Dzięki tym informacjom konsument może świadomie wybierać produkty korzystne dla zdrowia, a redukować spożycie tych mniej korzystnych. Nie wszystkie jednak produkty objęte są wymogiem takiego znakowania. Do niedawna nie było obowiązku podawania wykazu składników i informacji o wartości odżywczej m.in. na winach. W wyniku realizacji programu „Europe’s Beating Cancer Plan” (Europejski Plan Walki z Rakiem), od dnia 8 grudnia 2023 r. w Unii Europejskiej, w tym w Polsce, wprowadzono obowiązek podawania takich informacji na tych produktach.

Zalecenia zdrowego żywienia i znakowanie produktów spożywczych

Wyniki licznych badań naukowych wskazują, że zdrowie człowieka zależy m.in. od sposobu odżywiania. Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że stosowanie zdrowej diety, ograniczenie spożycia alkoholu, niepalenie papierosów i aktywność fizyczna stanowią główne czynniki wpływające na  zapobieganie chorobom niezakaźnym, w tym m.in. chorobom układu sercowo-naczyniowego, otyłości, nadciśnieniu, cukrzycy oraz chorobom nowotworowym (1).

Zdrowa dieta uwzględnia zarówno odpowiednie spożycie zalecanych składników odżywczych, np. witamin, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych czy błonnika, jak i ograniczenie spożycia składników niekorzystnych dla zdrowia, np. kwasów tłuszczowych nasyconych i cukru.

Jedną z form pomocy konsumentom w komponowaniu zdrowej diety stanowią zamieszczone na opakowaniach produktów spożywczych informacje, które już na etapie robienia zakupów w sklepie mogą pomóc w wyborze produktów o lepszej wartości odżywczej. Czytając etykiety można m.in. poznać szczegółowy skład danego produktu spożywczego oraz jego wartość odżywczą. Na informację o wartości odżywczej produktu składa się informacja o wartości energetycznej oraz informacja o zawartości poszczególnych składników odżywczych. Wartość energetyczna (energia) wyrażona jest w kcal i kJ i mówi o tym, ile energii dostarcza dana żywność. Składniki odżywcze, których ilość jest obowiązkowo podana w informacji o wartości odżywczej produktu to: tłuszcz, nasycone kwasy tłuszczowe, węglowodany, cukry, białko i sól. Informacja o wartości odżywczej żywności przeważnie ma postać tabeli (choć może być też zapisana w formacie liniowym) (2, 3, 4).

Warto wykorzystywać zawartą na etykiecie informację o wartości odżywczej podczas komponowania codziennej diety, także w celu zachowania odpowiedniego bilansu energetycznego w ciągu dnia, co ułatwia utrzymywanie właściwej masy ciała.

Skutki zdrowotne spożywania alkoholu

Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) sklasyfikowała napoje alkoholowe jako rakotwórcze dla ludzi (grupa 1) w przypadku raka jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku (płaskonabłonkowego), wątroby, jelita grubego i piersi. Etanol w napojach alkoholowych i aldehyd octowy związany ze spożyciem napojów alkoholowych są również klasyfikowane przez IARC jako rakotwórcze dla ludzi (grupa 1) (5).

Ponadto eksperci Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) stwierdzili, że dowody naukowe nie wskazują na istnienie żadnego konkretnego progu, przy którym rakotwórcze działanie alkoholu zaczyna się ujawniać w organizmie człowieka. W związku z tym nie można ustalić bezpiecznej ilości spożycia alkoholu w odniesieniu do nowotworów i zdrowia człowieka. Eksperci wyrazili opinię, że ważne jest podniesienie świadomości wśród konsumentów na temat faktu, że spożywanie napojów alkoholowych powoduje raka oraz wiąże się z ryzykiem innych schorzeń (6, 7).

Jak wskazano w Komunikacie Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Planu Zwalczania Raka (Europe’s Beating Cancer Plan) szkodliwość związana z alkoholem stanowi poważny problem zdrowia publicznego w UE. W 2016 r. główną przyczyną zgonów spowodowanych spożyciem alkoholu była choroba nowotworowa, stanowiąca 29 % zgonów, następnie marskość wątroby (20 %), choroby układu krążenia (19 %) i urazy (18 %) (8). 

Znakowanie wina – zmiany w świetle prac Komisji Europejskiej

Na przestrzeni ostatnich lat Unia Europejska opracowała różne strategie działań mających na celu m.in. poprawę stanu zdrowia ludności w Unii. Są to np. strategia „Od pola do stołu” („Farm to Fork Strategy”) oraz ww. Europejski Plan Walki z Rakiem. Obie te inicjatywy uwzględniają zmiany w zakresie znakowania środków spożywczych w celu umożliwienia konsumentom dokonywania świadomych wyborów żywieniowych wpływających na ich zdrowie (8, 9).

W ramach realizacji Europejskiego Planu Zwalczania Raka Komisja zleciła Wspólnemu Centrum Badawczemu (JRC)  przeprowadzenie analizy sytuacji znakowania produktów alkoholowych informacją o składzie i wartości odżywczej. Jak wynika z raportu JRC, niektórzy producenci napojów alkoholowych korzystają z możliwości dobrowolnego zamieszczania na etykietach informacji na temat składu i wartości odżywczej produktów. Najczęściej producenci podają wykaz składników, następnie wartość energetyczną produktu. Najrzadziej na etykietach zamieszczana jest pełna informacja o wartości odżywczej, tzn. wartość energetyczna oraz zawartość tłuszczu, nasyconych kwasów tłuszczowych, węglowodanów, cukrów, białka i soli. Konsumenci produktów winiarskich znajdują informacje o składnikach lub wartości energetycznej tylko na niewielkiej części produktów (mniej niż 2,5 %) (10).

Wśród wielu działań planowanych w ramach realizacji Europejskiego Planu Zwalczania Raka, w raporcie Komisji wskazano, że Komisja zaproponuje obowiązkowe wskazanie na etykietach napojów alkoholowych listy składników, informacji o wartości odżywczej oraz ostrzeżeń zdrowotnych (8).

Aktualnie w wyniku prac Komisji, na mocy rozporządzenia UE 2021/2117, od dnia 8 grudnia 2023 r. obowiązuje wymóg znakowania informacją o składnikach i wartości odżywczej wina. Jednocześnie wina wyprodukowane przed tą datą mogą – do wyczerpania zapasów – nadal być wprowadzane do obrotu zgodnie z wymogami dotyczącymi etykietowania obowiązującymi przed dniem 8 grudnia 2023 r., tzn. nie muszą być opatrzone wykazem składników, ani informacją o wartości odżywczej (11).

Należy zaznaczyć, że w przypadku wina, przepisy uwzględniają możliwość podania wykazu składników bądź informacji o wartości odżywczej za pomocą środków elektronicznych, poprzez umieszczenie na etykiecie linku (kod QR lub podobny) do informacji o wartości odżywczej lub wykazu składników. Przy czym wartość energetyczna wina zawsze musi być prezentowana na opakowaniu lub na etykiecie (12).

Potrzeba edukacji konsumentów

Jak wynika z analiz i opracowań Komisji, obecne wzorce konsumpcji żywności nie są zrównoważone z punktu widzenia zdrowia. Spożycie w UE składników, które w diecie należy ograniczać (m.in. energia, cukry, sól) nadal jest zbyt wysokie w odniesieniu do zaleceń, zaś spożycie produktów zalecanych (m.in.  owoce i warzywa) jest zbyt niskie. Szkodliwość związana ze spożyciem alkoholu również stanowi poważny problem zdrowia publicznego w UE (8, 9). Wskazuje się, że dla efektywności podjętych w UE prac mających na celu poprawę zdrowia społeczeństw, w tym działań w zakresie rewizji przepisów dotyczących etykietowania żywności oraz działań na rzecz walki z rakiem, ważne są działania edukacyjne, promujące prozdrowotne postawy konsumentów już na etapie dokonywania świadomych, zdrowszych wyborów w trakcie zakupów.

Według dokumentów UE, planowane są prace nad wprowadzeniem obowiązkowego znakowania informacją o składzie i wartości odżywczej również innych napojów alkoholowych, niż wina, a także zamieszczaniem ostrzeżeń dotyczących zagrożeń dla zdrowia wynikających ze spożycia alkoholu (8). 

Piśmiennictwo

1. Advancing the global agenda on prevention and control of noncommunicable diseases 2000 to 2020: looking forwards to 2030. Geneva: World Health Organization; 2023. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
2. https://ncez.pzh.gov.pl/informacje-dla-producentow/o-czym-powie-etykieta/
3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (z późniejszymi zmianami)
4. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/slowniczek-wartosci-odzywczych/
5. Gapstur SM, Bouvard V, Nethan ST, Freudenheim JL, Abnet CC, English DR, et al. (2023). The IARC perspective on alcohol reduction or cessation and cancer risk. N Engl J Med, Published online 28 December 2023
6. Anderson BO, Berdzuli N, Ilbawi A, et al. Health and cancer risks associated with low levels of alcohol consumption. Lancet Public Health 2023;8(1):e6-e7.
7. https://www.iarc.who.int/faq/iarc-handbooks-of-cancer-prevention-volume-20a-reduction-or-cessation-of-alcohol-consumption/
8. Europejski Plan Walki z Rakiem, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady, Komisja Europejska, Bruksela, dnia 3.2.2021 r. COM(2021) 44 final
9. Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie stosowania dodatkowych form wyrażania i prezentacji informacji o wartości odżywczej, Bruksela, dnia 20.5.2020 r. COM(2020) 207 final
10. JRC Provision of ingredient, energy and full nutrition information on alcoholic beverages. An assessment of products placed on the EU market Sarasa-Renedo, A., Moz-Christofoletti, M.A., Grammatikaki E., Wollgast, J. 2022 EUR 31096 EN
11. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2117 z dnia 2 grudnia 2021 r. zmieniające rozporządzenia (UE) nr 1308/2013 ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych, (UE) nr 1151/2012 w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych, (UE) nr 251/2014 w sprawie definicji, opisu, prezentacji, etykietowania i ochrony oznaczeń geograficznych aromatyzowanych produktów sektora wina i (UE) nr 228/2013 ustanawiające szczególne środki w dziedzinie rolnictwa na rzecz regionów najbardziej oddalonych w Unii Europejskiej
12. ZAWIADOMIENIE KOMISJI Pytania i odpowiedzi dotyczące wdrożenia nowych przepisów UE dotyczących etykietowania wina w następstwie zmiany rozporządzenia (UE) nr 1308/2013 Parlamentu Europejskiego i Rady i rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2019/33, C/2023/1190, 24.11.2023

Zadanie realizowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025,  finansowane przez Ministra Zdrowia.