Przeciwnowotworowe działanie kwasów tłuszczowych

Przeciwnowotworowe działanie kwasów tłuszczowych

Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (ang. long chain poliunsaturated fatty acids, LC-PUFA), a szczególnie ich dwie rodziny: omega 3 (n-3) oraz omega 6 (n-6), są niezbędnymi składnikami diety. Wpływają na prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka w każdym wieku. Podstawowym ich źródłem są ryby morskie (m.in. śledź, łosoś, pstrąg, sardynka, makrela, tuńczyk, dorsz), oleje rybne oraz owoce morza.

Dowiedz się więcej: Czy ryby słodkowodne są źródłem cennych kwasów omega 3?

Rodziny kwasów omega 3 i omega 6

Do najważniejszych z LC-PUFA należą kwas linolowy (LA, C18:2 n-6) zbudowany z 18 atomów węgla i mający dwa podwójne wiązania oraz kwas α-linolenowy (ALA, C18:3 n-3) – 18-węglowy związek z trzema wiązaniami podwójnymi. Kwasy te dają początek rodzinom kwasów odpowiednio omega 3 oraz omega 6. W wyniku działania odpowiednich enzymów, LA ulega przemianie do kwasu γ-linolenowego (GLA, 18:3 n-6), dihomo-γ-linolenowego (DGLA, 20:3 n-6) oraz arachidonowego (ARA, C20:4 n-6). Z kolei w torze przemian ALA znajdują się kwasy: eikozapentaenowy (EPA, C20:5 n-3), dokozapentaenowy (DPA, C22:5 n-3) oraz dokozaheksaenowy (DHA, C22:6 n-3).

Ze względu na brak w organizmie człowieka układów enzymatycznych zdolnych do wprowadzenia wiązań podwójnych w pozycji n-6 i n-3 łańcucha węglowego, kwasy linolowy i α-linolenowy nie mogą być syntetyzowane de novo. Mogą jedynie ulegać przebudowie poprzez wydłużanie łańcucha węglowego i wprowadzanie dodatkowych wiązań podwójnych. Ponieważ organizm nie wytwarza tych kwasów tłuszczowych muszą one być dostarczane z dietą i dlatego określane są jako niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT).

Funkcje kwasów omega 3 i omega 6 w organizmie człowieka

Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe są składnikami strukturalnymi fosfolipidów błon komórek nerwowych, biorą udział w regulacji czynności układu nerwowego oraz w komórkowych procesach energetycznych, stanowią substraty (związki chemiczne ulegające przemianie) i produkty licznych przemian metabolicznych oraz są prekursorami syntezy wielu aktywnych składników komórkowych, m.in. prostaglandyn i innych eikozanoidów pełniących funkcje regulacyjne. Odgrywają ważną rolę w utrzymaniu prawidłowej struktury oraz funkcji błon komórkowych.

Kwasy omega 3 i omega 6 wspomagają leczenie nowotworów

Podkreśla się również, że obecne w żywności LC-PUFA mogą modyfikować ryzyko wystąpienia nowotworów, szczególnie piersi, okrężnicy i prostaty.

Wyniki badań prowadzonych na zwierzętach potwierdziły, że długołańcuchowe kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 są dobrze wchłaniane do szybko rosnących komórek, gdzie mogą wpływać na fizykochemiczne właściwości błon komórkowych. Kwasy te, szczególnie DHA, poprzez wzrost płynności i przepuszczalności błon w istotny sposób zmieniają ich strukturę i funkcję. Błony komórkowe nowotworów stają się wówczas bardziej przepuszczalne dla niektórych leków przeciwnowotworowych (m.in. doksorubicyny, metotreksatu czy mitoksantronu). Wydaje się to wskazywać na możliwość wykorzystania LC-PUFA n-3 we wspomaganiu terapii tymi lekami.

Również liczne eksperymenty z udziałem zwierząt wykazały, że należące do rodziny omega 3 kwasy eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy oraz γ-linolenowy i dihromo-γ-linolenowy z rodziny omega 6, a także skoniugowany kwas linolowy (ang. conjugated linoleic acid, CLA) odznaczają się potencjalnymi właściwościami przeciwnowotworowymi – mogą hamować rozwój guzów nowotworowych, namnażanie tkanki nowotworowej i jej rozprzestrzenianie.

Szczególnie duże zainteresowanie budzi należący do rodziny n-6 kwas γ-linolenowy (GLA), którego bogate źródła stanowią m.in. nasiona ogórecznika, czarnej porzeczki czy wiesiołka. W badaniach in vitro wykazano, że kwas ten charakteryzuje się największą cytotoksycznością względem komórek nowotworowych. Ponadto podawanie GLA chorym na nowotwory kości, wątroby czy mózgu we wlewie bezpośrednio do tkanki lub w jej pobliżu skutkowało całkowitym zamknięciem naczyń krwionośnych odżywiających nowotwór. Zdaniem autorów badań zastosowana terapia przedłużyła życie chorym, natomiast kwas γ-linolenowy może być bezpiecznym środkiem przeciwnowotworowym.

Potrzeba dalszych badań nad rolą kwasów omega 3 i omega 6

W świetle dostępnych danych i wyników badań naukowych istnieje potencjalny korzystny wpływ kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 na procesy nowotworowe. Z drugiej strony zdaniem ekspertów Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) brak jest wystarczających dowodów potwierdzających wyraźny związek pomiędzy spożyciem określonych kwasów tłuszczowych a rozwojem nowotworów i/lub hamowaniem procesu kancerogenezy. Istnieje więc konieczność prowadzenia dalszych badań, dotyczących zwłaszcza mechanizmów przeciwnowotworowego działania LC-PUFA.

Dowiedz się więcej: Jak wybierać łososia w sklepie?

  1. Scientific Opinion on Dietary Reference Values for fats, including saturated fatty acids, polyunsaturated fatty acids, monounsaturated fatty acids, trans fatty acids, and cholesterol (EFSA Journal 2010; 8(3):1461).
  2. WCRF/AICR (World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research), 2007. Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective.
  3. Prentice RL,et al.: Low-fat dietary pattern and risk of invasive breast cancer: the Women’s Health Initiative Randomized Controlled Dietary Modification Trial. JAMA, 2006, 295, 629-642.
  4. Chlebowski RT., et. al.: Dietary fat reduction and breast cancer outcome: interim efficacy results from the Women’s Intervention Nutrition Study. Journal of the National Cancer Institute, 2006. 98, 1767-1776.
  5. Crowe FL., et al.: Dietary fat intake and risk of prostate cancer in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition. American Journal of Clinical Nutrition, 2008, 87, 1405-1413.
Szczególne właściwości kwasu mirystynowego

Szczególne właściwości kwasu mirystynowego

Zgodnie z opinią Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności należy ograniczać spożycie wszystkich kwasów nasyconych, zawartych głównie w tłuszczach zwierzęcych oraz olejach z roślin tropikalnych, zastępując je tłuszczami nienasyconymi znajdującymi się w pozostałych olejach roślinnych oraz w tłuszczu ryb. Przeprowadzone niedawno na zwierzętach badania wskazują jednak, że być może nie wszystkie nasycone kwasy tłuszczowe mają taki sam wpływ na organizm.

Dieta wzbogacona kwasem mirystynowym może zwiększać poziom DHA

Jednym ze szczególnych nasyconych kwasów tłuszczowych (SFA) jest kwas mirystynowy, którego cząsteczka zawiera 14 atomów węgla, a wszystkie ich wiązania są pojedyncze, dlatego opisuje się go jako C14:0. Jego nazwa systematyczna (chemiczna) to kwas tetradekanowy. Znajduje się on w dużych ilościach w roślinach z rodziny muszkatołowcowatych (Myristicaceae), stąd nazwa tradycyjna „mirystynowy”, a wśród tłuszczów jadalnych najwięcej jest go w oleju kokosowym i palmowym, a także w tłuszczu mlecznym.

Szczególne właściwości kwasu mirystynowego zbadali naukowcy z Francji. Zespół Philippe’a Legranda sprawdzał, jak zwiększyć zawartość w tkankach kwasów z rodziny omega 3 (szczególnie DHA) poprzez wpływ na dietę. Naukowcy przeprowadzili doświadczenie, w którym duże ilości kwasu mirystynowego podawano szczurom. Dawki pokarmowe zwierząt z grupy kontrolnej i badawczej zawierały taką samą ilość kwasu a-linolenowego (1,3% kwasów tłuszczowych w diecie, to znaczy 0,3% energii z diety) i kwasu linolowego (7,0% kwasów tłuszczowych, to znaczy 1,5% energii), by wykluczyć ich wpływ na wyniki. Po 8 tygodniach okazało się, że w mózgu oraz we krwi szczurów, które zjadały pokarm z zawartością kwasu mirystynowego wynoszącą 30% wśród wszystkich kwasów tłuszczowych, znacząco wzrósł poziom DHA. Kolejne badania tego zespołu wskazują, że prawdopodobnie kwas mirystynowy wpływa na działanie desaturaz. Te zaś enzymy są katalizatorami reakcji syntezy, w której powstają nienasycone kwasy tłuszczowe.

Dieta wzbogacona krótkołańcuchowymi kwasami tłuszczowymi może zwiększać poziom omega 3

Badacze sprawdzali również wpływ diety bogatej zarówno w kwas mirystynowy, jak i krótkołańcuchowe nasycone kwasy tłuszczowe. Są to związki, które zawierają w swojej cząsteczce od 4 do 10 atomów węgla i nie mają wiązań podwójnych (C4:0-C10:0). Podczas tego eksperymentu dieta szczurów ze wszystkich grup doświadczalnych była identyczna pod względem zawartości kwasów a-linolenowego i linolowego. Również zawartość kwasu mirystynowego była taka sama, gdyż tym razem badacze chcieli się skupić głównie na krótkołańcuchowych nasyconych kwasach tłuszczowych.

Eksperyment wykazał, że zwierzęta, które spożywały dietę bogatą w krótkołańcuchowe nasycone kwasy tłuszczowe, charakteryzowały się większą zawartością wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w tkankach.

To bardzo ciekawe wyniki, wskazują one bowiem, że zwiększenie zawartości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3 w diecie nie jest jedynym sposobem zwiększenia ich zawartości w organizmie.

Kwas mirystynowy a poziom cholesterolu HDL

Ostatnie badania przeprowadzone na mieszkańcach południowych Włoch wskazują jednak, że kwas mirystynowy może wpływać na obniżenie poziomu „dobrego cholesterolu” HDL. Ponieważ wcześniej pojawiały się sprzeczne informacje dotyczące wpływu tego kwasu na poziom HDL, włoscy naukowcy przeprowadzili szczegółowe obserwacje, wykorzystując do tego model in vitro komórek wątroby. Wykazali, że kwas mirystynowy modyfikuje niespecyficzne wiązanie cholesterolu HDL do komórek wątroby.

Wnioski te wymagają jednak potwierdzenia w kolejnych badaniach. Konieczne jest również sprawdzenie, czy wyniki uzyskane w doświadczeniach na zwierzętach oraz na modelach komórkowych in vitro potwierdzą się w badaniach klinicznych z udziałem ludzi.

Trzeba również pamiętać, że wraz z produktami spożywczymi spożywamy mieszaninę kwasów tłuszczowych, a nie poszczególne ich rodzaje. Dla przykładu w oleju kokosowym znajduje się mniej więcej taka sama ilość kwasu mirystynowego, co palmitynowego, o którym wiadomo, że jest niekorzystny dla zdrowia. Na razie nie ma więc jeszcze podstaw, by zmieniać zalecenia dotyczące ograniczania spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych.

  1. Noto D., Fayer F, Cefalù A. i wsp. Myristic acid is associated to low plasma HDL cholesterol levels in a Mediterranean population and increases HDL catabolism by enhancing HDL particles trapping to cell surface proteoglycans in a liver hepatoma cell model. Atherosclerosis 2016; 246: 50-56
  2. Rioux V, Pédrono F, Legrand P.   Regulation of mammalian desaturases by myristic acid: N-terminal myristoylation and other modulations. Biochim Biophys Acta. 2011; 1811 (1): 1-8.
  3. Legrand P, Beauchamp E, Catheline D, Pédrono F, Rioux V. Short chain saturated fatty acids decrease circulating cholesterol and increase tissue PUFA content in the rat. Lipids. 2010; 45(11): 975-86.
  4. Beauchamp E, Rioux V, Legrand P. New regulatory and signal functions for myristic acid. Med Sci (Paris). 2009; 25 (1): 57-63.