Czy margaryny miękkie zawierają izomery trans?
Izomery trans mogą powstawać naturalnie w żwaczu zwierząt przeżuwających, stąd ich obecność w niewielkich ilościach w mleku i mięsie przeżuwaczy (1 – 8% wszystkich kwasów tłuszczowych). Na skalę przemysłową powstają w procesie przemysłowego utwardzania (uwodornienia) olejów roślinnych. Głównym źródłem i-TFA (industrially produced TFA) są częściowo utwardzone oleje roślinne, a także produkty spożywcze wytwarzane z ich udziałem, m.in. wyroby cukiernicze i ciastkarskie, margaryny, produkty fast food (nawet do 90% wszystkich kwasów tłuszczowych).
Spożywane z żywnością izomery trans kwasów tłuszczowych podwyższają poziom LDL cholesterolu („zły cholesterol”) i obniżają poziom HDL cholesterolu („dobry cholesterol”) w surowicy krwi. Są uznanym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Nadmierne spożycie tłuszczów trans z dietą przyczynia się również do zaburzenia syntezy długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, wzrostu ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2, guzów nowotworowych, a u niemowląt i małych dzieci – astmy, alergicznego nieżytu nosa oraz atopowego zapalenia skóry. Biorąc pod uwagę powyższe oraz zgodnie z polskimi Normami Żywienia (2017 r.) spożycie TFA powinno być tak niskie, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową.
Działania w celu obniżenia poziomu izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności i diecie obejmują uregulowania prawne limitujące zawartość TFA w produktach żywnościowych i wprowadzające obowiązek znakowania zawartością tłuszczów trans oraz reformulację produktów.
Europejskie Stowarzyszenie Producentów Margaryn (IMACE) opublikowało informację, że w latach 2004–2017 producenci margaryn przeprowadzili skuteczną reformulację swoich wyrobów i udało im się obniżyć zawartość kwasów tłuszczowych trans w produkowanych margarynach przemysłowych ponad sześciokrotnie. Wg IMACE przeciętna zawartość tłuszczów trans w margarynach przemysłowych obecnych na rynku europejskim wynosiła w 2004 r. 7,1% wszystkich kwasów tłuszczowych a w roku 2017 już jedynie 1.1%. Dostępne w handlu detalicznym margaryny konsumenckie zawierają mniej niż 1% kwasów tłuszczowych trans (w przeliczeniu na produkt). Potwierdzają to również wyniki ogólnopolskich badań przeprowadzone w ramach projektu naukowego realizowanego przez Instytut Żywności i Żywienia oraz Zakład Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Badania wykazały, że margaryny miękkie odznaczają się najniższą zawartością izomerów trans wśród tłuszczów do smarowania pieczywa obecnych na polskim rynku. Blisko 95% badanych margaryn miękkich zawierało TFA w ilości poniżej 1%, co określa się pojęciem „praktycznie nieobecne”. Wyniki badań wskazują na korzystne obniżenie zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w margarynach, w tym przede wszystkim w margarynach miękkich.
Warto zaznaczyć, że obecnie Komisja Europejska przekazała do publicznych konsultacji projekt przepisu prawnego wprowadzający maksymalną dopuszczalną zawartość i-TFA w produktach żywnościowych na poziomie 2 g/100 g tłuszczu. Z kolei Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła w bieżącym roku 6-stopniowy plan całkowitego wyeliminowania tłuszczów częściowo utwardzonych (źródło TFA) ze światowych zasobów żywności do roku 2023 („REPLACE Trans Fat. Trans Fat Free by 2023”).
Należy podkreślić, że również Instytut Żywności i Żywienia (IŻŻ) włączył się aktywnie w działania na rzecz obniżenia spożycia izomerów trans. Realizując zadanie 3.1.7 Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020 w IŻŻ powstała ogólnodostępna elektroniczna baza zawartości izomerów trans (e-baza), dostępna pod adresem: www.izomery.izz.waw.pl lub poprzez aktywny link zamieszczony na stronie instytutu (e-Baza IZOMERÓW TRANS). Obecnie każdy może sprawdzić jaka jest zawartość szkodliwych TFA w różnych asortymentach produktów żywnościowych, w tym w różnych rodzajach margaryn.
- Scientific Opinion on Dietary Reference Values for fats, including saturated fatty acids, polyunsaturated fatty acids, monounsaturated fatty acids, trans fatty acids, and cholesterol. EFSA Journal; 2010. 8.1461.
- Szajewska H. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria; 2014. T. 11. 321-338.
- Wang Q. et. al. Impact of on optimal intakes of saturated, polyunsaturated, and trans fat on global burdens of coronary heart disease. JAHA; 2016:5 (1):e002891.
- De Souza RU et al. Intake of saturated and trans unsaturated fatty acids and risk of all cause mortality, cardiovascular disease, and type 2 diabetes: systematic review and meta-analysis of obsevational studies. BJM; 2015. 351:h3978.
- Jelińska M.: Kwasy tłuszczowe – czynniki modyfikujące procesy nowotworowe. Biul. Wydz. Farm. AMW; 2005. 1. 1-9.
- Kiage J., Merrill P., Judd S., et all.: Intake of trans fat and incidence of stroke in the REasons for Geographic And Racial Differences in Stroke (REGARDS) cohort. Am J Clin Nutr 2014; 99. 1071-1079.
- Scientific and technical assistance on trans fatty acids (EFSA 2018.EN-1433)
- IMACE 2018: Business-to-business (B2B) margarines have never been lower in trans fatty acids than they are today, Brussels; May 2018. [online]. [Przeglądany 20 października 2018]. Dostępny w: www.imace.org
- [online]. [Przeglądany 20 października 2018]. Dostępny w: https://ec.europa.eu/food/safety/labelling_nutrition/labelling_legislation/trans-fats_en.
- WHO 2018: Replace Trans FAT. WHO/NMH/NHD/18.4
