Jedzenie jako rodzaj określonych zachowań

Na początku warto zaznaczyć, że spożywanie pokarmów jest to rodzaj zachowania. Decyzja o realizacji go może być przez nas podjęta w dwojaki sposób:

• Refleksyjnie. W tym przypadku świadomie wybieramy nasze posiłki i przekąski zwracając uwagę na walory smakowe, estetykę potrawy oraz jej wartości odżywcze.
• Bezrefleksyjnie.  W takich sytuacjach decyzję o zjedzeniu podejmujemy na podstawie naszych zwyczajów bądź nawyków (codziennie po przebudzeniu piję kawę i nie zastanawiam się dlaczego ją pije) lub pod wpływem impulsu ( to ciasto wygląda pysznie- muszę je zjeść). W zachowaniach bezrefleksyjnych działamy w sposób zautomatyzowany, często nie zastanawiając się nad tym co i po co robimy.

Sposób w jaki podejmujemy decyzję o zjedzeniu posiłku czy przekąski jest bardzo ważny. Dzięki niemu możemy kontrolować spożycie pokarmów ale też ich ilość i jakość. Ma on również ścisły związek ze stylami naszego jedzenia.

Style jedzenia – czym są?

Według Grażyny Wieczorkowskiej-Wierzbińskiej autorki książki „Psychologiczne ograniczenia”  style jedzenia pokazują sposoby jedzenia, które zostały wykształcone przez każdego z nas na przestrzeni lat i są dla nas typowe.  Style określają jakie produkty do spożycia wybieramy, w jaki sposób je przyrządzamy oraz w jakich porach jemy. Prezentowane przez nas style można zawrzeć na pewnego rodzaju kontinuum.

Obecnie wyróżniamy dwa główne style jedzenia:

1. Styl punktowy
2. Styl przedziałowy

Osoby, dla których charakterystyczny jest punktowy styl jedzenia wyznają konkretne reguły, dotyczące tego co oraz kiedy można zjeść. Wyznaczają one ścisłe pory posiłków, których przestrzegają, planują co dokładnie zjedzą, wybierają produkty o określonych standardach.  Nie lubią zmieniać swojego jadłospisu lub rezygnować z określonych posiłków na rzecz innych. Osoby takie mają ściśle określony jadłospis, wiedzą jakie produkty mogą zjeść na śniadanie i w sytuacjach kiedy w lodówce brakuje danego produktu, wolą nie jeść wcale niż zamienić go na coś innego. Reprezentanci tego stylu raczej nie przekąszą batona na przystanku lub nie odgrzeją wczorajszego makaronu tylko dlatego, że są głodne, a  w ich zasięgu nie ma nic innego.  Wolą poczekać i zjeść to co zaplanowały.

Styl przedziałowy jest przeciwieństwem stylu punktowego. Charakteryzuje on osoby, które nie mają określonych pór posiłków, jedzą to na co w danej chwili mają ochotę. Bez problemu mogą jeść w drodze do domu, na ulicy, podczas spaceru. Jeżeli są głodne zazwyczaj spożywają to co akurat mają pod ręką. Zupa pomidorowa na śniadanie? Dlaczego nie, jeżeli nic innego nie ma w lodówce.

Styl przedziałowy rozpatruje się na czterech wymiarach, dotyczących rodzaju motywacji, jaka sprawia, że sięgamy po pożywienie.

Pierwszy z nich mówi o motywacji zmysłowej vs  związanej z uczuciem sytości. Osoby, które sięgają po pokarm tylko po to by zaspokoić głód często nie biorą pod uwagę jakości jedzenia i jego walorów smakowych. Chodzi tylko o to by poczuć się najedzonym. Osoby te wybierają zazwyczaj jedzenie, które w danym momencie jest dla nich dostępne i atrakcyjne cenowo, ale niekoniecznie  jest zdrowe.  Na drugim biegunie znajdują się osoby, dla których jedzenie ma być przede wszystkim przyjemnością dla zmysłów.  Będą one wybierały produkty o bogatym smaku i dobrze wyglądające. Przedstawiciele grupy motywowanej zmysłowo zdecydowanie mniejszą wagę przywiązują do ceny potrawy czy produktu, tutaj na pierwszym miejscu są doznania smakowe.

Czy, wiesz, że…

• jedzenie motywowane zmysłowo może sprzyjać większej świadomości tego, co spożywamy, pod warunkiem, że mamy wiedzę z zakresu żywienia,
• jedzenie motywowane zmysłowo może być związane z utrzymaniem większej kontroli nad ilością spożywanych pokarmów.

Drugi wymiar odnosi się do motywacji zewnętrznej vs wewnętrznej. Z jedzeniem zewnętrznym spotkamy się gdy osoba zaczyna jeść pod wpływem dostępności pożywienia, nawet w momencie gdy niedawno zjadła posiłek. Osoby takie często na widok lubianych przez siebie produktów ( np. słodyczy czy smakołyków) nie mogą się powstrzymać, jedzą automatycznie i bezrefleksyjnie, przez co nie kontrolują ilości spożywanych przez siebie porcji. W czasach nieograniczonej dostępności do pożywienia, jedzenie zewnętrzne może okazać się niebezpieczne. Na ulicach coraz częściej spotykamy kawiarnie oraz restauracje fast- foodowe, które kuszą nas szybkim, smacznym, ale niekoniecznie zdrowym jedzeniem w coraz większych porcjach. Jedzenie wewnętrzne stoi w opozycji do jedzenia zewnętrznego. Tutaj wyzwalaczem, który sprawia, że sięgamy po jedzenie jest poczucie głodu.

Kolejny wymiar opisuje regularność spożywania posiłków i określany jest jako rytmiczność jedzenia.  Chodzi tutaj o to na ile regularnie spożywamy posiłki w ciągu dnia, czy udaje nam się nie podjadać i jeść 4- 5 posiłków dziennie. Osoby, które charakteryzują się rytmicznym podejściem do jedzenia jedzą porcje podobnej wielkości, w jednakowych odstępach czasu. Codziennie pilnują również, aby liczba posiłków była taka sama. Osoby z drugiego bieguna jedzą wówczas, gdy mają na to ochotę, nie pilnują czasu między kolejnymi posiłkami, zdarza im się nie jeść śniadania, a za to spożywać posiłki czy przekąski późno w nocy.

Czy wiesz, że….

• nieregularne spożywanie posiłków może być przyczyną wzrostu oporności na insulinę oraz prowadzić do wzrostu cholesterolu LDL, który przyczynia się do chorób serca, nawet u ludzi szczupłych.
• rytmiczne jedzenie jest bardzo ważne przy stosowaniu diet odchudzających. Taki typ jedzenia chroni nas przed niepohamowanymi napadami głodu.  

Ostatnim wymiarem przedziałowości jedzenia jest jedzenie emocjonalne.  W tym przypadku emocje wpływają na regulację poziomu łaknienia. U każdego przebiega ona inaczej. Jedni pod wpływem stresu jedzą mniej niż zazwyczaj, inni potrafią zajadać stres. Często jemy ponieważ się nudzimy, jesteśmy zmęczeni, bądź czujemy się smutni.

Czy wiesz, że..

• Jedzenie emocjonalne jest niebezpieczne u osób, które mają trudności w rozpoznawaniu odczuwanych emocji (cierpią na tzw. aleksytymię). Doświadczając różnych emocji nie są w stanie ich zidentyfikować. Wiedzą, że coś się z nimi dzieje, ale nie wiedzą co jest tego źródłem. Dlatego sięgają po jedzenie, aby zmniejszyć dyskomfort.
• Jedzenie emocjonalne często wiąże się z brakiem regularności w przyjmowaniu pokarmów, ponieważ to nie pora, a emocje są wyzwalaczem sięgania po jedzenie.

Warto znać swój styl jedzenia

Warto pamiętać, że style jedzenia nie określają naszego sposobu spożywania pokarmów w  sposób binarny. Jest to pewnego rodzaju kontinuum. Każdy z nas ma swój styl jedzenia, który mieści się na skali punktowość vs przedziałowość. Osoby bliżej przedziałowego stylu jedzenia charakteryzują się większą elastycznością odnośnie czasu i sposobu jedzenia, a  to wiąże się z mniejszą kontrolą procesu jedzenia. Osoby, które jedzą punktowo mają sztywne reguły postępowania i  wykazują się większą kontrolą nad spożywaniem pokarmów. Warto wiedzieć do jakiego stylu jedzenia jest  nam bliżej. Dzięki temu będziemy mogli bardziej skutecznie modyfikować i zastępować swoje niewłaściwe nawyki żywieniowe.