Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 11.06.2024 | Choroba a dieta, Choroby układu pokarmowego
Dieta jest elementem wspomagającym leczenie farmakologiczne i może wpływać na łagodzenie objawów choroby. Modyfikacja sposobu żywienia jest szczególnie zalecana w okresach zaostrzenia. Postępowanie dietetyczne polega na wprowadzeniu diety lekkostrawnej z eliminacją produktów i pokarmów źle tolerowanych. Rolą diety lekkostrawnej jest odciążenie przewodu pokarmowego przez ułatwienie trawienia i wchłaniania składników odżywczych. W okresie remisji dietę lekkostrawną należy rozszerzać w kierunku zasad zdrowego żywienia z uwzględnieniem indywidualnej tolerancji na poszczególne produkty.
Wybrane zalecenia dietetyczne w chorobie wrzodowej:
- Spożywaj 5-6 posiłków dziennie, w regularnych odstępach czasu (co 2-3 godziny). Nie pomijaj śniadań. Ostatni posiłek spożywaj 2-3 godziny przed snem.
- Spożywaj posiłki w spokojnej atmosferze i bez pośpiechu, przy stole. W tym czasie unikaj np. oglądania telewizji lub czytania gazet. Dokładnie przeżuwaj pokarmy.
- W celu odciążenia przewodu pokarmowego, stosuj metody przygotowywania potraw takie jak gotowanie w wodzie lub na parze, duszenie bez obsmażania oraz pieczenie w folii, pergaminie lub naczyniach żaroodpornych bez dodatku tłuszczu.
- Spożywaj posiłki o umiarkowanej temperaturze, aby nie podrażniać ścian żołądka. Unikaj spożywania potraw gorących i zimnych.
- Wyeliminuj z diety produkty bogate w błonnik pokarmowy, długo zalegające w żołądku, wzmagające wydzielanie soku żołądkowego, przyspieszające perystaltykę jelit oraz powodujące wzdęcia, np. produkty tłuste i wędzone, potrawy smażone na tłuszczu, nasiona roślin strączkowych, alkohol.
- Wypijaj minimum 1,5-2 litrów płynów dziennie (oprócz wody zawartej w potrawach i produktach). W czasie zaostrzenia choroby zrezygnuj z picia mocnych naparów kawy i herbaty.
Chcesz wiedzieć więcej? Pobierz bezpłatny poradnik dietetyczny przygotowany przez ekspertów Centrum Dietetycznego Online. Znajdziesz w nim zalecenia żywieniowe, listę produktów zalecanych i przeciwskazanych w diecie oraz przykładowy jadłospis zalecany w chorobie wrzodowej.
Materiały do pobrania:
Choroba wrzodowa – zalecenia żywieniowe
Autor mgr Sylwia Pacyna-Szymańska | 4.06.2024 | Zasady zdrowego żywienia
Dlaczego jadłospisy nie zawsze się sprawdzają?
Częstym powodem sięgania po gotowy jadłospis jest potrzeba kontroli. Osoba, która chce stosować pewien plan żywieniowy, często potrzebuje konkretnego schematu postępowania, którym może się kierować, ponieważ np. nie wie, jak powinny wyglądać posiłki zgodne z zaleceniami zdrowego żywienia. Bardzo często jadłospisy opierają się na określonej liczbie posiłków, dokładnych przepisach i wyliczonej kaloryczności, narzucając tym samym to, co, kiedy i w jakiej ilości mamy jeść. Taki jadłospis nie okaże się pomocnym narzędziem, jeśli będziemy traktować go jako rygorystyczny plan, który nie zakłada odstępstw i modyfikacji. Zero-jedynkowe podejście, czyli stosowanie narzuconego planu na 100% albo wcale, nie wróży uzyskania długoterminowych pozytywnych efektów ani nie sprzyja zdrowej relacji z jedzeniem. Jadłospis powinien być dostosowany do nas – naszych potrzeb żywieniowych, ekonomicznych, a także możliwości czasowych na przygotowanie i spożycie posiłków. Brak świadomości tego, jak mądrze można wykorzystać jadłospis do osiągniecia zamierzonego celu, może zniechęcić nas do stosowania i podejmowania dalszych działań. Gotowy jadłospis nie powinien być zatem jedynym narzędziem w zmianie nawyków, a jedynie wskazówką do np. kompozycji posiłków.
Na co zwrócić uwagę współpracując z dietetykiem?
Podstawą konsultacji z dietetykiem powinien być szczegółowo przeprowadzony wywiad zdrowotny oraz żywieniowy. Na podstawie uzyskanych informacji pacjent wspólnie ze specjalistą ustala cele i zakres dalszej współpracy. Dietetyk powinien dopytać również o twoje możliwości i motywację do zmiany nawyków. Warto, aby dietetyk przedstawił różne możliwości uzyskania zamierzonego efektu. W przestrzeganiu zasad zdrowego żywienia może pomóc m.in. stosowanie prawidłowo zbilansowanego jadłospisu opracowanego przez dietetyka czy korzystanie z modelu Talerza Zdrowego Żywienia. Warto, aby każda z tych metod opierała się na edukacji żywieniowej, czyli m.in. nauce kompozycji posiłku, doborze wartościowych produktów i czytaniu etykiet. Jednak w natłoku codziennych obowiązków i braku czasu na planowanie zbilansowanych posiłków, jadłospis według wielu osób wydaje się najlepszym i często jedynym rozwiązaniem. Warto jednak wiedzieć, że sam jadłospis, bez edukacji żywieniowej może okazać się nieskuteczny, ponieważ nie gwarantuje długoterminowego utrzymania efektu np. w postaci utrzymania prawidłowej masy ciała.
Jeśli rozpoczynasz współpracę z dietetykiem, który oferuje Ci ułożenie jadłospisu, zadbaj o to, aby przedstawił i wytłumaczył Ci podstawowe zasady zdrowego żywienia i kompozycji posiłków. Świadome podejście do jadłospisu, zrozumienie jego reguł i elastyczne ich stosowanie, przyniesie Ci więcej długofalowych korzyści niż sztywne przestrzeganie niezrozumiałych zasad.
Jak poradzić sobie bez gotowego jadłospisu?
Poznaj zasady kompozycji posiłków
Komponując swoje codzienne menu staraj się opierać się na zasadach, które prezentuje Talerz Zdrowego Żywienia. Podstawą posiłków (½ talerza) powinny być różnorodne warzywa i owoce, ¼ posiłku to miejsce na zróżnicowane produkty zbożowe pełnoziarniste lub ziemniaki. Ostatnią ćwiartkę należy wypełnić produktami, które stanowią źródło białka. Uzupełnieniem posiłków powinny być tłuszcze pochodzenia roślinnego. Zachowanie zalecanych proporcji między głównymi grupami produktów spożywczych umożliwia skomponowanie pełnowartościowego posiłku.
Zadbaj o to, aby Twoje posiłki były smaczne
Wiele wskazuje na to, że jeśli danej czynności towarzyszy uczucie przyjemności, chętniej ją powtarzamy. Tak właśnie jest z jedzeniem – istnieje większa szansa, że ponownie spożyjemy sałatkę, która nam smakuje. Bardzo ważne jest zatem, aby w posiłkach poza odpowiednią kompozycją zadbać o ich smakowitość. W tym celu staraj się stopniowo wzbogacać swoje dania w nowe, korzystne dla zdrowia produkty, zadbaj o dodatek aromatycznych przypraw, ziół, wykorzystuj różne techniki obróbki termicznej oraz różnorodną konsystencje produktów. Planując swoje menu uwzględnij swoje preferencje, a jeśli znacząco odbierają od zasad zdrowego żywienia postaraj się znaleźć kompromis.
Przykładowo: Jeśli masz trudność z wprowadzeniem nasion roślin strączkowych do diety, nie narzucaj sobie na siłę spożycie całego dania bazującego na soczewicy. Spróbuj dodać jej niewielką ilość do ulubionej aromatycznej zupy czy sałatki. Zamiast skreślać dany produkt szukaj najbardziej odpowiadających Ci połączeń. Dzięki temu łatwiej będzie Ci zaakceptować, polubić i na stałe wprowadzić nowy produkt do diety.
Działaj stopniowo
Przeanalizuj aktualnie spożywane posiłki i zacznij od wprowadzenia pojedynczych zmian, przykładowo: dołóż więcej surówki do obiadu czy zamień pieczywo jasne na graham. Nie musisz z dnia na dzień zmieniać w 100% swojego dotychczasowego jadłospisu. Chęć wprowadzenia zbyt wielu zmian jednocześnie może wyczerpać Twoje zasoby i zniechęcić Cię do dalszych działań. Więcej na temat realistycznego podejścia do zmiany nawyków żywieniowych przeczytasz w artykule Zmiana nawyków żywieniowych – od czego zacząć?.
Bądź elastyczny
Dostosuj swoje posiłki do aktualnej sytuacji. Brak czasu na przygotowanie obiadu? Skorzystaj z gotowego posiłku z dobrym składem i dodaj do niego dużo warzyw. Nie masz pomysłu na posiłek? Wykorzystaj najprostsze rozwiązania: warzywa na patelnię z kaszą i tofu czy kanapki z twarożkiem i warzywami to pomysły na posiłki, które przygotujesz w kilka minut. Chcesz zjeść obiad na mieście? Wybierz taki, który ma dużo warzyw i nie bazuje na smażeniu. Pamiętaj, że liczy się całokształt Twojej diety, a nie pojedynczy posiłek. Nawet jeśli spożyjesz jedno mniej odżywcze danie w ciągu dnia, nie przekreśli to twoich dotychczasowych działań.
Centrum Dietetyczne Online – współpraca z dietetykiem bez jadłospisu
W Centrum Dietetycznym Online (CDO) możesz skorzystać z bezpłatnych konsultacji dietetycznych, które mają na celu edukacje żywieniową. Specjaliści CDO nie układają jadłospisów, a przekazują praktyczne wskazówki na temat tego jak samodzielnie skomponować pełnowartościowe danie. Podczas wizyty w poradni CDO razem z dietetykiem możesz omówić najczęściej spożywane posiłki i wspólnie dokonać takich modyfikacji, aby były one bliższe zaleceniom zdrowego żywienia. Zapisz się na bezpłatną konsultację i naucz się samodzielnie komponować wartościowe i smaczne posiłki z cdo.pzh.gov.pl.
Podsumowanie
Nie u każdego pacjenta sprawdzi się stosowanie jadłospisu, jednak u każdego warto prowadzić edukacje żywieniową. Plan żywieniowy może być bardzo pomocnym narzędziem w zmianie nawyków żywieniowych, powinien być jednak indywidualnie i prawidłowo zbilansowany. Bardzo ważne jest, aby traktować jadłospis jako wskazówkę, zbiór pomysłów na posiłki, które można modyfikować poprzez m.in. stosowanie zamienników. Edukacja jest niezbędnym elementem zmiany nawyków żywieniowych i nie musi zakładać rygorystycznego stosowania jadłospisu.
Piśmiennictwo:
- Samdal, G.B., Eide, G.E., Barth, T. et al.: Effective behaviour change techniques for physical activity and healthy eating in overweight and obese adults; systematic review and meta-regression analyses. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity 2017, 14, 42. https://doi.org/10.1186/s12966-017-0494-y.
- Meule A., Papies E.K., Kübler A.: Differentiating between successful and unsuccessful dieters. Validity and reliability of the Perceived Self-Regulatory Success in Dieting Scale. Appetite 2012, 58, 822-826.
- Miller W. R., Rollnick R.: Dialog motywujący. Jak pomóc ludziom w zmianie. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014, 225-244.
- Bondyra-Wiśniewska B., Pawluk I., Kaczorek M., Pacyna S., Nagel P., Wedziuk A., Wolnicka K.: Talerz Zdrowego Żywienia [online]. Warszawa: Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej NIZP PZH – Państwowy Instytut Badawczy; 2021. [dostęp: 22.04.2024] Dostępny w: https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/11/e-book-Talerz-Zdrowego-Zywienia.pdf
- Czepczot-Bernat K., Brytek-Matera A.: Psychologiczne aspekty nadwagi i otyłości. Teoria i praktyka. Difin, Warszawa, 2020.
Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 7.12.2023 | Choroba a dieta, Choroby tarczycy
Zmiana stylu życia, w tym sposobu żywienia, jest uzupełnieniem leczenia farmakologicznego niedoczynności tarczycy. Wsparciem prawidłowej pracy gruczołu tarczowego jest regularne jedzenie pełnowartościowych posiłków, które zapewnią odpowiednią podaż jodu, żelaza, selenu, witaminy D, białka oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.
Wybrane zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy:
1. Spożywaj 4-5 posiłków dziennie w regularnych odstępach czasu co 3-4 godziny, a ostatni najpóźniej 2-3 godziny przed snem.
Jeśli przyjmujesz lewotyroksynę, zachowaj co najmniej pół godziny przerwy między zażyciem leku a pierwszym posiłkiem. Na ograniczenie wchłaniania leku będą wpływać m.in.: kawa, sok grejpfrutowy oraz produkty sojowe, dlatego nie spożywaj ich w pierwszym posiłku.
2. Komponuj posiłki zgodnie z Talerzem Zdrowego Żywienia zachowując odpowiednie proporcje między grupami produktów.
3. Spożywaj codziennie min. 400 g warzyw i owoców, które są źródłem błonnika pokarmowego, witamin oraz składników o działaniu antyoksydacyjnym (m.in. witaminy C, beta-karotenu, flawonoidów). Warzywa jedz jak najczęściej – najlepiej, aby pojawiały się w większości posiłków. Każda dodatkowa porcja warzyw to kolejne korzyści dla zdrowia. Owoce spożywaj w mniejszej ilości, ponieważ zawierają więcej cukrów prostych.
4. Białko powinno być elementem każdego posiłku. Jego dobrym źródłem są: chude gatunki mięs, jaja, ryby oraz mleko i produkty mleczne do 3% tłuszczu, w szczególności fermentowane, a także nasiona roślin strączkowych, np. soczewica, ciecierzyca, fasola, groch, soja. Uważaj jednak na duże spożycie soi, ponieważ może ograniczać wchłanianie leku (lewotyroksyny) z jelita cienkiego – jeśli spożywasz ją regularnie, poinformuj o tym lekarza.
5. Niedoczynność tarczycy zwiększa ryzyko wystąpienia zaparć, dlatego zadbaj o odpowiednie spożycie błonnika pokarmowego. W tym celu wzbogać swoją dietę w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych oraz orzechy, nasiona i pestki.
6. Wprowadź do diety ryby min. 1-2 razy w tygodniu. Częściej wybieraj tłuste, morskie gatunki, które są bogate w kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 (w tym EPA i DHA), takie jak łosoś, halibut, makrela, śledź, sardynki oraz tuńczyk. Ryby dostarczają również selenu, jodu i witaminy D, które są istotne w niedoczynności tarczycy.
7. Zwróć uwagę na częstość spożywania produktów będących źródłem goitrogenów, które zmniejszają dostępność jodu dla tarczycy, co może negatywnie wpływać na jej pracę. Do takich produktów zaliczają się przede wszystkim warzywa kapustne, soja oraz orzeszki ziemne. Przy odpowiedniej podaży jodu nie ma konieczności eliminowania tych produktów z diety. Staraj się jednak nie spożywać ich częściej niż 3-4 razy w tygodniu, ani w pierwszym posiłku po przyjęciu leku. Jako sposób obróbki termicznej wybieraj gotowanie (w dużej ilości wody bez przykrycia), co zmniejsza zawartość związków antyodżywczych o 30-40%.
Chcesz wiedzieć więcej? Pobierz bezpłatny poradnik dietetyczny przygotowany przez ekspertów Centrum Dietetycznego Online Znajdziesz w nim zalecenia żywieniowe, listę produktów zalecanych i przeciwwskazanych w diecie osób chorych oraz przykładowy jadłospis w niedoczynności tarczycy.
Materiały do pobrania:
Zalecenia dietetyczne – niedoczynność tarczycy
Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 3.12.2023 | Choroba a dieta, Inne
Modyfikacja stylu życia, w tym sposobu żywienia, może przyczyniać się do obniżenia stężenia kwasu moczowego we krwi i stanowi ważny element leczenia dny moczanowej. Zalecana jest dieta oparta na zasadach zdrowego żywienia z ograniczeniem podaży puryn do 300 mg/d (przy atakach dny lub hiperurykemii do 120 mg/d). Wymaga to ograniczenia spożywania produktów zwierających duże i umiarkowane ilości związków purynowych, tj. podrobów, mięsa i jego przetworów, owoców morza, drożdży, ryb i ich przetworów. Dodatkowo istotne jest zmniejszenie spożycia cukrów prostych (zwłaszcza fruktozy) i alkoholu, które również wpływają na stężenie kwasu moczowego we krwi. Dieta powinna być jednocześnie dostosowana indywidualnie do potrzeb pacjenta. W tym celu można skorzystać z pomocy dietetyka, który będzie wsparciem w zmianie nawyków żywieniowych.
Wybrane zalecenia dietetyczne w hiperurykemii i dnie moczanowej:
1. Spożywaj 4-5 posiłków dziennie, w regularnych odstępach czasowych (co 3-4 godziny). Ostatni posiłek spożywaj 2-3 godziny przed snem.
2. Ogranicz spożywanie produktów o wysokiej i umiarkowanej zawartości puryn np. wywarów z mięsa i kości, wywarów rybnych, mięsa i jego przetworów, podrobów, ryb i ich przetworów, owoców morza, drożdży. Dieta bogata w związki purynowe bezpośrednio przyczyna się do zwiększenia stężenia kwasu moczowego we krwi. Ponadto, w okresie napadowym zalecana jest dieta wegetariańska.
3. Ogranicz produkty zawierające dodatek fruktozy, syropu glukozowo-fruktozowego i syropu kukurydzianego, takie jak: słodkie napoje, napoje energetyzujące, słodycze, słodzone produkty mleczne, dżemy. Duża ilość fruktozy w diecie zwiększa produkcję kwasu moczowego w organizmie.
4. Warzywa jedz jak najczęściej, głównie w postaci surowej. Są one źródłem błonnika pokarmowego, witamin oraz składników o działaniu przeciwzapalnym. Zwracaj uwagę, aby warzywa stanowiły przynajmniej połowę tego, co jesz (minimum 400 g/dzień).
5. Owoce świeże i/lub mrożone spożywaj w mniejszej ilości w stosunku do warzyw (z zachowaniem proporcji ¾ warzywa i ¼ owoce), ponieważ zawierają więcej cukrów prostych. Wiśnie lub niskosłodzony koncentrat z wiśni może przyczyniać się do wspomagania obniżenia stężenia kwasu moczowego we krwi.
6. Wypijaj przynajmniej 3 l płynów dziennie aby zapobiec nadmiernemu wytrącania się kryształów kwasu moczowego. Odwodnienie może przyczyniać się do wzrostu stężenia kwasu moczowego we krwi oraz do nasilenia dolegliwości bólowych.
7. W przypadku nadwagi lub otyłości staraj się stopniowo zmniejszać masę ciała – może to przynieść korzyści zdrowotne, w tym zmniejszenie częstotliwości ataków. Redukcja masy ciała o 5-10 kg związana jest z obniżeniem stężenia kwasu moczowego do 0,6 mg/dl.
Chcesz wiedzieć więcej? Pobierz bezpłatny poradnik dietetyczny przygotowany przez ekspertów Centrum Dietetycznego Online Znajdziesz w nim zalecenia żywieniowe, listę produktów zalecanych i przeciwwskazanych w diecie osób chorych oraz przykładowy jadłospis w dnie moczanowej.
Materiały do pobrania:
Zalecenia dietetyczne – dna moczanowa
Pobierz najnowszy e-book „Zalecenia żywieniowe w dnie moczanowej”
Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 2.12.2023 | Choroba a dieta, Choroby układu pokarmowego
Modyfikacje dietetyczne oraz normalizacja masy ciała u osób z nadwagą i otyłością stanowią obok leczenia farmakologicznego istotny element terapii w chorobie refluksowej przełyku. Wdrożenie zaleceń obejmujących zmianę stylu życia pozwala na zmniejszenie, a nawet ustąpienie objawów takich jak odbijanie czy zgaga. Postępowanie dietetyczne polega przede wszystkim na unikaniu w diecie produktów, po zjedzeniu których dochodzi do wystąpienia dolegliwości, a także regularnym spożywaniu niewielkich objętościowo posiłków.
Wybrane zalecenia dietetyczne w chorobie refluksowej przełyku:
- Spożywaj 4-6 posiłków dziennie, w regularnych odstępach czasowych (co 2-3 godziny). Ostatni posiłek spożywaj 3-4 godziny przed snem. Zwykle ok. 4 godzin trwa opróżnianie żołądka z większości treści pokarmowej. Regularnie spożywane posiłki o mniejszej objętości mogą zmniejszyć uczucie pełności oraz ryzyko cofania się treści pokarmowej do przełyku.
- Staraj się nie pić dużych ilości płynów w trakcie i po posiłku, ponieważ zwiększa to objętość treści żołądka.
- Stosuj odpowiednie techniki kulinarne. Unikaj smażenia z dodatkiem tłuszczu. Wskazane jest gotowanie, gotowanie na parze, duszenie bez wcześniejszego obsmażania oraz pieczenie bez dodatku tłuszczu np. w folii lub rękawie termicznym.
- Wyeliminuj z diety produkty i potrawy, których spożycie powoduje nasilenie dolegliwości. Najczęściej do nasilenia objawów przyczyniają się:
- produkty i potrawy tłuste, które długo zalegają w żołądku np. tłuste mięsa, wędliny, sery pleśniowe i dojrzewające, sery topione, śmietana, chipsy, frytki, potrawy smażone, kakao i wyroby czekoladowe;
- produkty i potrawy mogące podrażnić błonę śluzową przełyku i/lub pobudzać wydzielanie soku żołądkowego np. musztarda, sos winegret, ketchup, owoce cytrusowe i soki z tych owoców, pomidory i przetwory z pomidorów, ostre przyprawy, gumy do żucia, mięta;
- napoje gazowane – gaz powoduje zwiększenie objętości żołądka.
- Zakres restrykcji pokarmowych należy zawsze ustalać indywidualnie. Jeśli ograniczenia żywieniowe nie przynoszą poprawy w przebiegu choroby, należy od nich stopniowo odchodzić. Zbyt duże restrykcje żywieniowe mogą pogarszać jakość diety i ograniczać możliwość zbilansowania w niej poszczególnych składników pokarmowych
Chcesz wiedzieć więcej? Pobierz bezpłatny poradnik dietetyczny przygotowany przez ekspertów Centrum Dietetycznego Online! Znajdziesz w nim zalecenia żywieniowe, listę produktów zalecanych i przeciwskazanych w diecie osób chorych oraz przykładowy jadłospis w chorobie refluksowej przełyku.
Choroba refluksowa przełyku
