Wątroba – funkcje

Wątroba to niezwykle istotny narząd w naszym ciele, gdyż pełni wiele różnych funkcji, bez których nasz organizm nie byłby w stanie sobie poradzić. Przede wszystkim w wątrobie zachodzą wszystkie przemiany najważniejszych składników odżywczych czyli białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin i składników mineralnych. Dzięki wątrobie nasz organizm wykorzystuje składniki odżywcze z pożywienia. Wątroba wytwarza substancję zwaną żółcią, która jest niezbędna w procesie trawienia i wchłaniania tłuszczów w przewodzie pokarmowych. Odgrywa ważną rolę w gospodarce cholesterolowej i trójglicerydowej – ok. 80% cholesterolu jest wytwarzane w wątrobie, ma też kluczowe znaczenie w metabolicznej aktywacji witaminy D. Wątroba to również organ oczyszczający organizm ze szkodliwych substancji (tj. leki czy toksyny). Jest to także magazyn nie tylko dla podstawowych składników odżywczych jak białka, tłuszcze czy węglowodany, ale także witamin A, D, B12 i ferrytyny (to białko, które magazynuje żelazo w organizmie). Bierze udział w procesach odpornościowych.

WZW – co to jest i czym nam grozi

Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) to choroba wywołana przez zakażenie wirusami zapalenia wątroby, charakteryzująca się zmianami martwiczo-zapalnymi w wątrobie. Może być wywołana wirusami A (HAV) i E (HEV) przenoszących się głównie drogą pokarmową i powodujących prawie zawsze ostre zapalenie oraz wirusami B (HBV) i C (HCV), które mogą przenosić się poprzez zabiegi i kontakty seksualne. U 75-85% osób zakażonych HCV dochodzi do rozwoju przewlekłej infekcji (stwierdzanej jeśli zapalenie trwa dłużej niż 6 miesięcy), natomiast u ok. 20% pacjentów rozwija się marskość wątroby i ostatecznie rak wątrobowokomórkowy (pierwotny rak wątroby). Marskość wątroby (to choroba związana z nieodwracalnymi zmianami w strukturze komórek wątroby) wywołana wirusem zapalenia wątroby typu C jest główną przyczyną przeszczepów wątroby w Stanach Zjednoczonych.

Dieta wątrobowa – na czym polega

U osób z rozpoznanym WZW w stanie przewlekłym, dieta nie jest głównym elementem leczenia, gdyż najważniejsza jest tu odpowiednio dobrana przez lekarza farmakoterapia, natomiast, ma ona działanie wspomagające.

Nie ma też jednej dla wszystkich diety wątrobowej, gdyż w zależności od stanu zdrowia pacjenta, w tym stopnia uszkodzenia wątroby czy chorób współistniejących, dietę ustala się indywidualnie. Dlatego też zaleca się kontakt z dietetykiem, który po przeprowadzeniu wywiadu, dobierze szczegółowe zalecenia dietetyczne – skorzystaj z bezpłatnych konsultacji w Centrum Dietetycznym Online NCEŻ. Jest natomiast kilka ogólnych zasad zdrowego stylu życia, których przestrzeganie wspomaga funkcjonowanie wątroby i spowalania procesy degeneracyjne powodowane przez toczący się w wątrobie przewlekły stan zapalny.

Po pierwsze – ogranicz/wyklucz spożycie alkoholu

Alkohol, a dokładnie, substancje powstające w wyniku jego metabolizmu w organizmie, mają działanie toksyczne na wątrobę, dlatego osobom z chorobami wątroby zaleca się ograniczenie do minimum, a najlepiej wykluczenie z diety alkoholu. W przypadku wirusowego zapalania wątroby, spożywanie alkoholu przyspiesza postęp choroby, zwiększa ryzyko rozwoju marskości wątroby i nowotworu oraz znacznie utrudnia proces leczenia.

Po drugie – zamień tłuszcze nasycone na nienasycone

Należy ograniczyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, których głównym źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego, na rzecz tłuszczów nienasyconych, występujących głównie w produktach pochodzenia roślinnego (poza olejem kokosowym). Dlatego warto włączyć do diety orzechy, nasiona, oleje roślinne (olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany), awokado czy ryby. Niektóre osoby z wirusowym zapaleniem wątroby mogą odczuwać nudności po spożyciu tłustych produktów, wtedy należy spożywać tłuszcze jako niewielki dodatek do potraw, a zapotrzebowanie energetyczne (kaloryczne) uzupełnić węglowodanami złożonymi (w przypadku osób z prawidłowa masą ciała lub niedowagą).

Po trzecie – spożywaj codziennie warzywa i owoce

Warzywa i owoce to źródło antyoksydantów (m.in. beta-karotenu, witaminy C) i błonnika wpływających korzystanie na wątrobę. Ważne jest, aby w każdym posiłku znalazły się warzywa lub/i owoce, z przewagą warzyw. Powinny one stanowić min. połowę każdego posiłku. Szczególnie polecane są zielone warzywa liściaste. U osób z WZW zalecana jest dieta śródziemnomorska i dieta DASH – w obu tych dietach warzywa i owoce są jej podstawą.

Po czwarte – unikaj żywności wysokoprzetworzonej

Produkty wysokoprzetworzone zazwyczaj bogate są w cukry proste, w tym syrop glukozowo-fruktozowy, sól, tłuszcz (często są to tłuszcze trans czy tłuszcze nasycone pochodzące z oleju palmowego czy kokosowego), substancje konserwujące. Wszystkie te składniki działają negatywnie na wątrobę. Dodatkowo, tak jak osoby zdrowe,  osoby z WZW C powinny unikać produktów zepsutych, spleśniałych, zjełczałych czy przygotowanych na przypalonym tłuszczu.

Po piąte – zredukuj masę ciała, ale nie stosuj „cudownych diet”

W przypadku nadmiernej masy ciała, ważne jest odpowiedniej jej zredukowanie, jednak nie należy polegać na dietach „cud”, które zazwyczaj są niskokaloryczne i niedoborowe w składniki odżywcze. Dieta regeneracyjna dla wątroby powinna opierać się na zasadach zdrowego żywienia. Ważne jest również tempo chudnięcia – zbyt szybkie nie jest wskazane, gdyż może nasilać zmiany stłuszczeniowe w wątrobie – najlepiej, aby wynosiło 0,5-1 kg/tydzień.

Po szóste – uprawiaj regularną aktywność fizyczną

Osoby z przewlekłym WZW nie mają przeciwskazań do uprawiania aktywności fizycznej. Regularne ćwiczenia przyczyniają się do redukcji masy ciała i poprawiają wydolność fizyczną. Według rekomendacji WHO, zaleca się 150 min/tyg. umiarkowanej aktywności fizycznej

Dodatkowo należy wypijać ok 2 l. wody dziennie. Korzystny wpływ na wątrobę wykazuje również kawa w ilości 3 filiżanek dziennie. Należy pamiętać o odpowiedniej ilości białka, które sprzyja regeneracji komórek wątroby (chude mięso, nabiał, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych) oraz o węglowodanach złożonych (m.in. grube kasze, pełnoziarniste pieczywo). Jeśli, z uwagi na występujące objawy, należy zastosować dietę lekkostrawną, warto wybierać drobniejsze kasze, jasne pieczywo i biały ryż, unikać produktów wzdymających (warzywa kapustne, strączkowe, cebulowe) i bogatych w błonnik pokarmowy, a warzywa i owoce spożywać w postaci gotowanej lub rozdrobnionej (musy, pasty, koktajle).

Nie zaleca się również osobom z WZW C suplementowania diety żelazem (chyba że stwierdzona jest niedokrwistość i było to zalecenie lekarza), gdyż wykazano u tych osób nadmierną kumulację żelaza w wątrobie, co przypuszczalnie może przyspieszać jej zwłóknienie.

Piśmiennictwo:

Grzymisławski M (red). Dietetyka kliniczna, PZWL, Warszawa, 2019.

Gupta S., Read SA., Shackel NA., Hebbard L., George J., Ahlenstiel G.  The Role of Micronutrients in the Infection and Subsequent Response to Hepatitis C Virus. Cells, 2019, 17, 8(6):603.

Halota W., Flisiak R., Juszczyk J., Małkowski P., Pawłowska M., Simon K., Tomasiewicz K. Rekomendacje Polskiej Grupy Ekspertów HCV dotyczące leczenia wirusowych zapaleń wątroby typu C w roku 2018. HEPATOLOGIA 2018; 18: 1–9

Hepatitics C Online. Counseling Patients with Chronic Hepatitis C. https://www.hepatitisc.uw.edu/go/evaluation-staging-monitoring/counseling-liver-health/core-concept/all

National Health Service (United Kingdom National Health Service). Dietary Advice if you have Hepatitis C. www.nnuh.nhs.uk

Olubamwo OO., Aregbesola AO., Miettola J., Kauhanen J., Tuomainen TP. Hepatitis C and risk of coronary atherosclerosis – A systematic review. Public Health, 2016, 138:12-25.

Parth M, Anil Kumar Reddy Reddivari. Hepatitis. StatPearls Publishing; 2020 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554549/

Silva LD., Bering T., Rocha GA. The impact of nutrition on quality of life of patients with hepatitis C. Curr Opin Clin Nutr Metab Care 2017, 20(5):420-425.

The hepatitis C trust. Living with hepatitis. C. http://www.hepctrust.org.uk/information/living-hepatitis-c/diet

Wiercińska M. WZW typu C i przewlekłe zapalenie wątroby. Medycyna Praktyczna, 2015 https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/51191,wzw-typu-c-i-przewlekle-zapalenie-watroby

World Health Organization (WHO). Hepatitis C. https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/hepatitis-c