Autor mgr Izabela Ziółkowska, dr n. roln. inż. Katarzyna Stoś, dr inż. Beata Przygoda | 16.11.2023 | Co kryje etykieta
Na etykietach większości produktów spożywczych jest także prawny obowiązek umieszczania informacji o wartości odżywczej produktów, w tym wartości energetycznej oraz zawartości tłuszczu, nasyconych kwasów tłuszczowych, węglowodanów, cukrów, białka i soli. Konsumenci powinni w trakcie zakupów czytać i rozumieć informacje zamieszczone na etykietach produktów spożywczych. Większość z tych informacji znajduje się z tyłu opakowania, jednak coraz częściej można znaleźć z przodu opakowań tzw. powtórzoną informację o wartości odżywczej (znakowanie FOPNL). Może mieć ona różną postać, tzn. może wprost powtarzać zamieszczoną z tyłu opakowania informację o wartości energetycznej i zawartości poszczególnych składników w produkcie spożywczym, może też zostać przedstawiona z użyciem np. kolorów lub symboli. Obecnie Komisja Europejska prowadzi prace nad ustanowieniem jednego takiego oznakowania do zamieszczania na produktach spożywczych, który będzie wspólny dla wszystkich krajów Unii Europejskiej.
Zalecenia zdrowego żywienia
Wyniki licznych badań naukowych wskazują, że zdrowie człowieka zależy m.in. od sposobu odżywiania. Obok takich czynników jak: niepalenie papierosów, aktywność fizyczna, czy ograniczenie spożycia alkoholu – stosowanie zdrowej diety wskazywane jest przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jako główny czynnik wpływający na zapobieganie chorobom niezakaźnym, w tym m.in. chorobom układu sercowo-naczyniowego, nadciśnieniu, cukrzycy oraz chorobom nowotworowym (1). Zdrowa dieta uwzględnia zarówno odpowiednie spożycie zalecanych składników odżywczych, np. witamin, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych czy błonnika, jak i ograniczenie spożycia składników niekorzystnych dla zdrowia, np. tłuszczów nasyconych i cukru. To z kolei wiąże się ze spożyciem dostępnych na rynku produktów spożywczych w odpowiednich ilościach oraz komponowaniem posiłków ze składników będących we właściwych proporcjach. Chcąc stosować zdrową dietę warto kierować się zasadami określonymi przez specjalistów z dziedziny odżywiania. W Polsce opracowane zostały „Zalecenia zdrowego żywienia” w postaci talerza wraz z dołączonymi konkretnymi zaleceniami żywieniowymi na 3 poziomach, umożliwiającymi zmianę nawyków żywieniowych stopniowo, małymi krokami. Zalecenia te wskazują, których produktów powinniśmy spożywać więcej (np. różnokolorowych warzyw i owoców, produktów zbożowych z pełnego ziarna), których mniej (np. soli, mięsa czerwonego i przetworów mięsnych) oraz jakimi zdrowymi produktami zastępować te mniej zdrowe (np. słodkie napoje zamieniać na wodę) (2).
Znakowanie produktów spożywczych
Inną formę pomocy w stosowaniu zdrowej diety stanowią zamieszczone na opakowaniach produktów spożywczych informacje, które już na etapie robienia zakupów w sklepie mogą pomóc w wyborze produktów o lepszej wartości odżywczej, a tym samym pomóc w komponowaniu zdrowej diety. Czytając etykiety można m.in. poznać szczegółowy skład danego produktu spożywczego, np. dowiedzieć się, czy i jakie alergeny produkt zawiera (3, 4). Można też poznać jego wartość odżywczą. Na informację o wartości odżywczej produktu składa się informacja o wartości energetycznej oraz informacja o zawartości poszczególnych składników odżywczych. Wartość energetyczna (energia) wyrażona jest w kcal i kJ i mówi o tym, jak kaloryczna jest dana żywność. Składniki odżywcze, których ilość jest obowiązkowo podana w informacji o wartości odżywczej produktu to: tłuszcz, nasycone kwasy tłuszczowe, węglowodany, cukier, białko i sól. Dodatkowo producenci mogą podać na etykiecie informację o zawartości kwasów tłuszczowych jednonienasyconych, kwasów tłuszczowych wielonienasyconych, alkoholi wielowodorotlenowych, skrobi i błonnika. Czasami wśród informacji o wartości odżywczej może się pojawić informacja o zawartości witamin i/lub składników mineralnych. Informacja o wartości odżywczej żywności przeważnie ma postać tabeli (choć może być też zapisana w formacie liniowym) i najczęściej widnieje z tyłu opakowania.
Warto wykorzystywać zawartą na etykiecie informację o wartości odżywczej podczas komponowania codziennej diety także w celu zachowania odpowiedniego bilansu energetycznego w ciągu dnia. Ułatwia to utrzymywanie właściwej masy ciała, może też pomóc w procesie utraty nadmiernych kilogramów, przy jednoczesnym utrzymaniu właściwej podaży poszczególnych składników odżywczych, czyli mniejszej podaży składników mniej korzystnych dla zdrowia (np. sól, cukier) i większej podaży składników prozdrowotnych (np. nienasycone kwasy tłuszczowe, błonnik) (4,5).
Zdarza się też, że na etykiecie znajdują się nieobowiązkowo zamieszczane przez producentów oświadczenia żywieniowe i/lub zdrowotne. One również charakteryzują produkt spożywczy. Oświadczenia żywieniowe mogą informować konsumenta, że w produkcie obniżono zawartość niezalecanego składnika, np. cukru, lub że produkt jest bogaty w błonnik. Oświadczenia zdrowotne wskazują rolę, jaką odgrywają dla zdrowia (zawarte w odpowiedniej ilości w produkcie) składniki odżywcze, np. witamina C pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego (6,7,8).
Powtórzona informacja o wartości odżywczej na przodzie opakowania
W celu ułatwienia konsumentom odczytywania informacji zawartych na etykiecie, niektórzy producenci żywności dobrowolnie zamieszczają dodatkowo z przodu opakowania tzw. powtórzoną informację o wartości odżywczej. Taka informacja może mieć różne formy. Może ona wprost powtarzać informację o zawartości wybranych składników odżywczych, obecną z tyłu opakowania, czyli podawać wartość energetyczną (kaloryczność) produktu oraz zawartość tłuszczu, nasyconych kwasów tłuszczowych, cukrów oraz soli. Może też ona stanowić ogólną ocenę „zdrowotności” danego produktu, opartą na jego wartości odżywczej. W takim przypadku brak jest szczegółowych informacji o zawartości poszczególnych składników odżywczych z przodu opakowania, gdyż zastąpione są np. symbolem, kolorem lub literą w alfabecie (4). Przykładem takiego oznakowania jest opracowana w Szwecji, a następnie wprowadzona w innych krajach skandynawskich „Dziurka od klucza”. Symbolem tym mogą być oznakowane produkty, które spełniają określone przez jego twórców wymagania i które są bardziej korzystne dla zdrowia człowieka. W Polsce jednak symbol ten nie jest stosowany, można za to coraz częściej natknąć się na zamieszczony z przodu opakowania rząd liter A-E na kolorowym tle. Jest to oznaczenie Nutri-Score, w którym w zależności od zawartości korzystnych i niekorzystnych składników w danym produkcie spożywczym, powiększona jest jedna z liter. Wyróżnienie litery A oznacza najlepszą ocenę produktu, natomiast litery E – najgorszą (9).
Obecna sytuacja w świetle prac Komisji Europejskiej
W opublikowanym w 2019 r. Komunikacie Komisji Europejskiej przedstawiono Europejski Zielony Ład dla Unii Europejskiej i jej obywateli. Jak wskazano w Komunikacie, obecne wzorce konsumpcji żywności nie są zrównoważone ani z punktu widzenia zdrowia, ani z punktu widzenia środowiska. Podczas gdy średnie spożycie energii, mięsa czerwonego, cukrów, soli i tłuszczów (czyli składników, których spożycie należy ograniczać) w UE nadal przekracza zalecenia, to spożycie produktów pełnoziarnistych, owoców i warzyw, roślin strączkowych i orzechów – czyli produktów zalecanych w diecie – jest niewystarczające (10).
W 2020 r. Komisja Europejska opublikowała raport, w którym wskazała, iż biorąc pod uwagę stale rosnące wskaźniki nadwagi i otyłości w większości państw członkowskich Unii Europejskiej oraz znaczne obciążenie chorobami dietozależnymi, rośnie zainteresowanie ze strony władz publicznych kwestią dobrowolnego znakowania żywności informacją o wartości odżywczej na przodzie opakowania (11).
Choć obecnie w różnych krajach Europy, również w Polsce, dobrowolnie stosowanych jest kilka różnych systemów znakowania wartością odżywczą z przodu opakowania (systemów FOPNL), w ramach unijnej strategii „Od pola do stołu” Komisja Europejska zaproponowała wprowadzenie jednego, unijnego, obowiązkowego znakowania żywności wartością odżywczą z przodu opakowania (FOPNL), co ma na celu ułatwienie konsumentom wyboru zdrowej i zrównoważonej diety (12,13).
Potrzeba edukacji konsumentów
W ostatnich latach, na prośbę Komisji Europejskiej, Wspólnotowe Centrum Badawcze (JRC) dwukrotnie dokonało przeglądu literatury naukowej opisującej badania, w których sprawdzano różne aspekty dotyczące oznaczeń FOPNL, w tym poziom rozumienia ich przez konsumentów oraz wpływu tych oznaczeń na wybory zakupowe konsumentów. Z raportu JRC wynika, że aby zamieszczanie oznaczeń FOPNL z przodu opakowania było skuteczne i spełniało swoje zadanie, należy je łączyć z odpowiednimi kampaniami informacyjnymi, edukacyjnymi i promocyjnymi, tak, aby zwiększyć zrozumienie tych oznaczeń wśród konsumentów (9,14). W publikacji z końca 2022 r. poddającej analizie jeden z systemów FOPNL stwierdzono, że dobre zrozumienie przez respondentów oznaczenia FOPNL z przodu opakowania niekoniecznie wiąże się z lepszym zrozumieniem wartości odżywczej produktów spożywczych (15). Polskie badania przeprowadzone w latach 2017 i 2022 przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia wykazały, że choć około połowa respondentów deklarowała, że rozumie, czym jest wartość odżywcza produktów, to poproszona o podanie definicji wskazywała bardzo różne odpowiedzi, nie zawsze właściwe. Wyniki te wskazują na potrzebę edukacji z zakresu etykietowania żywności, w tym znakowania wartością odżywczą, zarówno z przodu, jak i z tyłu opakowania.
Aktualnie w UE trwa opracowywanie przez Komisję Europejską jednego, wspólnego dla wszystkich krajów unijnych systemu FOPNL. Prace te są opóźnione w stosunku do ustalonego przez Komisję harmonogramu. Przewiduje się, że wyniki swoich prac Komisja przedstawi w bieżącym (2023) roku. Po przyjęciu przez Komisję i państwa członkowskie wspólnego oznakowania wartością odżywczą z przodu opakowania, konieczne będzie podjęcie działań informujących społeczeństwo, jak właściwie korzystać z tego oznaczenia oraz z innych informacji zawartych na etykiecie.
Piśmiennictwo
- Advancing the global agenda on prevention and control of noncommunicable diseases 2000 to 2020: looking forwards to 2030. Geneva: World Health Organization; 2023. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
- https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/talerz-zdrowego-zywienia/
- https://ncez.pzh.gov.pl/informacje-dla-producentow/o-czym-powie-etykieta/
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (z późniejszymi zmianami)
- https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/slowniczek-wartosci-odzywczych/
- https://ncez.pzh.gov.pl/informacje-dla-producentow/szczegolne-wlasciwosci-zywnosci-oswiadczenia-zywieniowe-i-zdrowotne/
- ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 1924/2006 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności
- ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) NR 432/2012 z dnia 16 maja 2012 r. ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci
- Joint Research Centre Science for Policy Report „Front-of-pack nutrition labelling schemes: a comprehensive review”, 2020
- KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY EUROPEJSKIEJ, RADY, KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW – Europejski Zielony Ład, Bruksela, dnia 11.12.2019 r. COM(2019) 640 final
- Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie stosowania dodatkowych form wyrażania i prezentacji informacji o wartości odżywczej, Bruksela, dnia 20.5.2020 r. COM(2020) 207 final
- KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW – Strategia „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego, Bruksela, dnia 20.5.2020 r. COM(2020) 381 final
- ZAŁĄCZNIK do KOMUNIKATU KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW – Strategia „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego, Bruksela, dnia 20.5.2020 r. COM(2020) 381 final
- Joint Research Centre Science for Policy Report „Front-of-pack nutrition labelling schemes: an update of the evidence” – Addendum to the JRC Science for Policy report “Front-of-pack nutrition labelling schemes: a comprehensive review” published in 2020, 2022
- Włodarek, D.; Dobrowolski, H. Fantastic Foods and Where to Find Them—Advantages and Disadvantages of Nutri-Score in the Search for Healthier Food. Nutrients 2022, 14, 4843.
Zadanie realizowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025, finansowane przez Ministra Zdrowia.
Autor mgr inż. Ewa Matczuk | 8.12.2020 | Informacje dla producentów żywności, Informacje ogólne
Zasady te zostaną zaostrzone i miały obowiązywać już od przyszłego roku, jednakże ze względu na sytuację epidemiologiczną spowodowaną SARS-CoV-19 oraz trudności producentów z przystosowaniem się do nowych wytycznych Parlament Europejski zatwierdził odroczenie stosowania rozporządzenia 2018/848 do 1 stycznia 2022 r.
Producenci żywności ekologicznej sprowadzający żywność na teren UE, będą musieli dostosować się do przepisów dotyczących produkcji jak i kontroli, jakie obowiązują na terenie Unii Europejskiej. Nastąpi stopniowe odchodzenie od możliwości prowadzenia kontroli i certyfikacji w państwach trzecich przez jednostki certyfikujące, co spowoduje ograniczanie produktów ekologicznych spoza Unii Europejskiej, które produkowane są wg innych standardów niż obowiązujące w UE. Kraje, które w tej chwili są na unijnej liście krajów uznawanych jako równoważne z UE (np. Kanada, Japonia, Stany Zjednoczone), będą musiały renegocjować warunki umowy handlowej do 31 grudnia 2025 r. Wprowadzone mają być umowy handlowe umożliwiające producentom żywności ekologicznej łatwiejsze wejście na rynki krajów spoza Unii ze swoją żywnością.
Generalne zasady dotyczące produktów ekologicznych mówią, że produkty ekologiczne muszą składać się głównie (ponad 50%) ze składników pochodzenia rolniczego (woda i sól nie są brane pod uwagę). Ponadto, co najmniej 95% składników pochodzenia rolniczego musi pochodzić z upraw ekologicznych. Przykładowo, jeśli mamy ekologiczny napój na bazie wody, jedynie z aromatem, to aromat ten musi posiadać certyfikat ekologiczny.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych poszerza listę produktów, które mogą zostać poddane certyfikacji ekologicznej np.:
- tradycyjne ziołowe preparaty na bazie roślin;
- olejki eteryczne;
- naturalne gumy i żywice;
- sól morska i inne rodzaje soli stosowane w żywności i paszy;
- herbatę paragwajską, kukurydzę cukrową, liście winorośli, rdzenie palmowe, kiełki chmielu i inne podobne jadalne części roślin i wytwarzane z nich produkty.
Co ciekawe, zmiany obejmą również aromaty używane w produkcji żywności ekologicznej. Zgodnie z nowym rozporządzeniem UE dotyczącym produktów ekologicznych, będzie można stosować zarówno konwencjonalne aromaty naturalne, jak i naturalne aromaty z upraw ekologicznych (aromaty ekologiczne). W związku z tym uregulowano możliwość uzyskania certyfikatu pochodzenia z uprawy ekologicznej dla określonych aromatów, co do tej pory nie było jasne.
Powstaje zatem pytanie, jakie środki aromatyzujące będzie można stosować do produktów ekologicznych zgodnie z nowym rozporządzeniem?
Tylko naturalne aromaty. Oznacza to, że co najmniej 95% aromatu musi pochodzić ze źródła nadającego nazwę. Przykładowo: w naturalnym aromacie pomarańczowym minimum 95% składników aromatyzujących musi pochodzić z pomarańczy. Co ważne, wymóg ten dotyczy zarówno tradycyjnych, jak i ekologicznych aromatów.
| % składnika źródłowego |
Określenie na etykiecie |
Czy można zastosować od 2022r. na produkcie ekologicznym? |
 |
NATURALNY AROMAT POMARAŃCZOWY (95% aromatu z pomarańczy) |
TAK |
 |
WYCIĄG Z POMARAŃCZY/OLEJEK ETERYCZNY Z POMARAŃCZY |
TAK |
Powstaje następne pytanie, jakie dodatki i rozpuszczalniki można stosować w środkach aromatyzujących do produktów ekologicznych?
W konwencjonalnych naturalnych aromatach, możemy zastosować wszystkie dodatki i rozpuszczalniki dozwolone zgodnie z (WE) 1334/2008, jeżeli nie mają one wpływu technologicznego na produkt końcowy. Jeśli jednak dodatki mają wpływ technologiczny na produkt końcowy, mogą być stosowane tylko wtedy, gdy są dozwolone zgodnie z załącznikiem VIII (obecnie rozporządzenie (UE) 2019/2164).
Natomiast w ekologicznych środkach aromatyzujących można stosować tylko dodatki, które są dozwolone na mocy rozporządzeń wykonawczych do rozporządzenia 2018/848.
Składniki środka aromatyzującego wytwarzane w drodze fermentacji przy użyciu zmodyfikowanego genetycznie mikroorganizmu są niedopuszczalne przy produkcji ekologicznej, natomiast dopuszczalne jest stosowanie preparatów aromatyzujących lub naturalnych substancji aromatycznych wytwarzanych w reakcjach enzymatycznych za pomocą enzymu wytwarzanego przez genetycznie zmodyfikowane organizmy.
Nowe zasady certyfikacji ekologicznej
Jednym z celów nowego rozporządzenia w sprawie rolnictwa ekologicznego jest również zmniejszenie przeszkód biurokratycznych dla producentów ekologicznych. W przyszłości certyfikaty grupowe powinny umożliwić stowarzyszeniom producentów wspólne uzyskiwanie certyfikacji ekologicznej zamiast konieczności certyfikacji dla każdego z podmiotów indywidualnie. Jest to niezwykle istotne dla drobnych rolników, którzy mogą się łączyć siły i być certyfikowani, jako jeden podmiot. Jeden certyfikat obejmie wszystkich rolników.
UE w roku 2007, w rozporządzeniu (WE) nr 834/2007 ustaliła, że produkcja ekologiczna powinna opierać się na odżywianiu roślin głównie przez ekosystem glebowy i być związana z glebą. Aczkolwiek, w niektórych krajach, w tym Danii, Szwecji i Finlandii podmioty gospodarcze rozwinęły działalność uprawy bezglebowej roślin w hydropontach. Zgodnie z nowymi przepisami, tego typu uprawa nie będzie już dozwolona. W celu zapewnienia podmiotom, które rozwinęły taką działalność gospodarczą w tych krajach, możliwość dostosowania, określono okres przejściowy 10 lat od daty rozpoczęcia stosowania rozporządzenia 2018/848.
Ekologiczne suplementy?
Suplementy diety to, zgodnie z podaną definicją w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia z 2006 roku z późn. zm., jedna z grup żywność zawierająca skoncentrowane ilości witamin lub składników mineralnych lub innych substancji, które wykazują efekt odżywczy bądź inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego.
Z kolei rozporządzenie (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych art. 1 ust. 2 określa grupy produktów rolnych, w tym pochodzących z akwakultury, wprowadzonych na rynek lub takich, które mają być wprowadzone na rynek jako ekologiczne tj.:
a) żywe lub nieprzetworzone produkty rolne;
b) przetworzone produkty rolne przeznaczone do spożycia;
c) pasze;
d) wegetatywny materiał rozmnożeniowy i nasiona do celów uprawy.
Ww. rozporządzenie stosuje się także do drożdży przeznaczonych do spożycia lub używanych jako pasza.
W związku z powyższym jedynie suplementy diety wyprodukowane ze składników objętych zakresem rozporządzenia (WE) nr 834/2007 z późn. zm. mogą być oznaczone jako produkty ekologiczne.
Piśmiennictwo
- ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2018/848 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 wraz z późn. zm.
- Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 wraz z późn. zm.
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1334/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie środków aromatyzujących i niektórych składników żywności o właściwościach aromatyzujących do użycia w oraz na środkach spożywczych oraz zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 1601/91, rozporządzenia (WE) nr 2232/96 oraz (WE) nr 110/2008 oraz dyrektywę 2000/13/WE wraz z późn. zm.
- Rozporządzenie Wykonawcze Komisji (UE) 2019/2164 z dnia 17 grudnia 2019 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 889/2008 ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli
- Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z późn. zm.
Autor mgr inż. Ewa Matczuk | 8.01.2020 | Co kryje etykieta, Informacje dla producentów żywności, Informacje ogólne
Przykładem innowacyjnego zaprezentowania informacji na temat produktu spożywczego jest wielowarstwowa etykieta odklejana, często nazywana „peel-off”, bądź „double-layer”. Etykiety wielowarstwowe to świetny sposób, aby dodać więcej informacji o produkcie, zwłaszcza tam, gdzie istnieje potrzeba zamieszczenia większej ilości informacji na niewielkiej powierzchni opakowania. Zaletą tego typu etykiet jest ich zwiększona pojemność treści. Dzięki dodatkowemu wykorzystaniu wielu stron, możliwe jest zamieszczenie większej ilości informacji, bez zajmowania dodatkowego miejsca na opakowaniu towaru. Etykiety te mają różne rozmiary, kształty – prostokątne lub okrągłe, ich wielkość i kształt zależy od dostępnej powierzchni.
Etykiety wielowarstwowe na produktach spożywczych
Coraz więcej produktów spożywczych na polskim rynku posiada etykiety typu peel-off. Są to etykiety wielostronne, działające na zasadzie książeczki, w których część informacji jest dostępna dopiero po odklejeniu pierwszej warstwy. Etykiet tego typu używa się zazwyczaj w przypadku produktów dysponujących małą powierzchnią np. małe słoiczki.
Etykiety typu „peel-off” a przepisy prawa żywnościowego
Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, art. 12 i 13, obowiązkowe informacje na temat żywności muszą być:
• łatwo dostępne i dobrze widoczne;
• nie mogą w żaden sposób być ukryte, zasłonięte, pomniejszone ani przerwane jakimikolwiek innymi nadrukami, ilustracjami czy innym materiałem.
Obowiązkowymi elementami etykiety są: informacje o tożsamości i składzie, właściwościach lub innych cechach danego środka spożywczego, ale także informacje na temat składników, które mogą być szkodliwe dla zdrowia niektórych grup konsumentów (alergeny), trwałości, przechowywania i bezpieczeństwa użycia, a także skutków zdrowotnych związanych ze szkodliwym i niebezpiecznym spożywaniem danego środka spożywczego. Ponadto obowiązkowe są informacje o charakterystyce żywieniowej, umożliwiające konsumentom, podejmowanie świadomych wyborów.
W przypadku gdy etykieta typu „peel-off”, zawiera wymienione wyżej obowiązkowe informacje na temat żywności na wewnętrznej stronie naklejki, nie spełnia wymogów tego rozporządzenia. W szczególności ze względu na brak łatwego dostępu do obowiązkowych danych na temat żywności. Dane te są zasłonięte i konsument musi odkleić pierwszą stronę etykiety by przeczytać np. skład produktu bądź informację o składnikach alergennych.
Etykieta wielowarstwowa pomaga zaoszczędzić miejsce producentom, natomiast konsumentów może wprowadzać w błąd. Konsumenci mogą nie wiedzieć gdzie szukać informacji, zwłaszcza osoby w podeszłym wieku. Producenci często odnoszą się do definicji przeciętnego konsumenta (preambuła dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450 /EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady), gdzie „przeciętny konsument” został scharakteryzowany, jako „dostatecznie dobrze poinformowany, uważny i ostrożny”. Należy przy tym nadmienić, iż z definicji wynika, że przy ocenie „przeciętności” należy wziąć pod uwagę m.in. wiek, niepełnosprawność fizyczną lub umysłową. Zatem część konsumentów może nie być zdolna do odklejenia naklejki ze względu na sprawność manualną.
W sierpniu 2019 na stronie GIS pojawiło się stanowisko Głównego Inspektora Sanitarnego uzgodnione z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Głównym Inspektoratem Jakości Handlowej Artykułów Rolno – Spożywczych oraz Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumenta w sprawie stosowania odklejanych etykiet typu „peel-off” na produktach spożywczych, zgodnie z którym „poza przewidzianymi przez ustawodawcę odstępstwami (art. 16 i art. 34 ust. 2 rozporządzenia nr 1169/2011) od umieszczania obowiązkowych informacji nt. żywności związanymi z ograniczeniami powierzchni opakowań, w pozostałych przypadkach wszystkie obowiązkowe informacje nt. żywności (o ile sam rodzaj żywności nie podlega wyłączeniom w zakresie podawania niektórych rodzajów informacji) powinny być podawane w sposób łatwo dostępny i czytelny dla konsumenta.
Zgodne z przepisami na wewnętrznych stronach etykiet „peel-off”, można zamieszczać jedynie dodatkowe informacje na temat żywności (np. oświadczenia żywieniowe i zdrowotne, w tym dodatkowe treści, m.in. ilość produktu, którą należy spożyć, aby wystąpił deklarowany efekt dla zdrowia, przepisy kulinarne, informacja w innych językach, informacje z zakresu reklamy i promocji).
Stanowisko to jest spójne z „Zawiadomieniem Komisji w sprawie pytań i odpowiedzi dotyczących stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady(UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności (2018/C 196/01) odpowiedź pkt. 2.2.1. – Etykiety nie mogą być łatwo usuwalne, tak aby nie ograniczać dostępu konsumenta do obowiązkowych informacji na temat żywności. W przypadku dołączonych do opakowania etykiet odklejanych należy przeprowadzić indywidualną ocenę, aby ustalić, czy spełnione są ogólne wymogi dotyczące obecności, dostępności i położenia obowiązkowych informacji. Można zastosować każdy rodzaj etykiety uznany za spełniający wyżej wymienione kryteria.
Autor dr hab. n. o zdr. Regina Wierzejska, prof. NIZP PZH - PIB | 8.01.2020 | Co kryje etykieta, Informacje dla producentów żywności, Informacje ogólne
Informacje na opakowaniach żywności – wartość odżywcza
Informacje na opakowaniach żywności uznaje się za jeden z podstawowych elementów, który może pomóc w realizacji prozdrowotnej diety. Z uwagi na to, na przestrzeni lat ulegają zmianie regulacje prawne, nakładające na producentów coraz bardziej szczegółowe wymagania, dotyczące charakterystyki żywieniowej produktu.
Od 14 grudnia 2016 r. istnieje obowiązek zamieszczania informacji o wartości odżywczej na większości przetworzonych produktów spożywczych, a nieco wcześniej wprowadzono warunek minimalnej wielkości czcionki, mając na uwadze niezadowolenie konsumentów ze zbyt małego druku, zniechęcające do czytania etykiet.
Wartość odżywcza (wyrażana najczęściej w formie tabeli) obejmuje wartość energetyczną produktu oraz zawartość wielu składników odżywczych, wpływających na jakość diety: tłuszczu, w tym kwasów tłuszczowych nasyconych, węglowodanów, w tym cukru, a także białka i soli. W praktyce komponując jadłospis trzeba jednak pamiętać, że ww. wartości dotyczą 100 g lub 100 ml produktu. W przypadku opakowań jednostkowych znacznie większych (np. jogurt o pojemności 330 ml) lub mniejszych (np. batonik 45 g) wartość energetyczna i spożyta z taką porcją ilość składników będzie automatycznie dużo większa lub mniejsza.
Informacje na opakowaniach żywności – wykaz składników
Obecnie, wobec dość powszechnej opinii konsumentów o „chemizacji” żywności istotnym elementem jest także wykaz składników produktu. Zgodnie z prawem jest on podawany w kolejności, zaczynającej się od największego udziału surowców w recepturze. Biorąc pod uwagę, że w prawie żywnościowym nie ma wymogu, co do składu produktów, czyli ilości poszczególnych surowców zawartych w wyrobie gotowym (np. owoców w napoju owocowym) oraz podnoszoną przez konsumentów kwestię zbyt małej zawartości składników, z których tradycyjnie otrzymywana jest dana żywność zamieszczony wykaz składników pozwala zatem na ocenę jakości produktu. Jednocześnie konsumentów warto uświadamiać, że nie każdy długi wykaz składników musi oznaczać gorszą jakość danego produktu. Z chwilą ustanowienia prawnego wymogu wyszczególniania na opakowaniu wszystkich składników, wprowadzanych w postaci półproduktów lub komponentów wieloskładnikowych (np. podawanie składu czekolady w herbatnikach w polewie czekoladowej lub składu majonezu w sałatce) nieuniknione jest wydłużanie się wykazu składników wyrobu gotowego.
Opinia konsumentów na temat jakości żywności a informacje na etykietach
Z badań, dotyczących opinii polskich konsumentów na temat jakości żywności wynika, że najważniejszym elementem jest dla nas obecność substancji dodatkowych, oznakowanych symbolem E. Z punktu widzenia naukowego należy jednak podkreślić, że wszystkie stosowane w Polsce substancje dodatkowe podlegają ocenie bezpieczeństwa, są dopuszczone prawem, a kontrole urzędowe nie wykazują przekraczania dozwolonych dawek przez producentów. Widniejące na froncie hasło „bez konserwantów” nie powinno być zatem zasadniczym kryterium oceny wartości odżywczej produktu. Dodatkiem obcobrzmiących substancji podyktowane jest także małe zaufanie do produktów typu „light”, których zmieniona receptura wynika, zdaniem konsumentów z udziału różnych, niekoniecznie dobrych zamienników.
W kontekście powszechnej, nieprzychylnej opinii o żywności wysokoprzetworzonej konsument przy zakupie może chętnie kierować się określeniami typu: „naturalny”, „wiejski”, „domowy”. W tym przypadku zaleca się dokładniej przyjrzeć składowi takich produktów, ze względu na stwierdzany niejednokrotnie brak uzasadnienia nadawanych w ten sposób cech. Kolejną grupą żywności, wymagającą głębszej świadomości konsumenckiej jest coraz szczerszy asortyment produktów, zawierających określenia typu „fit”, „slim”, „super food”. U konsumentów mogą one budzić spore zainteresowanie, ale należy zaznaczyć, że nie są uregulowane prawem warunki ich stosowania. Może się zatem zdarzać, że produkty takie mylnie sugerują ich szczególny charakter żywieniowy.
Produkty spożywcze, których skład pod względem żywieniowym jest szczególnie korzystny mogą być opatrzone informacją typu: „bez dodatku cukru”, „źródło wapnia” (tzw. oświadczenia żywieniowe), bądź „witamina C zwiększa przyswajanie żelaza”, „potas pomaga w utrzymaniu prawidłowego ciśnienia krwi” (tzw. oświadczenia zdrowotne). Informacje takie mogą być pomocne w wyborze produktu, ale z uwagi na to, że dotyczą pojedynczych składników odżywczych nie powinny być jedynym kryterium ogólnej oceny wartości żywieniowej produktu.
Podsumowując, produkty które mogą być z entuzjazmem postrzegane przez konsumentów (szczególna nazwa, grafika, oświadczenie żywieniowe) w realizacji prawidłowej diety wymagają przeanalizowania ich wartości odżywczej, podobnie jak wszystkie inne. Z kolei produkty zawierające składniki, potocznie określane w Polsce „chemią w żywności” nie powinny być automatycznie postrzegane, jako niepełnowartościowe pod względem odżywczym. Dobrym argumentem na potrzebę rozsądnego podejścia jest kwas askorbinowy, który z jednej strony stosowany jest jako przeciwutleniacz (E 300), a z drugiej oferowany w formie tabletki jest witaminą C, po którą konsument sięga dla poprawy kondycji organizmu.
Czytaj więcej:
Innowacyjny sposób etykietowania produktów. Etykieta wielowarstwowa a przepisy prawa żywnościowego.
Świadomość konsumenta w świetle raportu EFSA
