Autor mgr inż. Edyta Jasińska-Melon, prof. Hanna Mojska | 15.12.2023 | Dzieci 0-3
Jednak w sytuacji, gdy z różnych powodów, noworodek i niemowlę nie jest karmione mlekiem własnej matki, istnieje alternatywa, którą są m.in. preparaty do żywienia niemowląt (tzw. mleko początkowe i mleko następne) dostarczające wszystkie niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju składniki odżywcze.
Preparaty do żywienia niemowląt wytwarzane są głównie na bazie mleka krowiego. Mogą być też wytwarzane z mleka koziego, hydrolizatów białka lub izolatów białka sojowego. Warto zaznaczyć, że w żwaczu zwierząt przeżywających takich jak krowy czy kozy zachodzi proces formowania izomerów trans kwasów tłuszczowych (ang. trans fatty acids, TFA, tłuszcze trans), które, ze względu na źródło pochodzenia, określane są jako „żwaczowe TFA” lub „naturalnie występujące TFA” (ang. ruminant trans fatty acids, r-TFA). Stąd obecność tych związków w ww. grupie produktów. W czasie przemysłowego utwardzania olejów roślinnych, jako produkt uboczny, powstają TFA określane jako i-TFA (ang. industrially produced trans fatty acids).
Podkreślenia wymaga fakt, że izomery trans kwasów tłuszczowych zaburzają syntezę długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 (LC-PUFA n-3) i omega-6 (LC-PUFA n-6), co może prowadzić m.in. do zaburzenia rozwoju i dojrzewania układu nerwowego oraz siatkówki oka czy rozwoju astmy, alergicznego nieżytu nosa, atopowego zapalenia skóry. Z tego względu zawartość izomerów trans w preparatach do żywienia niemowląt jest ważnym parametrem ich bezpieczeństwa zdrowotnego. Obowiązujące w krajach Unii Europejskiej przepisy prawne dokładnie określają górną granicę zawartości TFA w tych produktach – maksymalnie 3% całkowitej zawartości tłuszczu.
Badania nad zawartością TFA prowadzone są w Polsce od wielu lat, zarówno w ramach badań własnych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego (wcześniej w Instytucie Żywności i Żywienia), jak również w ramach badań monitoringowych i urzędowej kontroli żywności koordynowanej przez Główny Inspektorat Sanitarny. Każdego roku są monitorowane preparaty do początkowego i do dalszego żywienia niemowląt, ze względu na konieczność potwierdzenia ich bezpieczeństwa dla tej grupy wiekowej oraz zgodności z wymaganiami Rozporządzenia Delegowanego Komisji (UE) 2016/127 z dnia 25 stycznia 2016 r. (z poźn. zm.) o maksymalnej zawartości TFA.
W celu analizy zawartości TFA w ww. preparatach do żywienia niemowląt na przestrzeni dziesięciu lat dokonano przeglądu łącznie 183 sprawozdań stanowiących zestawienie danych z poboru próbek do badań w ramach urzędowej kontroli żywności i monitoringu. Ww. próbki zakupiono w latach 2011-2021 w placówkach handlowych na terenie Polski. TFA oznaczano metodą chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID). Ostatecznie analizie statystycznej poddano wyniki dla 348 preparatów do żywienia niemowląt, w tym dla 176 preparatów do początkowego żywienia niemowląt (mleka początkowe) oraz dla 172 preparatów do dalszego żywienia niemowląt (mleka następne).
Odnotowano, że w latach 2011 – 2021, zawartość TFA w preparatach do początkowego żywienia niemowląt i w preparatach do dalszego żywienia niemowląt była poniżej 1% wt/wt i wahała się w zakresie odpowiednio: od < 0,08% do 0,74% wt/wt oraz od < 0,08% do 0,94% wt/wt (ryc. 1). Uzyskane wyniki potwierdzają bezpieczeństwo ww. preparatów do żywienia niemowląt dla tej grupy wiekowej oraz zgodność z wymaganiami Rozporządzenia Delegowanego Komisji (UE) 2016/127 z dnia 25 stycznia 2016 r. (z poźn. zm.) o maksymalnej zawartości TFA. W żadnej próbce nie stwierdzono przekroczenia uregulowanej prawnie maksymalnej zawartości TFA w preparatach do początkowego i dalszego żywienia niemowląt.
Rycina nr 1. Przeciętna zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych (% wt/wt) w preparatach do początkowego i preparatach do dalszego żywienia niemowląt przebadanych w latach 2011-2021
Aktualne wyniki zawartości TFA w preparatach do początkowego i w preparatach do dalszego żywienia niemowląt uzyskane w ramach badań monitoringowych i urzędowej kontroli żywności są sukcesywnie wprowadzane do e-Bazy zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w środkach spożywczych (https://izomery.pzh.gov.pl/). Baza ta została utworzona w 2017 roku w ramach Narodowego Programu Zdrowia i aktualnie obejmuje dane dla ponad 1200 produktów z 11 kategorii, w tym z kategorii Żywność dla szczególnych grup ludności. W przypadku omawianej grupy produktów wystarczy z listy wybrać odpowiednią kategorię produktów spożywczych: Żywność dla szczególnych grup ludności, następnie podkategorię Produkty dla niemowląt i małych dzieci na bazie mleka a na koniec Preparaty do początkowego i dalszego żywienia niemowląt oraz produkty dla małych dzieci.
Podsumowując należy podkreślić, że badania zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w ramach urzędowych kontroli żywności umożliwiają ocenę bezpieczeństwa niemowląt i małych dzieci związanego z obecnością tych związków w żywności przeznaczonej dla tej grupy wiekowej. Z kolei udostępnianie aktualnych danych nt. zawartości TFA w różnych grupach produktów poprzez prowadzenie w ramach zadania Narodowego Programu Zdrowia e-Bazy izomerów trans (e-Baza TFA) stanowi istotny element profilaktyki zdrowotnej.
Piśmiennictwo:
- EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies (NDA); Scientific Opinion on Dietary Reference Values for fats, including saturated fatty acids, polyunsaturated fatty acids, monounsaturated fatty acids, trans fatty acids, and cholesterol. EFSA Journal 2010; 8(3):1461. [107 pp.]. doi:10.2903/j.efsa.2010.1461
- EFSA 2018: Scientific and technical assistance on trans fatty acids. doi:10.2903/sp.efsa.2018.EN-1433
- FAO/WHO 2010: Food and Agriculture Organization (FAO)/World Health Organization (WHO). Fats and Fatty Acids in Human Nutrition; Report of an Expert Consultation; WHO Press: Geneva, Switzerland, 2010
- e-Baza zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w środkach spożywczych (e-Baza TFA, https://izomery.pzh.gov.pl/
- Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2016/127 z dnia 25 stycznia 2016 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 w odniesieniu do szczegółowych wymogów dotyczących składu preparatów do początkowego żywienia niemowląt i preparatów do dalszego żywienia niemowląt oraz informacji na ich temat, a także w odniesieniu do informacji dotyczących żywienia niemowląt i małych dzieci.
- Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (red. nauk.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, NIZP-PZH, 2020
Autor mgr inż. Edyta Jasińska-Melon, prof. Hanna Mojska | 12.10.2022 | Informacje dla producentów żywności, Informacje ogólne
Plan WHO zakłada usunięcie z żywności tłuszczów częściowo utwardzonych/uwodornionych, ponieważ stanowią one źródło przemysłowo produkowanych izomerów trans kwasów tłuszczowych (industrially produced, i-TFA). Powyższa inicjatywa jest szczególnie istotna z uwagi na fakt, że izomery trans kwasów tłuszczowych wykazują wyłącznie niekorzystne działanie na organizm człowieka. Ich nadmierne spożycie z dietą wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wielu chorób m.in. układu krążenia, nowotworowych i alergicznych.
Postępy w realizacji celu Światowej Organizacji Zdrowia
W ostatnio opublikowanym raporcie WHO pt. Countdown to 2023: WHO report on global trans fat elimination 2021 („Odliczanie do 2023: Raport WHO na temat globalnej eliminacji tłuszczów trans 2021”) wskazano, że dotychczas 57 krajów wdrożyło przepisy ograniczające zawartość tłuszczów trans w żywności. W ten sposób 3,2 miliarda ludzi, co stanowi 41% światowej populacji, jest chronionych przed szkodliwym działaniem TFA. Spośród nich, w 40 państwach (1,4 miliarda ludzi, 18% światowej populacji) obowiązują polityki oparte na najlepszych praktykach eliminacji szkodliwych tłuszczów trans, tzn. limit i-TFA w produktach spożywczych i/lub zakaz produkcji / stosowania częściowo uwodornionych olejów. Warto zaznaczyć, że część krajów m.in. USA czy Kanada, jeszcze przed opublikowaniem planu WHO, wprowadziło obowiązkowe znakowanie żywności zawartością TFA. W efekcie te państwa odnotowały znaczące obniżenie poziomu TFA w diecie swoich obywateli. Mimo tego na rynku wciąż są obecne produkty o ich wysokiej zawartości. Dlatego też WHO rekomenduje krajom przyjęcie jednej z dwóch wyżej wymienionych opcji polityki najlepszych praktyk. Od niedawna te zasady obowiązują w Unii Europejskiej (zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (UE) 2019/649 z dnia 24 kwietnia 2019 r), Turcji, Brazylii, Peru, Singapurze, a w najbliższym czasie będą obejmowały również Indie, Filipiny oraz Paragwaj. W tym miejscu należy zaznaczyć, że liczba krajów które wdrożyły obowiązkowe limity i-TFA lub zakazy dotyczące częściowo uwodornionych olejów wzrosła o 28 państw w latach 2019-2021. Z drugiej strony kraje o największym spożyciu TFA m.in. Egipt, Iran, Meksyk, Azerbejdżan, Ekwador, Pakistan, Republika Korei, czy Australia jeszcze nie wprowadziły podobnych działań, przez co obywatele tych państw są nadal narażeni na szkodliwe działanie izomerów trans kwasów tłuszczowych.
Nowy program certyfikacji WHO w zakresie eliminacji tłuszczów trans
Ważną kwestią w raporcie WHO jest zaproponowanie nowego programu certyfikacji (WHO Certification Programme for Trans Fat Elimination). Ma to na celu przyspieszenie prac w zakresie globalnej eliminacji tłuszczów trans. Kraje są zachęcane do składania wniosków i uzyskania wyróżnienia za podjęcie działań na rzecz wyeliminowania i-TFA z krajowych dostaw żywności. Jest to pierwszy w historii program certyfikacji wyróżniający państwa za ich wysiłki na rzecz realizacji planu WHO, a tym samym ochrony ich populacji przed wysokim ryzykiem rozwoju chorób niezakaźnych. Wśród 40 krajów, w których wdrożono politykę najlepszych praktyk, i które mogą spełniać już kryteria certyfikacji jest także Polska. W naszym kraju od 1 kwietnia 2021 r. obowiązuje limit produkowanych przemysłowo TFA w żywności do 2 g na 100 g tłuszczu. Dodatkowo od 2017 roku, w ramach Narodowego Programu Zdrowia, jest prowadzona ogólnodostępna strona internetowa e-Bazy zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych (https://izomery.pzh.gov.pl/), na której można sprawdzić, jaka jest aktualna zawartość TFA w różnych grupach produktów spożywczych dostępnych na polskim rynku.
Podsumowując należy podkreślić znaczący postęp jaki poczyniły kraje w zakresie realizacji planu WHO, czyli całkowitego wyeliminowania tłuszczów trans z globalnych dostaw żywności. W tym obszarze istotne jest również prowadzenie działań edukacyjnych w celu podniesienia świadomości wśród konsumentów nt. występowania izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności. Powyższe inicjatywy stanowią kluczowe elementy realizacji polityki zdrowotnej obejmującej poprawę jakości życia społeczeństwa. W Polsce przykładem takich działań jest właśnie prowadzenie ogólnodostępnej strony internetowej e-Baza Izomerów Trans (pzh.gov.pl).
Piśmiennictwo:
- Replace Trans Fat. An action package to eliminate industrially produced trans-fatty acids. WHO/NMH/NHD/18.4
- WHO, The Thirteenth General Programme of Work 2019–2023, WHO/PRP/18.1, 2019
- EFSA 2018: Scientific and technical assistance on trans fatty acids. doi:10.2903/sp.efsa.2018.EN-1433
- WHO, Countdown to 2023: WHO report on global trans fat elimination 2021. Geneva: World Health Organization; 2021
- e-Baza izomerów trans kwasów tłuszczowych w środkach spożywczych (https://izomery.pzh.gov.pl/)
- Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/649 z dnia 24 kwietnia 2019 r. zmieniające załącznik III do rozporządzenia (WE) nr 1925/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do izomerów trans kwasów tłuszczowych, innych niż izomery trans kwasów tłuszczowych naturalnie występujące w tłuszczu pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. UE L 110)
Autor prof. Hanna Mojska, mgr inż. Edyta Jasińska-Melon | 18.09.2020 | ABC Żywienia, Co kryje etykieta
e-Baza stanowi ogólnodostępne źródło informacji o zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych (ang. Trans Fatty Acids, TFA) w kategoriach, podkategoriach i grupach produktów. Zawartość TFA przedstawiona jest w postaci wartości przeciętnej (mediana) oraz minimum i maksimum dla danej grupy produktów.
W celu skutecznej oceny pobrania tłuszczów trans z dietą, w bazie podano wartości w g/100 g, g/porcję i g/cały produkt. Zamieszczono również szczegółowe informacje nt. wielkości porcji oraz całego produktu. Pozwala to na ocenę zawartości TFA w porcji produktów i w całodziennym jadłospisie.
e-Baza tłuszczów trans funkcjonuje jako hierarchiczna bazodanowa strona internetowa z wyszukiwarką – ma strukturę drzewa z wyznaczoną ścieżką prowadzącą do danego produktu. Dany produkt można odszukać na dwa sposoby: 1/ poprzez zawężanie wyników wyszukiwania (Ścieżka 1: Kategoria) bądź 2/ poprzez wpisanie nazwy do wyszukiwarki produktów (Ścieżka 2: Nazwa produktu / kategorii).
Na stronie e-Bazy zamieszczone są materiały informacyjno-instruktażowe nt. sposobu korzystania z danych prezentowanych w bazie „e-Baza izomerów trans. Instrukcja korzystania”, które szczegółowo przedstawiają opis ścieżek wyszukiwania konkretnego produktu oraz ogólne informacje związane z możliwością wykorzystania danych prezentowanych w e-Bazie. W ww. materiałach przedstawiono praktyczne wskazówki nt. sposobu oraz możliwości korzystania z danych. Miejsce udostępnienia ww. materiałów stanowi ikona ze znakiem zapytania umieszczona na niebieskim pasku przeglądarki e-Bazy. Obecnie e-Baza izomerów trans kwasów tłuszczowych jest dostępna poprzez stronę internetową:
https://izomery.pzh.gov.pl
Aktualnie e-Baza obejmuje dane dla prawie 800 produktów z następujących 9 kategorii:
• Koncentraty spożywcze,
• Mleko i przetwory mleczne,
• Produkty typu fast food,
• Przekąski typu chipsy, prażynki, chrupki, snacki,
• Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia,
• Tłuszcze roślinne,
• Wyroby cukiernicze,
• Wyroby ciastkarskie,
• Ziarna zbóż i produkty zbożowo-mączne.
Każda kategoria jest podzielona dodatkowo na kilka podkategorii i grup produktów. Np. w kategorii Mleko i przetwory mleczne wyróżnia się 4 podkategorie: Lody, Mleko, Napoje mleczne, Sery, a w kategorii Tłuszcze roślinne – 3 podkategorie: Margaryny, Mieszaniny tłuszczów, Tłuszcze smażalnicze.
W 2020 roku e-Baza została zaktualizowana m.in. o dane dotyczące zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w tłuszczach do smarowania pieczywa. Przeciętna zawartość TFA w tej grupie produktów wynosi: 0,16 g/100g dla margaryn twardych – kostkowych, 0,09 g/100g dla margaryn miękkich – kubkowych oraz 0,32 g/100g dla mieszanin tłuszczów roślinnych i zwierzęcych. W bieżącym roku planowana jest jeszcze kolejna aktualizacja o zawartość TFA m.in. w sosach do pizzy i ciastach z cukierni „sieciowych”.
Podsumowując należy podkreślić, że e-Baza pełni funkcje informacyjno-edukacyjne i naukowo-badawcze. Prowadzenie bazy, w tym jej aktualizacja może przyczynić do poszerzania wiedzy o zawartości TFA w poszczególnych produktach i kategoriach żywności
a w konsekwencji może przyczynić się do poprawy ogólnego stanu zdrowia populacji polskiej. e-Baza danych dotyczących izomerów trans w żywności stanowi jedno z najefektywniejszych narzędzi w obszarze m.in. łatwego dostępu do informacji z ww. zakresu, a w konsekwencji do efektywnej profilaktyki chorób żywieniowozależnych, w tym przede wszystkim chorób sercowo-naczyniowych.
https://ncez.pl/abc-zywienia-/co-kryje-etykieta/tluszcze-trans—–wiem–gdzie-sa—–nie-kupuje–e-baza
