ciąża - Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej

Ciąża – zalecenia żywieniowe

Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 6.06.2024 | Bez kategorii, Płodność i ciąża

Odpowiednia dieta ma duże znaczenie w zapewnieniu właściwego rozwoju płodu. W ciąży zwiększa się zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe. W pierwszym trymestrze zapotrzebowanie na energię rośnie w niewielkim stopniu, w drugim jest wyższe z powodu rozwoju tkanek matczynych, a w trzecim jest najwyższe ze względu na intensywny rozwój płodu.

W celu pokrycia zapotrzebowania na wszystkie składniki pokarmowe zaleca się stosowanie urozmaiconej diety, opartej na zaleceniach zdrowego żywienia tj. regularne spożywanie pełnowartościowych posiłków. Nie należy podejmować prób redukcji masy ciała w ciąży, ponieważ zwiększa to ryzyko wystąpienia niedoborów pokarmowych, co może wiązać się z poważnymi zdrowotnymi konsekwencjami m.in. wadami układu nerwowego u płodu.

Wybrane zalecenia dietetyczne w ciąży:

Spożywaj posiłki regularnie, co około 3 godziny, a ostatni najpóźniej 2-3 godziny przed snem. Nie pomijaj śniadań.
Komponuj posiłki w sposób przedstawiony na Talerzu Zdrowego Żywienia. Staraj się, aby około połowę talerza zajmowały warzywa i owoce, które są źródłem błonnika pokarmowego, witamin oraz składników o działaniu antyoksydacyjnym. Łącznie ich dzienna podaż powinna wynosić min. 400 g (z zachowaniem proporcji ¾ warzywa i ¼ owoce). Różnorodne warzywa jedz jak najczęściej, najlepiej surowe lub gotowane al dente (z zachowaniem lekkiej twardości).
Żywność może być źródłem mikroorganizmów chorobotwórczych niebezpiecznych dla płodu (np. Listeria monocytogenes, Toxoplasma gondii, Salmonella sp., Campylobacter jejuni). Z tego względu zwracaj uwagę czy produkty spożywane na surowo są dokładnie umyte (np. warzywa i owoce). Wybieraj kiszonki odpowiednio przygotowane i przechowywane. Wyeliminuj z diety niepasteryzowane produkty, np. soki, mleko i jego przetwory (informację o wykorzystaniu niepasteryzowanego mleka producent zobowiązany jest zamieścić w składzie produktu). Wyeliminuj z diety również surowe lub niedogotowane mięso, ryby i jaja.
W ciąży dzienne zapotrzebowanie na płyny zwiększa się średnio o 300 ml. Wybieraj głównie wodę. Napoje słodzone zastąp płynami bez dodatku cukru, a także lekkimi naparami z herbat i ziół. Ogranicz spożycie kawy i mocnej herbaty, ponieważ duże ilości kofeiny mają negatywny wpływ na rozwój płodu. Warto dbać o regularne nawadnianie organizmu pijąc małymi porcjami przez cały dzień.

Chcesz wiedzieć więcej? Pobierz bezpłatny poradnik dietetyczny przygotowany przez ekspertów Centrum Dietetycznego Online Znajdziesz w nim zalecenia żywieniowe, listę produktów zalecanych i przeciwskazanych w diecie oraz przykładowy jadłospis zalecany w ciąży.

Materiały do pobrania: 
Ciąża – zalecenia żywieniowe

Czy suplementacja w okresie ciąży jest konieczna? Wnioski z najnowszych rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP)

Autor dr n. med. i n. o zdr. Justyna Malinowska | 25.11.2022 | Ciąża i macierzyństwo

Najczęściej stosowanym rozwiązaniem, bo podejmowanym przez nawet 78-98% ciężarnych w USA, Kanadzie i Australii (przypuszcza się, że zjawisko to dotyczy podobnie dużej ich części w Polsce), jest wdrożenie suplementacji diety. Czy jednak zawsze jest ona konieczna?

Według najnowszych rekomendacji PTGiP podstawowym źródłem składników odżywczych powinna być zbilansowana dieta kobiety ciężarnej. Nie zaleca się rutynowego stosowania preparatów uzupełniających dietę we wszystkie witaminy i składniki mineralne przez zdrowe kobiety, jeśli nie ma ku temu wskazań medycznych.

Suplementację jedynie 5 składników odżywczych uważa się za potrzebną. Chociaż nawet i w ich przypadku decyzja o rozpoczęciu suplementacji w ogóle oraz jej wysokość jest zależna od stanu odżywienia i sposobu żywienia kobiety ciężarnej.

Jakie składniki odżywcze potrzeba suplementować w ciąży?

Żelazo

Potrzeba – tak, ale w stanach niedoboru przed 16 tygodniem ciąży. Mimo, że są one częste wśród kobiet ciężarnych, wciąż wymagają w pierwszej kolejności diagnozy. Niedobór żelaza stwierdza się, kiedy stężenie hemoglobiny wynosi poniżej 11 g/dl i współwystępuje z obniżonym stężeniem ferrytyny (<60 µg/l). Lekarz prowadzący ustala odpowiednią dla pacjentki dawkę.

Stężenie ferrytyny odzwierciedla stan zapasów żelaza w organizmie. U kobiet, u których jego poziom wynosi około 60-70 µg/l prawdopodobnie nie wystąpi niedobór żelaza w ciąży. Dlatego nie ma w ich przypadku konieczności suplementowania tego składnika mineralnego. Natomiast przy stężeniu ferrytyny <60 µg/l, nawet bez współistniejącej anemii objawiającej się obniżoną zawartością hemoglobiny, suplementacja żelazem po 16 tygodniu ciąży w małych dawkach (do 30 mg dziennie) może być wskazana.

Dlaczego? Ponieważ zapotrzebowanie na żelazo w czasie ciąży znacznie wzrasta. Jest to spowodowane rosnącymi potrzebami rozwijającego się płodu (który gromadzi magazyn żelaza na pierwsze 6 miesięcy życia), a także zwiększeniem objętości mięśnia macicy. Utrudnia to realizację zapotrzebowania na żelazo z diety, dlatego jego suplementacja może być potrzebna.

Jednak podaż żelaza przekraczająca zapotrzebowanie wiąże się z określonymi zagrożeniami. Przede wszystkim jest przyczyną nasilonego procesu utleniania, czyli powstawania uszkodzeń komórkowych, który sprzyja rozwojowi insulinooporności oraz cukrzycy typu 2 i cukrzycy ciążowej. Zaobserwowano też, że kobiety, które suplementowały żelazo przy prawidłowym stężeniu hemoglobiny (świadczącym o prawidłowym stopniu odżywienia organizmu żelazem) częściej chorowały na cukrzycę ciążową. Dlatego suplementacja żelaza nie powinna być stosowana rutynowo, ale jedynie po wcześniejszej diagnozie jego niedoboru.

Kwas dokozaheksaenowy (DHA)

Zaleca się suplementację 200 mg DHA u wszystkich kobiet w ciąży. Jednak, jeśli spożycie ryb i owoców morza, będących naturalnym źródłem DHA, jest niższe niż zalecane (1-2 porcje tygodniowo), wyższa dawka może być korzystna. Natomiast w przypadku kobiet, które są obciążone ryzykiem porodu przedwczesnego zaleca się suplementację 1000 mg DHA dziennie.

Dlaczego? Prawidłowa podaż DHA w ciąży jest korzystna dla rozwoju układu nerwowego i budowy siatkówki oka płodu. W konsekwencji przyczynia się ona do odpowiedniego rozwoju psychomotorycznego dziecka. Dodatkowo zmniejsza ryzyko wystąpienia depresji u matki. Liczne dane literaturowe wskazują również na ochronną rolę prawidłowego odżywienia DHA matki przed porodem przedwczesnym.

Witamina D

Suplementacja witaminy D w dawce 1500-2000 IU dziennie jest zalecana dla kobiet w czasie ciąży i laktacji, które nie mają objawów niedoborów oraz mają prawidłowe BMI (z ang. Body Mass Index, wskaźnik masy ciała), tj. w zakresie 18,5-24,9 kg/m². Natomiast u kobiet z BMI > 30 kg/m², czyli otyłością, można rozważyć zwiększenie dawki do 4000 IU. Jednak najlepszym rozwiązaniem jest określenie optymalnej dawki na podstawie wyniku badania stężenia witaminy D we krwi.

Dlaczego? Witamina D wydaje się mieć pozytywny wpływ na przebieg ciąży, ale tylko wtedy, gdy jej suplementacja zaczyna się w okresie implantacji łożyska (4 tydzień ciąży). Poza tym, witamina ta odgrywa rolę w regulacji stężenia wapnia i fosforu we krwi, wpływa na gęstość mineralną kości oraz reguluje funkcjonowanie układu odpornościowego. W ciąży witamina D wpływa m.in. na rozwój macicy, wyścielającej ją błony śluzowej oraz może odgrywać ochronną rolę przed występowaniem poronień nawracających. Istnieją również wyniki badań wskazujące na to, że prawidłowa podaż witaminy D może zmniejszać ryzyko krwotoków poporodowych.

Chociaż witamina D jest syntezowana w skórze człowieka oraz można dostarczyć pewnych jej ilości z dietą, jej niedobory są bardzo powszechne w populacji ogólnej oraz wśród kobiet w ciąży. Szczególnie narażone na niedobory witaminy D są kobiety:

otyłe
z chorobami wątroby, nerek, jelit, tarczycy lub cukrzycą
stosujące leki przeciwpadaczkowe i antyretrowirusowe

Ponieważ suplementacja witaminy D w ciąży w dawce do 4000 IU nie jest związana z ryzykiem wystąpienia jakichkolwiek negatywnych konsekwencji dla zdrowia. Dlatego zaleca się jej suplementację u wszystkich kobiet ciężarnych we wspomnianych powyżej dawkach.

Jod

Zaleca się suplementację 150-200 µg jodu dziennie u wszystkich kobiet w ciąży, które nie mają stwierdzonych chorób tarczycy. Natomiast, w przypadku kobiet cierpiących z powodu chorób tarczycy, dawka jodu powinna być dobrana na podstawie wyników stężenia hormonów tarczycy oraz przeciwciał przeciwtarczycowych.

Dlaczego? Ponieważ odpowiednia podaż jodu jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju płodu. Jego niedobór jest związany ze: zwiększonym ryzykiem niedoczynności tarczycy (również u matki), nieprawidłową mielinizacją włókien nerwowych, nieprawidłowościami w ośrodkowym układzie nerwowym, w tym upośledzenia umysłowego i słuchu. Ponadto, wiąże się ze zwiększonym ryzykiem poronień i porodów przedwczesnych.

Niestety, niedobory jodu są powszechne w populacji ogólnej. Wśród Polek, w ciąży zapotrzebowanie na ten pierwiastek wynosi 150% zapotrzebowania dla kobiet w wieku reprodukcyjnym. Ponadto, u około 50% ciężarnych, obserwuje się zwiększoną utratę jodu przez nerki. Łagodny i umiarkowany niedobór jodu nie jest związany z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi dla matki i dziecka. Jednak z powodu ograniczonej dostępności metod diagnostycznych oceniających stan odżywienia organizmu jodem, rekomendowana jest rutynowa suplementacja tym składnikiem mineralnym. Nie bez znaczenia jest również wysoka jakość diety, w której źródłami jodu są: ryby morskie (będące jednocześnie źródłem opisanych wcześniej DHA), nabiał, jajka i jodowana sól. Mimo to, spożywanie tych produktów nie sprawia, że suplementacja staje się niepotrzebna.

Kwas foliowy

Rekomenduje się suplementację kwasu foliowego w dawce 0,4 mg dziennie u wszystkich kobiet w wieku prokreacyjnym oraz 0,4-0,8 w pierwszym trymestrze ciąży. Dawka ta może ulec zwiększeniu do 4 mg dziennie w grupie pacjentek, u których w poprzedniej ciąży stwierdzono u płodu wadę cewy nerwowej. Jednak dotyczy to wyłącznie okresu od 4 tygodni przed planowaną koncepcją do 12 tygodnia ciąży. Po 12 tygodniu ciąży i w czasie laktacji u wszystkich kobiet kwas foliowy powinien być stosowany w dawce 0,6-0,8 mg dziennie.

Aktualizacja z dnia 4.04.2024: zgodnie z nowym stanowiskiem Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji aktywnych folianów, choliny i witamin B6 i B12 w okresie przedkoncepcyjnym, ciąży i połogu zmieniona została zalecana dzienna dawka i forma folianów (Tabela 1). W suplementacji zalecane są preparaty wzbogacone o substancje niezbędne dla prawidłowego przebiegu szlaku folianów i metylacji: witaminę B12 (w formie metylokobalaminy), witaminę B6 (w formie aktywnej fosforanu pirydoksalu) oraz cholinę (w postaci stabilnego izomerycznie dwuwinianu).

Tabela 1. Zalecane dawki folianów w poszczególnych grupach ryzyka występowania wad płodu

Grupa	Dawkowanie okres przedkoncepcyjny	Dawkowanie I trymestr ciąży	Dawkowanie II i III trymestr ciąży	Dawkowanie okres laktacji
Grupa niskiego ryzyka	400 µg kwasu foliowego lub 400 µg 5-MTHF (aktywnej formy) oraz 400 µg kwasu foliowego dziennie	400-800 µg 5-MTHF dziennie	800 µg 5-MTHF dziennie	800 µg 5-MTHF dziennie
Grupa pośredniego ryzyka	400 µg 5-MTHF (aktywnej formy) oraz 400 µg kwasu foliowego dziennie	800 µg 5-MTHF lub 400 µg 5-MTHF oraz 400 µg kwasu foliowego dziennie	800 µg 5-MTHF lub 400 µg 5-MTHF oraz 400 µg kwasu foliowego dziennie	800 µg 5-MTHF lub 400 µg 5-MTHF oraz 400 µg kwasu foliowego dziennie
Grupa wysokiego ryzyka	5 mg kwasu foliowego dziennie	800 µg 5-MTHF lub 400 µg 5-MTHF oraz 400 µg kwasu foliowego dziennie	800 µg 5-MTHF lub 400 µg 5-MTHF oraz 400 µg kwasu foliowego dziennie	800 µg 5-MTHF lub 400 µg 5-MTHF oraz 400 µg kwasu foliowego dziennie

Dlaczego? Kwas foliowy jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju płodu, a jego niedobory mogą być przyczyną wad wrodzonych – szczególnie wad cewy nerwowej (np. anencefalia, rozszczep kręgosłupa). Zaleca się suplementację kwasu foliowego już w okresie przedkoncepcyjnym, ponieważ zamykanie cewy nerwowej ma miejsce 28 dni po zapłodnieniu, kiedy kobieta może jeszcze nie wiedzieć, że jest w ciąży. Dodatkowo, wyrównanie niedoborów kwasu foliowego jest procesem zajmującym kilka tygodni do kilku miesięcy, w zależności od głębokości deficytu i przyjmowanej dawki. Dla matki niedobór kwasu foliowego jest związany z podwyższonym ryzykiem niedokrwistości megaloblastycznej, hiperhomocysteinemii oraz poronień. Hiperhomocysteinemia, z uwagi na to, że działa prozakrzepowo, może negatywnie wpływać na ukrwienie łożyska. Skutkiem tego może być nawet zahamowanie wzrastania płodu, zaburzenia rozwoju ośrodkowego układu nerwowego płodu i obumarcie wewnątrzmaciczne. Poza tym, jest jednym z czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Najbardziej narażone na niedobór kwasu foliowego są kobiety:

chorujące na cukrzycę typu I lub II przed ciążą
otyłe (BMI>30)
przyjmujące przed ciążą lub w jej trakcie następujące leki: kwas walproinowy, karbamazepinę, metotreksat, cholestyraminę, metforminę, sulfasalazynę
zmagające się z niewydolnością wątroby lub nerek
cierpiące na zaburzenia wchłaniania składników odżywczych z powodu nieswoistych chorób zapalnych jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia)

Jednak nadmiar kwasu foliowego, tj. jego suplementacja w dawce 4 mg dziennie powyżej 12 tygodnia ciąży, również wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych. U płodu może zwiększać ryzyko autyzmu, a także insulinooporności, natomiast u matki może maskować niedokrwistość z niedoboru witaminy B12.

Rekomendacje są dostępne na stronie internetowej PTGiP:
https://www.ptgin.pl/sites/scm/files/2022-01/07.2020%20-%20Rekomendacje%20Polskiego%20Towarzystwa%20Ginekolog%C3%B3w%20i%20Po%C5%82o%C5%BCnik%C3%B3w%20dotycz%C4%85ce%20suplementacji%20u%20kobiet%20ci%C4%99%C5%BCarnych_0.pdf

Aktualizacja: https://www.ptgin.pl/artykul/stanowisko-ekspertow-polskiego-towarzystwa-ginekologow-i-poloznikow-w-zakresie

Piśmiennictwo:

Zimmer M, Sieroszewski P, Oszukowski P, Huras H, Fuchs T, Pawłosek A.: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. Gin. Perinat. Prakt. 2020; 5(4): 170-181.

Jakich produktów unikać w czasie ciąży?

Autor mgr Aleksandra Wedziuk-Reszka | 16.03.2022 | Płodność i ciąża

Prawidłowe żywienie kobiety ciężarnej wpływa na właściwy przebieg ciąży, zdrowie matki, rozwój i zdrowie dziecka w okresie dzieciństwa, a potem także w życiu dorosłym.

W czasie ciąży wzrasta zapotrzebowanie na energię, podstawowe składniki odżywcze, witaminy i składniki mineralne, z tego powodu istotny jest odpowiedni sposób żywienia.

Na właściwy sposób żywienia w czasie ciąży składa się też eliminacja niektórych produktów spożywczych i używek z diety kobiety ciężarnej. Wyniki badania oceny wiedzy młodych kobiet dotyczące spożycia wybranych produktów w okresie ciąży wskazują, że nie wszystkie badane wiedziały, że kobiety ciężarne nie powinny spożywać surowego mięsa czy sushi. Podobnie wyglądały odpowiedzi w przypadku pytania o spożywanie surowych jaj czy surowych owoców morza. Jeżeli chodzi o spożywanie mleka niepasteryzowanego oraz produktów z jego dodatkiem, ankietowane odpowiedziały, że kobiety w ciąży raczej mogą spożywać tego rodzaju produkty. W innych badaniach oceniających wiedzę kobiet, które były w ciąży lub niedawno urodziły dziecko, wykazano, że prawie 80% respondentek odpowiedziało, że w tym czasie nie należy spożywać produktów z niepasteryzowanego mleka. Nieco mniej ankietowanych (77%) uważało, że należy unikać spożywania surowego i niedogotowanego mięsa, a 67% badanych kobiet stwierdziło, że nie należy spożywać surowych owoców morza.

Alkohol

Podczas ciąży należy bezwzględnie unikać spożywania alkoholu w każdej ilości, ponieważ nie ma bezpiecznej dawki, którą ciężarna mogłaby spożywać. Spożywanie alkoholu w ciąży może przyczyniać się do powstania wielu zaburzeń w rozwoju płodu składających się na płodowy zespół alkoholowy (FAS). Do tych zaburzeń zaliczają się, np.: mała masa urodzeniowa, opóźniony rozwój psychomotoryczny, wady serca, układu kostno-stawowego oraz moczowego czy upośledzenie umysłowe. Nie zawsze FAS rozwija się pełnoobjawowo, u płodu mogą się pojawić pojedyncze jego elementy takie jak np. zaburzenia neurologiczne. W badaniu z 2019 roku, w którym oceniano wiedzę młodych kobiet na temat prawidłowego żywienia w czasie ciąży, 97% respondentek wiedziało o szkodliwości alkoholu podczas ciąży oraz o tym, że w tym stanie nie należy go spożywać. Jednak dla pozostałych kobiet szkodliwość spożywania alkoholu niestety nie była oczywista.

Czytaj więcej: Alkohol w czasie ciąży? Stanowczo nie.

Mięso i wędliny

Do produktów, których należy unikać w czasie ciąży należą surowe i niedopieczone mięso takie jak krwiste steki, tatar czy surowe wędliny, np. szynka parmeńska, salami. Mogą one przyczyniać się do zakażenia np. toksoplazmozą. Pierwotniak Toxoplasma gondii ma zdolność przechodzenia przez łożysko, co może prowadzić do powikłań zdrowotnych u dziecka. Zakażenie w pierwszym trymestrze często prowadzi do poronienia lub obumarcia płodu. W drugim trymestrze w wyniku zakażenia tym pierwotniakiem dochodzi do ciężkich uszkodzeń, takich jak np. wodogłowie czy uszkodzenia narządu wzroku. Zakażenie w późniejszym etapie ciąży nie daje najczęściej żadnych objawów klinicznych lecz objawy choroby mogą się pojawić wiele lat po zakażeniu.

Ryby

Ryby są ważnym składnikiem diety kobiet w ciąży ze względu na zawartość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3 (głównie tłuste, morskie). Jednak w czasie ciąży nie należy spożywać surowych i wędzonych ryb oraz owoców morza. Produkty te mogą być źródłem pasożytów lub groźnych bakterii np. Salmonella. W związku z tym nie należy spożywać sushi, ostryg czy tatara z łososia. W czasie ciąży powinno unikać się ryb długożyjących oraz drapieżnych. Według Europejskiego Urzędu do Spraw Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) kobiety planujące ciążę i ciężarne nie powinny spożywać ryb takich jak tuńczyk, gardłosz atlantycki, rekin, miecznik czy marlin z uwagi na podwyższone poziomy rtęci. Ponadto należy ograniczyć spożycie łososia, troci, śledzi i szprotów poławianych w Bałtyku ze względu na wysoki poziom zanieczyszczeń, przede wszystkim dioksyn i polichlorowanych bifenyli.

Warto wybierać ryby morskie z akwenów takich jak Pacyfik, Ocean Atlantycki czy Morze Północne, z gatunków krótko żyjących i niedrapieżnych. Warto również kupować ryby pochodzące od certyfikowanych dostawców.

Mleko i produkty mleczne

Kobiety w ciąży nie powinny spożywać niepasteryzowanego mleka i produktów z niego zrobionych ze względu na ich niepewną jakość mikrobiologiczną. Spożywanie produktów z mleka niepasteryzowanego zwiększa ryzyko zakażenia bakterią Listeria monocytogenes. Kobiety w ciąży są około 20 razy bardziej narażone na listeriozę. Nawet jeżeli matka nie ma żadnych objawów choroby, bakteria może przedostać się do płodu przez łożysko i prowadzić do przedwczesnego porodu lub powikłań zdrowotnych u dziecka.

Jaja

Do produktów nie zalecanych w czasie ciąży zalicza się też surowe jaja, które mogą być źródłem Salmonelli. Jaja przed spożyciem należy dokładnie umyć, ponieważ bakterie Salmonelli mogą występować też na powierzchni skorupki. Jaja najlepiej gotować na twardo do pełnego ścięcia żółtka i białka.

Kiełki

Kiełki warzywne w związku z tym, że uprawiane są w wilgotnym i ciepłym środowisku narażone są na większe ryzyko rozwoju patogenów. Metody usunięcia patogenów np. mycie niestety nie dają pewności pozbycia się ich, dlatego zaleca się aby kobiety w ciąży unikały spożywania kiełków.

Wymienione wyżej produkty mogą zwiększać potencjalne ryzyko zakażenia mikrobiologicznego. Z tego względu należy też zwracać uwagę na dokładne mycie warzyw i owoców oraz odpowiednie przechowywanie żywności. Po analizie wyników badań można zauważyć, że wiedza młodych kobiet na temat bezpieczeństwa żywności nie jest jeszcze wystarczająca i w związku z tym istnieje ciągła potrzeba edukacji żywieniowej tej grupy. Edukacja powinna obejmować także kwestię zaleceń dotyczących unikania niektórych produktów w trakcie trwania szczególnego okresu jakim jest ciąża.

Piśmiennictwo:

FDA: Advice about Eating Fish | FDA, https://www.fda.gov/food/consumers/advice-about-eating-fish, dostęp z dn.15. 03.2022.
https://www.efsa.europa.eu/en/news/efsa-provides-advice-safety-and-nutritional-contribution-wild-and-farmed-fish, dostęp z dn. 04.03.2022
Weker H. (red. nauk.): Żywienie kobiet w okresie ciąży – teoria i praktyka. PZWL, Warszawa, 2021
Borkowska U., Ostrowska L.: Ocena wiedzy młodych kobiet na temat wybranych aspektów prawidłowego żywienia w okresie ciąży. Med. Og. Nauk. Zdr. 2019, 25(4): 245 – 250.
Wendołowicz A., Stefanska E., Ostrowska L.: Żywienie kobiet w okresie ciąży. Med.. Og. Nauk. Zdr. 2014, 20(3): 341 – 345.
Włodarczyk A., Lass A., Witkowski J.: Toksoplazmoza — fakty i mity. Forum Medycyny Rodzinnej 2013, 7(4): 165 – 175.
Koletzko B., Bauer C. P., Bung P. et al: German national consensus recommendations on nutrition and lifestyle in pregnancy by the ‘Healthy Start-Young Family Network’. Ann. Nutr. Metabol. 2013, 63(4): 311 – 322.
Cox J.T., Phelan S.T.: Część 1. Bezpieczne odżywianie w czasie ciąży: obiektywna ocena ryzyka, Ginekologia po dyplomie 2010, 1: 12 – 18.
Erickson M.C., Doyle, M.P.: Food as a vehicle for transmission of Shiga toxin – producing Escherichia coli. J.Food Protect. 2007, 70(10): 2426 – 2449.

Cholestaza ciążowa

Autor mgr Monika Kaczorek | 10.12.2021 | Płodność i ciąża

Pierwszym objawem jest świąd bez wysypki skórnej, który jest szczególnie dokuczliwy na wieczór oraz w nocy. Na skutek uporczywego swędzenia kobiety skarżą się na bezsenność i rozdrażnienie. Świąd najczęściej odczuwany jest na wewnętrznej części dłoni oraz na podeszwach stóp. Oprócz tego pojawiają się biegunki tłuszczowe świadczące o zaburzeniach trawienia tłuszczów. Warto więc zwrócić uwagę na poziom stężenia witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A,D,E,K), ponieważ w przypadku wystąpienia cholestazy obserwowane są ich niedobory (szczególnie witaminy K). Mogą pojawić się objawy łagodnej żółtaczki, to znaczy żółte zabarwienie skóry, błon śluzowych oraz oczu. Po wykonaniu badań biochemicznych obserwuje się wzrost stężenia kwasów żółciowych w surowicy krwi, czasem nieprawidłowości w stężeniach aminotrasferaz (AlAT, AspAT) i podwyższone wartości bilirubiny.

Świąd zwykle ustępuje w ciągu 48 godzin po porodzie. Dochodzi też do normalizacji stężenia kwasów żółciowych w surowicy i stężenia enzymów wątrobowych. Jeśli objawy nie ustąpią w przeciągu miesiąca po porodzie należy uwzględnić diagnostykę w kierunku występowania chorób wątroby, dróg żółciowych lub trzustki. Kobiety z cholestazą ciążową muszą być objęte stałą kontrolą lekarza, ponieważ znacznie częściej diagnozuje się u nich kamienie pęcherzyka żółciowego oraz problemy z wątrobą.

Leczenie i dieta

Podczas leczenia istotne jest przede wszystkim monitorowanie stanu zdrowia kobiety ciężarnej oraz dziecka. Stosowanym lekiem jest kwas urodeoksycholowy. Ze względu na utrudnienie wchłaniania tłuszczów w organizmie kobiety, może dojść do obniżenia stężenia witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, między innymi witaminy K. Często więc jest ona dodatkowo podawana w celu zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia krwawień okołoporodowych oraz krwawień płodowych. W zależności od stanu zdrowia kobiety ciężarnej, często pod koniec ciąży zalecany jest pobyt w szpitalu, aby na bieżąco monitorować przebieg ciąży.

Dieta stanowi wsparcie leczenia podstawowego i nie powinna obciążać dodatkowo wątroby. Sposób żywienia powinien więc opierać się na zasadach diety lekkostrawnej z ograniczeniem tłuszczu. Wartość energetyczną diety należy dostosować indywidualnie uwzględniając wzrost zapotrzebowania kalorycznego wraz z biegiem ciąży (+ 85 kcal w I trymestrze, + 285 kcal w II trymestrze, +475 kcal w III trymestrze). W ciągu dnia należy spożywać 5-6 posiłków dziennie w odstępach 3-4 godzinnych. Powinno się wybierać produkty, które nie obciążają układu pokarmowego, są produktami naturalnymi i jak najmniej przetworzonymi. W diecie należy zwrócić szczególną uwagę na rodzaj wybieranych tłuszczów. Celem jest przede wszystkim ograniczenie podaży nasyconych kwasów tłuszczowych i wykluczenie z diety: tłustych mięs (wieprzowina, kaczka, baranina), smalcu, boczku, podrobów, przetworów mięsnych: kiełbas, pasztetów, parówek, konserw mięsnych, rybnych. W ograniczonych ilościach należy spożywać masło oraz margaryny miękkie wzbogacane w witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Preferowane w diecie są tłuszcze pochodzenia roślinnego, bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak: oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany, olej z awokado.

Istotny jest sposób obróbki technologicznej. Należy przygotowywać posiłki
w formie gotowanej, gotowanej na parze, pieczonej, duszonej bez obsmażania. Nie jest polecane smażenie potraw, szczególnie z dodatkiem tłuszczu. Obciążająco na układ pokarmowy działają też produkty o wysokiej zawartości błonnika pokarmowego o frakcji nierozpuszczalnej np. pełnoziarniste produkty zbożowe. Należy wybierać produkty zbożowe bardziej oczyszczone np. pieczywo pszenne ewentualnie graham, kasze drobnoziarniste (jaglana, manna, jęczmienna), ryż biały, płatki jaglane, owsiane błyskawiczne, komosę ryżową. Warzywa i owoce powinny stanowić podstawę diety, najlepiej spożywać je w formie gotowanej lub pieczonej, jednak niektóre surowe też są często dobrze tolerowane. Z nabiału należy wybierać mleko i naturalne produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu (do 2%). Indywidualnie należy rozważać suplementację witamin A, D, E, K ze względu na ich słabsze wchłanianie. Należy pamiętać, aby posiłki były prawidłowo zbilansowane i dostarczały pełnowartościowego białka, węglowodanów, warzyw/owoców oraz tłuszczów pochodzenia roślinnego.

Zasady żywienia w cholestazie ciążowej powinny opierać się na zaleceniach diety lekkostrawnej z ograniczeniem tłuszczu. Nie należy całkowicie rezygnować z tłuszczu w diecie, ale wybierać tłuszcze pochodzenia roślinnego. Często niezbędna może okazać się dodatkowa suplementacja witamin rozpuszczalnych w tłuszczach według wskazań lekarskich.

Piśmiennictwo

Leszczyńska-Gorzelak B., Oleszczuk J., Marciniak B. i wsp.: Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące postępowania w wewnątrzwątrobowej cholestazie ciężarnych, Ginekol. Pol. 2012.
Ozkan S., Ceylan Y., Ozkan O. i wsp: Review of a challenging clinical issue: Intrahepatic cholestasis of pregnancy, World J. Gastroenterol.,2015.
Bicocca M., Sperling J., Chauhan S.: Intrahepatic cholestasis of pregnancy:Review of six national andregional guidelines, Eur. J. Obstet. Gynecol. Reprod. Biol, 2018.
Milkiewicz P.: Cholestaza ciążowa — wybrane aspekty, – Gastroenterol. Klin., 2010.
Włodarek D., Lange E., Kozłowska L. i wsp.: Dietoterapia, PZWL, 2014.
Tylec-Osóbka E., Wojtuń S., Gil J.: Podstawowe zasady postępowania w przebiegu chorób układu pokarmowego u kobiet w ciąży, Pediatr. Med. Rodz., 2012.
Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (red.).: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. NIZP-PZH, Warszawa, 2020

Dieta kobiety ciężarnej w świetle zaleceń międzynarodowych

Autor mgr Ewa Ehmke vel Emczyńska-Seliga | 10.12.2018 | Ciąża i macierzyństwo, Płodność i ciąża

Na prawidłowy rozwój płodu i zdrowie dziecka wpływa sposób żywienia i styl życia kobiety, które były stosowane jeszcze przed ciążą. W samej ciąży będą dodatkowo oddziaływały na jego przyszły metabolizm. Coraz częściej zwraca się uwagę na tzw. płodowe programowanie metaboliczne. To już w ciąży można wpływać na zwiększone lub zmniejszone ryzyko rozwinięcia się chorób cywilizacyjnych, w tym otyłości, cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, osteoporozy i niektórych nowotworów u dziecka. Dlatego bardzo ważna jest edukacja i promowanie zdrowego żywienia i trybu życia.

W ciąży zwiększa się zapotrzebowanie na energię, składniki odżywcze i płyny. Zmiany te wynikają między innymi z wyższego spoczynkowego wydatku energetycznego. W czasie ciąży organizm zużywa więcej energii na wzrost (płodu i łożyska) oraz intensywniejszą pracę płuc i serca. W normach polskich zalecono zwiększoną o 360 kcal na dzień energetyczność diety od II trymestru ciąży i 475 kcal więcej w III trymestrze. Są to wartości odpowiadające 1-2 dodatkowym przekąskom lub dodatkowemu posiłkowi. Na zwiększenie kaloryczności składają się większa podaż białka (dla odbudowy tkanek i budowy nowych), tłuszczu i węglowodanów (tabela 1). Wspominając o tłuszczu warto podkreślić, że spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych (tłuszcz zwierzęcy) i kwasów tłuszczowych typu trans (utwardzany tłuszcz roślinny) powinno być jak najmniejsze, a podaż kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 (EPA i DHA) zwiększona o podaż DHA (wyjściowo 250 mg + 100-200 mg DHA na dobę, wartości te mogą zwiększyć się w przypadku zagrożenia porodem przedwczesnym). Pisząc o węglowodanach należy uwzględnić odpowiednią podaż błonnika pokarmowego (wystarczające spożycie nie powinno być mniejsze, niż 25 g/ dobę).

Tabela 1.

Podaż białka, tłuszczu i węglowodanów dla kobiet (RDA)

Zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze w czasie ciąży dotyczy również większości witamin (witaminy A, E, C, B₁, B₂, niacyny, B₆, folianów, B₁₂, kwasu pantotenowego, choliny) i składników mineralnych (wapnia i fosforu u kobiet ciężarnych poniżej 19 roku życia, magnezu, żelaza, cynku, miedzi, jodu, selenu, manganu). Trzeba jednak uważać, bo nadmiar witaminy A (przede wszystkim z suplementów diety) może skutkować powstaniem wad u dziecka, np. kości twarzoczaszki.

Różnorodna dieta powinna zapewnić wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Kobieta ciężarna nie powinna znacząca zmieniać swoich przyzwyczajeń żywieniowych, o ile były prawidłowe. Nie musi stosować diety łatwostrawnej, unikać produktów wzdymających lub pikantnych, chyba, że obserwuje po ich zjedzeniu nieprzyjemne dolegliwości. Na pewno powinna spożywać posiłki regularnie i komponować je z wykorzystaniem produktów ze wszystkich grup (różnokolorowych warzyw i owoców, produktów zbożowych, mlecznych, mięs, ryb, jaj, tłuszczu roślinnego, orzechów i roślin strączkowych). Uważać trzeba na niepasteryzowane wyroby mleczne (ryzyko zakażenia bakterią Listeria), surowe mięso, ryby, owoce morza (pasożyty, Toxoplasma) i jaja (Salmonella) oraz grzyby leśne (zatrucia), a także dokładnie myć przed spożyciem owoce i warzywa.

Niektóre mikroskładniki są niezwykle istotne dla prawidłowego rozwoju płodu, a może ich brakować w codziennym jadłospisie kobiet ciężarnych, dlatego powinny być suplementowane. Wśród nich należy wymienić przede wszystkim kwas foliowy, witaminę D₃, kwasy tłuszczowe DHA (omega-3), żelazo przy występowaniu lub ryzyku niedokrwistości (stężenie hemoglobiny poniżej 11 mg/dl), jod i magnez.

Zwiększona podaż płynów, dotyczy przede wszystkim wody. Dziennie kobiety ciężarne powinny wypijać ponad 2 litry płynów.

Zmiana, jaka na pewno powinna nastąpić w sposobie żywienia czy stylu życia kobiety ciężarnej (a nawet jeszcze planującej ciążę) wiąże się z unikaniem szkodliwych dla rozwoju dziecka substancji. Szkodliwych, czyli wpływających negatywnie na prawidłowy rozwój narządów i układów płodu. Tak jak wykluczenie kawy, nie ma znaczenia (jedynie ważne jest jej ograniczenie do 200-300 mg kofeiny na dzień), o tyle stronienie od picia alkoholu, palenia papierosów i ekspozycji na dym papierosowy ma duże znaczenie dla dobrostanu rozwijającego się dziecka. Nawet najmniejsze dawki alkoholu mogą grozić wystąpieniem zaburzeń, które mogą pojawić się nawet w późniejszym jego życiu (nadpobudliwość, problemy z koncentracją i nauką).

Literatura

1. Jarosz M. [red].: Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa; 2017.
2. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie suplementacji witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących. Ginekol Pol.; 2014. 85: 395-399.
3. WHO Recommendations on antenatal care for a positive pregnancy experience, Geneva; 2016.
4. Practice paper of the Academy of Nutrition and Dietetics abstract: nutrition and lifestyle for a healthy pregnancy outcome. J Acad Nutr Diet.; 2014. Sep;114(9):1447.
5. [online]. [przeglądany 30.10.2018]. Dostępny w: https://www.acog.org/Patients/FAQs/Nutrition-During-Pregnancy z dnia 07.01.2018 r.

« Starsze wpisy