Rak piersi – profilaktyka i żywienie w trakcie leczenia.
Czynniki ryzyka zachorowania na raka piersi
Zgodnie z ostatnim raportem World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research istnieją niekwestionowane dowody wskazujące na zwiększone ryzyko występowania raka piersi po menopauzie u kobiet z nadwagą i otyłością w okresie dorosłości (po 30. roku życia). Rośnie ono wraz ze wzrostem masy ciała w wieku dorosłym.
Na zwiększone prawdopodobieństwo zachorowania w tej grupie kobiet mają również wpływ: wysoki wzrost, niska aktywność fizyczna oraz spożywanie alkoholu.
Ryzyko zachorowania na raka piersi jest mniejsze u kobiet, które karmiły piersią. Istnieją też ograniczone dowody dotyczące zmniejszonego ryzyka zachorowania na raka piersi u kobiet, które spożywają warzywa nieskrobiowe, produkty zawierające karotenoidy oraz bogate w wapń.
Istnieje jeszcze wiele innych czynników ryzyka zachorowania na raka piersi takich jak: płeć, starszy wiek, rodzinne występowanie raka piersi, nosicielstwo mutacji genów (BRCA1 i BRCA2), wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki, menopauza w późnym wieku, pierwsza donoszona ciąża w późnym wieku, brak ciąż, radioterapia w obszarze klatki piersiowej przed 30. rokiem życia i niektóre choroby rozrostowe piersi, a także palenie papierosów.
Tabela 1. Żywieniowe czynniki zwiększające i zmniejszające ryzyko rozwoju nowotworu piersi
| Zwiększające ryzyko | Zmniejszające ryzyko |
| Nadwaga i otyłość po menopauzie | Warzywa i owoce |
| Dieta wysokoenergetyczna, wysokotłuszczowa | Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 |
| Izomery trans kwasów tłuszczowych | Fitoestrogeny |
| Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-6 | Zielona herbata |
| Mięso czerwone i jego przetwory | |
| Węglowodany proste | |
| Alkohol |
Rak piersi – profilaktyka
Profilaktyka pierwotna raka piersi jest ograniczona. Do czynników modyfikowalnych należą czynniki żywieniowe takie jak: zapobieganie nadwadze i otyłości poprzez unikanie zachodniego modelu żywienia, ograniczenie spożywania alkoholu oraz eliminacja czynnego i biernego palenia tytoniu, a także wzmożona aktywność fizyczna. W przypadku grupy bardzo wysokiego ryzyka dodatkowo stosuje się profilaktyczne zabiegi operacyjne w postaci amputacji piersi lub/i usunięcia jajników z jajowodami.
W celu wczesnego wykrywania raka piersi jedyną skuteczną metodą są przesiewowe badania mammograficzne. W przypadku braku objawów i dodatkowych czynników ryzyka wykonuje się je po 50. roku życia co 24 miesiące. W każdym wieku zaleca się badanie palpacyjne w ramach rutynowych badań lekarskich co 6-12 miesięcy oraz samobadanie piersi raz w miesiącu. Pierwsze USG piersi warto wykonać już w wieku 20 lat i powtarzać je co 2 lata, a po ukończeniu 30. roku życia nawet częściej. Prawidłowo zaplanowany i prowadzony program przesiewowych badań mammograficznych zmniejsza umieralność na raka piersi.
Otyłość a rak piersi
Mechanizm wpływu otyłości na ryzyko rozwoju raka piersi dotyczy przede wszystkim nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej i związanymi z tym zaburzeniami metabolizmu.
Analiza wielu badań klinicznych wskazuje na związek między otyłością, a zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka piersi zarówno u kobiet przed, jak i po menopauzie. Liczne badania potwierdziły, że kobiety z otyłością II i III stopnia miały większe ryzyko zachorowania na raka piersi niż kobiety o prawidłowej masie ciała. Dodatkowo większe ryzyko zachorowania zaobserwowano u otyłych kobiet po menopauzie.
Według AICR (ang. American Institute of Cancer Research) nadmierna masa ciała odpowiada za aż 30-40% przypadków nowotworów złośliwych, do których należą:
- gruczołowy rak przełyku,
- estrogenozależny rak piersi po menopauzie,
- rak prostaty,
- rak jelita grubego,
- rak trzonu macicy,
- rak jajnika,
- rak pęcherzyka żółciowego,
- rak nerkowokomórkowy,
- rak wątrobowokomórkowy
- niektóre typy raka żołądka i nowotwory narządów głowy i szyi.
Otyłość jest niezależnym czynnikiem prognostycznym i koreluje z gorszą odpowiedzią na leczenie onkologiczne. Otyłość wiąże się też z krótszym przeżyciem całkowitym i krótszym czasem do nawrotu choroby.
Odżywianie w chorobie nowotworowej piersi – zalecenia dietetyczne
Poradnictwo dietetyczne u chorych na raka piersi odbiega od terapii innych nowotworów, ponieważ nowotwór ten nie dotyczy przewodu pokarmowego i zazwyczaj pacjenci nie mają dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Wyjątkiem jest czas leczenia – chemioterapia. Dieta przy nowotworze piersi powinna być ustalana indywidualnie, w zależności od dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego i chorób współistniejących. W czasie chemioterapii najczęściej pojawią się: jadłowstręt, nudności i wymioty oraz rzadziej biegunki i zaparcia.
W przypadku braku problemów trawiennych szczególny nacisk należy położyć na utrzymanie prawidłowej masy ciała lub przy nadwadze i otyłości jej redukcję.
Redukcja masy ciała u chorych na nowotwory nie powinna zacząć się w trakcie agresywnej terapii onkologicznej, jaką jest np. chemioterapia, radioterapia czy okres okołooperacyjny. Wyjątkiem są sytuacje przed operacją, kiedy lekarz zaleca otyłym chorym redukcję masy ciała w celu zmniejszenia ryzyka operacyjnego oraz poprawy gojenia się ran. Bezpiecznym momentem na rozpoczęcie redukcji masy ciała jest hormonoterapia lub zakończenie terapii onkologicznej.
Dieta dla chorych na raka piersi, tak jak dla zdrowych osób obejmuje redukcję nadmiernej masy ciała poprzez zdrowe zasady żywienia z elementami profilaktyki przeciwnowotworowej.
- Niestosowanie diet restrykcyjnych i niekonwencjonalnych
- Redukcja masy ciała jako trwała zmiana sposobu żywienia, a nie wyłącznie kilkutygodniowa dieta
- Regularność posiłków (bez podjadania między posiłkami)
- Kompletność diety (posiłki powinny zawierać białko, tłuszcze i węglowodany, a także wszystkie mikroskładniki oraz produkty bogate w błonnik)
- Wyliczenie indywidualnego zapotrzebowania energetycznego – zazwyczaj wynosi
ono od 25 do 35 kcal/kg należnej mc./dzień. Maksymalny deficyt kaloryczny powinien wynosić 300-500 kcal w stosunku do całkowitego zapotrzebowania - Nieprzekraczanie zalecanej utraty masy ciała (2-4 kg w miesiącu)
- Indywidualne dostosowanie udziału poszczególnych makroskładników w diecie – zazwyczaj proponowany to: białko 10-20%, węglowodany 45-65%, tłuszcz 20-35%
- Ograniczenie węglowodanów łatwo przyswajalnych.
- Ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6
- Zwiększenie ilości błonnika (min. 25g/dzień)
- Zapewnienie odpowiedniego nawodnienia organizmu (2 litry wody w ciągu dnia)
Aktywność fizyczna
Aktywność fizyczna chorobie nowotworowej piersi, tak jak żywienie, jest niezbędnym elementem pierwotnej i wtórnej profilaktyki nowotworów, a także redukcji masy ciała. Leczenie onkologiczne nie jest przeciwwskazaniem do utrzymania aktywności fizycznej, natomiast powinna być ona dostosowana do możliwości pacjenta i wcześniej skonsultowana z lekarzem.
Aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory piersi (po- i przedmenopauzalne), jelita grubego, endometrium oraz prostaty, a także zmniejsza ryzyko zgonu u osób, które zwiększyły aktywność fizyczną po rozpoznaniu choroby.
Czy warto stosować suplementację?
Nie istnieją wytyczne dotyczące zalecanych ilości witamin i składników mineralnych dla pacjentów onkologicznych. Dlatego powinny one być zalecane w ilościach pokrywających zapotrzebowanie dobowe takie samo jak dla zdrowego człowieka (na poziomie dziennego zalecanego spożycia).
W przypadku raka piersi prowadzone są liczne badania na temat zastosowania witaminy D w profilaktyce oraz leczeniu. Wyniki tych badań zarówno w kontekście wpływu witaminy D na nowotworzenie, jak i leczenie są kontrowersyjne i niejednoznaczne.
Piśmiennictwo
- Didkowska J., Wojciechowska U., Czaderny K., Olasek P., Ciuba A.: Nowotwory złośliwe w Polsce w 2019 roku. Narodowy Instytut Onkologii – Państwowy Instytut Badawczy im. Marii Skłodowskiej- Curie w Warszawie, Warszawa 2021.
- Jassem J., Krzakowski M., Bobek-Billewicz B. i wsp.: Breast cancer. Oncol. Clin. Pract. 2018: 14(4): 171-215. doi: 10.5603/OCP.2018.0027. Jassem J., Krzakowski M. i wsp.: Rak piersi – wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego. Onkol. Prakt. Klin. Edu. 2018; 4(4): 209-256.
- Kłęk S., Jankowski M., Kruszewski W. J., Fijuth J., Kapała A., Kabata P., Wysocki P., Krzakowski M., Rutkowski P.: Clinical Nutrition in Oncology: Polish Recommendations. Oncol. Clin. Pract. 2015; 11(4): 172–188.
- Brzegowy M., Maciejewska-Cebulak M., Turek K.: Nie daj się rakowi! Wsparcie żywieniowe w chorobie nowotworowej. Wydawnictwo M., Kraków, 2018.
- World Cancer Research Found International & American Institute of Cancer Research Continous Update Project: World Cancer Research Found International. Continous Update Project, Analysing research on cancer prevention and survival: Diet, nutrition, physical activity and breast cancer. Revised 2018 [online][dostęp: 28.09.2022]. Dostępny w: https://www.wcrf.org/wp-content/uploads/2021/02/Breast-cancer-report.pdf
- Neuhouser M.L., Aragaki A.K., Prentice R.L. et al.: Overweight, obesity and postmenopausal invasive breast cancer risk: A secondary analysis of the Women’s Health Initiative randomized clinical trials. JAMA Oncol. 2015; 1(5): 611-621. doi: 10.1001/jamaoncol.2015.1546.
- Chan D.S., Vieira A.R., Aune D. et al: Body mass index and survival in women with breast cancer – systematic literature review and meta-analysis of 82 follow-up studies. Ann. Oncol. 2014;25(10): 1901−1914. doi: 1093/annonc/mdu042.
- https://www.aicr.org/resources/media-library/what-you-need-to-know-about-obesity-and-cancer/ [dostęp: 18.08.2022]
- Estébanez N., Gómez-Acebo I., Palazuelos C., Llorca J., Dierssen-Sotos T.: Vitamin D exposure and Risk of Breast Cancer: a meta-analysis. Sci. Rep. 2018; 8(1): 9039. doi: 1038/s41598-018-27297-1.
- Mutlu H., Colak T. et al.: The effect of seasonal differences on prognostic factors in Turkish patients with breast cancer. Eur. J. Cancer Prev. 2011; 20(6): 475-477. doi: 10.1097/CEJ.0b013e3283476175.
- Manson J.E., Cook N.R., Lee I.M. et al.: Vitamin D Supplements and Prevention of Cancer and Cardiovascular Disease. VITAL Research Group. N. Engl. J. Med. 2019; 380(1): 33-44. doi: 10.1056/NEJMoa1809944.
- Crew K.D., Anderson G.L., Hershman D.L. et al.: Randomized Double-Blind Placebo-Controlled Biomarker Modulation Study of Vitamin D Supplementation in Premenopausal Women at High Risk for Breast Cancer (SWOG S0812). Randomized Controlled Trial. Cancer Prev. Res. (Phila) 2019; 12(7): 481-490. doi: 10.1158/1940-6207.CAPR-18-0444.
- Ebeling P.R.: Does vitamin D supplementation reduce cardiovascular events and cancer? Am. J. Clin. Nutr. 2022; 115(5):1255–1256. doi: 10.1093/ajcn/nqac050.
