Zasady dodawania do żywności składników roślinnych w celu nadania produktom finalnym szczególnych cech odżywczych lub fizjologicznych uregulowane są w sposób ogólny w rozporządzeniu 1925/2006. Dla wielu przedsiębiorców może nie być to oczywiste ze względu na fakt, że w myśl przepisów rozporządzenia będą to „inne substancje”, które oznaczają substancje inne niż witamina lub składnik mineralny, posiadające wartość odżywczą lub oddziałujące na fizjologię. W rozumieniu przywołanej definicji możemy mieć do czynienia zarówno z nieprzetworzonymi składnikami roślinnymi, jak również z preparatami roślinnymi uzyskanymi ze składników roślinnych (np. całych roślin, części roślin, podzielonych lub pociętych roślin) przy pomocy różnych procesów (np. tłoczenia, wyciskania, ekstrakcji, frakcjonowania, destylacji, koncentracji, suszenia i fermentacji). Definicja preparatów obejmuje również rozdrobnione lub sproszkowane rośliny, części roślin, glony, grzyby, porosty, nalewki, ekstrakty, a także olejki eteryczne (inne niż spożywcze oleje roślinne), wyciskane soki i przetworzone wyciągi (rozporządzenie 2015/1933).

 

Składniki roślinne w żywności – kwestie problemowe

Niektórzy przedsiębiorcy dodający preparaty roślinne do żywności, wspomagają się przepisami technicznymi innych państw członkowskich Unii (np. Dekret Belgijski, rozporządzenia stosowane we Włoszech i Francji), przyjmując z zasady, że obecność składnika roślinnego na liście pozytywnej, stanowi przyzwolenie do jego stosowania. Tymczasem składniki roślinne z takich list mogą mieć potwierdzoną historię stosowania np. jedynie w suplementach diety lub jedynie w odniesieniu do tradycyjnie stosowanych przetworów, a nie preparatów uzyskiwanych przy zastosowaniu nowoczesnych technik ekstrakcji. Przykładowo wiele składników roślinnych z listy dozwolonych do stosowania po poddaniu ekstrakcji selektywnej, może nabyć cechy nowej żywości, która wymaga autoryzacji przed wprowadzeniem na rynek zarówno jako składnik suplementu diety, jak i żywności przeznaczonej do powszechnego spożycia.

W prawie unijnym nie ma listy składników roślinnych oraz ich preparatów, które mogą być dodawane do żywności w celach odżywczych lub innych fizjologicznych. Jednocześnie dodawanie składników roślinnych do żywności (w tym również do suplementów diety) nie może być dowolne. Bezpieczeństwo takich praktyk w niektórych przypadkach już zostało zakwestionowane i uregulowane prawniej, np. zakaz stosowania w żywności ziela przęśli i jego preparatów (rozporządzenie 2015/403).

 

Producent jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo żywności

Zgodnie z ogólnymi wymogami rozporządzenia 1925/2006 przedsiębiorcy, którzy wprowadzają do obrotu żywność zawierającą składniki roślinne i ich przetwory – dodane w celu odżywczym bądź innym fizjologicznym – są zobowiązani do udowodnienia jej bezpieczeństwa. Nie należy rozumieć powyższego jako obowiązek autoryzacji określonego składnika czy produktu, ale w wielu przypadkach standardem powinno być przygotowanie przez przedsiębiorcę dossier – np. na potrzeby urzędowej kontroli żywności – potwierdzającego zgodność oferowanych składników bądź produktów z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa żywności.

 

Aby ocena składnika roślinnego była możliwa w pierwszej kolejności wymagana jest jego charakterystyka. Nie wystarczy do tego celu znajomość nazwy potocznej rośliny. Niezbędne będzie poznanie nazwy systematycznej (łacińskiej) oraz informacji na temat części rośliny, jej pochodzenia, a niekiedy również warunków uprawy i zbioru. W przypadku przetworów roślinnych dodatkowo wymagane są informacje na temat rodzaju procesu przetwórczego jakiemu składnik został poddany oraz charakterystyki przetworu (np. sekwencje i parametry procesu, zastosowane rozpuszczalniki, skład ilościowo-jakościowy, w tym informacje dotyczące zawartości substancji zanieczyszczających).

Posiadanie powyższych informacji w połączeniu z wiedzą na temat przewidywanego sposobu użycia składnika – rodzaj żywności oraz ilość dodatku (którego spożycia w dziennej porcji można racjonalnie oczekiwać, zgodnie z informacją przekazaną konsumentowi) – umożliwia ocenę z wykorzystaniem danych piśmienniczych, a także wykluczenie ewentualnych wątpliwości, jakie mogą pojawiać się na gruncie przepisów dotyczących nowej żywności lub pogranicza z produktami leczniczymi.

Przyjmuje się, że zasada domniemanego bezpieczeństwa względem danego składnika roślinnego może być zastosowana jedynie wówczas, gdy ogólnie uznane dane pozwalają na stwierdzenie, że narażenie na znaną ilość danej substancji miało miejsce w dużych grupach populacji przez wiele lat (≥25) i nie zgłoszono wystąpienia żadnych skutków ubocznych. Składniki roślinne, które nie mają tak długiej historii stosowania będą na ogół wymagały indywidualnego procesu oceny. Dlatego prezentowane powyżej, w sposób ogólny, podejście wydaje się uzasadnione tym bardziej, że prognozy dotyczące rozwoju rynku tzw. superfoods (bazujących na nowych lub mało popularnych składnikach roślinnych) są wyjątkowo optymistyczne również dla rynku polskiego w perspektywie co najmniej kilku najbliższych lat.