Czym jest ileostomia?

Ileostomia to rodzaj stomii wytworzonej na jelicie cienkim, w której światło jelita cienkiego wyprowadzone jest na powierzchnię brzucha, co umożliwia wydalanie płynnej treści. W takiej sytuacji jelito grube jest wyłączone z funkcjonowania, co oznacza brak zwrotnego wchłaniania wody, elektrolitów, witamin i aminokwasów.

Tego typu stomię wyłania się najczęściej w przypadku leczenia raka jelita grubego, raka jelita cienkiego, choroby Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącego zapalenie jelita grubego, raka jajnika, mięsaków zaotrzewnowych oraz polipowatości jelita grubego.

Ileostomia może zostać wyłoniona czasowo jako „zabezpieczająca” np. w przypadku nowotworów umiejscowionych w górnej lub środkowej części odbytnicy, kiedy wykonuje się przednią resekcję odbytnicy. Może też być wyłoniona na stałe tzw. „końcowa” np. w przypadku całkowitej resekcji jelita grubego (kolektomia).

Kiedy można żywić doustnie?

Możliwość doustnego żywienia po zabiegu wyłonienia ileostomii zależy od długości pozostawionego jelita cienkiego oraz jego stanu funkcjonalnego. Aby żywienie doustne było możliwe musi być zachowane co najmniej 100−120 cm sprawnie funkcjonującego jelita cienkiego. Oczywiście im więcej jelita cienkiego zostanie zachowane, tym lepsze przyswajanie składników odżywczych i mniejsze ograniczenia w diecie. W przypadku pozostawienia niewystarczającej części jelita i zespołu krótkiego jelita niezbędne jest żywienie pozajelitowe. Zbyt krótkie jelito nie jest w stanie zagwarantować przyswajania wystarczającej ilości składników odżywczych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

U osób z wyłonioną ileostomią treść kałowa wydzielana do worka stomijnego zazwyczaj jest płynna. Z tego powodu pacjenci narażeni są na odwodnienie i niedobory pokarmowe.  Prawidłowe wydzielanie do ileostomii nie powinno przekraczać 1500 ml płynnej treści na dobę.

Nawodnienie

W przypadku ileostomii bardzo ważnym aspektem są przyjmowane płyny. Im większe wydzielanie treści płynnej do worka stomijnego, tym ilość przyjmowanych płynów w ciągu dnia powinna być mniejsza. Ważny jest również dobór płynów. Zleca się spożywanie płynów zawierających garbniki i bogatych w elektrolity. W związku tym najlepiej wybierać napoje takie jak herbata (czarna, owocowa, zielona), niegazowana woda wysokozmineralizowana, kompoty, sok marchewkowy oraz sok pomidorowy, który jeśli zwiększa wydzielanie to można go rozcieńczyć. Zlecane jest również picie kakao na wodzie bez dodatku cukru, naparu z suszonych jagód oraz bulionów mięsno-warzywnych, które powinny być dobrze posolone. Dodatkowo można korzystać z gotowych doustnych napojów nawadniających, a także dodawać sól do napojów. Przeciwwskazane są natomiast napoje gazowane, słodzone, nektary, wody smakowe, wody niskosodowe oraz wody źródlane i woda z kranu.

Ogólne zalecenia dietetyczne

Bezpośrednio po zabiegu operacyjnym i wyłonieniu ileostomii przewód pokarmowy musi zaadaptować się do nowej sytuacji, w postaci zmienionego funkcjonowania jelit. Proces ten jest bardzo indywidualny, ale zazwyczaj trwa do 6 tygodni. W tym czasie zaleca się prowadzić bieżące notowanie diety, które umożliwi identyfikacje posiłków dobrze tolerowanych oraz tych nasilających wydzielanie do stomii, co będzie bardzo pomocne przy rozszerzaniu diety.

Pacjentom z wyłonioną ileostomią zaleca się spożywanie 5-8 mniejszych objętościowo posiłków w ciągu dnia. Istotny jest również aspekt dokładnego rozgryzania kęsów pokarmowych. Ułatwia to trawienie pokarmu i będzie zapobiegać przedostawaniu się niestrawionych kawałków pokarmu do stomii. W przypadku braku możliwości gryzienia posiłki należy rozdrabniać mechanicznie (dieta papkowata).

Błonnik w diecie

Ze względu na duże ryzyko nadmiernego wydzielania płynnej treści do worka stomijnego pacjentom po wyłonieniu ileostomii na początku zaleca się dietę lekkostrawną ze zwiększoną ilością produktów zapierających. Dieta powinna być również wysokobiałkowa. Ilość błonnika pokarmowego w diecie powinna być zredukowana do minimum. W związku z tym zaleca się spożywanie warzyw i owoców w formie obranej ze skórki i przetworzonej termicznie. Do tych najbardziej zapierających należą: gotowana marchew, dynia, korzeń pietruszki, pieczone i surowe, starte jabłko, niezbyt dojrzały banan oraz jagody. Nie zaleca się spożywania produktów wzdymających takich jak warzywa kapustne, cebulowe, nasiona roślin strączkowych, grzyby oraz czosnek.

Dodatkowo, aby ograniczyć ilość błonnika w diecie należy wybierać oczyszczone produkty zbożowe. Należą do nich czerstwe, pszenne pieczywo, płatki kukurydziane i owsiane błyskawiczne, pszenne makarony, ziemniaki i bataty z wody lub pieczone bez dodatku tłuszczu oraz drobne kasze tj. kasza manna, kukurydziana i kuskus. Silne działanie zapierające wykazują produkty z białego ryżu takie jak gotowany (nawet lekko rozklejony) biały ryż, który można wykorzystać do różnych potraw (dania obiadowe, zupy z ryżem, desery na bazie ryżu itp.), wafle ryżowe (mogą być z dodatkiem soli), płatki ryżowe itp. Ponadto przy wydzielaniu do ileostomii większym niż 1,5l/dobę posiłki można zagęszczać poprzez dodatek kleiku ryżowego lub mąki ziemniaczanej.

Laktoza w diecie

W przypadku nasilenia wydzielania do ileostomii po spożyciu nabiału zaleca się ich zamianę na odpowiedniki bezlaktozowe lub produkty roślinne (sojowe, ryżowe, migdałowe, owsiane), najlepiej wyłącznie naturalne, niesłodzone i bez dodatków smakowych. Większość produktów roślinnych jest dobrym zamiennikiem nabiału ze względu na podobną formę, ale nie wartość odżywczą. Produkty takie jak kokosowe, owsiane czy ryżowe nie są źródłem białka w przeciwieństwie do produktów sojowych czy z grochu. Po wyłonieniu ileostomii bardzo często źle tolerowane są słodkie produkty mleczne takie jak serki i jogurty ze wsadem owocowym, a także produkty tłuste takie jak sery topione, pleśniowe, Brie, Camembert itp.

Sól w diecie

Po wyłonieniu ileostomii nie należy unikać soli, a nawet ze względu na nasilone wydzielanie i wzmożoną utratę sodu zaleca się zwiększone jej spożycie wraz z dietą. W celu realizacji tego zalecenia do diety można dodać słone przekąski takie jak słone paluszki, krakersy, a także chrupki kukurydziane i wafle ryżowe z solą, które dodatkowo ze względu na suchą formę również będą działały zapierająco. Dietę można też wzbogacić w produkty będące źródłem potasu tj. pomidory i morele, najlepiej w formie przetworów (przetarte bez skórki i pestek, w formie musu/przecieru).

Nadmierne wydzielanie do ileostomii

W przypadku nadmiernego wydzielenia płynnej treści do ileostomii zaleca się zwiększenie udziału w diecie produktów o działaniu zapierającym. Należą do nich:

– niezbyt dojrzałe banany
– pieczone i gotowane jabłko
– czarne jagody
– ziemniaki
– biały ryż
– kasza manna
– pieczywo białe (pszenne, bez ziaren)
– sucharki, biszkopty
– galaretka
– kisiel
– gorzka czekolada, kakao na wodzie
– gotowane mięsa i ryby
– klarowne zupy (marchewkowa, dyniowa, kartoflanka, krupnik ryżowy, rosół itp.)
– gotowane, niewzdymające warzywa
– gotowana marchewka
– płyny zapierające, z elektrolitami, garbnikami

W takiej sytuacji nie zaleca się natomiast produktów, które mogą dodatkowo nasilać perystaltykę jelit i prowokować biegunkę. Należą do nich:

– mleko i produkty mleczne z laktozą
– produkty bogate w błonnik (grube kasze, pełnoziarniste makarony, brązowy ryż, razowe pieczywo)
– surowe warzywa i owoce
– suszone śliwki
– soki (większość)
– warzywa wzdymające (kapusta, brukselka, kalafior, cebula, fasola, groch, fasolka szparagowa, papryka, por, czosnek, soczewica, bób, cieciorka)
– kawa
– alkohol
– ostre przyprawy
– produkty bardzo zimne i gorące
– naturalne słodziki (ksylitol, erytrol, stewia)

Bardzo często ileostomia, w przeciwieństwie do kolostomii, wymaga stosowania diety lekkostrawnej i zapierającej. Dobór produktów spożywczych zawsze zależy od indywidualnej tolerancji wynikającej z adaptacji organizmu do nowej fizjologii przewodu pokarmowego.

Piśmiennictwo:

1. Potemski P., Polkowski W. i wsp.(red.): Nowotwory układu pokarmowego. Aktualizacja na dzień 02.12.2015. W: Krzakowski M., Warzocha K.(red.): Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych 2013 rok. T.1.[online]. Gdańsk: Via Medica; 2013 [dostęp: 18.01.2023]: 180-206. Dostępny w:
2. http://onkologia.zalecenia.med.pl/pdf/zalecenia_PTOK_tom1_04_Nowotwory_ukladu_pokarmowego_20151202.pdf
3. Kłęk S. i wsp.: Standardy żywienia dojelitowego i pozajelitowego. Scientifica, Kraków, 2019.
4. Jankowski M., Kłęk S.(red.): Biblioteka Chirurga Onkologa Tom 15. Terapia żywieniowa u chorych operowanych z powodu nowotworów złośliwych. Via Medica, Warszawa, 2020.
5. Szawłowski AW., Gromadzka-Ostrowska J.(red.): Dietetyka w chorobach nowotworowych. PZWL, Warszawa, 2022.
6. Bressan V., Stevanin S., Bianchi M., Aleo G., Bagnasco A., Sasso L.: The effects of swallowing disorders, dysgeusia, oral mucositis and xerostomia on nutritional status, oral intake and weight loss in head and neck cancer patients: A systematic review. Cancer Treatment Reviews 45, 2016:105–11.