Badania potwierdzają, że podejmowanie zachowań zdrowotnych w populacji ogólnej, takich jak uprawianie aktywności fizycznej i utrzymywanie zdrowej diety, w okresie pandemii stało się szczególnie utrudnione (Raport NIZP-PZH, 2020; Górnicka i in, 2020); Deschasaux-Tangu, 2021). To, co może nam ułatwić zrozumienie natury tego problemu, a dzięki temu skuteczniej mu przeciwdziałać, to wyniki badań wyjaśniające, dlaczego ludzie w czasie pandemii nie ćwiczą i co motywuje do ćwiczeń tych, którzy pozostali aktywni. Według tych badań przyczynami nieuprawiania aktywności fizycznej było najczęściej odczuwanie zbyt wysokiego lęku, brak wsparcia społecznego, brak dostępu do sprzętu umożliwiającego ćwiczenia, a także brak miejsca do ćwiczeń (Villadsen i in. 2021). Sugeruje to, że omawianie z pacjentem zaleceń dotyczących aktywności fizycznej w warunkach domowych jest szczególnie istotne. Ważne wydaje się też podkreślanie w rozmowie z pacjentem korzyści z uprawiania aktywności fizycznej w postaci lepszego samopoczucia psychicznego –  skoro lęk blokuje przed aktywnością fizyczną, to warto prezentować aktywność jako sposób na jego redukcję. Tym bardziej, że wyniki badań wskazują, że osoby aktywne w czasie pandemii motywuje do aktywności  głównie lepsze samopoczucie psychiczne, np. obniżenie lęku (Marashi i in., 2021). Wyniki badań dotyczące korzyści z podejmowania aktywności fizycznej w czasie pandemii sugerują, że motywowanie i wspieranie ludzi we wdrażaniu aktywności fizycznej może być sposobem na poprawę ich zdrowia psychicznego (Wolf i in,  2021).

Negatywne zachowania żywieniowe mogą mieć związek ze zdrowiem psychicznym.  Wyniki badań wskazują, że istotnym problemem w czasie pandemii było jedzenie emocjonalne (Cecchetto, Aiello, Gentili, Ionta, Osimo, 2021). Na gorsze nawyki żywieniowe mogły wpłynąć także problemy z samokontrolą zachowań żywieniowych, co obserwuje się u osób, które podejmowały intencjonalne próby zmiany nawyków, np. u osób odchudzających się, które doświadczały trudności w redukcji masy ciała (Almandoz i in, 2020) i spadku motywacji do odchudzania (Cook, Denton, Schmidt, Girard, 2021).  Badania te sugerują, że zachęcanie ludzi do podejmowania zdrowszych zachowań żywieniowych powinno skupiać się przede wszystkim  na omawianiu z nimi opcji radzenia sobie ze stresem, a także budowaniu motywacji do podejmowania pracy nad nawykami żywieniowymi.

Jak system opieki zdrowotnej może wspierać zdrowie psychiczne i nawyki zdrowotne ludzi w okresie pandemii? 

Obszar, który wymaga szczególnych działań to zdrowie psychiczne personelu medycznego, które, w ostatnim czasie uległo pogorszeniu. Ważne może być tutaj dostarczanie wsparcia i profesjonalnej pomocy psychologicznej dla tych osób, a także budowanie poczucia skuteczności lekarzy i innych specjalistów.

Kolejna ważna kwestia dotycząca funkcjonowania placówek medycznych w dobie pandemii to ich ukierunkowanie w miarę możliwości na wspieranie nie tylko zdrowia somatycznego, ale i psychicznego pacjentów.  Warto wiedzieć, że znaczenie ma nie tylko to, czy ludzie doświadczają trudności i stresu, ale także to, jakie strategie wykorzystują, aby radzić sobie z sytuacją. Należy więc wykorzystywać okazje do prowadzenia psychoedukacji kierowanej do pacjentów na temat radzenia sobie z napięciem i zachęcać ich do korzystania
z profesjonalnej pomocy psychologicznej, jeśli jest takie wskazanie. Warto też rozważyć wykorzystywanie aplikacji telemedycznych w tym celu (tj. programów umożliwiających zdalne spotkania z pacjentem, monitorowanie wskaźników zdrowia czy też wspierające zachowania zdrowotne, np. przyjmowanie leków, wykonywanie ćwiczeń relaksacyjnych).

W kontakcie z pacjentem przydatne może być też wykorzystanie technik wspierających motywację pacjenta i inne procesy odpowiedzialne za zmianę zachowania. Przydatna tu może okazać się np. znajomość zasad prowadzenia dialogu motywującego, sposoby rozmawiania z pacjentem o ryzyku zdrowotnym oraz korzyściach i kosztach zmiany zachowania, sposoby budowania poczucia skuteczności i wzmacniania samokontroli zachowania.

Podsumowanie:

Podsumowując, zdrowie emocjonalne, sposób odżywiania, aktywność fizyczna i zdrowie somatyczne są ze sobą ściśle związane. Interwencje medyczne powinny wspierać pacjentów w każdym z tych obszarów. W tym celu warto w kontakcie z pacjentem wykorzystywać techniki psychologiczne. Nie mniej ważne jest wsparcie w obszarze zdrowia psychicznego oferowane pracownikom służby zdrowia.

Przydatne strony, dla osób, które potrzebują wsparcia w zakresie samopoczucia psychicznego:
https://pacjent.gov.pl/opieka-psychiatryczna
Centrum Wsparcia:
https://centrumwsparcia.pl/
Dziecięcy Telefon Zaufania
https://brpd.gov.pl/dzieciecy-telefon-zaufania-rzecznika-praw-dziecka/

Artykuł opracowany w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia na lata 20212025; Cel Operacyjny: Profilaktyka nadwagi i otyłości; Zadanie: Szkolenia  w zakresie zasad zdrowego żywienia i aktywności fizycznej dla grup zawodowych zaangażowanych w działania na rzecz walki z nadwagą i otyłością (pracodawcy, przemysł spożywczy, menadżerowie zdrowia, zawody medyczne, nauczyciele, pracownicy ochrony zdrowia, przedstawiciele Jednostek Samorządu Terytorialnego, pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej).