Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 26.03.2024 | Cukrzyca i insulinooporność
W diagnostyce insulinooporności wykorzystuje się badanie glukozy i insuliny na czczo, a także oznaczenie ich stężenia po godzinie i po dwóch godzinach od wypicia roztworu glukozy w ramach testu obciążenia glukozą (OGTT). Wyniki służą następnie do wyliczenia wskaźników (HOMA-IR, QUICKI, MATSUDA Index), które musi zinterpretować doświadczony specjalista, np. diabetolog, endokrynolog, ginekolog.
Insulinooporność to zaburzenie metaboliczne, które związane jest z wysokim ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2 w ciągu 10 lat od jego zdiagnozowania.
Modyfikacja stylu życia odgrywa podstawową rolę w leczeniu zaburzenia, jakim jest insulinooporność. W dietoterapii insulinooporności zaleca się stosowanie zasad zdrowego żywienia, tj. regularne spożywanie pełnowartościowych posiłków, ograniczenie cukrów prostych oraz tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, przy jednoczesnym zwiększeniu w diecie ilości pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw i owoców. Dieta powinna być dostosowana indywidualnie do potrzeb pacjenta. W tym celu można skorzystać z pomocy dietetyka, który będzie wsparciem w procesie zmiany nawyków żywieniowych.
Wybrane zalecenia dietetyczne w insulinooporności:
- W przypadku nadwagi lub otyłości staraj się stopniowo zmniejszać masę ciała. Wpłynie to korzystnie na wrażliwość tkanek na insulinę oraz funkcjonowanie całego organizmu. Redukcja już 5% masy ciała wiąże się z korzyściami metabolicznymi, ale optymalnie powinna ona sięgnąć co najmniej 7%.
- Spożywaj posiłki regularnie, co 3-4 godziny, a ostatni najpóźniej 2-3 godziny przed snem.
- Unikaj pojadania między posiłkami. Odnosi się to też do wypijania płynów wnoszących energię np. kawy z mlekiem i/lub cukrem, słodzonych herbat i napojów. Każda przekąska, czy napój zawierający cukier, będą powodowały wzrost stężenia glukozy we krwi, a w konsekwencji wzrost stężenia insuliny. Utrzymująca się hiperinsulinemia sprawia, że tkanki są nieustannie eksponowane na działanie insuliny, co niekorzystnie wpływa na ich wrażliwość. Dodatkowo hiperinsulinemia nasila apetyt, co może utrudniać redukcję masy ciała.
Chcesz wiedzieć więcej? Pobierz bezpłatny poradnik dietetyczny przygotowany przez ekspertów Centrum Dietetycznego Online. Znajdziesz w nim zalecenia żywieniowe, listę produktów zalecanych i przeciwwskazanych w diecie oraz przykładowy jadłospis zalecany w insulinooporności.
Materiały do pobrania:
Zalecenia żywieniowe w insulinooporności
Autor mgr Klaudia Dobrońska | 14.11.2022 | Cukrzyca i insulinooporność
1. Nie można jeść produktów o wysokim indeksie glikemicznym
Bazowanie na produktach o niskim indeksie glikemicznym jest kluczowe w edukacji żywieniowej osób z insulinoopornością. Niewątpliwie komponowanie posiłków z produktów o IG poniżej 55 wiąże się z powolnym wzrostem poziomu glukozy we krwi, a tym samym mniejszym zapotrzebowaniem na insulinę. Warto jednak podkreślić znaczenie ładunku glikemicznego, który poza indeksem glikemicznym uwzględnia wielkość spożytej porcji. Ma to realne przełożenie na tempo wzrostu glikemii. Dlatego też, racjonalne odżywianie w insulinooporności zakłada również sięganie po produkty z wyższym indeksem glikemicznym, w umiarkowanej porcji. Nie powoduje to gwałtownego wzrostu poziomu glukozy we krwi.
Oto przykład:
Arbuz ma wysoki indeks glikemiczny równy 72. Zakładamy spożycie porcji 100g. Taka porcja dostarcza 8g węglowodanów przyswajalnych.
Ładunek glikemiczny obliczamy następująco: 8 (ilość węglowodanów przyswajalnych w spożytej porcji) mnożymy razy 72 (indeks glikemiczny) i dzielimy przez 100, otrzymując 5,7 jest to więc niski ładunek glikemiczny.
Więcej o indeksie i ładunku glikemicznym znajdziesz w artykule „Indeks glikemiczny – niski, średni, wysoki – który lepszy?”.
2. Produkty wysokotłuszczowe mają niski indeks glikemiczny, więc można je jeść bez ograniczeń
W nawiązaniu do poprzedniego mitu, często pojawia się przekonanie, że skoro produkty wysokotłuszczowe mają niski/zerowy indeks glikemiczny, to można spożywać je w nieumiarkowanych ilościach. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że produkty wysokotłuszczowe, mimo nieznacznego wpływu na wzrost glikemii, dostarczają dużych ilości energii (kcal). Stąd też ich nadmierne spożycie może wiązać się ze wzrostem masy ciała. Nadwaga i otyłość zwiększają opór komórek na insulinę, więc taki stan zdecydowanie nie służy zdrowiu. Oczywiście warto podkreślić korzystną rolę produktów tłuszczowych w żywieniu osób z insulinoopornością. Ich umiarkowane spożycie spowalnia wzrost glukozy we krwi i obniża ładunek glikemiczny potrawy. Warto wybierać wartościowe źródła tłuszczu, tj.: orzechy, oleje roślinne (oliwa z oliwek, olej rzepakowy), nasiona, pestki, awokado czy tłuste ryby.
3. Nie wolno jeść owoców
Można spotkać się z opinią, iż odżywianie osób z insulinoopornością powinno wykluczyć owoce. Przekonanie to wynika z twierdzenia, że skoro owoce są słodkie, to dostarczają dużych ilości „cukru”. Warto jednak podkreślić, iż cukry naturalnie zawarte w owocach różnią się od tego, który znajduje się w cukierniczce. Dodatkowo owoce są źródłem błonnika pokarmowego, (który obniża indeks glikemiczny), a także witamin, składników mineralnych czy substancji przeciwutleniających. Należy wybierać owoce o możliwie najniższym indeksie glikemicznym, tj.: jagody, borówki, maliny czy jeżyny. Najkorzystniejsze jest również połączenie owoców w najmniej przetworzonej formie z dodatkiem białkowo-tłuszczowym np. jogurtem naturalnym, skyrem, orzechami czy nasionami. Takie zestawienie przekłada się na najniższy ładunek glikemiczny. Dobrze też jest zrezygnować z owoców kandyzowanych, w syropach czy w postaci soku.
4. Należy przejść na dietę niskowęglowodanową
Aktualny stan wiedzy wskazuje na korzyści wynikające z odżywiania opartego na zasadach Talerza Zdrowego Żywienia, który zakłada bazowanie na warzywach. Jednocześnie model ten uwzględnia źródła produktów węglowodanowych takich jak: gruboziarniste kasze, pełnoziarnisty makaron i pieczywo, brązowy ryż czy płatki owsiane. Nie ma konieczności, aby wprowadzać silne restrykcje względem produktów węglowodanowych. Prawidłowe zestawienie tych produktów w posiłku, czyli w towarzystwie warzyw i dodatku białkowo-tłuszczowego (ryby, jajka, nabiał, mięso) zapewnia zrównoważony wzrost poziomu glukozy we krwi.
5. Należy jeść wyłącznie śniadania białkowo-tłuszczowe
Śniadania białkowo-tłuszczowe nie powodują gwałtownego wzrostu glikemii i nie wiążą się z dużym zapotrzebowaniem na insulinę. Z punktu widzenia dietoterapii w insulinooporności mogą zatem mieć duże znaczenie. Warto jednak pokreślić, iż nie istnieją rzetelne badania, które jednoznacznie wskazują na konieczność spożywania śniadań wyłącznie w takiej formie. Jajecznica z warzywami może okazać się ciekawą propozycją na śniadanie, jednak nie ma przeciwwskazań, aby włączyć do tego posiłku kromkę żytniego pieczywa.
6. Należy całkowicie zrezygnować ze słodyczy i produktów zawierających cukier
Słodycze i produkty zawierające cukier charakteryzują się wysokim indeksem glikemicznym i nie są rekomendowane w żywieniu osób z insulinnopornością. Należy jednak podkreślić, iż ich okazjonalne spożycie w umiarkowanych ilościach nie wiąże się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Patrząc na odżywianie w sposób racjonalny nie należy tworzyć listy produktów „zakazanych”. Okazjonalne zjedzenie kawałka szarlotki do kawy po popołudniowym spacerze może być elementem zdrowego żywienia w insulinooporności. Chcąc zadbać o możliwie najlepszą tolerancję glukozy, spożywając tego typu produkty, dobrze jest włączać je w konwencjonalnych, umiarkowanych ilościach, z dodatkiem białkowo-tłuszczowym (np. łyżką orzechów i skyrem). Na posiłek najkorzystniejszy jest moment po aktywności fizycznej (wówczas wrażliwość komórek insulinę jest największa).
7. Nie wolno jeść po godzinie 18:00
Nie istnieją badania kliniczne, które opisują korzyści wynikające z niejedzenia po godzinie 18.00 u osób z insulinoopornością. Czas spożycia posiłków uzależniony jest od rytmu dnia, indywidualnych upodobań czy czasu pracy. Oczywiście nie zaleca się odkładać kolacji na późne godziny wieczorne, tuż przed położeniem się spać. Zaleca się, by jadać kolację na 2-3 godziny przed snem, co wynika z fizjologii żywienia. Taki odstęp czasowy zapewnia strawienie zawartości żołądka (przynajmniej w znacznym stopniu). Dzięki temu nie przyjmujemy pozycji leżącej z wypełnionym żołądkiem, co może sprzyjać np. refluksowi podczas snu. Pory posiłków powinny być uzależnione od naszego poczucia głodu i sytości oraz rytmu dnia. Jednocześnie warto podkreślić korzyści płynące z regularności jedzenia, co może przełożyć się na zrównoważony poziom glukozy i insuliny w ciągu dnia.
8. Zaleca się wyłącznie aktywność fizyczną typu cardio. Trening siłowy podnosi poziom kortyzolu, a to nasila insulinooporność
Aktywność fizyczna odgrywa kluczową rolę w obniżaniu oporności komórek na insulinę. U osób ze stwierdzoną insulinoopornością zaleca się codzienne podejmowanie aktywności fizycznej. Wynika to z faktu, iż bezpośrednio po treningu komórki zwiększają swoją wrażliwość na insulinę i efekt ten utrzymuje się około 24 h. Jednocześnie aktywność ruchowa wiąże się z dodatkowym wydatkiem energetycznym, a to może sprzyjać redukcji masy ciała u osób z otyłością czy nadwagą. Warto włączać ćwiczenia, które sprawiają przyjemność, są dostosowane do poziomu wytrenowania i możliwości danej osoby. Nie należy rozdzielać rodzaju podejmowanego treningu na lepszy czy gorszy. Kluczowe jest to, by starać się włączać ruch do swojej codzienności. Istnieje również przekonanie, iż bardziej intensywny wysiłek (np. trening siłowy) wiąże się ze wzrostem kortyzolu, co może nasilać insulinooporność. Obecny stan wiedzy nie potwierdza tej tezy. Jeśli osoba z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej lubi i chce podejmować taki rodzaj wysiłku, to nie ma ku temu żadnych przeciwwskazań.
Piśmiennictwo
- Gołąbek K. D, Regulska-Ilow B.: Dietary support in insulin resistance: An overview of current scientific reports. Adv. Clin. Exp. Med. 2019; 28(11): 1557-15585. doi: 10.17219/acem/109976.
- Castro-Barquero S., Ruiz-León A. M., Sierra-Pérez M., Estruch R., Casas R.:Dietary Strategies for Metabolic Syndorme: A Comprehensive Review. Nutrients. 2020;12(10): 2983. doi: 10.3390/nu12102983.
- Adeva-Andany M. M., González-Lucán M., Fernández-Fernándes C., Carneiro-Freire N., Seco-Filgueira M., Pedre-Piñeiro M. A.: Effect of diet composition on insulin sensitivity in humans. Nutr. ESPEN. 2019;33: 29-38. doi: 10.1016/j.clnesp.2019.05.014.
- O’Neill B. J.: Effect of low-carbohydrate diets on cardiometabolic risk, insulin resistance, and metabolic syndrome. Opin. Endocrinol. Diabetes Obes. 2020; 27(5): 301-307. doi: 10.1097/MED.0000000000000569.
Autor mgr Klaudia Dobrońska | 29.09.2022 | Cukrzyca i insulinooporność
Czym jest insulinooporność?
Insulinooporność jest zaburzeniem polegającym na obniżeniu wrażliwości komórek na hormon insuliny. Wiąże się to z gorszą tolerancją glukozy po spożyciu posiłku węglowodanowego, a w konsekwencji prowadzi do nadmiernych ilości insuliny we krwi.
Po spożyciu posiłku bogatego w węglowodany podnosi się poziom glukozy we krwi. Glukoza transportowana z krwią dociera do komórek. Tam, dzięki insulinie, dostaje się do ich wnętrza i może być wykorzystana jako paliwo do pracy. Ten mechanizm umożliwia utrzymanie homeostazy w organizmie. U osób ze zdiagnozowaną insulinoopornością proces ten jest zaburzony. Kiedy poziom glukozy wzrasta po spożyciu posiłku, z trzustki uwalniana jest insulina. Gdy dochodzi do próby wbudowania glukozy do wnętrza komórki przy udziale insuliny okazuje się, że ściany komórki „stawiają opór” insulinie (stąd nazwa „insulinooporność”). Aby utrzymać funkcje życiowe, glukoza musi znaleźć się wewnątrz komórki. Jest to możliwe dzięki wzmożonemu uwalnianiu tego hormonu. Podwyższony stężenie insuliny, sprawia że pokonuje ona opór komórek i glukoza dostaje się do wnętrza komórki.
Nadmiar insuliny powoduje szereg negatywnych konsekwencji, takich jak m.in. zwiększone ryzyko:
- nadmiernej masy ciała,
- stłuszczenia wątroby,
- cukrzycy typu 2 (wyczerpywanie rezerw insuliny z trzustki),
- zaburzeń lipidowych,
- zaburzeń pracy jajników.
Główną przyczyną insulinooporności jest otyłość i siedzący tryb życia. Oporność na insulinę rozwija się również w wyniku zaburzeń endokrynologicznych (np. w zespole policystycznych jajników), czynników genetycznych czy przyjmowania niektórych leków (np. przeciwdepresyjnych, przeciwpadaczkowych czy antykoncepcyjnych).
Indeks i ładunek glikemiczny
Insulinooporność jest zaburzeniem dietozależnym, dlatego prawidłowo prowadzone odżywianie wpływa na poprawę stanu zdrowia i zwiększenie wrażliwości komórek na insulinę. Nadprodukcja insuliny może być zmniejszona przy pomocy diety opartej na produktach o niskim indeksie glikemicznym (IG). Indeks glikemiczny to inaczej zdolność produktu do podnoszenia poziomu glukozy we krwi. Jeśli dany produkt ma wysoki indeks glikemiczny, to po jego spożyciu poziom glukozy we krwi wzrasta gwałtownie. Jest to sygnał dla trzustki, która w stanie insulinooporności produkuje nadmiar insuliny (hiperinsulinemia). Komórki osoby z insulinoopornością mają osłabioną wrażliwość na insulinę, a taka sytuacja może jedynie wzmocnić oporność komórek. Produkty o niskim indeksie glikemicznym charakteryzują się tym, że po ich spożyciu poziom glukozy we krwi wzrasta stopniowo i jest to rozłożone w czasie. Taki stan wiąże się oczywiście z wydzieleniem insuliny, jednak jej ilości są zdecydowanie mniejsze. Indeks glikemiczny określany jest wartościami liczbowymi. Produkty o niskim IG mają wartość <55, o średnim IG 55-70 i o wysokim IG >70.
Terminem stosowanym w edukacji żywieniowej pacjentów z insulinoopornością jest też ładunek glikemiczny (ŁG). Znajduje on większe odzwierciedlenie w realnym wpływie na wzrost poziomu glukozy we krwi, gdyż poza samym indeksem glikemicznym uwzględnia również spożytą porcję danego produktu. Innymi słowy, spożycie dużej ilości produktu o niskim indeksie glikemicznym może powodować większy i bardziej gwałtowny wzrost glukozy we krwi niż sięgnięcie po produkt o wysokim indeksie glikemicznym, ale w bardzo małej porcji.
Ładunek glikemiczny można obliczyć według wzoru, w którym indeks glikemiczny danego produktu mnożymy przez ilość węglowodanów przyswajalnych w spożywanej porcji tego produktu (w gramach) i dzielimy przez 100.
Po dokonaniu obliczeń określamy ładunek glikemiczny następująco:
| Niski ładunek glikemiczny |
Średni ładunek glikemiczny |
Wysoki ładunek glikemiczny |
| <10 |
10-20 |
>20 |
O tym jak ważna jest prawidłowa interpretacja wyników ładunku może świadczyć następujący przykład.
Kasza gryczana polecana w odżywianiu osób z insulinoopornością ma niski indeks glikemiczny (IG = 46*). Gotowana marchewka, wbrew temu, co się uważa, wcale nie posiada wysokiego indeksu glikemicznego (IG = 49**). Warzywa w formie surowej, nieprzetworzonej, ze skórką charakteryzują się niższym indeksem glikemicznym w porównaniu do warzyw rozgotowanych, zblendowanych, zmiksowanych, posiekanych czy pozbawionych skórki.
Odwołując się do powyższych przykładów: ładunek glikemiczny, czyli wskaźnik, który ocenia rzeczywisty wpływ spożytej porcji produktu na wzrost glukozy we krwi obliczany jest następująco:
a) Kasza gryczana (gotowana):
- indeks glikemiczny = 46 (niski)
- 1 porcja = 140 g (1 szklanka)
- ilość węglowodanów w 140 g produktu: 31,1 g węglowodanów przyswajalnych
ŁG to 46×31,1/100 = 14,3 (średni ładunek glikemiczny)
b) Marchew (gotowana):
- indeks glikemiczny = 49 (niski)
- 1 porcja = 150g
- ilość węglowodanów w 150 g produktu: 6,9 g węglowodanów przyswajalnych
ŁG to 49×6,9/100 = 3,4 (niski ładunek glikemiczny)
Ten przykład dobrze ilustruje zastosowanie ładunku i indeksu glikemicznego w praktyce. Wykonywanie obliczeń w codziennym życiu może okazać się żmudne i czasochłonne dlatego warto bazować na ogólnych zaleceniach żywieniowych w insulinooporności. Ich wcielanie w życie powinno stanowić podstawę w dietoterapii.
*kasza gryczana łuskana, gotowana 12 minut
** marchewka gotowana, pokrojona w kostkę
Zalecenia żywieniowe w insulinooporności
Żywienie oparte na produktach o niskim indeksie glikemicznym wiąże się z mniejszym, poposiłkowym wzrostem poziomu insuliny, lepszą kontrolą glikemii, poprawą wrażliwości komórek na insulinę oraz efektywniejszym spadkiem masy ciała u osób z insulinnopornością.
Warzywa
Warzywa powinny stanowić podstawę odżywiania osób z insulinoopornością. Graficznym modelem pomagającym wcielać tę zmianę w życie jest Talerz Zdrowego Żywienia.
Ważne jest, by wybierać warzywa możliwie nieprzetworzone, surowe, w skórce, niepoddane obróbce takiej jak: siekanie, miksowanie, blendowanie. Takie warzywa mają najniższy indeks glikemiczny, gdyż trawione są powoli i dłużej zalegają w żołądku. Wiąże się to z wolniejszym wzrostem poziomu glukozy we krwi. Jeśli warzywo musi być przetworzone przed spożyciem (np. brokuły, kalafior, seler) warto dążyć do tego, by obróbka termiczna była jak najkrótsza. Tu dobrze sprawdza się np. duszenie, pieczenie, gotowanie do formy al dente, czyli lekko twardo.
Produkty zbożowe
Warto wybierać pełnoziarniste produkty zbożowe tj. ciemne pieczywo, gruboziarniste kasze, brązowy ryż. Potrawy mączne (np. placki, naleśniki, pierogi) dobrze przygotowywać z mąk pełnoziarnistych (typ 1850 i typ 2000). Błonnik pokarmowy zawarty w produktach pełnoziarnistych spowalnia opróżnianie żołądka oraz wchłanianie w jelitach, co finalnie przekłada się na wolniejszy wzrost glikemii poposiłkowej.
Nabiał
Warto sięgać po nabiał naturalny, niesłodzony, np. jogurt naturalny, kefir, maślankę czy twaróg. Cennym produktem jest również skyr naturalny coraz bardziej powszechny na sklepowych półkach. Cechuje się on wyższą zawartością białka w porównaniu z jogurtem naturalnym. Warto zwrócić uwagę na mleko, które ma wysoki indeks glikemiczny, dlatego też nie powinno być spożywane w dużych ilościach. Najlepiej sprawdza się jako niewielki dodatek do przygotowania dań.
Owoce
Należy zwrócić uwagę na ilość spożywanych owoców. Są one źródłem wielu witamin, składników mineralnych, błonnika pokarmowego oraz przeciwutleniaczy. Jednocześnie dostarczają jednak pewnych ilości cukrów prostych. Warto dążyć do tego, by owoce, jeśli to możliwe, spożywać ze skórką, nie jako samodzielny posiłek, ale z dodatkiem białkowo-tłuszczowym, np. w połączeniu z orzechami, skyrem, twarogiem, w sałatce lub jako dodatek do pełnoziarnistych naleśników z masłem orzechowym. Poleca się wybierać owoce o niskim indeksie glikemicznym, np. jagody, maliny, jeżyny, granaty czy borówki.
Mięso, ryby, jajka, oleje, orzechy
Jest to grupa produktów o skrajnie niskim/zerowym indeksie glikemicznym. Te produkty powinny znajdować się w każdym posiłku osoby z insulinoopornością. Warto zwrócić uwagę na jakość i formę ich obróbki. Polecane są chude gatunki mięs, np. kurczak czy indyk, najlepiej w formie pieczonej, duszonej bądź gotowanej. Jajka warto spożywać gotowane lub pieczone. Polecanymi rodzajami tłuszczów są oliwa z oliwek i olej rzepakowy, które również nadają się do smażenia. Orzechy są cennym źródłem wartościowych kwasów tłuszczowych i mogą stanowić dobry dodatek do owoców czy produktów zbożowych w celu obniżenia ładunku glikemicznego.
Zmiana nawyków żywieniowych u osób z insulinoopornością wiąże się z realnymi korzyściami. Niesie ze sobą poprawę samopoczucia, mniejsze zmęczenie i senność po posiłkach, spadek masy ciała oraz poprawę wyników badań. Warto zacząć od małych kroków – niewielkich zmian, ale sukcesywnie wcielanych w życie. Dodatkowo, wskazane jest, aby wykonywać regularne badanie insuliny i pozostałych parametrów krwi. Temat insulinooporności wciąż jest przedmiotem badań. Coraz częściej mówi się o znaczeniu higieny snu, aktywności fizycznej czy poziomie stresu jako czynnikach powiązanych z insulinoopornością.
Piśmiennictwo:
- Stawerska R., Łupińska A., Bieniek E., Lewiński A.: Insulinooporność i stan przedcukrzycowy- diagnostyka i leczenie. Lekarz POZ 2021; (5): 358-366.
- Meixiong, Ricco C., Vasavda C., Ho BK.: Diet and acne: A systematic review... JAAD Int. 2022; 7: 95–112. doi:10.1016/j.jdin.2022.02.012.
- Gołąbek,Regulska-Ilow B.: Dietary support in insulin resistance: An overview of current scientific reports. Adv. Clin. Exp. Med. 2019; 28(11): 1577-1585. doi: 10.17219/acem/109976.
- Castro-Barquero, María Ruiz-León A., Sierra-Pérez M., EstruchR., Casas R.: Dietary Strategies for Metabolic Syndrome: A Comprehensive Review. Nutrients. 2020;12(10): 2983.
- O’Neill: Effect of low-carbohydrate diets on cardiometabolic risk, insulin resistance, and metabolic syndrome. Curr. Opin. Endocrinol. Diabetes Obes, 2020; 27(5): 301-307. doi: 10.1097/MED.0000000000000569.
- Zalecenia Zdrowego Żywienia NIZP PZH-PIB, 2020.[online][dostęp: 27.09.22] Dostępny w: https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/10/Talerz-Zdrowego-Zywienia-z-Zaleceniami.pdf
- https://glycemicindex.com/ [dostęp z dnia: 23.12.2022]
- Kunachowicz H., Przygoda B., Nadolna I., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL, Warszawa, 2017.
Autor lek. med. Anna Grodowska | 22.06.2018 | Choroba a dieta, Cukrzyca i insulinooporność
Klamra metaboliczna
Bezpośrednią metodą, którą uznaje się za złoty standard oznaczania wrażliwości tkanek na insulinę, jest tzw. klamra metaboliczna. Zazwyczaj stosuje się ją do celów naukowych. Klamra metaboliczna polega na pomiarze ilości glukozy potrzebnej do utrzymania stałej glikemii (tzn. stałego stężenia glukozy we krwi) przy podawaniu pacjentowi przez 120 minut insuliny dożylnie. W trakcie badania insulinę podaje się ze stałą szybkością, tak aby utrzymać jej stężenie we krwi wynoszące ok. 100 µj./ml, tj. powyżej podstawowego stężenia na czczo.
Po osiągnięciu stanu równowagi, w warunkach tak uzyskanej doświadczalnie hiperinsulinemii, wytwarzanie insuliny przez komórki β trzustki jest zablokowane, zużycie glukozy w tkance mięśniowej i tłuszczowej zwiększone, a jej wątrobowe wytwarzanie – zahamowane. Jednocześnie pacjent otrzymuje dożylny wlew roztworu glukozy ze zmienną szybkością, przy wykonywanych co 5 minut oznaczeniach glikemii, tak aby utrzymać prawidłowe stężenie glukozy we krwi.
W stanie równowagi, przy zahamowaniu wątrobowego wytwarzania glukozy i braku wahań glikemii, szybkość wlewu glukozy jest równa szybkości jej wychwytu przez tkanki, co odzwierciedla wrażliwość tkanek na insulinę. Im mniejsze jest zużycie glukozy w tkankach, tym większa insulinooporność tkanek. Szybkość wlewu glukozy i jej tkankowego zużycia wyrażona jest w mg/min na kg masy ciała lub m2 powierzchni ciała i – jak już wspomniano – jest wskaźnikiem wrażliwości tkanek na insulinę. Przyjmuje się, iż insulinooporność należy rozpoznać przy wartości poniżej 4,7–4,9 mg/min/kg.
Test tolerancji insuliny
Do metod bezpośrednich należy również test tolerancji insuliny. Jednorazowo podaje się dożylnie insulinę w dawce 0,1 j./kg mc., a następnie dokonuje się pomiarów stężeń glukozy w surowicy krwi. U osób z insulinoopornością spadek stężenia glukozy we krwi jest nieznaczny, w przeciwieństwie do osób insulinowrażliwych, u których stężenie glukozy spada do wartości 50% glikemii wyjściowej.
Badanie stężenia insuliny lub C-peptydu
W praktyce klinicznej stosuje się prostsze, pośrednie metody oceny insulinooporności. Oznacza się w nich między innymi stężenie insuliny (stężenie insuliny na czczo nie powinno być większe niż 12 µj./ml) lub C-peptydu na czczo. Peptyd C, wydzielany w ekwimolarnych ilościach z insuliną, odzwierciedla czynność wydzielniczą komórek β trzustki, w związku z czym wyniki oznaczeń stężenia obu tych substancji we krwi dostarczają tej samej informacji.
Zwiększone stężenie insuliny lub peptydu C na czczo jest pośrednim wskaźnikiem insulinooporności, ale tylko wtedy, gdy zachowana jest czynność wydzielnicza komórek β. U osób z insulinoopornością i kompensacyjnie zwiększonym wydzielaniem insuliny jest to zjawisko przejściowe. W miarę wyczerpywania rezerw wydzielniczych komórek β, w upośledzonej tolerancji glukozy i cukrzycy typu 2, stężenie insuliny / peptydu C na czczo przestaje odzwierciedlać wrażliwość tkanek na insulinę.
Ponadto, w rozpoznawaniu insulinooporności można oceniać relację glikemii do insulinemii na czczo, a także wykonuje się doustny lub dożylny test obciążenia glukozą z oceną glikemii i insulinemii.
Czytaj więcej:
Insulinooporność a zespół metaboliczny – charakterystyka i diagnostyka, mgr Aleksandra Cichocka
