Uprawa japońskiej matchy

Na całym świecie zielona herbata jest dostępna w wielu wariantach, np. w postaci suszonych liści czy proszku. Matcha pochodzi z Japonii i jest sproszkowaną odmianą zielonej herbaty (Camellia sinensis). Od lat uprawiana jest w tradycyjny sposób, gdzie przez większość okresu wzrostu krzewy herbaciane są przykryte matami bambusowymi. Dzięki temu ich liście są osłonięte przed nadmierną, bezpośrednią ekspozycją na słońce, co pozwala im produkować większą ilość aminokwasów i związków bioaktywnych w liściach. Zacienienie w okresie wzrostu roślin reguluje procesy syntezy i akumulacji aktywnych biologicznie związków takich jak: teaniny, kofeiny, chlorofilu i różnych rodzajów katechin. Tradycyjna metoda uprawy matchy pozwala również na uzyskanie charakterystycznego smaku oraz intensywnego zabarwienia, m.in. dzięki wysokiej koncentracji chlorofilu.

W zależności od czasu zbioru herbaty i jej właściwości wyróżniany trzy rodzaje matchy:

• ceremonialną,
• tradycyjną,
• kulinarną.

Herbata z wczesnego, wiosennego zbioru ma najdelikatniejsze liście i najmniej goryczki w smaku, określana jest jako matcha ceremonialna. Jest to herbata najlepszej jakości o lekko słodkawym smaku i intensywnym, zielonym zabarwieniu. Im później zbierane są liście, tym więcej w nich gorzkiego smaku i coraz ciemniejsze zabarwienie. Herbata pochodząca z drugiego zbioru to matcha tradycyjna, natomiast ta z ostatniego określana jest jako matcha kulinarna. W sklepach możemy również kupić mieszanki sproszkowanej, zielonej herbaty pochodzącej z różnych zbiorów. Może być to np. matcha luksusowa, która zawiera w większości lub w całości herbatę z pierwszego zbioru lub codzienna, czyli mieszanka herbaty z drugiego i trzeciego zbioru. 

Matcha wykazuje działanie prozdrowotne

Forma sproszkowanej, zielonej herbaty matcha zawiera bardzo dużą koncentrację katechin. Są to związki z grupy polifenoli o korzystnym wpływie na zdrowie, poprzez działanie antyoksydacyjne. Mają zdolność do zwiększania aktywności detoksykacyjnej enzymów oraz neutralizacji wolnych rodników, przez co np. spowalniają procesy starzenia komórek. Japońska matcha zawiera cztery główne katechiny: epikatechinę (EC), galusan epikatechiny (ECG), epigallokatechinę (EGC) i galusan epigallokatechiny (EGCG). Katechina EGCG występuje w matchy w największej ilości i tym samym wykazuje najsilniejsze działanie.

Kofeina odpowiada za specyficzny, pożądany dla konsumentów smak, który jest charakterystyczny dla wszystkich napojów kofeinowych. Jej zawartość w herbacie może być zależna od gatunku, czasu zbioru (im starsze liście, tym zawartość kofeiny większa) czy metody parzenia. Zawartość kofeiny w filiżance matchy może być porównywalna do zawartości kofeiny w filiżance kawy. Kofeina neutralizuje reaktywne formy tlenu i wykazuje działanie przeciwutleniające. Regularnie spożywana przyczynia się do zmniejszania przewlekłego stresu oksydacyjnego i ma działanie przeciwzapalne.

Matcha swoje właściwości prozdrowotne zawdzięcza również innym zawartym w niej związkom, które wykazują działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne czy wspierające profilaktykę wystąpienia cukrzycy typu 2. Należą do nich:

• kwasy fenolowe (m.in. kwas chlorogenowy), które mają wysoki potencjał antyoksydacyjny oraz działanie neuroprotekcyjne,
• rutyna, która dodatkowo wykazuje działanie wzmacniające naczynia krwionośne,
• mirycetyna i kwercetyna, które mogą wpływać na regulację wydzielania insuliny, a także w połączeniu z katechinami wykazywać działanie przeciwnowotworowe,
• witamina C, która wzmacnia obronę immunologiczną organizmu.

Regularne picie matchy może mieć korzystny wpływ na kondycję fizyczną i psychiczną. W odróżnieniu od kawy czy napojów energetyzujących, po wypiciu matchy efekt pobudzenia kofeiną i poprawy koncentracji może się utrzymać dłużej. Badania ponadto pokazują, że picie 4 g matchy dziennie może wykazywać działanie kardioprotekcyjne, przeciwwirusowe, a także poprawiać funkcje poznawcze i korzystnie oddziaływać na pamięć i koncentrację. Może mieć również wpływ na redukcję stresu, co jest związane z potencjalnym wpływem na zapobieganie przerostowi nadnerczy i przez to lepszą adaptację organizmu na działanie czynników stresowych. Za ten efekt odpowiada głównie aminokwas teanina, a dokładnie proporcja między nią a argininą, katechinami i kofeiną, która może różnić się w zależności od rodzaju matchy.

Zastosowanie w kuchni

Japońska herbata matcha znalazła szerokie zastosowanie kulinarne. Dobrze smakuje zarówno z mlekiem (np. matcha latte) jak i sama, może być dodatkiem do wypieków, lodów, ciasteczek czy innych deserów. Pamiętaj, aby przechowywać ją w szczelnym opakowaniu, najlepiej w lodówce. Poniżej znajdziesz przykładowe przepisy z wykorzystaniem matchy.

Napój matcha
Przygotowanie 1 porcji napoju:

1. Odmierz 1-2 g matchy (możesz użyć dedykowanej bambusowej łyżeczki, 1 łyżeczka to około 1 g).
2. Matchę przetrzyj przez sitko, żeby uniknąć grudek.
3. Do filiżanki wlej 20 ml wody w temperaturze 80^oC
4. Wymieszaj do konsystencji pasty.
5. Dolej 30 ml wody i ponownie wymieszaj (możesz użyć spieniacza do mleka).
6. Dodaj 40 ml wody.

Możesz dodać kilka kropel soku z cytryny lub niewielką ilość mleka do smaku. 

Koktajl bananowo-selerowy z dodatkiem matchy
Składniki na 1 porcję:

• 1 dojrzały banan
• 10 cm łodygi selera naciowego
• ¾ szklanki mleka lub napoju sojowego
• 1 łyżeczka matchy
• Opcjonalnie: 1 łyżeczka miodu lub ksylitolu

Sposób przygotowania: Usuń twarde włókna z selera naciowego i pokrój go na kawałki. W naczyniu blendera umieść wszystkie składniki i zmiksuj na gładko. Koktajl możesz podać np. z garścią orzechów włoskich lub pistacji. 

Zielone naleśniki z dodatkami
Składniki na kilka sztuk naleśników:

• 1 szklanka mąki pszennej pełnoziarnistej
• 1 szklanka mleka lub napoju roślinnego
• 1 jajo
• 1 łyżeczka matchy
• 1 łyżka oleju rzepakowego lub oliwy
• Ulubione dodatki

Sposób przygotowania: Wszystkie składniki umieść w naczyniu blendera i zmiksuj na gładką masę. Ciasto odstaw na 5 min. Niewielką porcję ciasta wylej na rozgrzaną i natłuszczoną patelnię, smaż z obu stron. Naleśniki podawaj z ulubionymi dodatkami, np. z serem twarogowym i malinami. 

Japońska matcha nie jest odpowiednia dla każdego – przeciwwskazania

Japońska herbata matcha może być ciekawym urozmaiceniem codziennej diety. Mimo wielu korzyści zdrowotnych nie jest napojem przeznaczonym dla każdego. U osób nadwrażliwych na kofeinę picie matchy może wywołać lub nasilić migreny. Ze względu na wysoką zawartość polifenoli i kofeiny nie jest wskazana również dla kobiet w ciąży i w okresie laktacji. Ponadto matcha może wykazywać działanie goitrogenne, dlatego osoby chorujące na niedoczynność tarczycy czy autoimmunologiczne zapalenie tarczycy typu Hashimoto mogą ją pić wyłącznie w niewielkich ilościach. W przypadku chorób przewlekłych i przyjmowania leków na stałe, warto dopytać lekarza o ewentualne przeciwwskazania do regularnego picia matchy.

Piśmiennictwo:

1. Kika J, Jakubczyk K, Ligenza A, Maciejewska-Markiewicz D, Szymczykowska K, Janda-Milczarek K. Matcha Green Tea: Chemical Composition, Phenolic Acids, Caffeine and Fatty Acid Profile. Foods. 2024 Apr 11;13(8):1167.
2. Kochman J, Jakubczyk K, Antoniewicz J, Mruk H, Janda K. Health Benefits and Chemical Composition of Matcha Green Tea: A Review. 2020 Dec 27;26(1):85.
3. Stefanello N, Spanevello RM, Passamonti S, Porciúncula L, Bonan CD, Olabiyi AA, Teixeira da Rocha JB, Assmann CE, Morsch VM, Schetinger MRC. Coffee, caffeine, chlorogenic acid, and the purinergic system. Food Chem Toxicol. 2019 Jan;123:298-313.
4. Shigeta M, Aoi W, Morita C, Soga K, Inoue R, Fukushima Y, Kobayashi Y, Kuwahata M. Matcha green tea beverage moderates fatigue and supports resistance training-induced adaptation. Nutr J. 2023 Jul 5;22(1):32.
5. Sakurai K, Shen C, Ezaki Y, Inamura N, Fukushima Y, Masuoka N, Hisatsune T. Effects of Matcha Green Tea Powder on Cognitive Functions of Community-Dwelling Elderly Individuals. 2020 Nov 26;12(12):3639.
6. Unno K, Furushima D, Hamamoto S, Iguchi K, Yamada H, Morita A, Horie H, Nakamura Y. Stress-Reducing Function of Matcha Green Tea in Animal Experiments and Clinical Trials. 2018 Oct 10;10(10):1468.
7. Sokary S, Al-Asmakh M, Zakaria Z, Bawadi H. The therapeutic potential of matcha tea: A critical review on human and animal studies. Curr Res Food Sci. 2022 Nov 23;6:100396.