Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej logo
Wyszukiwarka
Dieta dla osób po zawale serca

Dieta dla osób po zawale serca

Dieta w profilaktyce pierwotnej, czyli zmniejszająca ryzyko choroby wieńcowej i zawału serca

Kiedy Badanie Siedmiu Krajów wykazało, że dieta śródziemnomorska znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej (choroba niedokrwienna serca, ChNS), czyli jest skuteczna w profilaktyce pierwotnej a tym samym zmniejsza ryzyko wystąpienia zawału serca, lekarze i naukowcy postanowili sprawdzić, czy dieta śródziemnomorska może przynieść korzyści także osobom po zawale serca, czyli w profilaktyce wtórnej.

Badanie z Lyon (Lyon Diet Heart Study)

W tym celu przeprowadzono badanie o nazwie Lyon Diet Heart Study w mieście Lyon we Francji. Lyon wybrano dlatego, że występowało tam bardzo dużo zawałów serca, co wiązano z tym, dieta jego mieszkańców obfitowała m.in. w masło, śmietanę, tłuste mięso, czyli produkty zawierające dużo nasyconych kwasów tłuszczowych powodujących miażdżycę a spożywano tam mało m.in. owoców, warzyw i nasion roślin strączkowych, czyli produktów zawierających składniki przeciwmiażdżycowe.

W badaniu wzięło udział 605 pacjentów, przebywających w szpitalu z powodu zawału serca.

  • 303 pacjentów, zaliczono do grupy kontrolnej, przy wyjściu ze szpitalu otrzymali oni standardowe zalecenia dietetyczne od prowadzącego lekarza, takie same, jakie są przekazywane wszystkim pacjentom po zawale serca (tradycyjna zachodnia dieta niskocholesterolowa). Pacjenci z tej grupy nie mieli żadnych dodatkowych porad dietetycznych od zespołu prowadzącego badanie z Lyon.
  •  302 pacjentów, zaliczono do grupy eksperymentalnej, czyli badanej i poproszono ich o zmianę diety na śródziemnomorską i szczegółowo udzielono im porady dietetycznej, którą indywidualnie dostosowano do każdego pacjenta.

Jakie produkty zalecono pacjentom z grupy eksperymentalnej, aby zmodyfikowali swoją dotychczasową dietę na śródziemnomorską?

  • zwiększenie spożycia zielonych warzyw liściastych, korzeniowych, strączkowych, pełnoziarnistych produktów zbożowych, ryb,
  • jedzenie owoców przynajmniej jeden raz dziennie
  • jako tłuszczu dodanego do sałatek i przygotowywania posiłków, używanie tylko oleju rzepakowego i oliwy z oliwek
  • wybieranie, przynajmniej częściowo drobiu zamiast mięsa czerwonego
  • unikanie śmietany i masła a zastąpienie go specjalnie przygotowaną na potrzeby badania margaryną Canola  na bazie oleju rzepakowego. Ponieważ olej ten jest bogaty w kwas alfa-linolenowy, więc margaryna również zawierała dużą ilość tego kwasu, znacznie większą, niż oliwa z oliwek (4,8% vs 0,6%).

Jak pacjenci z grupy eksperymentalnej i kontrolnej  w praktyce dostosowali swoją dietę do zaleceń? Przed rozpoczęciem badania dieta pacjentów z obydwu grup była podobna. Pacjenci z grupy eksperymentalnej dostosowali swoją dietę do zalecanej śródziemnomorskiej już po 2 miesiącach od rozpoczęcia badania i dzięki temu:

  • zmniejszyli spożycie tłuszczu ogółem, nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu.

Pacjenci z grupy kontrolnej w dalszym ciągu:

  • spożywali znacznie więcej (niż pacjenci z grupy eksperymentalnej) m.in. – masła, śmietany, tłustych wędlin i podrobów.
  • spożywali znacznie mniej owoców, warzyw strączkowych
  • mieli w diecie za dużo, w stosunku do zaleceń, tłuszczu ogółem, tłuszczów nasyconych i cholesterolu.

Wyniki Badania Lyon Diet Heart Study

Badanie z Lyon było zaplanowane na 5 lat a pierwsza szczegółowa analiza została wykonana po 27 miesiącach. Uzyskane po tym czasie wyniki były wielką pozytywną niespodzianką dla badaczy. Okazało się, że już po 27 miesiącach w grupie pacjentów, którzy zastosowali dietę śródziemnomorską nastąpiło:

  • zmniejszenie liczby zgonów ogółem i ponownych zawałów serca o ponad 70% w stosunku do pacjentów z grupy kontrolnej, których dieta odbiegała od diety śródziemnomorskiej,
  •  zmniejszyło się ryzyko nagłej śmierci sercowej, która jest najczęstszą przyczyną zgonów pacjentów z chorobą wieńcową (chorobą niedokrwienną serca, ChNS).

Okazało się, że dieta śródziemnomorska zastosowana u osób po zawale serca, nie tylko zmniejsza ryzyko drugiego zawału, ale także przedłuża życie tym osobom. Badanie z Lyon dostarczyło, jak do tej pory najlepszych na świecie wyników dotyczących korzyści zastosowania diety w celu zmniejszenia zgonów ogółem i zapobiegania zawałom serca.

Zalecenia Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego

Od czasu Badania z Lyon dieta śródziemnomorska jest złotym standardem dietetycznym polecanym przez lekarzy również pacjentom po zawale serca.  W zaleceniach Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) znajdują się m.in następujące stwierdzenia:

  • Dieta śródziemnomorska jest najlepiej przebadaną dietą.
  • W badaniach wykazano, że lepsze stosowanie się do diety śródziemnomorskiej wiąże się ze zmniejszeniem zarówno zapadalności jak i śmiertelności z powodu chorób sercowo-naczyniowych.
  •  Również u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka stosowanie diety śródziemnomorskiej zmniejsza ryzyko choroby sercowo-naczyniowej.
  •  Dieta śródziemnomorska skutecznie zmniejsza występowanie chorób sercowo-naczyniowych w ramach prewencji pierwotnej i wtórnej.

ESC podkreśla także, że w celu stymulowania świadomości zdrowotnej pracowników we wszystkich firmach zaleca się stosowanie spójnej i wyczerpującej polityki zdrowotnej i edukacji żywieniowej.

Praktyczne wnioski dotyczące diety dla osób po zawale serca

  • Jedz kilka razy dziennie warzywa, w tym zielonolistne i o różnych kolorach
  • Jedz kilka razy w tygodniu suche nasiona roślin strączkowych  (fasolę, groch, soję lub soczewicę), nie tylko w zupie, ale także jako dodatek do drugiego dania, do surówek i sałatek lub w postaci past
  • Jedz codziennie jakiś owoc  starając się zachować ich różnorodność,
  • Wybieraj pełnoziarniste produkty zbożowe, np. płatki owsiane i inne zbożowe, kasze gruboziarniste jak kasza gryczana, jęczmienna, ryż brązowy, makaron pełnoziarnisty , pieczywo z mąk z pełnego przemiału,
  • Wybieraj niskotłuszczowe produkty mleczne: chude mleko, jogurt, kefir, maślankę, chude sery twarogowe
  • Śmietanę zastąp chudym jogurtem lub kefirem
  • Jedz kilka razy w tygodniu ryby, najlepiej tłuste morskie, wybierając mięso sięgaj po jego chude gatunki np. drób, indyk.  
  • Do surówek, sałatek i przygotowywania potraw preferuj olej rzepakowy, olej lniany (ponieważ oleje te zawierają dużo kwasu α-linolenowego), lub oliwę z oliwek
  • Jeśli smarujesz pieczywo, wybieraj margarynę miękką, natomiast staraj się unikać masła
  • Jako przekąskę wybieraj niesolone orzechy, najwięcej korzystnego kwasu α-linolenowego zawierają orzechy włoskie

1/ Catapano AL, Graham I, De Backer G et al. Wytyczne ESC/EAS dotyczące leczenia zaburzeń lipidowych w 2016 roku. Kardiol Pol, 2016; 74: 1234–1318. doi: 10.5603/KP.2016.0157.

2/ de Lorgeril M., Salen P., Martin J.L. i wsp.: 1999. Mediterranean diet, traditional risk factors, and the rate of cardiovascular complications after myocardial infarction. Final report of the Lyon Diet Heart Study. Circulation, 99, 779-785.

3/ de Lorgeril M., Salen P.: 2001. Dieta jako leczenie prewencyjne w kardiologii. Forum kardiologów, 6, 3, 95-103

4/ Kris-Etherton P., Eckel R. H., Howard B. V. i wsp.: 2001.Lyon Diet Heart Study. Benefits of a Mediterranean-style, National Cholesterol Education Program/ American Heart Association Step I dietary pattern on cardiovascular diseases. Circulation, 103, 1823-1825.

5/ Piepoli F, Hoes AW, Agewall S et al. Wytyczne ESC dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej w 2016 roku. Kardiol Pol, 2016; 74: 821–936. doi: 10.5603/KP.a2016.0120.

6/ Szostak W.B., Cichocka A.: Dieta śródziemnomorska w profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia i cukrzycy. Warszawa, Wyd. Medyk, 2015, 1-151.

Jak uniknąć zawału serca i innych chorób sercowo-naczyniowych?

Jak uniknąć zawału serca i innych chorób sercowo-naczyniowych?

Podstawa diety – warzywa i owoce

Na pierwszym miejscu wśród zaleceń podkreśla się korzystne znaczenie spożycia warzyw, owoców, nasion roślin strączkowych, orzechów, produktów z pełnego ziarna i ryb w celu zmniejszenia czynników ryzyka ChSN na tle miażdżycy. Dla przypomnienia jest to zgodne z Piramidą Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej Instytutu Żywności i Żywienia, w podstawie której umieszczono warzywa i owoce.

Ograniczenie tłuszczów nasyconych

Eksperci uznają, że zastępowanie tłuszczów nasyconych tłuszczami jedno- i wielonienasyconymi może być korzystne do redukcji ryzyka ChSN. Podstawę dla tego zalecenia dały wyniki porównawczego między populacyjnego Badania Siedmiu Krajów (Seven Countries Study), w którym na początku oceniono spożycie składników pokarmowych i produktów spożywczych w wybranych losowo podgrupach z 16 populacji siedmiu krajów a w następnych latach obserwowano umieralność na chorobę wieńcową i zgony ogółem. W ubiegłym roku obchodziliśmy 60 rocznicę jego rozpoczęcia. Jak widać zalecenie to nie zmieniło się od dziesiątków lat. Słuszne jest zatem nadal ograniczać spożycie tłuszczów zwierzęcych na rzecz tłuszczów roślinnych, za wyjątkiem olejów tropikalnych (palmowy i kokosowy).

           

Mniej soli i cholesterolu

Dla zmniejszenia ryzyka ChSN miażdżycowego pochodzenia pożyteczna może być dieta o zmniejszonej zawartości cholesterolu i sodu (soli). Zatem mimo pewnych wątpliwości, jakie pojawiły się w ostatnich latach na temat potrzeby ograniczenia spożycia cholesterolu, w tym jajek, o czym pisaliśmy już na stronie internetowej NCEŻ, amerykańscy eksperci zdecydowali się jednak podtrzymać dawne zalecenie o ograniczaniu jego spożycia. Praktycznie oznacza to nie więcej niż 7 jaj tygodniowo.

 

Minimalna ilość mięsa

Równie ważnym zaleceniem w zdrowej dla serca diecie jest zminimalizowanie spożycia mięsa, w szczególności przetworzonego, rafinowanych węglowodanów i słodzonych napojów. Należy tutaj podkreślić użycie przez autorów rekomendacji mocniejszego  słowa „zminimalizować” niż „ograniczyć”. Słowo zminimalizować podkreśla dobitnie znaczenie tego zalecenia. W tym miejscu należy również podkreślić zgodność pomiędzy ekspertami polskimi i amerykańskimi co do spożycia wymienionych produktów. Zminimalizowanie spożycia mięsa bowiem dobrze ilustruje nasza Piramida, w której mięso umieszczono  w wierzchołku, to oznacza że znalazło się daleko od podstawy.

 

Dieta bez tłuszczów trans

Wreszcie piąte zalecenie dotyczy unikania w zdrowej diecie spożycia tłuszczów trans. Są to częściowo uwodornione oleje roślinne (występują np. w niektórych margarynach kostkowych, wyrobach cukierniczych czy piekarniczych zawierających tłuszcz cukierniczy) Znowu słowo „unikać” wskazuje na dużą wagę tego zalecenia dla profilaktyki ChSN na tle miażdżycy. Najlepszą metodą, aby to zrobić jest czytanie etykiet. Jeśli w składzie produktu jest informacja, że zawiera on częściowo uwodornione lub częściowo utwardzone tłuszcze roślinne to znaczy, że mogą w nim być tłuszcze trans.

 

Dieta DASH dla zdrowego serca         

Należy podkreślić, że dla wszystkich pięciu rekomendacji przedstawiono uzasadnienie naukowe na podstawie wyników badań obserwacyjnych lub doświadczalnych. Wykazano w nich korzystny lub niekorzystny związek wymienionych składników pokarmowych lub produktów żywnościowych z czynnikami ryzyka ChSN, występowaniem epizodów ChSN tych chorób lub nawet zgonami.

Podsumowując, w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych na tle miażdżycy, eksperci rekomendują żywność roślinną, szczególnie nie  przetworzoną lub mało przetworzoną, zawierającą błonnik. Szczególnie, w związku z tym zaleceniem,  polecana jest dieta śródziemnomorska. Była ona, zwłaszcza dawniej, naturalnym sposobem żywienia w krajach śródziemnomorskich. Na profilaktyczną skuteczność diety śródziemnomorskiej wskazywało małe występowanie choroby wieńcowej i w związku z tym mała umieralność z jej powodu w krajach śródziemnomorskich, w porównaniu z krajami północno-europejskimi i USA. Obserwacja ta na tle głębokich różnic w modelu żywienia (nie tylko w rodzaju spożywanego tłuszczu) pochodzi również z Badania Siedmiu Krajów. Po latach profilaktyczne działanie diety śródziemnomorskiej potwierdzono doświadczalnie w badaniu znanym pod nazwą DASH (Dietary Approach to Stop Hypertension). Stąd wzięła się również nazwa dieta DASH, która praktycznie jest dietą śródziemnomorską uznawaną za złoty standard diety dla zdrowego serca, a właściwie dla zdrowych tętnic wieńcowych (bez zwężeń miażdżycowych).

 

Odchudzanie pod okiem dietetyka

W Polsce szczególnym propagatorem diety śródziemnomorskiej (diety DASH) w profilaktyce pierwotnej (u ludzi zdrowych) i w profilaktyce wtórnej (u chorujących już na chorobę wieńcową) jest Instytut Żywności i Żywienia. Można przekonać się o tym na stronie internetowej związanego z nim Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej oraz z licznych wydawnictwach.

Problemem zajmującym szczególne miejsce w amerykańskich rekomendacjach jest nadwaga i otyłość. Co oczywiste, pacjentom zaleca się redukcję masy ciała w celu poprawy związanych z otyłością czynników ryzyka ChSN (zwiększone stężenie lipidów we krwi, zaburzenia gospodarki węglowodanowej, nadciśnienie tętnicze). W opinii ekspertów najlepiej aby pacjenci brali udział w specjalnych, wszechstronnych programach zdrowego stylu życia, trwających 6 miesięcy lub dłużej. Pomagają one uczestnikom stosować dietę niskokaloryczną, realizować zwiększoną aktywność fizyczną i kontrolować masę ciała. Dorosłym otyłym autorzy rekomendacji zalecają zmniejszyć spożycie o 500 kalorii na dzień, co można uzyskać ograniczając dzienny pobór kalorii przez kobietę do 1200-1500, a przez mężczyznę do 1500-1800. Jeżeli chodzi o aktywność fizyczną to w czasie odchudzania preferuje się wysiłek tlenowy (np. szybki spacer) przez 150 minut (lub więcej) na tydzień, co oznacza ≥ 30 minut/dzień w większość dni w tygodniu. Większa aktywność fizyczna, 200-300 minut/tydzień, jest zalecana w celu utrzymania zredukowanej masy ciała lub dla zminimalizowania jej wzrostu po 1 roku.

Według ekspertów realizację programu odchudzania może ułatwić osobisty lub telefoniczny, regularny (przynajmniej raz na miesiąc) kontakt z dietetykiem Będzie on służył praktyczną radą, podtrzyma motywację pacjenta w stosowaniu się do zaleceń i będzie monitorować redukcję masy ciała.

Wsparcie dietetyczne można uzyskać korzystając na przykład w Centrum Dietetycznym Online, gdzie bezpłatnie i bez wychodzenia z domu można skorzystać z konsultacji dietetycznych. Zapraszamy na stronę CDO po więcej informacji.