Uchyłki i choroba uchyłkowa jelita grubego – zalecane modyfikacje diety i stylu życia

Autor mgr Justyna Malinowska | 20.03.2023 | Choroby układu pokarmowego

Uchyłkowatość – objawy i charakterystyka

Uchyłkowatość zazwyczaj nie daje objawów i jest wykrywana przypadkowo w czasie kolonoskopii lub tomografii komputerowej. Mówimy wtedy o uchyłkach  asymptomatycznych. Jednak szacuje się, że u około 25% osób dotkniętych uchyłkowatością dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego pojawią się, a u 5% wystąpi ostry epizod zapalenia uchyłków.

Obecność objawów, tj. bólu brzucha, wzdęć, zmienionego rytmu wypróżnień pozwala na zdiagnozowanie choroby uchyłkowej.

Choroba uchyłkowa jelita grubego

Choroba uchyłkowa jelita grubego jest definiowana jako przewlekła uchyłkowatość z towarzyszącym bólem brzucha i jednoczesnym brakiem zapalenia uchyłków lub jelita grubego. U podstaw tej choroby leży nadwrażliwość trzewna, podobnie jak w przypadku zespołu jelita nadwrażliwego (IBS).

Zapalenie uchyłków

Stan zapalny toczący się w uchyłkach może być ostry lub przewlekły. Jest on wynikiem zatkania ujścia uchyłka przez treść pokarmową, co prowadzi do silnego podrażnienia błony śluzowej jelita grubego. Na występowanie zapalenia uchyłków mogą wpływać wybrane elementy stylu życia.

Jak powstają uchyłki i co wpływa na ryzyko wystąpienia ich zapalenia?

Na powstawanie uchyłków i ryzyko wystąpienia ich zapalenia wpływają czynniki, które możemy podzielić na modyfikowalne oraz niemodyfikowalne. Wśród tych ostatnich są: struktura i ruchliwość ściany okrężnicy, predyspozycje genetyczne oraz wiek – częstotliwość występowania uchyłków wzrasta z wiekiem i jest najwyższa u seniorów. Natomiast do czynników modyfikowalnych należą: spożycie błonnika, otyłość, poziom aktywności fizycznej i nikotynizm.

• Spożycie błonnika
Dieta bogata w błonnik warunkuje szybki pasaż jelitowy oraz niższe ciśnienie wewnątrzokrężnicze, co zapobiega powstawaniu uchyłków. Ponadto, przy istniejącej już uchyłkowatości, wysokie spożycie błonnika zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań, w tym zapalenia uchyłków. Korzystne jest zwiększenie spożycia błonnika rozpuszczalnego, który znajduje się m.in. w: jabłkach, pomarańczach, burakach, płatkach owsianych, kaszy jęczmiennej. Ale według wytycznych Amerykańskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego, dotyczących postępowania w ostrym zapaleniu uchyłków, nie ma też przeciwskazań do spożywania orzechów, kukurydzy ani owoców jagodowych, w tym truskawek i malin.

• Otyłość
Istnieje potencjalny związek między charakterystycznym dla otyłości składem mikroflory jelitowej, a zwiększonym ryzykiem pojawienia się choroby uchyłkowej. Ponadto, stan zapalny o niskim nasileniu towarzyszący otyłości wydaje się wpływać na proces zapalny toczący się w uchyłkach. Szacuje się, że otyłość zwiększa ryzyko zapalenia uchyłków nawet o 80%. Dlatego, szczególnie przy występującej już chorobie uchyłkowej okrężnicy, korzystna jest redukcja masy ciała.

• Poziom aktywności fizycznej
Regularna aktywność fizyczna jest związana ze zmniejszeniem ryzyka wystąpienia zapalenia uchyłków o 25%. Wśród mechanizmów odpowiedzialnych za ten korzystny wpływ wymienia się obniżenie ciśnienia wewnątrzokrężniczego oraz skrócenie pasażu jelitowego. Dlatego w polskich oraz amerykańskich wytycznych, dotyczących postępowania w chorobie uchyłkowej, występuje zalecenie, aby pacjenci byli aktywni fizycznie.

• Nikotynizm
Palenie wyrobów tytoniowych zwiększa ryzyko wystąpienia choroby uchyłkowej oraz powikłań, w tym zapalenia uchyłków. Efekt ten jest zależny od dawki. Dlatego zaprzestanie palenia jest jedną z zalecanych modyfikacji stylu życia przy chorobie uchyłkowej okrężnicy.

Innym czynnikiem, ujętym w zamieszczonych poniżej zaleceniach, jest udział czerwonego mięsa w diecie. Jego wysokie spożycie może zwiększać ryzyko rozwoju choroby uchyłkowej poprzez wpływ na bakteryjny metabolizm w jelicie grubym, dlatego zaleca się jego ograniczanie.

Zalecane modyfikacje diety i innych elementów stylu życia

Zalecane modyfikacje diety i stylu życia w różnych postaciach choroby uchyłkowej wg. polskiego konsensusu interdyscyplinarnego dotyczącego diagnostyki i leczenia choroby uchyłkowej okrężnicy (2015).

Każdy przypadek powinien być rozpatrywany indywidualnie, dlatego zalecenia lekarza mogą się różnić od powyższych. Lekarz decyduje również o momencie rozpoczęcia rozszerzania diety łatwostrawnej, półpłynnej, płynnej lub ścisłej.

Jeśli cierpisz z powodu choroby uchyłkowej jelita grubego i szukasz pomocy w zmianie stylu życia zarejestruj się na platformie Centrum Dietetycznego Online https://cdo.pzh.gov.pl/ . Uzyskasz tam bezpłatną, fachową opiekę specjalistów: dietetyka, psychodietetyka i specjalisty do spraw aktywności fizycznej.

Piśmiennictwo:

1. Crowe F.L., Appleby P.N., Allen N.E., Key T.J.. Diet and risk of diverticular disease in Oxford cohort of European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC): prospective study of British vegetarians and non-vegetarians. BMJ. 2011; 343: d4131. doi: 10.1136/bmj.d4131.
2. Strate L.L., Liu Y.L., Syngal S., Aldoori W.H., Giovannucci E.L.. Nut, corn, and popcorn consumption and the incidence of diverticular disease. 2008; 300(8): 907–14. doi: 10.1001/jama.300.8.907.
3. Peery A.F. Colonic diverticula and diverticular disease: 10 facts clinicians should know. N. C. Med. J. 2016; 77(3): 220–2. doi: 10.18043/ncm.77.3.220.
4. Piscopo N., Ellul P. Diverticular Disease: A Review on Pathophysiology and Recent Evidence. Ulster Med J. 2020; 89(2): 83-88.
5. Rezapour M., Ali S., Stollman N. Diverticular Disease: An Update on Pathogenesis and Management. Gut Liver. 2018; 12(2): 125-132. doi: 10.5009/gnl16552.
6. Strate L.L., Morris A.M.. Epidemiology, Pathophysiology, and Treatment of Diverticulitis. 2019; 156(5): 1282-1298.e1. doi: 10.1053/j.gastro.2018.12.033.
7. Peery AF, Shaukat A, Strate LL. AGA Clinical Practice Update on Medical Management of Colonic Diverticulitis: Expert Review. 2021; 160(3): 906-911.e1. doi: 10.1053/j.gastro.2020.09.059.
8. Pietrzak A., Bartnik W., Szczepkowski M., Krokowicz P., Dziki A., Reguła J., Wallner G.:Polski konsensus interdyscyplinarny dotyczący diagnostyki i leczenia choroby uchyłkowej okrężnicy. Gastroenterol. Klin. 2015; 7 (1): 1–19.