Ewa Ehmke vel Emczyńska - Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej

Banki Mleka Kobiecego

Autor mgr Ewa Ehmke vel Emczyńska-Seliga | 5.12.2018 | Dzieci 0-3, Dzieci i młodzież, Karmienie

Mleko kobiece odżywia organizm umożliwiając prawidłowy jego rozwój, ale także chroni przed rozwojem infekcji bakteryjnych, wirusowych czy alergii. Niejednokrotnie zdarzają się jednak sytuacje losowe, które wpływają na niemożność karmienia naturalnego przez biologiczną mamę. W takich sytuacjach można zwrócić się o pomoc do Banku Mleka Kobiecego. Pokarm naturalny oferowany przez profesjonalny Bank Mleka, zaraz po mleku własnej mamy, jest drugim najlepszym wyborem dla noworodków i niemowląt (WHO & UNICEF Join Statement, 1980). Badania potwierdzają, że wcześniaki karmione mlekiem kobiecym (własnej mamy lub z Banku) mają niższe ryzyko zachorowania na martwicze zapalenie jelit czy alergie pokarmowe, w porównaniu z tymi karmionymi mieszanką modyfikowaną.

Bank Mleka Kobiecego to placówka, która:

pozyskuje mleko kobiece od honorowych dawczyń, bada kobiety chętne do oddawania pokarmu, udziela informacji, szkoli i wspiera (również sprzętem),
bada mleko pod kątem czystości mikrobiologicznej (m.in. na obecność bakterii),
poddaje je odpowiednio dobranemu procesowi pasteryzacji, dzięki któremu niszczone są w nim drobnoustroje, ale zachowana jest dobroczynna wartość mleka,
zapewnia prawidłowe przechowywanie,
przekazuje pokarm oddziałom noworodkowym, z którymi współpracuje.

Odbiorcami mleka z Banku Mleka są głównie dzieci przedwcześnie urodzone i noworodki chore. Choć trzeba podkreślić, że choroby dziecka, takie jak galaktozemia, wrodzona nietolerancja laktozy czy deficyt LCHAD lub VLCAD są przeciwwskazaniem do karmienia pokarmem kobiecym. Wykluczając te przypadki pokarm z Banku Mleka Kobiecego jest bezpieczny dla dzieci i nie zagraża ich zdrowiu.

Honorowe dawczynie to mamy, które zgłaszają się do okolicznego Banku Mleka z chęcią podzielenia się pokarmem. Każda kandydatura jest weryfikowana. Zbierane są niezbędne informacje dotyczące m.in. stanu zdrowia oraz trybu życia zainteresowanej, przeprowadzane są u niej badania krwi. Niektóre choroby, zażywane leki czy przyjmowanie używek dyskwalifikują z możliwości bycia dawczynią. Kobiety otrzymują pomoc doradcy laktacyjnego i potrzebny sprzęt. Informowane są o zasadach odciągania i przechowywania mleka zgodnego z zasadami higieny. Każda z nich oddaje tyle pokarmu, ile jest w stanie przekazać, brak jest minimalnych czy maksymalnych limitów. Najlepiej oddawać pokarm regularnie w mniejszych objętościach. Z badań hiszpańskich (2014) wynika, że więcej mleka oddawały kobiety będące ponownymi dawczyniami, które zaczęły przekazywać pokarm we wczesnym etapie laktacji oraz mamy dzieci z problemami, np. z niską urodzeniową masą ciała. W polskich badaniach (2017) pokazano nawet, że mleko od dawczyń – mam wcześniaków i mam oddających pokarm od wczesnego okresu laktacji, ma lepszą wartość odżywczą.

Na świecie Banki Mleka Kobiecego działają już ponad 100 lat. Pierwsze otwarte były w Wiedniu (1909) i Bostonie (1919). W Polsce od 2012 r. działa już 7 takich placówek (w Krakowie, Opolu, Rudzie Śląskiej, Toruniu, dwie w Warszawie i we Wrocławiu). Fundacja Bank Mleka Kobiecego zabiega o powstawanie nowych miejsc. Wśród zadań wspomnianej Fundacji jest promocja rzetelnej wiedzy na temat karmienia pokarmem naturalnym, jego roli w zapobieganiu chorobom oraz upowszechnianie idei dzielenia się i wyrównywania szans dostępności pokarmu naturalnego. Dodatkowo kontrola działania Banków Mleka i ocena przyjętych w nich standardów.

Czytaj więcej:

Zaburzenia betaoksydacji kwasów tłuszczowych, czyli dlaczego pacjenci nie mogą jeść tłuszczu, mgr Ewa Ehmke vel Emczyńska-Seliga

Literatura

[online]. [przeglądany 30.10.2018]. Dostępny w: www.bankmleka.pl
Barbarska O., Zielińska M., Pawluś B. i in.: Characteristics of the regional human milk bank in Poland – donors, recipients and nutritional value of human milk. Rocz Panstw Zakl Hig.; 2017. 68(4):395-400.
Boyd C.A., Quigley M.A., Brocklehurst P.: Donor breast milk versus infant formula for preterm infants: systematic review and meta-analysis. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed.; 2007. May. 92(3):F169-75.
Sierra-Colomina G., García-Lara N.R., Escuder-Vieco D. et al: Donor milk volume and characteristics of donors and their children. Early Hum Dev.; 2014. May. 90(5):209-12.
Vickers A.M., Starks-Solis S., Hill D.R. et al.: Pasteurized Donor Human Milk Maintains Microbiological Purity for 4 Days at 4°C. J Hum Lact.; 2015. Aug;31(3):401-5.

Wprowadzanie glutenu do diety niemowląt

Autor mgr Ewa Ehmke vel Emczyńska-Seliga | 19.11.2018 | Dzieci 0-3, Dzieci i młodzież

Jeśli wystąpi niepożądany objaw typu wysypka, nudności czy biegunka, łatwo można stwierdzić co go wywołało. Należy zaprzestać podawania tego produktu i skontaktować się z lekarzem. Wypluwanie nowego pokarmu może być naturalnym odruchem. Specjaliści zwracają uwagę, że wielokrotna podaż zwiększa tolerancję smakową, dlatego warto próbować kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt razy. Konieczność wprowadzania nowych produktów wynika ze zwiększonego zapotrzebowania rosnącego i rozwijającego się dziecka, którego mleko nie jest już w stanie zaspokoić. Poza wspomnianą już lepszą tolerancją różnorodnych smaków, rozszerzanie diety, obok karmienia piersią, może zapobiegać rozwojowi alergii lub wybranych chorób. Czy dzieje się tak w przypadku glutenu i chorób glutenozależnych?

Gluten to białko wybranych zbóż – pszenicy, pszenżyta, żyta i jęczmienia. W polskich warunkach glutenowym można nazwać również owies oraz produkty zanieczyszczone tymi zbożami (nawet śladowymi ilościami). Celiakia to choroba, w której własny układ odpornościowy niszczy własne komórki (choroba autoimmunologiczna). Reakcją organizmu na gluten jest uszkadzanie kosmków jelitowych oraz innych organów. Na celiakię chorują osoby podatne genetycznie. W przypadku alergii na gluten, kosmki czy inne organy nie są uszkadzane, ale objawy mogą być podobne (z przewodu pokarmowego, oddechowego lub skórne). W ramach leczenia celiakii i alergii na gluten zaleca się stosowanie diety bezglutenowej.

Zważywszy na powyższe choroby czy należy wprowadzać gluten do diety niemowląt, czy lepiej byłby go unikać na wszelki wypadek? Model i schemat żywienia z 2001 roku wskazywały na wprowadzanie glutenu w 10 miesiącu życia właśnie w celach profilaktycznych, kolejne dwa (2007, 2014) podkreślały, że powinno się to zrobić nie wcześniej niż w 5, ale nie później niż w 6 miesiącu życia. Gluten powinien być podawany jeszcze w czasie karmienia piersią, co miałoby dodatkowy wpływ zapobiegawczy. Zmiany, które następowały w zaleceniach warunkowane były nowymi wynikami badań i obserwacji, których w między czasie dokonano.

Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) opublikowało w 2016 stanowisko dotyczące wprowadzania glutenu do diety niemowląt. Powstało po analizie wyników wielu badań, w tym badań o największym znaczeniu naukowym z zakresu tzw. medycyny opartej na faktach (z ang. Evidence Based Medicine, EBM). Stwierdzono, że dieta może być rozszerzana o gluten pomiędzy skończonym 4, a 12 miesiącem życia i nie zwiększa to ryzyka rozwoju celiakii lub alergii na gluten. Badania pokazują dodatkowo, że karmienie piersią nie zapobiega rozwojowi tych chorób i nie ma znaczenia czy gluten wprowadza się „pod osłoną” mleka mamy czy nie. Jednak należy podkreślić, że pokarm kobiecy jest najlepszym wyborem w żywieniu niemowląt z uwagi na inne korzyści jakie niesie. Podane rekomendacje nie obejmują dzieci osób chorych na celiakię lub mających chore rodzeństwo (krewnych I stopnia), z uwagi na brak wystarczającej ilości rzetelnych badań w tej grupie. Na razie wydaje się, że dzieci te odniosłyby korzyść z późniejszego wprowadzania glutenu.

Wprowadzanie glutenu, oznacza wprowadzanie produktów zbożowych zawierających gluten. Dla zapobiegania nie ma znaczenia rodzaj oraz konsystencja jego podania – płynna w kaszce czy stała w przypadku chleba czy makaronu. Można wybierać spośród:

kasz (kasza manna, drobna jęczmienna, orkiszowa, owsiana, bulgur),
pieczywa (chleb, bułka),
płatków (rozdrobnione płatki owsiane, pszenne, żytnie, orkiszowe),
makaronu czy błyskawicznego kuskus.

Można je dodawać do mleka (kaszka, płatki), zupy lub 2 dania (makaron, kasza), albo jako przekąskę (chleb, bułka). Początkowo, w ciągu 1. miesiąca, należy je proponować w małych ilościach. Należy pamiętać, że ryż, kasza jaglana i gryczana, komosa ryżowa (quinoa), amarantus i kukurydza są naturalnie wolne od glutenu, ale w procesie produkcji mogą zostać zanieczyszczone.

Czytaj więcej:

Mleko kobiece – „złoty standard” w żywieniu niemowląt. Składniki odżywcze. – dr hab. n. farm. Hanna Mojska, prof. nadzw. IŻŻ

Mleko kobiece – „złoty standard” w żywieniu niemowląt. Składniki bioaktywne. – dr hab. n. farm. Hanna Mojska, prof. nadzw. IŻŻ

Literatura

Szajewska H., Shamir R., Mearin L., et al.: Gluten Introduction and the Risk of Coeliac Disease: A Position Paper by the European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition. JPGN; 2016. 62(3): 507-513.
Szajewska H., Socha P., Horvath A. i in.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne. Pediatria; 2014. 11: 321-338.
Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w pierwszym roku życia, opracowane przez Zespół Ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii 2007. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs; 2008. 11(2): 75-77.
Książyk J., Rudzka-Kańtoch Z., Weker H.: Model żywienia niemowląt karmionych piersią i schemat żywienia niemowląt, które nie są karmione piersią. Aktualne (2001) zalecenia Instytutu Matki i Dziecka. Medycyna Praktyczna. Pediatria; 2001. 05: 129-131.

Dlaczego ogranicza się w diecie dzieci podaż kwasów tłuszczowych nasyconych i izomerów typu trans?

Autor mgr Ewa Ehmke vel Emczyńska-Seliga | 10.05.2018 | Dzieci 0-3, Dzieci i młodzież

Kwasy tłuszczowe nasycone są tłuszczami pochodzenia zwierzęcego – zawarte są w maśle, tłustych wyrobach mlecznych (sery, śmietana), żółtku jaj, mięsie, podrobach czy smalcu. Izomery trans kwasów tłuszczowych są natomiast produktem utwardzania olejów roślinnych metodą uwodornienia. Obecne są więc w twardych margarynach kostkowych, wyrobach cukierniczych, słodkich i słonych przekąskach, żywności typu fast-food (burgery, kotleciki i kawałki kurczaka w panierce, frytki). Jeśli w składzie produktu na opakowaniu wymieniony jest tłuszcz utwardzony lub palmowy, to w dużej mierze można przypuszczać, że będzie on tłuszczem typu trans.

Warto śledzić normy żywienia

Polskie Normy żywienia opracowane przez Instytut Żywności i Żywienia (2017) zalecają podaż kwasów tłuszczowych nasyconych oraz typu trans tak niską, jak jest to możliwe przy jednoczesnym zapewnieniu właściwej wartości żywieniowej diety. W przypadku tłuszczu nasyconego można oszacować, że maksymalna jego podaż w grupie dzieci w wieku 1-3 lat powinna wynosić do 11 g/dzień (10% energetyczności). Resztę zapotrzebowania na energię powinny zapewniać tłuszcze nienasycone, pochodzenia roślinnego i zawarte w rybach morskich, owocach morza lub algach.

W 2017 roku opublikowano metaanalizę, czyli badanie naukowe porównujące wyniki innych badań, dotyczącą efektu spożywania nasyconych kwasów tłuszczowych i izomerów trans przez dzieci i młodzież. Okazuje się, że substancje te są odpowiedzialne za wzrost stężenia cholesterolu ogółem, cholesterolu frakcji LDL (tzw. złego cholesterolu) oraz rozkurczowego ciśnienia krwi. W zapobieganiu chorobom sercowo-naczyniowym, a tym samym zwiększonej śmiertelności, spożycie wspomnianych grup tłuszczów powinno być jak najniższe. Również przegląd rekomendacji z 2017 roku potwierdza rolę diety i ograniczonego spożycia tłuszczu nasyconego i trans przez dzieci w wieku 1-3 lat, jako czynników mogących mieć wpływ na programowanie metaboliczne i zapobieganie chorobom cywilizacyjnym.

W urozmaiconej diecie małych dzieci powinien dominować tłuszcz pochodzenia roślinnego, ale nie unikniemy tego, że część tłuszczu będzie pochodzenia zwierzęcego. Oleje i oliwa powinny być dodatkiem do posiłków, jako składnik zup, surówek i sałatek. Źródłem tłuszczu mogą być też warzywa (awokado, oliwki – najlepiej z oliwy, a nie słonej zalewy) oraz orzechy, nasiona lub pestki. Te ostatnie mogą być podawane dzieciom pod postacią past lub kremów, a starszym – w całości (należy uważać na ryzyko zachłyśnięcia!). Ważnym źródłem tłuszczu powinny być tłuste ryby. Można je serwować od czasu rozszerzania diety niemowląt 1-2 razy w tygodniu pod postacią pulpetów, past, jako składnik zup czy dodatek do sosów. Z uwagi na zanieczyszczenie rtęcią powinno unikać się podawania dzieciom mięsa z ryb drapieżnych (rekin, miecznik, płytecznik, makrela królewska, tuńczyk). Tłuszcz będzie dostarczany też z mięsem (ale powinno odkrawać się widoczny tłuszcz i zdejmować skórę z drobiu), jajkami, mlekiem (nie zaleca się podawania dzieciom odtłuszczonych produktów mlecznych) i masłem.

Smażenie nie jest zalecane jako podstawowa obróbka technologiczna. Powinno wykorzystywać się przede wszystkim gotowanie w wodzie i na parze, duszenie oraz pieczenie w naczyniach żaroodpornych.

W diecie dzieci przekąski słodkie i słone oraz gotowe wyroby cukiernicze i żywność typu fast-food powinny być ograniczane. Najlepiej zastępować je owocami (owoce na surowo, w sałatce, szaszłyki owocowe, owoce suszone, ale także podawane jako mus czy składnik domowych lodów), domowymi deserami (koktajle mleczno-owocowe, jogurt lub twarożek z owocami czy bakaliami, budyń, kisiel, galaretka), własnymi wypiekami (domowe ciasta, ciasteczka, babeczki, drożdżówki, batoniki). Dobrą przekąską będą orzechy (włoskie, laskowe, ziemne, nerkowce, macadamia, pekan, pinii), migdały, pistacje, pestki słonecznika lub dyni, „orzeszki” sojowe lub z upieczonej po ugotowaniu ciecierzycy, domowy popcorn, surowe warzywa do chrupania czy chociażby pieczone lub suszone warzywne chipsy.. Promowanie zdrowych nawyków żywieniowych od najmłodszych lat, połączone z edukacją poprzez zabawę, stanowi ważne ogniwo w profilaktyce zdrowia.

Czytaj więcej:

Baza izomerów trans

Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla dzieci i młodzieży

Tłuszcze roślinne i zwierzęce w żywieniu dzieci i młodzieży. Praktyczne wskazówki, mgr Klaudia Kopczyńska

Literatura

Te Morenga L., Montez J.M.: Health effects of saturated and trans-fatty acid intake in children and adolescents: Systematic review and meta-analysis. PLoS One.; 2017. Nov 17. 12(11):e0186672.
Zalewski B.M., Patro B., Veldhorst M. et al: Nutrition of infants and young children (one to three years) and its effect on later health: A systematic review of current recommendations (EarlyNutrition project). Crit Rev Food Sci Nutr.; 2017. Feb 11. 57(3):489-500.
Teegala S.M., Willett W.C., Mozaffarian D.: Consumption and health effects of trans fatty acids: a review. J AOAC Int.; 2009. Sep-Oct. 92(5):1250-7.
Szajewska H., Socha P., Horvath A. i in.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Pediatria; 2014. 11: 321-338.
Jarosz M. [red.]: Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa; 2017.
Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B. i wsp.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2017.