Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej logo
Wyszukiwarka
Aktywność fizyczna a choroby demencyjne

Aktywność fizyczna a choroby demencyjne

Choroby demencyjne oznaczają stopniowe pogłębianie się degeneracji mózgu. Z wiekiem pojawia się coraz więcej kłopotów w codziennej aktywności życiowej człowieka. Pojawiają się problemy ze snem, samodzielnym jedzeniem, myciem, potrzebami fizjologicznymi czy mówieniem. Spada też sprawność funkcjonalna i ogólna sprawność człowieka. Zatem problemy odpowiedniej diagnostyki i terapii schorzeń wieku starczego nabierają ogromnej wagi. Choroba Alzheimera – będąca przykładem „otępienia starczego” –  jest uznawana za najczęstszą przyczynę demencji. Choroba Parkinsona jest również jedną z najczęstszych chorób neurozwyrodnieniowych i podobnie jak choroba Alzheimera dotyczy przede wszystkim pacjentów po 50. roku życia.

 

Czy faktycznie ruch to zawsze zdrowie i lek na wszystkie kłopoty? Aktywność fizyczna w chorobach demencyjnych to wielka zagadka, jednak nauka już zna odpowiedź!

Jak wskazują eksperci, u osób z chorobą Alzheimera aktywność fizyczna niweluje napięcie psycho-emocjonalne i wnosi potrzebne urozmaicenie w codziennym planie dnia. Nie należy obawiać się, że dynamiczne czynności będą zbyt inwazyjne dla chorego i spowodują niepokój lub agresję. Gdy ćwiczenia będą odpowiednio dobrane do stanu zdrowia fizycznego i psychicznego oraz systematycznie wykonywane, nie powinny w żaden sposób zaszkodzić choremu, natomiast mają szansę przynieść szereg wymiernych korzyści.

 

Jakie ćwiczenia pomogą utrzymać jak najlepszą sprawność umysłu i ciała? Jak ćwiczyć bezpiecznie? Skorzystajmy z polecanych przez ekspertów metod!

Ćwiczenia wbrew pozorom nie powinny być zbyt łatwe, gdyż nie będą odpowiednio stymulować szczególnie układu nerwowego do aktywności.  Ważne w programach aktywności osób z chorobami demencyjnymi są ćwiczenia pamięciowe, wzorców ruchów, naśladowanie czynności codziennych w formie gier i zabaw z przyborami i bez nich, zarówno indywidualnie wykonywanych jak i w grupach.

 

Zaburzenia postawy i chodu to jedna z pierwszych zmian sygnalizujących chorobę Parkinsona. Jakie ćwiczenia polecają eksperci?

Występują tu często tzw. „magnetyczne stopy”, czyli szuranie, chód drobnymi kroczkami z nisko unoszoną nad podłożem stopą. Przy takich objawach ważne są ćwiczenia lokomocyjne, czyli częste powtarzanie prawidłowo stawianych kroków. Wzmacnianie w miarę możliwości chorego, mięśni kończyn dolnych i pośladków. Unikamy długotrwałego leżenia i siedzenia. Codzienna „dawka kroków” pozwoli na utrzymanie dłużej samodzielnego poruszania się. Ćwiczenia chodu koncentrują się na samodzielnym chodzeniu, nauce wydłużania kroku, poszerzeniu podstawy kroku, rozpoczynaniu chodu od sprawniejszej kończyny, ćwiczeniu sposobu zmiany kierunku.

A co z ćwiczeniami rozciągającymi?

W utrzymaniu i poprawie zakresu ruchów, siły i elastyczności mięśni, jak również poprawie postawy ciała pomagają chorym na Parkinsona ćwiczenia rozciągające poprzez zwiększenie ruchomości tułowia i aktywację mięśni prostowników. Zaleca się, aby wykonywać takie formy ćwiczeń kilka razy w ciągu dnia. Czasem konieczna jest pomoc członka rodziny lub opiekuna, aby ćwiczyć w odpowiednim tempie i zgodnie z samopoczuciem pacjenta.

 

Znaczenie ćwiczeń koordynacyjnych w chorobach demencyjnych. Jak bezpiecznie uatrakcyjnić zajęcia aktywności ruchowej?

Ćwiczenia koordynacyjne również należą do podstawowych elementów codziennej gimnastyki pacjentów z chorobami demencyjnymi. Obejmują one ruchy naprzemienne kończyn górnych, rytmiczne obciążenie kończyn dolnych i kontrole zmiany położenia ciała, a także ćwiczenia na rowerach stacjonarnych. Dobre efekty i znakomite urozmaicenie przynoszą także ćwiczenia z muzyką w danym rytmie. Stąd częstym elementem zajęć aktywności są formy tańca z lekko rozbudowaną choreografią opartą na kilku krokach.

 

Czytaj więcej:

Aktywność fizyczna w profilaktyce chorób wieku starszego, dr Anna Kopiczko

 

  1. Schenkman M, Hall DA, Baron AE, Schwartz RS. i wsp. Exercise for people in early or mid-stage Parkinson disease: A 16-month randomized controlled trial. Phys Ther, 2012; 92: 1395–1410

  2.  Ahlskog JE. Does vigorous exercise have a neuroprotective effect in Parkinson disease? Neurology, 2011; 77: 288–294.

  3.  Kozak‑Putowska D, Iłżecka J, Piskorz J, Wójcik G, Nalepa D. Kinezyterapia w chorobie Parkinsona. Med Og Nauk Zdr., 2014; 21(1): 19–23.

  4.  Alzheimer’s Association. 2012 Alzheimer’s Disease Facts and Figures. Alzheimers Dement, 2012; 8:131-168.

  5.  Barnes DE, Yaffe K. The projected effect of risk factor reduction on Alzheimer’s disease prevalence. Lancet Neurol, 2011; 10:819-828

Zalecenia żywieniowe i aktywność fizyczna w chorobie Parkinsona

Zalecenia żywieniowe i aktywność fizyczna w chorobie Parkinsona

W pierwszym okresie choroby Parkinsona, gdy dolegliwości są łagodne i nie ma innych przewlekłych schorzeń wymagających stosowania specyficznej diety (choroby nerek, alergie pokarmowe, choroby żołądka, trzustki, jelit itp.), zalecenia żywieniowe powinny być oparte na zasadach zdrowego żywienia osób dorosłych (zgodnie z Piramidą zdrowego żywienia i aktywności fizycznej).

Dieta w chorobie Parkinsona – regularne i urozmaicone posiłki

Osoby dotknięte tą chorobą powinny jeść regularnie, 4-5 razy dziennie, w tym 3 główne posiłki (śniadanie, obiad, kolacja) i 1-2 mniejsze przekąski. Dzień powinny rozpoczynać śniadaniem spożywanym nie później niż godzinę od wstania, natomiast ostatni posiłek w ciągu dnia jeść nie później niż 2-3 godziny przed położeniem się do łóżka.

W skład większości posiłków powinny wchodzić pełnoziarniste produkty zbożowe (chleb graham lub razowy, płatki zbożowe, otręby, kasze, brązowy ryż, makarony z mąki razowej), różnokolorowe warzywa i/lub owoce.

W diecie osoby z chorobą Parkinsona nie może zabraknąć również produktów zawierających pełnowartościowe białko (mleko, jogurt, kefir, sery twarogowe, jaja, chude mięso, ryby) oraz nasiona roślin strączkowych (groszek, soja, soczewica, ciecierzyca, fasola, bób).

Białko utrudnia wchłanianie lewodopy

Trzeba pamiętać, że nadmiar produktów bogatych w białko (zwłaszcza pochodzenia zwierzęcego) utrudnia wchłanianie lewodopy – głównego leku stosowanego w chorobie Parkinsona, dlatego mięso, ryby, jaja i sery powinny stanowić dodatek do potraw, a nie ich główny składnik. Aby poprawić wchłanianie lewodopy, zaleca się przyjmowanie leku 30 minut przed posiłkami lub 2 godziny po, zawsze popijając wodą.

 

Urozmaicenie składu posiłków, polegające na wybieraniu różnych produktów, zapewnia dostarczenie wszystkich niezbędnych składników odżywczych (węglowodanów, białka, tłuszczu, witamin, składników mineralnych). Dodatkowo regularne spożywanie warzyw, owoców, produktów zbożowych i nasion roślin strączkowych – produktów bogatych w błonnik pokarmowy – zmniejsza ryzyko występowania zaparć, które nasilają się w miarę postępowania choroby Parkinsona.

Należy podkreślić, że skuteczna walka z zaparciami wymaga równoczesnego zwiększenia ilości błonnika i napojów w diecie. Włókno pokarmowe wchłaniając wodę pęcznieje, zmuszając jelita do szybszego przesuwania i wydalania niestrawionych resztek.

Problemy z połykaniem i trawieniem w chorobie Parkinsona

Wraz z upływem czasu u osób chorych na Parkinsona mogą pojawiać się problemy z połykaniem, co prowadzi do częstego krztuszenia się w czasie jedzenia i picia, a co za tym idzie, nawracających infekcji dróg oddechowych. Bardzo ważne jest zatem wyrobienie nawyku wolnego jedzenia i dokładnego gryzienia każdego kęsa pokarmu. Jeśli problem jest bardzo nasilony, wszystkie potrawy należy rozdrabniać, a nawet miksować.

Ze względu na inne możliwe problemy z trawieniem, manifestujące się m.in. nudnościami, zgagą, utratą apetytu, uczuciem nadmiernego wypełnienia po posiłkach, należy zrezygnować z potraw długo zalegających w żołądku i opóźniających jego opróżnianie, np. potraw smażonych, tłustych mięs i wędlin, tłustego nabiału, słodyczy, pieczywa cukierniczego, potraw fast food.

Dieta w chorobie Parkinsona – wapń i witamina D

Osoby z zaawansowaną chorobą Parkinsona częściej upadają i doświadczają złamań. Są także bardziej narażone są na osteoporozę w porównaniu z resztą populacji.

W codziennej diecie nie może więc zabraknąć produktów dostarczających wapnia (produkty mleczne) i witaminy D (ryby morskie, np. łosoś, śledź, sardynka, szprot, halibut, tuńczyk, dorsz, sola, mintaj).

Korzystny wpływ aktywności fizycznej w chorobie Parkinsona

Osoby z chorobą Parkinsona nie powinny rezygnować z dotychczasowej aktywności fizycznej, dostosowując ją do własnych możliwości i potrzeb. Umiarkowana aktywność fizyczna wpływa korzystnie na cały organizm, zapobiega rozwojowi innych chorób przewlekłych (m.in. chorób układu krążenia, cukrzycy, osteoporozie), pozwala na dłużej zachować sprawność, przeciwdziała sztywnieniu mięśni i stawów, zapobiega zmniejszaniu się masy kostnej, zmniejsza zaparcia, ma pozytywny wpływ na psychikę.

Zalecane jest wykonywanie ćwiczeń fizycznych uzgodnionych z lekarzem lub rehabilitantem przez przynajmniej 30-40 minut dziennie przez większość dni w tygodniu.

Dowiedz się więcej: Ważne składniki diety w chorobie Parkinsona

  1. Ellis T., Cavanaugh J.T., Earhart G.M., et al.: Factors associated with exercise behavior in people with Parkinson disease. Physical Therapy. 2011, 91(12), 1838-1848.
  2. Gandy J. (ed.): Manual of Dietetic Practice, Willey Blackwell, Oxford, UK, 2014, 549-555
  3. Holden K.: Parkinson’s Disease: Nutrition Matters, www.parkinson.org
  4. Sienkiewicz J.: Poradnik dla osób z chorobą Parkinsona. www.parkinsonfundacja.pl/datastore/download/poradnikdlaosobzchp2007.pdf Fundacja Żyć z chorobą Parkinsona, Servier Polska.
  5. Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D.: Dietoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2014.
Ważne składniki diety w chorobie Parkinsona

Ważne składniki diety w chorobie Parkinsona

Zapotrzebowanie osób z chorobą Parkinsona na węglowodany, tłuszcze, białko, witaminy i minerały jest takie samo jak osób zdrowych, należy jednak zwrócić szczególną uwagę na wybrane składniki.

Białko a lewodopa

Białko po strawieniu rozkładane jest do aminokwasów, które po wchłonięciu w jelicie i przetransportowaniu do krwi, dostają się do mózgu. Taką samą drogę przechodzi lewodopa (lek powszechnie stosowany w chorobie Parkinsona), dlatego jej składniki muszą konkurować z aminokwasami z pożywienia we wchłanianiu z przewodu pokarmowego. Działanie lewodopy uzależnione jest w dużej mierze od szybkości jej metabolizowania, a posiłek bogaty w białko opóźnia wchłanianie leku nawet o 3 godziny.

Zaleca się więc przyjmowanie leku 30 minut przed posiłkiem lub 2 godziny po posiłku i popijanie go wodą. Produkty takie jak mięso, wędliny, ryby, produkty mleczne, jaja powinny stanowić 1/3 lub mniej zawartości talerza, natomiast pozostałe 2/3 należy uzupełnić produktami pochodzenia roślinnego (zbożowe, nasiona roślin strączkowych, warzywa, owoce, orzechy i nasiona). Produkty bogate w białko powinny być rozłożone równomiernie pomiędzy poszczególnymi posiłkami lub spożywane w drugiej połowie dnia. Nie można jednak nadmiernie ograniczać ilości białka w diecie chorego, ponieważ schorzenie to wiąże się z częstszym ryzykiem niedożywienia.

Błonnik pokarmowy w diecie osób z chorobą Parkinsona

Odpowiednia ilość błonnika w diecie warunkuje powstawanie większej ilości kału, pobudzenie jelit do ruchów robaczkowych i sprawne wypróżnienia. Warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, orzechy i nasiona roślin strączkowych powinny być regularnie spożywane przez osoby z chorobą Parkinsona, co zmniejszy nasilenie zaparć, które występują zwykle już na początku choroby, a z czasem stają się bardziej dokuczliwe. U osób, które dotychczas jadły mało produktów bogatych w błonnik należy zwiększać ich ilość stopniowo.

Woda w diecie osób z chorobą Parkinsona

Skuteczność błonnika pokarmowego w zapobieganiu zaparciom zależy od picia odpowiedniej ilości płynów. Zaleca się spożywać przynajmniej 1,5-2 litrów napojów w ciągu doby, nie wliczając w to kawy, zup i napojów mlecznych. Woda korzystnie wpływa na proces trawienia (umożliwia formowanie kęsów pożywienia w jamie ustnej, ułatwia połykanie i przesuwanie pokarmu w przewodzie pokarmowym) oraz na regulację temperatury i ciśnienia tętniczego krwi, warunkuje odpowiednią ruchomość stawów, zapobiega odwodnieniu u osób cierpiących z powodu częstomoczu i nadmiernej potliwości.

U osób z objawami niedociśnienia ortostatycznego zalecana dzienna ilość płynów może być dużo wyższa i powinna być ustalona indywidualnie po konsultacji z lekarzem. Oprócz wody w umiarkowanych ilościach zalecane mogą być zielona herbata i kawa.

Wapń, witamina D, magnez, witamina K w diecie osób z chorobą Parkinsona

Z uwagi na większe ryzyko rozwoju osteoporozy oraz złamań powstałych w wyniku upadków realizacja zapotrzebowania na wapń, witaminę D, magnez i witaminę K jest szczególnie istotna. Jeśli nie ma możliwości dostarczenia niezbędnej ilości wapnia i witaminy D z dietą, należy zastosować suplementację w porozumieniu z lekarzem prowadzącym.

Źródła pokarmowe wapnia, witaminy D, magnezu i witaminy K

SKŁADNIK ODŻYWCZY

GŁÓWNE ŻRÓDŁA POKARMOWE

Wapń

Mleko i przetwory mleczne: mleko, sery (twarożki, mozarella, feta, żółte), jogurty, kefiry, maślanki

Konserwy rybne spożywane z ościami (np. sardynki, szprotki)

Warzywa i owoce: figi suszone, morele, szpinak, szczypiorek, soja, fasola, bób, kapusta, natka pietruszki, fasolka szparagowa, brukselka, kalarepa, brokuły, jarmuż, dynia, burak, boćwina, por, seler

Inne: jaja, płatki owsiane, mak, sezam, słonecznik, migdały, orzechy (laskowe, włoskie, pistacjowe, arachidowe), napoje roślinne wzbogacane w wapń (ryżowy, sojowy, migdałowy, kokosowy), jogurty sojowe, tofu, soki owocowe wzbogacane w wapń, wody mineralne wapniowo-magnezowe

Magnez

Produkty zbożowe: kasza gryczana, ryż brązowy, pełnoziarniste pieczywo

Nasiona roślin strączkowych

Inne: kakao, gorzka czekolada, orzechy, ryby, żółte sery, natka pietruszki

Witamina K

Warzywa: brokuł, kalafior, rzepa, szpinak, jarmuż, sałata, kapusta właściwa, kalarepa, brukselka, rzeżucha, fasola zielona

Owoce: truskawki, awokado, brzoskwinie

Produkty mleczne: jogurt, kefir, sery

Witamina D

Ryby: węgorz, szprotka, sardynki, śledź, łosoś, makrela, tuńczyk

Mleko i przetwory mleczne: mleko, sery, śmietana

Inne: masło, tran i oleje rybie, białko jaja

Dowiedz się więcej: Zalecenia żywieniowe i aktywność fizyczna w chorobie Parkinsona

  1. Holden K.: Parkinson’s disease: nutrition matters. National Parkinson Foundation. http://www.parkinson.org/pd-library/books/nutrition-matters
  2. Knekt P., Kikken A., Rissanen H. et al.: Serum vitamin D and the risk of Parkinsn’s disease. Archives of neurology, 2010, 67, 808-811.
  3. Nowak J.K.: Rola witaminy D w chorobach ośrodkowego układu nerwowego. Neuropsychiatria i Neuropsychlogia, 2012, 7(2), 85-96.
  4. Seidl S.E., Santiago J.A., Bilyk H., Potashkin J.A.: The emerging role of nutrition in Parkinson’s diseases. Frontiers in Aging Neuroscience, 2014, 6, 36.
  5. Sherzai A.Z., Tagliati M., Park K., Pezeshkian S., Sherzai D.: Micronutrients and risk of Parkinson’s disease: a systematic review. Gerontology and Geriatric Medicine, 2016, 2, 1-11.