nadwaga - Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej

Nadwaga i otyłość. Małymi krokami do zdrowia – bezpłatny e-book do pobrania

Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 20.12.2022 | Skuteczne odchudzanie, Zdrowe odchudzanie

Niepokojący wzrost

Mimo rosnącego trendu na stosowanie diet i dbanie o sylwetkę, obserwujemy niepokojący wzrost odsetka osób zmagających się z problemem nadmiernej masy ciała w Polsce.

Zgodnie ze statystykami opublikowanymi w 2021 roku przez Główny Urząd Statystyczny, nadmierną masę ciała (nadwagę lub otyłość) w 2019 roku miało 57% dorosłych mieszkańców Polski, podczas gdy w 2014 roku nieco ponad 53%.

W ciągu tych lat populacja dorosłych mężczyzn z nadwagą lub otyłością wzrosła o 3%. W 2019 roku dwóch na trzech (65%) mężczyzn miało nadmierną masę ciała (blisko 46% miało nadwagę, a niecałe 20% otyłość).

Populacja dorosłych kobiet z nadwagą lub otyłością w 2019 roku także zwiększyła się o ponad 3 % w porównaniu z 2014 rokiem. Niemal co druga kobieta (49%) miała nadmierną masę ciała (ponad 31% miało nadwagę, a niemal 18% – otyłość).

Może to wskazywać na niewystarczającą świadomość zdrowotną prowadzącą do stosowania zbyt radykalnego podejścia do zmiany stylu życia, które ostatecznie nie przynosi oczekiwanych korzyści zdrowotnych. Stosowanie gotowych jadłospisów bez edukacji żywieniowej, pomijanie aspektu spontanicznego ruchu, dbałości o zdrowie psychiczne oraz sen i odpoczynek, nie prowadzi do trwałej zmiany stylu życia. W związku z tym podstawą pracy ekspertów NCEŻ jest podejście łączące wiedzę oraz doświadczenie specjalistów z różnych dziedzin.

Rozwiewamy mity

W jednym z rozdziałów eksperci obalają powszechnie powielane mity związane z dietą. Mity żywieniowe często przyczyniają się do stosowania nieprawidłowych nawyków żywieniowych, które uniemożliwiają realizowanie założonych celów. W e-booku zostały zebrane te najpopularniejsze, z którymi na co dzień przychodzą do nas pacjenci. Zostały one opatrzone adekwatnym wyjaśnieniem popartym badaniami naukowymi.

Małymi krokami do zdrowia

Twórcy e-booka podkreślają wagę metody małych kroków, której głównym założeniem jest stopniowa zmiana nawyków, co chroni przed głównymi czynnikami powodującymi porzucenie zmiany stylu życia – stresem, wypaleniem oraz poczuciem porażki.

Zachęcamy do pobrania bezpłatnego e-booka „Nadwaga i otyłość. Małymi krokami do zdrowia” przygotowanego przez ekspertów NCEŻ

Pobierz e-book:

Bibliografia:
1. Stan zdrowia ludności Polski w 2019 (na podstawie wyników Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia – EHIS 2019 r.) [online]. GUS, Warszawa 2021. [dostęp: 18.12.2022]. Dostępny w: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/stan-zdrowia-ludnosci-polski-w-2019-r-,6,7.html#

Streszczenia wykładów ze szkolenia w zakresie zasad zdrowego żywienia i aktywności fizycznej….”

Autor NCEZ | 29.12.2021 | Aktywność fizyczna, Osoby dorosłe

Tegoroczny kurs w formie e-learningu skierowany był do przedstawicieli zawodów medycznych oraz menadżerów zdrowia. W ramach szkolenia omówione zostały m.in.:
• najnowsze normy i zalecenia żywieniowe,
• zagadnienia profilaktyki otyłości i cukrzycy,
• zmiany w nawykach żywieniowych w okresie pandemii Covid-19,
• zasadność stosowania suplementów diety w okresie pandemii,
• rola aktywności fizycznej w zachowaniu zdrowia fizycznego i emocjonalnego,
• promocja aktywności w warunkach izolacji społecznej.

Wszystkich zainteresowanych zapraszamy do pobrania streszczeń poszczególnych modułów szkoleniowych realizowanych ramach kursu:

Streszczenia – szkolenie przedstawiciele zawodów medycznych
Streszczenia – szkolenie dla menedżerów zdrowia

Nadwaga i otyłość wśród dzieci i młodzieży

Autor dr Anna Taraszewska | 24.10.2018 | ABC Żywienia, Zasady zdrowego żywienia

Problem nadmiernej masy ciała występuje już u małych dzieci. WHO alarmuje, że jeśli obecne trendy utrzymają się, to do 2025 roku na świecie będzie ok. 70 mln dzieci do 5 roku życia z nadmierną masą ciała. Na podstawie dostępnych badań można określić, że w Polsce problem nadwagi i otyłości dotyczy około 10% małych dzieci (1-3 lata), 30% dzieci w wieku wczesnoszkolnym i niemal 22% młodzieży do 15 roku życia.

Epidemia XXI wieku

W dzisiejszych czasach nadmierna masa ciała, czyli nadwaga i otyłość jest problemem globalnym występującym w różnych populacjach na świecie, zarówno u dorosłych jak i u dzieci i młodzieży. Nadmierna masa ciała, a szczególnie otyłość sprzyja rozwojowi wielu chorób m.in. cukrzycy typu 2, chorobom układu sercowo-naczyniowego, niektórym typom nowotworów. Otyłość zwiększa także ryzyko wystąpienia zaburzeń hormonalnych i metabolicznych, zmianom zwyrodnieniowym układu kostno-stawowego czy bezdechowi sennemu. Poza negatywnym wpływem na zdrowie fizyczne wpływa również na jakość życia na płaszczyźnie psychospołecznej.

Niepokojące jest to, że dzieci i młodzież z otyłością z dużym prawdopodobieństwem pozostaną otyłe także po osiągnięciu dorosłości i będą miały zwiększone ryzyko zachorowania na choroby prowadzące do obniżenia jakości i długości ich życia.

Nadwaga i otyłość na świecie

Częstotliwość występowania nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży w ostatnich czterech dekadach wzrosła w wielu krajach w Europie i na świecie. Nadal wzrasta także w krajach o niskim i średnim dochodzie. Najwyższy odsetek dzieci i młodzieży z nadmierną masą ciała występuje w Stanach Zjednoczonych oraz krajach Europy południowej i zachodniej. Wzrost liczby dzieci z nadmierną masą ciała obserwowany jest w krajach rozwijających się, w których w ostatnich latach doszło do przemian ekonomicznych takich jak Brazylia, Meksyk, Egipt.

Wskaźniki otyłości wśród dzieci wydają się być wyrównane w krajach o wysokim dochodzie, ale nadal utrzymują się na wysokich poziomach. Obszary świata, w których odnotowano największy wzrost liczby otyłych dzieci i nastolatków to Azja Wschodnia, Bliski Wschód i Afryka Północna. Szczególnie w Azji wzrost wskaźnika otyłości wśród dzieci ostatnio przyspieszył.

A jak sytuacja wygląda w Polsce?

Zgodnie z wynikami badania PITNUTS (2016 r.) ok. 10% dzieci w wieku 1-3 lat ma nadwagę/otyłość, a dodatkowe 18,4% jest zagrożone nadmierną masą ciała. Problem nadwagi i otyłości dotyczy też niemal co trzeciego 8-latka (badanie COSI, 2016). U starszych dzieci i młodzieży nie jest znacząco lepiej. Według danych uzyskanych z ogólnopolskiego badania przeprowadzonego przez Instytut Żywności i Żywienia wśród uczniów szkół podstawowych i gimnazjów (10-16 lat) problem nadmiernej masy ciała dotyczył co piątego ucznia, przy czym częściej występował u chłopców niż u dziewcząt. Stwierdzono też, że wraz z wiekiem problem ten nieco malał chociaż nadal utrzymywał się na poziomie ok. 22% u gimnazjalistów i ok. 16% u gimnazjalistek. Najbardziej na występowanie nadwagi i otyłości narażeni byli uczniowie z województwa mazowieckiego i łódzkiego, najmniej – z województwa śląskiego i świętokrzyskiego.

Najnowsze (2018 r.) wstępne wyniki badania zachowań zdrowotnych młodzieży w wieku 11-15 lat (międzynarodowe badanie HBSC, w którym od wielu lat uczestniczy również Polska) wskazują, że nadmierna masa ciała występuje u 29,7% chłopców i 14,3% dziewcząt (wg kryteriów WHO, 2007). Odsetki te są wyższe o kilka procent w porównaniu do wyników edycji tego badania z 2014 r. W latach 2014-2018 odsetek młodzieży z nadmierną masą ciała wzrósł z 19,9% do 21,7% przy czym silniejsze pogorszenie zaobserwowano u chłopców w porównaniu do dziewcząt, a biorąc pod uwagę wiek – u 13-latków obojga płci.

Nie ma wątpliwości, że nadwaga i otyłość to problem dużej wagi. Przedstawione dane wskazują, że nadal istnieje ogromna potrzeba poszukiwania i realizacji skutecznych na globalną skalę działań, które pozwolą wyhamować niekorzystne trendy związane z problemem nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży.

Literatura

NCD Risk Factor Collaboration (NCD-RisC): Worldwide trends in body-mass index, underweight, overweight, and obesity from 1975 to 2016: a pooled analysis of 2416 population-based measurement studies in 128,9 million children, adolescents, and adults. Lancet 2017; 390: 2627-2642.
Weker H., Barańska M., Riahi A. i wsp.: Nutrition of infants and young children i Poland – PITNUTS 2016. Dev Period Med.; 2017. 21(1): 13-28.
[online]. [przeglądane dn. 27.07.2018 r.]. Dostępne w: http://www.who.int/end-childhood-obesity/news/new-estimate-child-adolescent-obesity/en/
[online]. [przeglądane dn. 27.07.2018 r.]. Dostępne w: http://www.who.int/end-childhood-obesity/facts/en/
[online]. [przeglądane dn. 27.07.2018 r.]. Dostępne w: https://www.oecd.org/els/health-systems/Obesity-Update-2017.pdf
Jarosz M., Charzewska J., Wolnicka W. i wsp.: Stan odżywienia dzieci i młodzieży szkolnej w Polsce – badania w ramach projektu KIK/34 „Zachowaj Równowagę” realizowanego w Szwajcarsko-Polskim Programie Współpracy. Żyw Człow Metabol.; 2016. 43(4): 231-238.
Weker H.: Polskie badania populacyjne u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych:PITNUTS – dzieci od 5-36 miesiąca życia. Konferencja „Czy to już epidemia otyłości w Polsce? Dynamika nadwagi i otyłości w cyklu życia – wyniki polskich badań populacyjnych u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych”, Instytut Matki i Dziecka i Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa; 2018.
Stalmach M.: Polskie badania populacyjne u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych:COSI – Childhood Obesity Surveilance Initiative – 8-latki w badaniu WHO. Konferencja „Czy to już epidemia otyłości w Polsce? Dynamika nadwagi i otyłości w cyklu życia – wyniki polskich badań populacyjnych u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych”, Instytut Matki i Dziecka i Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa; 2018.
Mazur J.: Polskie badania populacyjne u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych:HBSC – Health Behaviour in School-age Children – 11,13,15-latki. Konferencja „Czy to już epidemia otyłości w Polsce? Dynamika nadwagi i otyłości w cyklu życia – wyniki polskich badań populacyjnych u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych”, Instytut Matki i Dziecka i Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa; 2018.

Dlaczego warto zapobiegać i leczyć?

Autor dr n. med. Wioletta Respondek | 7.12.2016 | Skuteczne odchudzanie, Zdrowe odchudzanie

Spadek masy ciała o około 10 kg:

zmniejsza ryzyko śmierci (o 20%),
zmniejsza ryzyko śmierci z powodu powikłań cukrzycy (o 30%), a nowotworów wykazujących związek z otyłością (o 40%),
obniża poziom cholesterolu całkowitego (o 10%), LDL (o 15%) i triglicerydów (o 30%),
podwyższa poziom HDL (o 8%),
zmniejsza bądź znosi białkomoczu,
poprawa funkcjonowania układu oddechowego.

Większość osób sądzi, że otyłość to kwestia mało estetycznego wyglądu. Rzeczywiście, osoby z nadmierną masą ciała często mają obniżoną samoocenę. Pamiętaj jednak, że otyłość to przede wszystkim problem zdrowotny, który zwiększa zagrożenie zarówno wielu chorób, jak i przedwczesnego zgonu.

Konsekwencje otyłości

Nadwaga i otyłość wiąże się z ryzykiem wystąpienia licznych chorób, a nawet ze śmiercią. Osoby z BMI > 30 kg/m² mają od 50% do 100% większe ryzyko przedwczesnej śmierci niż osoby z BMI 20–25 kg/m². Jakie choroby wiążą się z otyłością?

CHOROBY SERCOWO-NACZYNIOWE

Osoby z otyłością istotnie częściej chorują na nadciśnienie tętnicze krwi, chorobę niedokrwienną serca, zaburzenia rytmu serca i udary mózgu. Wyniki badań wskazują, że im wyższy jest wskaźnik BMI, tym częściej występuje nadciśnienie. Co więcej wykazano, że wielokrotnie wzrasta prawdopodobieństwo nagłej śmierci sercowej wśród osób otyłych w porównaniu do populacji osób o prawidłowej masie ciała.

CUKRZYCA TYPU 2

Otyłość trzykrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. Ponad 90% osób z tym typem cukrzycy to osoby otyłe. Mężczyzna otyły ma około 5-krotnie większe ryzyko zgonu z powodu cukrzycy niż mężczyzna o prawidłowej masie ciała. W przypadku kobiety ryzyko to jest nawet 7 razy większe.

NOWOTWORY

Otyłość zwiększa ryzyko zachorowania na chorobę nowotworową. U mężczyzn dotyczy to przede wszystkim raka jelita grubego i gruczołu krokowego, u kobiet – raka piersi, szyjki macicy, błony śluzowej macicy (endometrium), jajników i pęcherzyka żółciowego.

INNE SCHORZENIA

Choroby zwyrodnieniowe stawów	U osoby otyłej łatwiej dochodzi do zmian zwyrodnieniowych w stawach, zwłaszcza kończyn dolnych, i związanych z tym przykrych dolegliwości, jakimi są bóle, obrzęki, ograniczenie ruchomości. W przeciwieństwie do chorób układu krążenia i cukrzycy, choroby stawów są wynikiem bezwzględnego nadmiaru masy tkanki tłuszczowej, a nie tylko jej brzusznej dystrybucji.
Kamica pęcherzyka żółciowego	Na rozwój kamicy pęcherzyka żółciowego szczególnie narażeni są pacjenci z otyłością brzuszną. Pamiętaj! Zbyt rygorystyczna redukcja kalorii w czasie odchudzania (poniżej 1000 kcal) może sprzyjać bądź zaostrzeniu objawów związanych z istniejącymi kamieniami w pęcherzyku żółciowym, bądź może spowodować powstanie złogów w pęcherzyku żółciowym.
Zespół obturacyjnego bezdechu sennego	Definiuje się go jako występowanie braku przepływu powietrza przez drogi oddechowe trwające dłużej niż 10 s. i powtarzające się częściej niż 5 razy na godzinę. Typowym objawem tego zespołu jest bardzo głośne chrapanie, uczucie porannego zmęczenia, trudna do pokonania senność w ciągu dnia. Dolegliwość ta dotyczy głównie mężczyzn, ale kobiety, szczególnie bardzo otyłe, są na nią również narażone.
Zaburzenia układu rozrodczego	Kobiety otyłe częściej cierpią na zaburzenia miesiączkowania. Ciąże ich częściej rozwiązywane są cięciem cesarskim, a ryzyko wystąpienia nadciśnienia, zatrucia ciążowego, cukrzycy ciężarnych czy infekcji dróg moczowych jest większe niż u kobiet z prawidłową masą ciała.
Przewlekła choroba nerek	Nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko rozwoju przewlekłej choroby nerek, czyli ich niewydolności. Osoby z nadwagą mają o 40%, a z otyłością o 83%, większe ryzyko rozwoju przewlekłej choroby nerek niż osoby z prawidłową masą ciała. Pierwszym objawem zaburzenia funkcji nerek jest zazwyczaj białkomocz (obecność białka w moczu) wyprzedzający nawet o kilka lat spadek wydolności nerek.
Zaburzenia psychosocjologiczne	Osoby otyłe często cierpią na zaburzenia lękowe i depresyjne. Często trudno ustalić, czy wystąpiły one w przebiegu otyłości, czy po części były jej przyczyną. Otyłość niewątpliwie sprzyja nasileniu tych zaburzeń.

Jak rozpoznać nadwagę?

Autor prof. dr hab. n. med. Longina Kłosiewicz-Latoszek | 7.12.2016 | Skuteczne odchudzanie, Zdrowe odchudzanie

Oblicz swoje BMI

Wskaźnik masy ciała (BMI), można obliczyć, stosując wzór:

BMI (kg/m²) = masa ciała (kg) : [wzrost (m)]²

Przykład. Jeśli masz 170 cm wzrostu i ważysz 102 kg podstawiasz te wartości następująco:

102: (1,7)² [czyli: 1,7 x 1,7] = 102 : 2,89 = 35,29. Oznacza to, że Twój wskaźnik BMI wynosi 35,29.

Alternatywnie, zamiast podstawiania do wzoru, możesz skorzystać z kalkulatora BMI w postaci wykresu. Na osi pionowej wykresu umieszczony jest wzrost, a na osi poziomej – masa ciała. Zaznacz kropkami swój wzrost (oś pionowa) i wagę (oś pozioma). Jeśli poprowadzisz linie proste z tych punktów, to ich punkt przecięcia wyznaczy Twoje BMI.

Znając wartość swojego wskaźnika BMI, możesz określić swój stan odżywienia, odnosząc się do podanych kryteriów (patrz tabela).

Co oznacza Twoje BMI?

BMI (kg/m²)	Stan odżywienia
> 18,5	Niedowaga
18,5–24,9	Prawidłowa masa ciała
25,0–29,9	Nadwaga
30,0–34,9	Otyłość I^o
35,0–39,9	Otyłość II^o
≥ 40,0	Otyłość olbrzymia

O czym świadczy Twój obwód talii?

Obwód talii jest pośrednim wskaźnikiem ilości tkanki tłuszczowej nagromadzonej w jamie brzusznej i pozwala sprawdzić, czy masz otyłość brzuszną (tzw. wisceralną, androidalną – typ „jabłko”). Jest to szczególnie ważne, ponieważ z tym typem otyłości wiążą się groźne zaburzenia metaboliczne, jak cukrzyca typu 2, hiperlipidemia, stłuszczenie wątroby.

Zawsze warto, poza pomiarem wskaźnika BMI, dokonać pomiaru obwodu talii dlatego, że prawidłowy wskaźnik BMI nie wyklucza sytuacji, w której obwód talii przekracza przewidzianą normę. Wskazuje to wówczas na zbytnie nagromadzenie tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej i oznacza, że trzeba dążyć do zmniejszenia obwodu talii, by uniknąć zagrożeń, jakie niesie ze sobą otyłość brzuszna.

Pomiaru obwodu dokonaj w połowie odległości między dolnym brzegiem żeber a górnym brzegiem kości biodrowej. Po dokonaniu pomiaru porównaj go z tabelą, która ułatwi Ci interpretację wyniku.

Obwód talii		Ryzyko powikłań metabolicznych
Mężczyźni	Kobiety
≥ 94 cm	≥ 80 cm	Znaczne
> 102 cm	> 88 cm	Bardzo wysokie

Przykładowo: jeśli Twój obwód talii wynosi 115 cm, to – bez wglądu na to czy jesteś kobietą czy mężczyzną – wynik ten świadczy o tym, że masz otyłość brzuszną oraz bardzo wysokie ryzyko powikłań metabolicznych.

Pamiętaj!

Osoby z otyłością brzuszną zawsze powinny mieć przeprowadzoną ocenę pod kątem występowania zespołu metabolicznego (ZM).

Czy masz zespół metaboliczny?

Jeśli Twój obwód talii wskazuje na otyłość brzuszną, oznacza to, że może występować u Ciebie zespół metaboliczny. Zwiększa on istotnie ryzyko wystąpienia poważnych powikłań ze strony układu krążenia (zawał mięśnia serca, udar mózgu). W związku z tym niezbędne jest zbadanie, czy nie występują u Ciebie inne cechy tego zespołu. Współistnienie trzech z podanych nieprawidłowości spośród kryteriów rozpoznawania zespołu metabolicznego (tabela poniżej) wskazuje, że chorujesz na zespół metaboliczny.

Tabela. Kryteria rozpoznawania zespołu metabolicznego (wg NCEP ATP III, 2001)

	Kobiety	Mężczyźni
Otyłość brzuszna	obwód talii > 88 cm	obwód talii > 102 cm
Triglicerydy	150 mg/dl
Cholesterol HDL	< 50 mg/dl	< 40 mg/dl
Ciśnienie krwi	≥ 130/85 mmHg
Glukoza na czczo	≥110 mg/dl