Do najważniejszych składników pokarmowych należą białka. Są one źródłem aminokwasów, te zaś z kolei są niezbędne do syntezy białek stanowiących element budowy ciała człowieka. Aminokwasy egzogenne (które nie są wytwarzane przez organizm) muszą być stale dostarczane wraz z pożywieniem. Jeśli występują w zbyt małych ilościach, wówczas nie są wykorzystywane do celów budulcowych, a jedynie do energetycznych.

Specyficzną cechą metabolizmu białek w organizmie człowieka jest obrót białka (tzw. turn over), czyli funkcja syntezy (anabolizmu) i rozpadu (katabolizmu) białka. Koszt energetyczny obrotu białka zachodzącego w każdej komórce jest obliczany na poziomie 15% wydatków energetycznych, ale zapotrzebowanie na białko jest różne w zależności od wieku, płci, masy ciała, stanu zdrowia oraz stanu fizjologicznego u kobiet. Dla zdrowego dorosłego człowieka wynosi 0,75-0,90 grama na 1 kg masy ciała dziennie (g/kg m.c./d), natomiast w czasie choroby, zakażenia lub po urazie czy operacji wzrasta do 1,1-1,5 g/kg m.c./d. Większe spożycie białka zalecane jest kobietom w ciąży (1,2 g/kg/d), w czasie laktacji (1,45 g/kg/d) oraz dzieciom i młodzieży (1,2 g/kg/d).

Duża ilość białka w diecie zwiększa wydatek energetyczny organizmu

W dietach wysokobiałkowych z białka pochodzi 20-30% energii (3), co u mężczyzny o masie ciała 80 kg odpowiada spożyciu białka w ilości 1,6-2,3 g/kg m.c./d, a dla kobiety o masie ciała 60 kg: 1,6-2,4 g/kg m.c./d. Diety o wysokiej zawartości białka, do których należą dieta Dukana (w której stosunek białko – tłuszcz – węglowodany wynosi 5:3:2 i 36% energii stanowi białko) i Atkinsa (35-40% energii pochodzi z białka i 10-20% z węglowodanów) mogą dawać szybkie, ale krótkotrwałe efekty odchudzania.

Autorzy tych diet uważają, że wzrost ilości białka w diecie zwiększa wydatki energetyczne poprzez procesy i reakcje zachodzące w organizmie, takie jak zwiększenie termogenezy poposiłkowej, zwiększenie podstawowej i całkowitej przemiany materii, wzrost tempa obrotu białka, zmniejszenie wydajności energetycznej w procesach glukoneogenezy z aminokwasów i cyklu glukoza-alanina oraz wzrost transkrypcji białek rozprzęgających i peroksysomalną beta-oksydację, co dodatkowo zwiększa termogenezę i obniża wydajność energetyczną (4, 5, 6). W efekcie, zdaniem autorów diet, następuje wzrost wydatków energetycznych przy tej samej ilości spożytej energii, a przez to zwiększone jest zużycie własnych rezerw energii (tłuszczu) i szybsza utrata masy ciała i tłuszczu.

Stwierdzono także, że przy stosowaniu  diet wysokobiałkowych obserwuje się wzmożone przesączanie kłębuszkowe. To efekt pozytywny, ponieważ związany jest z wydalaniem toksyn.

Zagrożenia związane z dłuższym stosowaniem diety wysokobiałkowej

Gdy stosujemy dietę wysokobiałkową przez długi czas, powoduje to uszkodzenie kłębuszka nerkowego. Nasila się wówczas białkomocz, dochodzi do uszkodzenia cewki nerkowej, co automatycznie prowadzi do stanu zapalnego nerki.

Dieta wysokobiałkowa wiąże się też z dostarczeniem organizmowi dużej ilości fosforanów, co może się przyczynić do wtórnej nadczynności przytarczyc. Spożywaniu dużej ilości białka może towarzyszyć hiperkalcynuria (nadmierne wydalanie wapnia z moczem), która sprzyja osteoporozie.

Badania wykazują, że dieta wysokobiałkowa nasila utlenianie leucyny – aminokwasu występującego w mięśniach. Tak więc stosując tę dietę, zamiast magazynować aminokwasy w postaci masy mięśniowej, zaczynamy je intensywnie spalać. Poza tym produkty bogate w białko, takie jak mięso, jaja, stanowią też źródło nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, które spożyte w nadmiarze mogą wywoływać nadciśnienie, miażdżycę, chorobę wieńcową, zawał i udar mózgu oraz przedwczesne starzenie się.

Konsekwencje niedoboru węglowodanów w diecie wysokobiałkowej

Ze względu na niedobór błonnika narażamy się dodatkowo na przewlekłe zaparcia i stany zapalne jelita grubego. Dieta wysokobiałkowa pozbawiona odpowiedniej ilości przyswajalnych węglowodanów negatywnie wpływa na mózg, wzmagając ketozę (nadmierne wytwarzanie ciał ketonowych prowadzące do kwasicy metabolicznej), może powodować uczucie zmęczenia i zaburzenia koncentracji oraz silnie osłabia wydolność i siłę mięśni ze względu na brak substratów do syntezy glikogenu tworzącego naturalne rezerwy mięśniowe. Ze względu na niską ilość węglowodanów i ich nierównomierne rozmieszczenie w posiłkach należy ją odradzać, bowiem nagły spadek stężenia glukozy we krwi i niedocukrzenie mózgu może mieć tragiczne konsekwencje.

W diecie tej również może dochodzić do niedoborów witamin rozpuszczalnych w wodzie: C, B1, B2, a także niektórych składników mineralnych, takich jak: magnez, cynk, miedź i selen, których najlepszymi źródłami są pełnoziarniste produkty zbożowe.

Dieta wysokoproteinowa grozi także nadmiernym spożyciem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A i D, co może doprowadzić do uszkodzenia wątroby. Upośledzenie pracy wątroby może skutkować kumulacją toksycznych metabolitów w organizmie związaną z upośledzeniem jej funkcji odtruwającej, gorszym trawieniem pokarmu oraz przewlekłym stanem zapalnym lub nawet niewydolnością.

Zagrożenia związane z dietą wysokobiałkową dotyczą także silnego obciążenia nerek, a w skrajnych przypadkach oraz przy indywidualnych skłonnościach prowadząc nawet do ich uszkodzenia. Z metabolizmu białka pochodzą bowiem toksyczne produkty przemiany materii, które na skutek niecałkowitego ich wydalania przez nerki gromadzą się w organizmie. Nadmierne spożycie białka prowadzi więc do nasilenia objawów mocznicy.

Upośledzenie pracy nerek na tle nadmiernego obciążenia białkiem może prowadzić do nadciśnienia, tworzenia kamieni nerkowych, obrzęków czy zwiększenia ryzyka infekcji, a w skrajnych przypadkach do niewydolności nerek i konieczności dializ. Dodatkowo dieta proteinowa może wpływać na zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej, co sprzyja chorobom stawów, bólom mięśni, zaburzeniom trawienia oraz zwiększonej utracie wapnia z moczem (ryzyko osteoporozy).

W każdym przypadku zastosowania diety wysokobiałkowej należy rozważyć wszystkie negatywne konsekwencje zdrowotne. Bardzo ważne jest, żeby przed zastosowaniem takiej lub podobnej diety zrobić podstawowe badania, jak morfologia krwi, enzymy wątrobowe, kreatynina, mocznik i badanie moczu, a następnie skonsultować ich wyniki z lekarzem lub dietetykiem.

Dowiedz się więcej: Dieta zgodna z grupą krwi – jeszcze jeden dietetyczny mit