Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej logo
Wyszukiwarka
Zespół policystycznych jajników – zalecenia i jadłospis

Zespół policystycznych jajników – zalecenia i jadłospis

Zespół policystycznych jajników cechuje się zaburzeniami w przebiegu cyklu menstruacyjnego, zmianami w obrębie objętości jajników oraz cechami hiperandrogenizmu (np. nadmiernym owłosieniem czy trądzikiem). Choroba często współwystępuje z insulinoopornością oraz nadmierną masą ciała. Nieleczona może prowadzić do licznych chorób metabolicznych, zaburzeń psychicznych oraz niepłodności. W postępowaniu terapeutycznym, obok środków farmakologicznych duży nacisk kładzie się na jakość diety (w tym obniżenie indeksu glikemicznego) oraz odpowiedni stopień aktywności fizycznej.

Wybrane zalecenia dietetyczne w zespole policystycznych jajników:

  1. Staraj się utrzymać prawidłową masę ciała. W tym celu spożywaj posiłki w regularnych odstępach czasu (4-5 posiłków co 3-4 godziny). Jeśli masz nadwagę lub otyłość, kontroluj kaloryczność swojej diety i dąż do stopniowego ubytku masy ciała. Długotrwałe efekty osiągniesz chudnąć 0,5 do 1 kg tygodniowo.
  2. Śniadanie spożywaj maksymalnie do godziny po przebudzeniu się, a kolację 2-3 godziny przed snem.
  3. Spożywaj 5 porcji warzyw i owoców dziennie (¾ warzyw oraz ¼ owoców). Szczególnie korzystne w przypadku PCOS będą zielone warzywa o wysokiej zawartości kwasu foliowego (np. szpinak, natka pietruszki, brukselka, jarmuż, brokuł). Wybieraj owoce mniej dojrzałe o dużej zawartości błonnika pokarmowego (np. owoce jagodowe, jabłka).
  4. Podstawowym źródłem energii powinny być węglowodany o niskim indeksie glikemicznym, np. pełnoziarniste pieczywo, grube kasze, brązowy ryż, makarony razowe. Takie produkty dostarczą dodatkowo błonnika pokarmowego, który korzystnie wpłynie na profil lipidowy, stężenie glukozy we krwi oraz wydłuży czas sytości po posiłku.
  5. Wybieraj produkty jak najmniej przetworzone, o niskiej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych, węglowodanów prostych (cukru i syropu glukozowo-fruktozowego) oraz soli, m.in. produkty pełnoziarniste zamiast pszennych wysoko przetworzonych, świeże owoce i warzywa zamiast soków, orzechy, pestki i nasiona zamiast słonych przekąsek, świeże owoce zamiast słodyczy.
  6. Ogranicz produkty bogate w tłuszcze zwierzęce, takie jak tłuste gatunki mięs, masło, smalec, wysokotłuszczowe produkty mleczne. Zamiast tego wybieraj chude gatunki mięs, jaja, ryby, produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu (ale nie całkowicie odtłuszczone), oleje roślinne (np. olej rzepakowy i oliwę z oliwek).
  7. Białko zwierzęce częściowo zastąp roślinnym. Ogranicz spożycie mięsa do 3 razy w tygodniu. Wprowadź w swojej diecie jak najwięcej nasion roślin strączkowych, warzyw oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych.

Chcesz wiedzieć więcej? Pobierz bezpłatny poradnik dietetyczny przygotowany przez ekspertów Centrum Dietetycznego Online. Znajdziesz w nim zalecenia żywieniowe, listę produktów zalecanych i przeciwskazanych w diecie oraz przykładowy jadłospis w zespole policystycznych jajników.

Materiały do pobrania:

Zalecenia – zespół policystycznych jajników

Dieta Polaków a zalecenia – za tłusto, za słono, za słodko

Dieta Polaków a zalecenia – za tłusto, za słono, za słodko

Według danych naukowych w pełni potwierdzony jest związek pomiędzy poprawą żywienia i jakości zdrowotnej żywności a stanem zdrowia populacji. Z drugiej strony wskazuje się, że nieprawidłowe żywienie może być przyczyną około 80 jednostek chorobowych. Według danych CBOS zdecydowana większość badanych (80%) jest przekonana, że odżywia się zdrowo lub bardzo zdrowo. Jednak dane te nie znajdują odzwierciedlenia w codziennych zaleceniach żywieniowych. Do najczęściej popełnianych błędów żywieniowych zalicza się: nieregularne spożywanie posiłków, zbyt niskie spożycie warzyw i owoców, kasz, ryb, mleka i jego przetworów oraz zbyt wysoka konsumpcja mięsa, soli, cukru i słodyczy, napojów słodzonych, alkoholu.

W zakresie działań profilaktyki chorób żywieniowozależnych wraz z aktualizacją zaleceń zdrowego żywienia w 2016 roku w postaci Piramidy Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej za hasło przewodnie przyjęto sformułowanie „mniej soli, cukru, tłuszczu”. W tym zakresie zostały również sformułowane 3 z 10 zaleceń żywieniowych wskazujące na potrzebę ograniczania cukrów prostych, unikania nadmiaru soli i tłuszczów zwierzęcych  w codziennej  diecie. Nadmierne spożycie tych składników diety przynosi negatywne konsekwencje zdrowotne.

Spożycie cukru

Według danych GUS 2019 spożycie cukru w 2018 roku wynosiło 0,94 kg miesięcznie na mieszkańca. Analizy rynkowe wykonane po opracowaniu GUS wykazały, że konsumpcja cukru w Polsce miała tendencję wzrostową – w okresie trzech kwartałów 2018 r. przeciętna miesięczna konsumpcja cukru nieprzetworzonego w gospodarstwach domowych wzrosła o 7,7% do 0,98 kg/osobę. Powodem tego były przede wszystkim niższe ceny detaliczne cukru oraz duża podaż i niskie ceny owoców. W badaniach CBOS 2019 zaobserwowano, że regularnie po słodycze i ciasta sięga niemal co 4 Polak (24% ankietowanych), a napoje słodzone typu cola są stałym elementem codziennej diety u co dziesiątego badanego (10%). Według zaleceń żywieniowych cukry proste nie powinny stanowić więcej niż 10% wartości energetycznej diety, a w codziennym komponowaniu diety należy unikać spożywania cukru jako dodatku do napojów czy potraw oraz słodyczy, bądź spożywać je rzadko i w niewielkich ilościach. Nadmierne spożycie cukrów prostych, głównie w postaci wysokoprzetworzonych produktów spożywczych może przyczynić się do dodatniego bilansu energetycznego, co wiąże się z wyższym ryzykiem  nadwagi i otyłości, a także cukrzycy typu 2, chorób układu krążenia oraz próchnicy zębów.

Sól

W zakresie spożycia soli na przestrzeni ostatnich dekad obserwuje się utrzymującą się tendencję nadmiernego spożycia soli. Według rekomendacji Instytutu Żywności i Żywienia, zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zaleca się ograniczenie spożycia soli do 5 g dziennie na osobę (jedna płaska łyżeczka). Ilość ta obejmuje zarówno sól zawartą w żywności jak i samodzielnie dodawaną do potraw i posiłków. W analizie przeprowadzonej w Instytucie Żywności i Żywienia dotyczącej monitoringu danych z corocznych badań budżetów gospodarstw domowych i przeciętnego miesięcznego spożycia ponad 100 różnych artykułów żywnościowych na osobę, a w tym soli kuchennej odnotowano spożycie soli na poziomie 11,5 g/osobę. Przeciętnie 7 g (60% spożywanego NaCl) pochodziło bezpośrednio z soli kuchennej, pozostała część ze spożywanych produktów. Nadmierne spożycie soli może prowadzić do wielu poważnych konsekwencji zdrowotnych, m.in. nadciśnienia tętniczego, udarów mózgu, raka żołądka i prawdopodobnie również raka przełyku. Może też sprzyjać rozwojowi osteoporozy i kamicy nerkowej, a najnowsze badania wskazują, że także otyłości.

Tłuszcz

Ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka ma właściwa ilość tłuszczów dostarczana wraz z pożywieniem oraz zachowanie w nim odpowiednich proporcji ilości poszczególnych kwasów tłuszczowych. Dieta bogata w tłuszcze, zwłaszcza pochodzenia zwierzęcego, zwiększa ryzyko rozwoju chorób nowotworowych (m.in. jelita grubego, gruczołu krokowego i sutkowego) i układu krążenia. Wartość energetyczna diety pochodząca z tłuszczu powinna wynosić 20-35%, w tym szczególnie istotne jest by zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych oraz izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych powinna być możliwie jak najniższa. Z tego też względu według zaleceń żywieniowych wskazuję się by zamiast tłuszczów pochodzenia zwierzęcego stosować tłuszcze roślinne. W zakresie struktury spożycia tłuszczu obserwuje się pozytywny trend związany ze zmniejszeniem spożycia tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, w tym masła na korzyść zwiększenia spożycia tłuszczów pochodzenia roślinnego, choć nadal spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego jest zbyt wysokie. Według szacunków w przeciętnej racji pokarmowej Polaka nasycone kwasy tłuszczowe stanowią około 15% wartości energetycznej diety.  Dane dotyczące struktury spożycia tłuszczu potwierdzają aktualne dane GUS, w których wskazuje się, że miesięczne spożycie olejów i innych tłuszczów na jednego mieszkańca wynosi 1,071 kg, z czego spożycie masła stanowi 0,26 kg.

Obserwowane tendencje spożycia zbyt dużych ilości cukru, soli i tłuszczu pochodzenia zwierzęcego mają wpływ na zwiększone ryzyko występowania chorób dietozależnych, w tym chorób układu krążenia i otyłości. W celu poprawy sposobu żywienia w tym zakresie niezbędne są działania producentów pod względem reformulacji produktów spożywczych  o zawartość tych składników oraz działania edukacji żywieniowej  kształtujące prawidłowe zachowania żywieniowe.