Czym jest nietolerancja laktozy?

Laktoza jest dwucukrem występującym w mleku wszystkich ssaków oraz w produktach mlecznych. Warunkiem niezbędnym do przyswojenia laktozy z pożywienia jest zachowanie aktywności enzymu – laktazy, znajdującej się w nabłonku jelitowym. Pod jej wpływem laktoza ulega hydrolizie do dwóch jednocukrów: glukozy i galaktozy, które są łatwo wchłaniane do krwiobiegu. W przypadku niedoborów lub braku laktazy dochodzi do zaburzeń procesów trawienia laktozy, czego efektem są wzdęcia brzucha, kolki, kruczenie, przelewania oraz biegunki. Następuje nadmierna utrata wody, elektrolitów, białek oraz tłuszczów, co w następstwie powoduje szybkie odwodnienie organizmu. Przewlekłe utrzymywanie się tego stanu może prowadzić do niedożywienia i utraty masy ciała, a także do zaburzeń snu oraz uczucia chronicznego zmęczenia.

Poziom laktazy jelitowej zmienia się w zależności od wieku, największa aktywność tego enzymu jest u niemowląt i małych dzieci, a więc w tym okresie życia, w którym spożycie mleka jest największe. W wieku młodzieńczym aktywność laktazy stanowi około 10% aktywności oznaczanej przy urodzeniu. Długotrwałe stosowanie diety bezmlecznej również wpływa na zmniejszenie aktywności wydzielania laktazy.

Zawartość laktozy w produktach spożywczych

Laktoza jest cukrem występującym w mleku, dlatego wszystkie produkty z mleka krowiego, koziego i owczego zawierają pewne jej ilości. Zawartość laktozy w poszczególnych przetworach mlecznych jest zróżnicowana – przedstawiamy ją w tabeli. Najwięcej tego cukru zawiera czyste mleko oraz serwatka. Mniej laktozy występuje w napojach mlecznych, serach twarogowych i maśle. Twarde sery dojrzewające zawierają niewielkie ilości tego cukru.

Laktoza może być obecna także w wielu innych produktach spożywczych, zawierających w swoim składzie mleko lub surowce pochodzące z mleka (np. mleko w proszku czy serwatkę).

Tabela. Zawartość laktozy w wybranych produktach mlecznych

Źródło: Kunachowicz H. i wsp. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL, 2005.

Dieta w nietolerancji laktozy

Wśród osób z nietolerancją laktozy występuje zróżnicowana, indywidualna wrażliwość na laktozę spożywaną z dietą. U wielu chorych nie ma potrzeby całkowitego wykluczania produktów mlecznych z diety, a jedynie ograniczenie ich spożycia oraz wybieranie produktów o mniejszej zawartości laktozy.

W praktyce posiłki w nietolerancji laktozy powinny być pozbawione słodkiego mleka. Można natomiast stosować mleko fermentowane w postaci kefirów czy mleka acidofilnego. Produkty te na ogół zawierają mniej laktozy, np. kozie mleko acidofilne o około 1/3 mniej w porównaniu z mlekiem nie fermentowanym. Jogurty, pomimo podobnej jak w mleku zawartości laktozy, są lepiej od niego tolerowane dzięki obecności mających własną laktazę bakterii mlekowych (Lactobacillus bulgaricus i Streptococcus thermophilus).

Sery twarde dojrzewające (tj. cheddar, gouda, parmezan) praktycznie nie zawierają laktozy, dlatego na ogół są dobrze tolerowane przez osoby z nietolerancją tego cukru. Również w serach kremowych np. brie, fromage czy w serach topionych zwartość laktozy jest mniejsza w porównaniu np. do serów twarogowych.

W cięższych przypadkach nietolerancji zalecane jest spożywanie produktów mlecznych nie zawierających laktozy (bezlaktozowych) oraz wykluczanie innych produktów mających w swoim składzie surowce pochodzące z mleka. Na rynku dostępne jest mleko bezlaktozowe, a także sery i inne produkty mleczne bez laktozy. Są one oznakowane napisem ,,nie zawiera laktozy”.

Warto wiedzieć, że świetle obowiązujących przepisów prawnych mleko i produkty pochodne (łącznie z laktozą) zaliczane są do składników alergennych, a ich obecność musi być obowiązkowo wykazana w składzie produktu. Dlatego ważne jest zapoznawanie się z informacją podawaną na etykietach.