fizycznego i psychicznego.
Woda
Odpowiednie nawodnienie organizmu ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania organizmu. Dlatego należy pamiętać o konieczności stałego uzupełniania płynów, zanim pojawi się uczucie pragnienia. Wyniki badań wskazują, że odwodnienie powyżej 2% masy ciała może zmniejszać zdolności umysłowe i poznawcze.
