Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej logo
Wyszukiwarka
Olej konopny – czy warto stosować?

Olej konopny – czy warto stosować?

Konopie (Cannabis)

Konopie należą do jednych z najdawniej uprawianych roślin, które znalazły zastosowanie w produkcji włókna i oleju. Znane są również jako środek psychoaktywny ze względu na wspomnianą wyżej zawartość THC, który jest związkiem o działaniu psychotropowym, a także przeciwzapalnym i przeciwbólowym. Rodzaj Cannabis (konopie) obejmuje trzy główne gatunki C. sativa, C. indica i C. ruderalis. W konopiach stwierdzono obecność ponad 520 związków należących do różnych grup, w tym różne związki  kannabinoidowe. Najlepiej poznanym związkiem z tej grupy jest delta 9-tetrahydrokannabinol (THC), ponieważ wywołuje efekt psychoaktywny. W konopiach indyjskich (Cannabis indica L.) zawartość THC może wynosić nawet 25 do 30% suchej masy.

Odmiana konopi siewnych (włóknistych) (C. sativa L. var. sativa), z nasion której pozyskiwany jest olej konopny,  charakteryzuje się niskim poziomem THC i obecnością kannabidiolu (CBD), który wykazuje właściwości przeciwstawne do THC. W licznych badaniach wykazano, że CBD ma właściwości przeciwpsychotyczne, wpływa korzystnie na stany lękowe i depresję. Wykazuje również działanie uspokajające i przeciwdrgawkowe. Możliwość wykorzystania CBD w leczeniu i profilaktyce wymaga dalszych badań.    

W Polsce uprawa konopi włóknistych regulowana jest cytowaną wyżej ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii, zgodnie z którą zezwala się na uprawianie konopi włóknistych wyłącznie na potrzeby przemysłu włókienniczego, chemicznego, celulozowo-papierniczego, spożywczego, kosmetycznego, farmaceutycznego, materiałów budowlanych oraz nasiennictwa. Legalna plantacja konopi włóknistych może być prowadzona na ściśle określonej powierzchni i w wyznaczonych rejonach na podstawie zezwolenia na uprawę. 

W Krajowym Rejestrze Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych i we wspólnotowym Katalogu Odmian znajduje się 7 odmian konopi włóknistych wyhodowanych w Instytucie Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu, które są dostosowane do rodzimych warunków klimatyczno-glebowych.

 

Skład oleju konopnego – kwasy tłuszczowe

Dominującym składnikiem nasion konopi siewnych jest tłuszcz, a jego zawartość  może wynosić nawet do 35%. Olej konopny pozyskiwany z nasion tej rośliny charakteryzuje się bardzo korzystnym składem kwasów tłuszczowych (tabela 1). Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) stanowią łącznie od około 75 do ponad 80% wszystkich kwasów tłuszczowych. W największej ilości, stanowiącej ok. 60% wszystkich kwasów tłuszczowych występuje kwas linolowy (18:2 n-6) a w następnej kolejności (ok. 19%) kwas α-linolenowy (18:3 n-3). Należy podkreślić, że olej konopny charakteryzuje się bardzo korzystnym stosunkiem kwasów n-6 (omega-6) do n-3 (omega-3), jak około 3,3:1. Podobnie korzystny stosunek kwasów z tych rodzin występuje jedynie w oleju rzepakowym (około 2,2:1) i oleju z orzechów włoskich (około 4,8:1). Warto zwrócić również uwagę na obecność w oleju konopnym kwasu γ-linolenowego (18:3 n-6, GLA) i kwasu stearydynowego (18:4 n-3, SDA), które występują stosunkowo rzadko w innych olejach roślinnych. Należy zaznaczyć, że skład kwasów tłuszczowych w oleju konopnym wykazuje pewne wahania, związane m.in. z warunkami klimatycznymi i glebowymi upraw oraz sposobem ekstrakcji oleju z nasion.

 

Przeciwutleniacze w oleju konopnym

Inne korzystne dla zdrowia składniki, przede wszystkim o działaniu przeciwutleniającym,  obecne w oleju konopnym to tokoferole, karotenoidy, sterole i polifenole. Tokoferole α, β, γ i δ określane są wspólną nazwą witaminy E. Ogólna zawartość tokoferoli w oleju konopnym waha się w zakresie od 60 do 110 mg/100 ml, przy czym dominuje γ-tokoferol, który wykazuje najwyższą aktywność antyoksydacyjną wśród tokoferoli. Z kolei zawartość karotenoidów waha się w zależności od metody ekstrakcji oleju konopnego i może wynosić od 3,1 mg/100 g oleju przy zastosowaniu tłoczenia na zimno do 12,5 mg/100 g w przypadku ekstrakcji nadkrytycznej. Podobnie jak we wszystkich olejach roślinnych, również w oleju konopnym występują sterole roślinne (fitosterole). Całkowita ich zawartość waha się, w zależności od odmiany C. sativa L., w zakresie od 390 do 670 mg/ 100 g oleju i jest zbliżona do zawartości fitosteroli w oleju słonecznikowym i sojowym, a nieco niższa niż w oleju rzepakowym. Około 70% wszystkich steroli w oleju konopnym stanowi β-sitosterol, który jest sterolem dominującym również w innych olejach roślinnych. Z pozostałych steroli najwięcej w oleju konopnym jest kampesterolu i Δ5– avenasterolu. Wspólną nazwą polifenoli  określana jest liczna grupa związków o właściwościach antyoksydacyjnych, których obecność w olejach roślinnych wpływa, podobnie jak obecność tokoferoli, na wydłużenie okresu trwałości olejów. Stwierdzana zawartość związków polifenolowych, wyrażona jako ekwiwalent kwasu galusowego, była w oleju konopnym wyższa niż w oleju lnianym i rzepakowym.

 

Właściwości i zastosowanie

Obecność w oleju konopnym niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych i aktywnych przeciwutleniaczy wiąże się z przypisywanymi mu właściwościami przeciwzapalnymi, przeciwzakrzepowymi i przeciwnowotworowymi. Obserwowano również wpływ oleju konopnego na poprawę metabolizmu i obniżenie poziomu cholesterolu w surowicy krwi oraz działanie hepatoprotekcyjne (ochronne w stosunku do wątroby).

Olej konopny, jako dodatek do potraw, może być korzystnym składnikiem diety. Jeśli nie ma przeciwwskazań można przyjmować 1 łyżkę oleju konopnego 1 – 2 razy dziennie. Przeciwwskazania dotyczą osób z dolegliwościami żołądkowymi, niewydolnością śledziony oraz cierpiącymi na biegunkę. Spożycie oleju konopnego w zbyt dużych ilościach wiąże się bowiem z wystąpieniem zaburzeń żołądkowo-jelitowych. 


Czytaj także:

Czy olej lniany jest zdrowy dla serca?

Olej palmowy w produktach żywnościowych – polecany czy niewskazany?

Olej kokosowy – szkodzi czy pomaga?

 

 

 

 

 

 

  1. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 o przeciwdziałaniu narkomanii z późn. zm (Dz. U. z 2019r., poz. 852, 1655, 1882);
  2. Siudem P. i wsp.: Konopie i kannabinoidy. Farmacja Współczesna 2015, 8: 1-8;
  3. Kaniewski R. i wsp.: Konopie siewne (Cannabis sativa L.) – wartościowa roślina użytkowa i lecznicza, Post Fitoter 2017; 18 (2):139-144;
  4. Codex Standard  for Named Vegetable Olis FAO/WHO CODEX STAN 210-1990. Revised in 2001, 2003, 20109, 2017. Amended in 2005, 2011, 2013, 2015;
  5. Walczak Z. i Starzycki M.: Ocena profilu kwasów tłuszczowych w olejach tłoczonych na zimno w kontekście rekomendacji ich w żywieniu osób aktywnych fizycznie. Bromat. Chem. Toksykol. XLVI, 2013, 3:316-322;
  6. Dąbrowski G. i Skrajda M.: Frakcja lipidowa i białkowa nasion konopi siewnych (C. sativa L.) oraz jej korzystny wpływ na zdrowie człowieka. J. Edu. Health Sport 2016, 6 (9): 357-366;
  7. Teh SS., Birth J.: Psysicochemical and quality characteristics of cold-pressed hemp, flax and canola seeds oils. J Food Compositon  Analys., 2013, 30 (1):26-31;  
  8. Leizer C. i wsp.: The composition of hemp seed oil and its potential as an important source of nutrition. J Nutraceuticals, Functional and Medical Foods. 2000, 2 (4): 35 – 53;
  9. Musa EM. i wsp.: Hepatoprotective and toxicity assessment of Cannabis sativa seeds oil in Albino rat. Int J Chem Biochem Sci. 2015, 1 (2012): 69 – 76.
Olej palmowy w produktach żywnościowych – polecany czy niewskazany?

Olej palmowy w produktach żywnościowych – polecany czy niewskazany?

Cechy funkcjonalne oleju palmowego

Producenci żywności chętnie wykorzystują olej palmowy, nie tylko ze względu na niską cenę,   ale ze względu na istotne z technologicznego punktu widzenia walory funkcjonalne i sensoryczne. Olej palmowy ma gładką, kremową konsystencję, a jego obecność w margarynach czy kremach czekoladowych zapewnia łatwe rozsmarowanie produktów. Z kolei neutralny smak i zapach powodują, że jego dodanie nie zmienia smaku i zapachu produktu.

Istotny jest również fakt, że olej palmowy może być stosowany w wysokich temperaturach bez zmiany składu kwasów tłuszczowych. W temperaturze pokojowej w przeciwieństwie do innych olejów roślinnych, z wyjątkiem kokosowego, ma konsystencję półstałą. Dodatek oleju palmowego zapewnia również stabilność produktów przez długi okres czasu.

 

Olej palmowy a inne oleje roślinne

Wszystkie wymienione korzystne cechy funkcjonalne oleju palmowego wynikają z wysokiej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych, wynoszącej przeciętnie 45–55% wszystkich kwasów tłuszczowych. To ilości zbliżone do poziomu występującego w tłuszczach zwierzęcych. Dla porównania w oleju rzepakowym, słonecznikowym czy w oliwie z oliwek kwasy tłuszczowe nasycone stanowią od kilku do kilkunastu procent ogólnej puli kwasów tłuszczowych.

Oprócz kwasów nasyconych w oleju palmowym występują kwasy jednonienasycone. Korzystne dla zdrowia kwasy wielonienasycone z rodzin omega 3 są praktycznie nieobecne a kwasy omega 6 stanowią zaledwie kilka procent. Z drugiej strony należy zwrócić uwagę na fakt, że olej palmowy jest stosowany przez producentów żywności jako alternatywa dla częściowo utwardzonych tłuszczów roślinnych, w których występują niekorzystne dla zdrowia izomery trans. Izomery trans kwasów tłuszczowych (tłuszcze trans) są stwierdzonym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, w tym niedokrwiennej choroby serca. Informacja na etykiecie o obecności – w składzie produktu – częściowo utwardzonego oleju roślinnego wskazuje na obecność tłuszczów trans.

 

Bezpieczeństwo oleju palmowego   

W czasie rafinacji olejów roślinnych na etapie dezodoryzacji (pozbawiania zapachu) tworzą się związki o działaniu genotoksycznym i prawdopodobnie rakotwórczym dla ludzi, tzw. estry 3-MCPD (estry 3-monochloropropandiolu) i estry glicydolu. W opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA, 2016) wskazano, że głównym źródłem tych związków w diecie jest właśnie olej palmowy oraz chipsy i ciasteczka. Dodatkowo wskazano, że w grupie niemowląt i dzieci narażenie na te związki pobrane z żywnością przekracza tzw. tolerowane dzienne pobranie (TDI).

W efekcie została podjęta decyzja, aby w Unii Europejskiej wprowadzić bardziej restrykcyjne wymagania dotyczące maksymalnych dopuszczalnych poziomów w/w związków w żywności, w tym w żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci. Z powyższych względów należy ograniczać podawanie dzieciom produktów zawierających olej palmowy.

Z drugiej strony należy zwrócić uwagę na fakt, że stosowanie oleju palmowego w produktach dla niemowląt i małych dzieci nie jest zakazane. Żywność dla niemowląt, w tym tzw. mieszanki mleczne, ma ściśle określony skład, uregulowany przepisami prawnymi. Nie wolno stosować do ich wytwarzania wyłącznie dwóch olejów: bawełnianego i sezamowego.

Ponadto w żywieniu dzieci jako zalecane tłuszcze wskazywane są masło i miękkie margaryny kubkowe. Obecnie wytwarzane margaryny miękkie praktycznie nie zawierają niekorzystnych izomerów trans, głównie  dlatego, że jako osnowa stosowany jest olej palmowy. Tworzy on silną strukturę krystaliczną, dzięki czemu w margarynach może być nawet 80% płynnych olejów roślinnych i nie ma potrzeby stosowania procesu utwardzania, w czasie którego powstają niekorzystne dla zdrowia dziecka izomery trans.

 

Olej palmowy w codziennej diecie

Olej palmowy nie jest tłuszczem polecanym w żywieniu, m.in. z uwagi na wysoką – zbliżoną do tłuszczów zwierzęcych – zawartość kwasów tłuszczowych nasyconych. Dlatego aktualne zalecenia żywieniowe rekomendują co prawda zastępowanie tłuszczów zwierzęcych olejami roślinnymi, ale za wyjątkiem olejów tropikalnych, czyli kokosowego i właśnie palmowego. Zatem ze zdrowotnego punktu widzenia olej palmowy nie jest korzystnym rozwiązaniem, bo wnosi do naszej codziennej diety kwasy tłuszczowe nasycone, których spożycie, zgodnie z aktualnymi normami żywienia (IŻŻ, 2017), w grupie młodzieży i dorosłych nie powinno przekraczać 5–6% energii z diety. 

Z tłuszczów roślinnych najlepiej wybierać te, które są bogatym źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodzin omega 6 i omega 3, m.in. oleje rzepakowy, sojowy czy słonecznikowy. Nie możemy zapominać również, o wspomnianej wyżej, obecności prawdopodobnie rakotwórczych związków (3-MCPD i estrów glicydolu) powstających w czasie rafinacji olejów. Z drugiej strony niewielkie ilości oleju palmowego obecne w tzw. margarynach wysokiej jakości chronią nas przed częściowo utwardzonymi olejami roślinnymi, w których są obecne niekorzystne dla zdrowia izomery trans kwasów tłuszczowych.

Podsumowując należy stwierdzić, że olej palmowy jest zdecydowanie mniej korzystny dla naszego zdrowia w porównaniu z innymi olejami roślinnymi, a jego zawartość w codziennej diecie powinna być ograniczana i bilansowana łącznie z tłuszczami zwierzęcymi.

 

Czytaj więcej:

Tłuszcz palmowy – mity i fakty, mgr inż. Klara Piotrowska

Baza Izomerów TRANS

Normy żywienia, IŻŻ 2017

  1. Li Y., Hruby A., Berstein A.M., i wsp., Saturated Fats Compared With Unsaturated Fats and Sources of Carbohydrates in Relation to Risk of Coronary Heart Disease: A Prospective Cohort Study, J Am Coll Cardiol.; 2015. 66, 14, 1538–1548.
  2. Mozaffarian D., Dietary and policy priorities for cardiovascular disease, diabetes, and obesity: a comprehensive review, Circulation; 2016, 133, 187–225.
  3. Mancini A., Imperlini E., Nigro E. i wsp., Biological and Nutritional Properties of Palm Oil and Palmitic Acid: Effects on Heath, Molecules, 2015, 20, 17339-17361.
  4. EFSA, Risks for human health related to the presence of 3- and 2-monochloropropanediol (MCPD), and their fatty acid esters, and glycidyl fatty acid esters in food, EFSA Journal; 2016, 14, 5, 4426.
  5. Szponar L. i wsp. Tłuszcze w Normy żywienia, pod red. M. Jarosz; 2017.
  6. Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2016/127 z dnia 25 września 2015 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 w odniesieniu do szczegółowych wymogów dotyczących składu preparatów do początkowego żywienia niemowląt i preparatów do dalszego żywienia niemowląt oraz informacji na ich temat, a także w odniesieniu do informacji dotyczących żywienia niemowląt i małych dzieci.
  7. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 z dnia 12 czerwca 2013 r. w sprawie żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci oraz żywności specjalnego przeznaczenia medycznego i środków spożywczych zastępujących całodzienną dietę, do kontroli masy ciała oraz uchylające dyrektywę Rady 92/52/EWG, dyrektywy Komisji 96/8/WE, 1999/21/WE, 2006/125/WE i 2006/141/WE, dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/39/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 41/2009 i (WE) nr 953/2009.
  8. Codex Alimentarius, Volume 8 – 2001 CODEX STAN 210. Codex Standard For Named Vegetable Oils CX-STAN 210 – 1999.