Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 1.12.2023 | Choroba a dieta, Cukrzyca i insulinooporność
Cukrzyca rozpoznawana jest w przypadkach, gdy:
- występują objawy hiperglikemii i glikemia przygodna ≥200 mg/dl (≥11,1 mmol/l)
- w dwukrotnym pomiarze na czczo glikemia wyniosła ≥126mg/dl (≥7 mmol/l)
- w 120 minucie testu obciążenia glukozą glikemia wyniosła ≥200 mg/dl (≥11,1 mmol/l)
- stężenie hemoglobiny glikowanej wynosi ≥6,5%
Modyfikacja stylu życia odgrywa podstawową rolę w leczeniu cukrzycy typu 2. W dietoterapii zaleca się stosowanie zasad zdrowego żywienia, tj. regularne jedzenie pełnowartościowych posiłków, ograniczenie cukrów prostych oraz tłuszczów pochodzenia zwierzęcego i zwiększenie w diecie ilości pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw i owoców. Dieta powinna być jednocześnie dostosowana indywidualnie do potrzeb pacjenta. W tym celu można skorzystać z pomocy dietetyka, który będzie wsparciem w zmianie nawyków żywieniowych.
Wybrane zalecenia dietetyczne w cukrzycy typu 2:
1. W przypadku nadwagi lub otyłości staraj się stopniowo zmniejszać masę ciała. Wpłynie to korzystnie na wrażliwość tkanek na insulinę oraz funkcjonowanie całego organizmu. Redukcja już 5% masy ciała wiąże się z korzyściami metabolicznymi, ale optymalnie powinna ona sięgnąć co najmniej 7%. Dieta powinna być dostosowana indywidualnie do pacjenta, w tym celu warto zgłosić się do dietetyka.
2. Spożywaj posiłki regularnie, co 3-4 godziny, a ostatni najpóźniej 2-3 godziny przed snem.
3. Komponuj posiłki w sposób przedstawiony na Talerzu Zdrowego Żywienia. Staraj się, aby około połowę talerza podczas śniadania, obiadu i kolacji zajmowały warzywa i owoce, które są źródłem błonnika pokarmowego, witamin oraz składników o działaniu antyoksydacyjnym. Łącznie ich dzienna podaż powinna wynosić min. 400 g (z zachowaniem proporcji ¾ warzywa i ¼ owoce). Różnorodne warzywa jedz jak najczęściej, najlepiej surowe lub gotowane al dente (z zachowaniem lekkiej twardości).
4. Owoce spożywaj w mniejszej ilości, ponieważ zawierają więcej cukrów prostych. Wybieraj te nieprzejrzałe, mniej słodkie i w miarę możliwości spożywaj je na surowo. Szczególnie polecane są owoce jagodowe takie jak np. jagody, maliny, truskawki. Nie ma konieczności eliminacji z diety takich owoców jak banan, mango, melon. Owoce staraj się łączyć z produktami dostarczającymi białko i/lub tłuszcz, które opóźniają opróżnianie żołądka, co wydłuża czas trawienia i zapobiega szybkiemu wzrostowi stężenia glukozy i insuliny we krwi po posiłku. Na przykład: garść malin + jogurt naturalny + garstka orzechów/pestek/nasion lub brzoskwinie z twarożkiem zawinięte w pełnoziarniste naleśniki. Alternatywnie owoce mogą stanowić zdrowy deser bezpośrednio po większym, pełnowartościowym posiłku.
5. Produkty będące źródłem węglowodanów (pieczywo, kasze, ryże, makarony, płatki zbożowe i ziemniaki) powinny być elementem większości posiłków i zajmować około 1/4 talerza. Zaleca się wybieranie pełnoziarnistych produktów zbożowych. Są one źródłem błonnika pokarmowego, witamin z grupy B oraz wielu składników mineralnych. Razowe produkty zbożowe ulegają trawieniu powoli, co zapobiega szybkiemu wzrostowi stężenia glukozy i insuliny we krwi.
6. Produkty będące źródłem białka (mięso, ryby, jajka, mleko i jego przetwory oraz nasiona roślin strączkowych) powinny zajmować około ¼ objętości talerza, najlepiej w każdym posiłku. Wybieraj chude mięsa i niskotłuszczowe produkty mleczne. Raz lub dwa razy w tygodniu mięso zastąp rybami i co najmniej raz w tygodniu nasionami roślin strączkowych. Mięso czerwone spożywaj okazjonalnie, nie więcej niż 350-500 g tygodniowo, a przetwory mięsne (wędliny, kiełbasy, pasztety, wyroby podrobowe itp.) ogranicz do ilości tak małych, jak to możliwe.
7. Produkty będące źródłem tłuszczu również są elementem pełnowartościowego posiłku, jednak powinny być do niego dodawane w niewielkiej ilości, dlatego umieszczono je obok grafiki Talerza. Zalecane są przede wszystkim oleje roślinne (olej rzepakowy, oliwa), orzechy, nasiona, pestki, awokado, czyli produkty bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe o działaniu przeciwzapalnym. Produkty będące źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, np. tłuste mięso, pełnotłusty nabiał, masło powinny być ograniczane.
8. Ogranicz spożycie słodyczy i produktów zawierających w składzie cukier. Zwracaj uwagę na etykiety i wybieraj produkty o obniżonej zawartości cukru lub całkowicie go pozbawione. Czasami w takich produktach cukier może być zastąpiony słodzikami. Badania wskazują, że naturalne słodziki (jak stewia, ksylitol) mogą wywierać pozytywny wpływ na zdrowie poprzez działanie przeciwutleniające. Natomiast wyniki dotyczące sztucznych słodzików (sukraloza, acesulfam K) wskazują na ich potencjalnie niekorzystny wpływ na skład mikrobioty, dlatego nie zaleca się ich regularnego spożywania.
Chcesz wiedzieć więcej? Pobierz bezpłatny poradnik dietetyczny przygotowany przez ekspertów Centrum Dietetycznego Online Znajdziesz w nim zalecenia żywieniowe, listę produktów zalecanych i przeciwwskazanych w diecie oraz przykładowy jadłospis w cukrzycy typu 2.
Materiały do pobrania:
Zalecenia dietetyczne – cukrzyca typu 2
Autor mgr inż. Paula Nagel | 22.11.2023 | Cukrzyca i insulinooporność
- Czy dieta w cukrzycy jest bardzo restrykcyjna?
Zalecenia żywieniowe w cukrzycy typu 2 opierają się na zasadach zdrowego żywienia, które odzwierciedla Talerz Zdrowego Żywienia. Eksperci Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego rekomendują, aby 45-65% energii z diety pochodziło z węglowodanów (w tym <10% z cukrów prostych), ok. 15-20% z białka oraz 25-40% z tłuszczów, przy czym ważna jest ich jakość. W jadłospisie chorego na cukrzycę należy zwrócić uwagę na produkty będące źródłem błonnika pokarmowego – jego minimalna dzienna ilość powinna wynosić 25 g lub 15 g/1000 kcal diety.
- Czy trzeba ograniczyć węglowodany w cukrzycy typu 2?
Węglowodany złożone, pochodzące m.in. z pełnoziarnistych produktów zbożowych, powinny stanowić główne źródło energii w diecie diabetyka. Ograniczeniu podlegają cukry proste, których bogatym źródłem jest m.in. żywność przetworzona, słodycze i wyroby cukiernicze czy słodkie napoje. Pacjenci z cukrzycą typu 2 często boją się spożywać węglowodany i eliminują znaczne ich ilości z jadłospisu. Może to jednak negatywnie wpływać na funkcjonowanie organizmu i zachodzące w nim procesy metaboliczne. Warto poszerzyć swoją wiedzę na temat rodzaju węglowodanów występujących w żywności oraz ich wpływu na organizm. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w artykule eksperta Centrum Dietetycznego Online.
- Czy w cukrzycy typu 2 można jeść owoce?
Zalecenia żywieniowe w cukrzycy typu 2 nie wykluczają żadnych grup produktów spożywczych, w tym owoców. Owoce są naturalnym źródłem cukrów prostych (m.in. glukozy i fruktozy), których podaż w diecie pacjentów z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej powinna być ograniczona. Niemniej z uwagi na wysoką wartość odżywczą, owoce nie powinny być całkowicie wyeliminowane z diety diabetyka, a spożywane w mniejszej ilości. Owoce są źródłem wielu witamin, składników mineralnych, przeciwutleniaczy, cennego błonnika pokarmowego oraz wody. Warto częściej sięgać po owoce świeże, najlepiej ze skórką, które są lepszym wyborem niż suszone, w zalewie czy soki owocowe. Pacjenci z cukrzycą powinni zadbać również o to, aby owoce nie były spożywane samodzielnie, a stanowiły element posiłku w połączeniu z produktem białkowym, tłuszczowym i/lub o wysokiej zawartości błonnika pokarmowego. Dzięki temu indeks glikemiczny posiłku będzie niższy i wydłuży się czas trawienia. To z kolei będzie zapobiegać gwałtownym wahaniom poziomu glukozy i insuliny we krwi.
Gorszy wybór → maliny zjedzone samodzielnie
Lepszy wybór → maliny + jogurt naturalny + orzechy laskowe + płatki owsiane + cynamon
- Dlaczego tak ważne jest, aby osoba chora na cukrzycę typu 2 spożywała posiłki o regularnych porach?
Zaleca się, aby osoba chora na cukrzycę typu 2 spożywała posiłki regularnie, co 3-4 godziny. Jednak, bardzo często osoby ze stwierdzoną cukrzycą typu 2 decydują się na zaprzestanie jedzenia po godz. 18 albo zastosowanie popularnego okna żywieniowego, którego bezpieczeństwo i korzyści z jego stosowania w tej chorobie nie zostały do tej pory zatwierdzone przez żadne towarzystwo naukowe związane ze zdrowiem publicznym.
Dlaczego tak istotne jest spożywanie posiłków przez diabetyka o regularnych porach? Po 2-3 godzinach od posiłku stężenie glukozy we krwi obniża się do wartości początkowych, takich jak są osiągane przed jego spożyciem. Z tego powodu, aby nie doszło do nagłego spadku poziomu glukozy we krwi (tzw. hipoglikemii), eksperci kładą szczególny nacisk na regularność w spożywaniu posiłków przez pacjentów z cukrzycą typu 2. Regularne jedzenie zapobiega gwałtownym wahaniom poziomu cukru we krwi, a tym samym niekontrolowanym wyrzutom insuliny.
- Jakie są najczęstsze błędy żywieniowe pacjentów z cukrzycą typu 2?
Najczęstsze błędy w sposobie żywienia pacjentów z cukrzycą typu 2:
- stosowanie diet niekonwencjonalnych (np. głodówek, postów owocowo-warzywnych, diet sokowych), które mają „wpływać na poprawę stanu zdrowia”,
- eliminowanie z diety pieczywa, makaronu i ziemniaków pod pretekstem, że „tuczą” i „podnoszą stężenie cukru we krwi”,
- zbyt duże przerwy między posiłkami,
- spożywanie owoców bez ograniczeń, bo „przecież są zdrowe”,
- stosowanie miodu i cukru trzcinowego, jako „zdrowszego zamiennika” cukru białego.
Pamiętaj, aby zawsze weryfikować wszelkie informacje dotyczące kwestii zdrowia! Niestety często zdarza się, że wskazówki i porady znalezione w Internecie czy kolorowej prasie mają niewiele wspólnego z aktualną wiedzą naukową. Jeśli masz jakiekolwiek pytania związane z żywieniem, możesz skorzystać z bezpłatnych porad specjalistów z zakresu żywienia człowieka i dietetyki za pośrednictwem platformy Centrum Dietetycznego Online.
Piśmiennictwo:
- Araszkiewicz A., Bandurska-Stankiewicz E., Borys S. i wsp.: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr. Top. Diabetes 2022; 2(1): 1-134.
- Araszkiewicz A., Bandurska-Stankiewicz E., Borys S. i wsp.: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych z cukrzycą 2021. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Diabetologia Praktyczna 2021; 7(1): 1-121.
- Qian F., Liu G., Hu F.B. i wsp.: Association between plant-based dietary patterns and risk of type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis. JAMA Intern Med. 2019, 179(10): 1335-1344.
- Ziemba A.: Czynniki kształtujące tolerancję glukozy i jej ciepłotwórcze działanie. Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. Mirosława Mossakowskiego, Polska Akademia Nauk, Warszawa, 2005.
Autor mgr Klaudia Dobrońska | 14.11.2022 | Cukrzyca i insulinooporność
1. Nie można jeść produktów o wysokim indeksie glikemicznym
Bazowanie na produktach o niskim indeksie glikemicznym jest kluczowe w edukacji żywieniowej osób z insulinoopornością. Niewątpliwie komponowanie posiłków z produktów o IG poniżej 55 wiąże się z powolnym wzrostem poziomu glukozy we krwi, a tym samym mniejszym zapotrzebowaniem na insulinę. Warto jednak podkreślić znaczenie ładunku glikemicznego, który poza indeksem glikemicznym uwzględnia wielkość spożytej porcji. Ma to realne przełożenie na tempo wzrostu glikemii. Dlatego też, racjonalne odżywianie w insulinooporności zakłada również sięganie po produkty z wyższym indeksem glikemicznym, w umiarkowanej porcji. Nie powoduje to gwałtownego wzrostu poziomu glukozy we krwi.
Oto przykład:
Arbuz ma wysoki indeks glikemiczny równy 72. Zakładamy spożycie porcji 100g. Taka porcja dostarcza 8g węglowodanów przyswajalnych.
Ładunek glikemiczny obliczamy następująco: 8 (ilość węglowodanów przyswajalnych w spożytej porcji) mnożymy razy 72 (indeks glikemiczny) i dzielimy przez 100, otrzymując 5,7 jest to więc niski ładunek glikemiczny.
Więcej o indeksie i ładunku glikemicznym znajdziesz w artykule „Indeks glikemiczny – niski, średni, wysoki – który lepszy?”.
2. Produkty wysokotłuszczowe mają niski indeks glikemiczny, więc można je jeść bez ograniczeń
W nawiązaniu do poprzedniego mitu, często pojawia się przekonanie, że skoro produkty wysokotłuszczowe mają niski/zerowy indeks glikemiczny, to można spożywać je w nieumiarkowanych ilościach. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że produkty wysokotłuszczowe, mimo nieznacznego wpływu na wzrost glikemii, dostarczają dużych ilości energii (kcal). Stąd też ich nadmierne spożycie może wiązać się ze wzrostem masy ciała. Nadwaga i otyłość zwiększają opór komórek na insulinę, więc taki stan zdecydowanie nie służy zdrowiu. Oczywiście warto podkreślić korzystną rolę produktów tłuszczowych w żywieniu osób z insulinoopornością. Ich umiarkowane spożycie spowalnia wzrost glukozy we krwi i obniża ładunek glikemiczny potrawy. Warto wybierać wartościowe źródła tłuszczu, tj.: orzechy, oleje roślinne (oliwa z oliwek, olej rzepakowy), nasiona, pestki, awokado czy tłuste ryby.
3. Nie wolno jeść owoców
Można spotkać się z opinią, iż odżywianie osób z insulinoopornością powinno wykluczyć owoce. Przekonanie to wynika z twierdzenia, że skoro owoce są słodkie, to dostarczają dużych ilości „cukru”. Warto jednak podkreślić, iż cukry naturalnie zawarte w owocach różnią się od tego, który znajduje się w cukierniczce. Dodatkowo owoce są źródłem błonnika pokarmowego, (który obniża indeks glikemiczny), a także witamin, składników mineralnych czy substancji przeciwutleniających. Należy wybierać owoce o możliwie najniższym indeksie glikemicznym, tj.: jagody, borówki, maliny czy jeżyny. Najkorzystniejsze jest również połączenie owoców w najmniej przetworzonej formie z dodatkiem białkowo-tłuszczowym np. jogurtem naturalnym, skyrem, orzechami czy nasionami. Takie zestawienie przekłada się na najniższy ładunek glikemiczny. Dobrze też jest zrezygnować z owoców kandyzowanych, w syropach czy w postaci soku.
4. Należy przejść na dietę niskowęglowodanową
Aktualny stan wiedzy wskazuje na korzyści wynikające z odżywiania opartego na zasadach Talerza Zdrowego Żywienia, który zakłada bazowanie na warzywach. Jednocześnie model ten uwzględnia źródła produktów węglowodanowych takich jak: gruboziarniste kasze, pełnoziarnisty makaron i pieczywo, brązowy ryż czy płatki owsiane. Nie ma konieczności, aby wprowadzać silne restrykcje względem produktów węglowodanowych. Prawidłowe zestawienie tych produktów w posiłku, czyli w towarzystwie warzyw i dodatku białkowo-tłuszczowego (ryby, jajka, nabiał, mięso) zapewnia zrównoważony wzrost poziomu glukozy we krwi.
5. Należy jeść wyłącznie śniadania białkowo-tłuszczowe
Śniadania białkowo-tłuszczowe nie powodują gwałtownego wzrostu glikemii i nie wiążą się z dużym zapotrzebowaniem na insulinę. Z punktu widzenia dietoterapii w insulinooporności mogą zatem mieć duże znaczenie. Warto jednak pokreślić, iż nie istnieją rzetelne badania, które jednoznacznie wskazują na konieczność spożywania śniadań wyłącznie w takiej formie. Jajecznica z warzywami może okazać się ciekawą propozycją na śniadanie, jednak nie ma przeciwwskazań, aby włączyć do tego posiłku kromkę żytniego pieczywa.
6. Należy całkowicie zrezygnować ze słodyczy i produktów zawierających cukier
Słodycze i produkty zawierające cukier charakteryzują się wysokim indeksem glikemicznym i nie są rekomendowane w żywieniu osób z insulinnopornością. Należy jednak podkreślić, iż ich okazjonalne spożycie w umiarkowanych ilościach nie wiąże się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Patrząc na odżywianie w sposób racjonalny nie należy tworzyć listy produktów „zakazanych”. Okazjonalne zjedzenie kawałka szarlotki do kawy po popołudniowym spacerze może być elementem zdrowego żywienia w insulinooporności. Chcąc zadbać o możliwie najlepszą tolerancję glukozy, spożywając tego typu produkty, dobrze jest włączać je w konwencjonalnych, umiarkowanych ilościach, z dodatkiem białkowo-tłuszczowym (np. łyżką orzechów i skyrem). Na posiłek najkorzystniejszy jest moment po aktywności fizycznej (wówczas wrażliwość komórek insulinę jest największa).
7. Nie wolno jeść po godzinie 18:00
Nie istnieją badania kliniczne, które opisują korzyści wynikające z niejedzenia po godzinie 18.00 u osób z insulinoopornością. Czas spożycia posiłków uzależniony jest od rytmu dnia, indywidualnych upodobań czy czasu pracy. Oczywiście nie zaleca się odkładać kolacji na późne godziny wieczorne, tuż przed położeniem się spać. Zaleca się, by jadać kolację na 2-3 godziny przed snem, co wynika z fizjologii żywienia. Taki odstęp czasowy zapewnia strawienie zawartości żołądka (przynajmniej w znacznym stopniu). Dzięki temu nie przyjmujemy pozycji leżącej z wypełnionym żołądkiem, co może sprzyjać np. refluksowi podczas snu. Pory posiłków powinny być uzależnione od naszego poczucia głodu i sytości oraz rytmu dnia. Jednocześnie warto podkreślić korzyści płynące z regularności jedzenia, co może przełożyć się na zrównoważony poziom glukozy i insuliny w ciągu dnia.
8. Zaleca się wyłącznie aktywność fizyczną typu cardio. Trening siłowy podnosi poziom kortyzolu, a to nasila insulinooporność
Aktywność fizyczna odgrywa kluczową rolę w obniżaniu oporności komórek na insulinę. U osób ze stwierdzoną insulinoopornością zaleca się codzienne podejmowanie aktywności fizycznej. Wynika to z faktu, iż bezpośrednio po treningu komórki zwiększają swoją wrażliwość na insulinę i efekt ten utrzymuje się około 24 h. Jednocześnie aktywność ruchowa wiąże się z dodatkowym wydatkiem energetycznym, a to może sprzyjać redukcji masy ciała u osób z otyłością czy nadwagą. Warto włączać ćwiczenia, które sprawiają przyjemność, są dostosowane do poziomu wytrenowania i możliwości danej osoby. Nie należy rozdzielać rodzaju podejmowanego treningu na lepszy czy gorszy. Kluczowe jest to, by starać się włączać ruch do swojej codzienności. Istnieje również przekonanie, iż bardziej intensywny wysiłek (np. trening siłowy) wiąże się ze wzrostem kortyzolu, co może nasilać insulinooporność. Obecny stan wiedzy nie potwierdza tej tezy. Jeśli osoba z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej lubi i chce podejmować taki rodzaj wysiłku, to nie ma ku temu żadnych przeciwwskazań.
Piśmiennictwo
- Gołąbek K. D, Regulska-Ilow B.: Dietary support in insulin resistance: An overview of current scientific reports. Adv. Clin. Exp. Med. 2019; 28(11): 1557-15585. doi: 10.17219/acem/109976.
- Castro-Barquero S., Ruiz-León A. M., Sierra-Pérez M., Estruch R., Casas R.:Dietary Strategies for Metabolic Syndorme: A Comprehensive Review. Nutrients. 2020;12(10): 2983. doi: 10.3390/nu12102983.
- Adeva-Andany M. M., González-Lucán M., Fernández-Fernándes C., Carneiro-Freire N., Seco-Filgueira M., Pedre-Piñeiro M. A.: Effect of diet composition on insulin sensitivity in humans. Nutr. ESPEN. 2019;33: 29-38. doi: 10.1016/j.clnesp.2019.05.014.
- O’Neill B. J.: Effect of low-carbohydrate diets on cardiometabolic risk, insulin resistance, and metabolic syndrome. Opin. Endocrinol. Diabetes Obes. 2020; 27(5): 301-307. doi: 10.1097/MED.0000000000000569.
Autor Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | 8.11.2022 | Aktualności, Cukrzyca i insulinooporność
Warto poświęcić trochę czasu na zapoznanie się z zaleceniami odżywiania się w cukrzycy, aby ułatwić sobie start w procesie zmiany nawyków żywieniowych na stałe. Pomoże to w utrzymaniu prawidłowej masy ciała oraz poziomu cukru we krwi i zapobieganiu powikłaniom choroby. W niniejszym e-booku znajdziesz wiele informacji na temat odżywiania. Dowiesz się m.in. jakie pokarmy możesz jeść, jakie powinieneś ograniczyć, kiedy powinieneś jeść i jak kontrolować porcje.
Kliknij tutaj, aby pobrać materiał:
E-book w formacie Epub na e-czytniki, smartfony i komputery Mobi Kindle do pobrania w serwisie https://woblink.com
Autor mgr inż. Barbara Wojda | 28.06.2021 | Choroba a dieta, Cukrzyca i insulinooporność
Najnowsze dane epidemiologiczne dotyczące cukrzycy
Obecnie choruje na nią ponad 420 mln ludzi na całym świecie. Wg danych epidemiologicznych w 2017 r. na cukrzycę chorowało co najmniej 2,5 mln Polaków (8%), a spośród wszystkich chorych ok. 20% nie jest świadoma tej choroby, więc łączna liczba chorych na cukrzycę w Polsce przekracza już 3 mln osób.
Szacuje się, że najwięcej choruje osób w przedziale wiekowym 45-64 lat, co stanowi 36% wszystkich chorych na cukrzycę. Jeśli dynamika wzrostu zachorowań utrzyma się na poziomie 3,7% rocznie, to do roku 2030 będzie chorowało w Polsce 4,2 mln osób, zaś łącznie z chorobami niewykrytymi może to być 5,25 mln.
Wzrost liczby chorych wiąże się ze wzrostem wydatków na leczenie (w 2017 roku były to wydatki rzędu 6 073 mln zł). Cukrzyca to znaczące obciążenie finansowe dla pacjenta. Średnie roczne dopłaty pacjentów do wszystkich produktów wydawanych w aptece na podstawie recepty lekarskiej w 2017r. wynosiły 1003 zł/osobę (83,5 zł /m-c) z czego niecała połowa stanowiły dopłaty do leków refundowanych.
A przecież prewencja pierwotna, wczesne wykrywanie choroby i prewencja wtórna – dotycząca leczenia powikłań, to czynniki mogące w dużym stopniu ograniczyć wzrost kosztów leczenia w przyszłości.
Cukrzyca i choroby współtowarzyszące
Swoje groźne oblicze cukrzyca odkrywa powoli. Mówi się, że jest to podstępna choroba, gdyż w początkowej fazie może nie dawać żadnych objawów i rozwijać się w sposób prawie niezauważony. Tymczasem wczesne rozpoczęcie procesu leczenia może przeciwdziałać rozwojowi chorób i powikłań związanych z cukrzycą jak: choroby sercowo-naczyniowe, utrata wzroku, niewydolność nerek czy amputacja dolnej kończyny.
Wbrew obiegowej opinii, że pacjenci z cukrzycą rozpoczynający leczenie insuliną prawie zawsze przybierają na wadze, najczęściej związane jest z nieprawidłowo dobraną dawką insuliny. Jeśli wartości glikemii od momentu rozpoznania choroby jest utrzymana w granicach zbliżonych do wartości prawidłowych, nie następuje znaczący wzrost masy ciała pacjenta.
Zgodnie z wytycznymi PTD z 2020 roku w zakresie leczenia niefarmakologicznego, podkreśla się znaczenie ograniczania podaży węglowodanów w poszczególnych posiłkach i całej diecie, a dzienny deficyt kaloryczny wynoszący 500 – 750 kcal uważa się za bezpieczny.
Nowe metody pomiaru glikemii
Wskaźnikiem rozwoju powikłań cukrzycy jest pomiar wartości hemoglobiny glikowanej (HbA1c), ale parametr ten posiada zasadnicze ograniczenia. Nie uwzględnia zmienności glikemii (uśrednione wszystkie epizody hiperglikemii i hipoglikemii). Nie daje precyzyjnych informacji szczególnie u pacjentów z cukrzycą typu 1, u których zmienność glikemii bywa znacząca, a poziom glukozy w krótkim czasie zmienia się od hiper- do hipoglikemii lub też w odwrotnym kierunku.
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) określa wartości glikemii dla cukrzycy typu 1 na czczo i przed posiłkami na poziomie 80-110 mg/dl, a 2 godziny po rozpoczęciu posiłku <140 mg/dl.
Samokontrola glikemii jest ważnym elementem, który stanowi integralną część leczenia cukrzycy. Liczba oznaczeń glikemii jest sprawą indywidualną, ale nie powinna wynosić mniej niż 6, a zwykle 8-12 oznaczeń stężenia glukozy we krwi (krew włośniczkowa) na dobę za pomocą glukometru. Ta metoda jest dość uciążliwa i nie zawsze pozwala na poprawną interpretację.
Obecnie coraz częściej stosuje się u chorych systemy monitorowania glikemii poprzez pomiar glikemii metodą skanowania (flash glucose monitoring) i ciągłe monitorowanie glikemii (continuous glucose monitoring). Nie ma w tym przypadku nakłuwania palca, a pacjent jest podłączony do systemu monitorowania poprzez specjalny sensor przezskórny (pomiar płynu śródtkankowego). Odczyt może być dokonany przez specjalny czytnik lub urządzenie mobilne – np. smartphone. Stały monitoring glikemii daje pacjentowi informację jak należy modyfikować wielkość i rodzaj posiłków, w jakim stopniu aktywność fizyczna wpływa na utrzymanie prawidłowych parametrów .
Żywienie i aktywności fizyczna w cukrzycy
Należy pamiętać, że monitoring glikemii oraz leczenie farmakologiczne bez wprowadzenia zasad zdrowego żywienia i zwiększenia aktywności fizycznej w codziennym życiu nie poprawi samopoczucia i funkcjonowania osoby chorej na cukrzycę.
Zgodnie z najnowszymi zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w celu zapobiegania lub opóźnienia występowania cukrzycy, korzyści ze zwiększenia aktywności fizycznej odnoszą wszyscy, bez względu na wiek, przy czym najwyższa skuteczność stwierdza się u osób starszych po 60 roku życia. Zasadne jest tu przytoczenie słów Wojciecha Oczko (lekarza króla Stefana Batorego i Zygmunta II Wazy), że „ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy lek, ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu.”
W cukrzycy najbardziej wskazany jest ruch o małej intensywności przez dłuższy okres czasu (np. spacer, nordic walking).
W najnowszych wytycznych PTD podkreślono, że redukcja masy ciała, która przynosi wymierną poprawę kontroli glikemii powinna wynosić co najmniej 7%, a wszystkim chorym na cukrzycę z nadwagą lub otyłością zalecana jest kontrola wielkości porcji posiłków. Zamieszczono dodatkową rekomendację dotyczącą spożycia tłuszczów, z preferencją tłuszczu roślinnego, z wyjątkiem tłuszczu palmowego i kokosowego.
Po raz pierwszy zalecono suplementację witaminy B12 u pacjentów leczonych długotrwale metforminą, u których potwierdzony został jej niedobór.
Warto podkreślić, że obecnie nie ma uniwersalnej diety dla wszystkich pacjentów z cukrzycą (jak podaje PTD), a zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze: węglowodany, białko, tłuszcz, witaminy, makro i mikro składniki mineralne w codziennej diecie powinno być ustalone indywidualnie z uwzględnieniem wieku pacjenta, jego aktywności fizycznej i obecności powikłań cukrzycowych czy dodatkowych schorzeń. Stąd w aktualnych zaleceniach dotyczących edukacji terapeutycznej chorych na cukrzycę zdefiniowano zespół terapeutyczny, w którego skład wchodzi, lekarz, pielęgniarka, edukator ds. diabetologii, dietetyk, psycholog, który powinien w sposób kompleksowy zająć się pacjentem cukrzycowym.
Literatura:
- Materiały konferencyjne „ Diabetologia 2019 – IX edycja Nowości w diagnostyce i leczeniu cukrzycy” 13.11.2019r.
- Diabetologia (2019) 62:1523-1528
- „Mam cukrzycę typu 1” Poradnik dla pacjenta i jego rodziny – edycja 4 2018r. pod red. naukową dr hab. n. med. Agnieszka Szypowska.
- „Znaczenie nowoczesnych metod monitorowania glikemii i telemedycyny dla poprawy jakości opieki nad pacjentem z cukrzycą – Raport 2019” pod przewodnictwem Rady Naukowej prof. dr hab. n.med. Doroty Zozulińskiej-Ziółkiewicz i prof. dr hab. n.med. Macieja T. Małeckiego, rekomendowany przez Konsultantów Krajowych w dziedzinie Diabetologii, Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej, Położnictwa i Ginekologii, Perinatologii oraz Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego i Polskiego Towarzystwa Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej. Warszawa 2019
- „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020” Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Diabetologia Praktyczna 2020 tom 6 nr 1.
