Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej logo
Wyszukiwarka
(Nie)słodki odwyk – jak odzwyczaić się od słodkiego smaku?

(Nie)słodki odwyk – jak odzwyczaić się od słodkiego smaku?

 

Słodki smak ma mleko kobiece – pierwszy pokarm, z jakim stykamy się po urodzeniu. Smak ten kojarzy się nam z przyjemnością (węglowodany pobudzają produkcję serotoniny w mózgu, a ta poprawia nastrój). Często wraz z wiekiem utrwala się (a nawet wzmacnia) nasza preferencja dla smaku słodkiego, na co wpływ może mieć m.in. codzienna dieta – na początku kształtowana przez rodziców, a później będąca wynikiem naszych samodzielnych wyborów żywieniowych.

 

Zalecenie: należy ograniczać konsumpcję cukrów prostych

Węglowodany dla organizmu człowieka są jednym z głównych źródeł energii – od 45% do 65% energii powinno pochodzić właśnie z nich. Znaczenie dla zdrowia mają jednak proporcje i rodzaj spożywanych przez nas węglowodanów. Wiele badań potwierdza wpływ nadmiernej konsumpcji węglowodanów prostych (cukrów) na rozwój otyłości, cukrzycy typu 2, chorób układu krążenia, niektórych typów nowotworów, a także próchnicy. Jednocześnie wiele badań wskazuje, że ograniczanie spożycia cukrów prostych skutecznie pomaga zmniejszyć nadmierną masę ciała, jest istotnym elementem dietoterapii cukrzycy czy zmniejszenia ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Dlatego w naszej codziennej diecie tzw. cukry wolne (czyli cukry proste dodawane do żywności przez producenta, kucharza lub konsumenta oraz cukry naturalnie obecne w miodzie, syropach, sokach owocowych i koncentratach soków owocowych) nie powinny dostarczać więcej niż 10% energii.

Co to oznacza w praktyce? Orientacyjnie, w przeliczeniu na gramy, mało aktywna fizycznie osoba dorosła nie powinna spożywać więcej niż 56 g takich cukrów dziennie, zaś dzieci i młodzież – jeszcze mniej: przedszkolaki nie więcej niż 35 g, a starsze dzieci i młodzież – 50 g cukrów. Eksperci Światowej Organizacji Zdrowia postulują nawet, by – jeśli to możliwe – cukry wolne dostarczały nie więcej niż 5% energii.

 

Słodzone napoje są źródłem cukru

Wszyscy wiemy, że jedząc słodycze spożywamy też cukier. Nie każdy jednak zdaje sobie sprawę, a czasami nam to po prostu umyka, że znaczącym źródłem cukru są również różnego rodzaju napoje – zarówno te kupowane w sklepie, jak i przygotowywane w domu. Puszka (330 ml) napoju typu cola to 7 łyżeczek cukru, mała butelka (500 ml) napoju herbacianego – 4-7 łyżeczek, szklanka napoju owocowego – 3-4 łyżeczki, puszka (250 ml) napoju energetyzującego – 5-6 łyżeczek cukru.

Niektórzy nie wyobrażają sobie wypicia herbaty czy kawy bez dodatku cukru – zwyczajowo wsypujemy 2 łyżeczki. Kawa i herbata dostarczają cennych dla zdrowia składników, jednak dosładzane taką ilością cukru mogą stać się znaczącym jego źródłem w diecie. Zwłaszcza gdy jesteśmy amatorami tych napojów. Prosty przykład: wypijając do każdego z pięciu zalecanych dziennie posiłków tylko jedną herbatę słodzoną dwiema łyżeczkami cukru „wypijamy” aż 50 g cukru, czyli dodatkowo ok. 200 kcal, i są to tzw. „puste kalorie”, które są jedynie nośnikiem energii. A ilu z nas wypija więcej takich herbat (kaw) dziennie?

 

Jedna szklanka soku owocowego dziennie

Cukry proste znajdziemy też w sokach owocowych. Nie są to jednak cukry dodane w procesie produkcji – tak jak w przypadku napojów owocowych czy nektarów – ale cukry naturalnie występujące w soku, pochodzące z owoców, z których go przygotowano. Mimo że soki są atrakcyjną grupą produktów i istotną pod względem wartości odżywczej, nie powinniśmy ich pić bez ograniczeń. Zgodnie z zasadami zdrowego żywienia tylko jedną – z minimum 5 porcji owoców i warzyw spożywanych w ciągu dnia – może stanowić szklanka soku.

Najnowsze zalecenia Amerykańskiego Towarzystwa Pediatrycznego również podkreślają, że dzieci od najmłodszych lat należy przyzwyczajać do jedzenia całych owoców, a nie picia soków owocowych. Dlatego do ukończenia pierwszego roku życia soki owocowe nie powinny być wprowadzane do codziennej diety (za wyjątkiem sytuacji klinicznie uzasadnionych). U dzieci starszych sok jako element urozmaicenia codziennego jadłospisu, można wprowadzać stopniowo, wraz z wiekiem zwiększając jego ilość do szklanki dziennie u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym.

 

Woda najlepsza na pragnienie

Co w takim razie pić? Odpowiedź jest prosta – wodę. Źródlana, mineralna, gazowana, niegazowana, z kranu (jeśli jej dobrą jakość potwierdzono odpowiednimi badaniami) – zaspokoi pragnienie, nawodni organizm, dostarczy niektórych składników mineralnych, ale nie kalorii. Uwaga jednak na napoje łudząco przypominające wodę – te mogą zawierać dodatek cukru, substancje aromatyzujące czy smakowe. Korzystniej jest przygotować wodę smakową samodzielnie, dodając cząstki różnych owoców, warzyw (świetnie sprawdzi się ogórek), sok wyciśnięty z cytryny lub pomarańczy czy listki świeżych ziół. Nie tylko nadadzą one wodzie smak, ale również uatrakcyjnią jej wygląd.

W gorące dni świetnie sprawdzi się nie tylko woda, ale też herbaty albo herbatki owocowe bez cukru, za to z pokrojonymi kawałkami owoców sezonowych i kostkami lodu – zaspokoją pragnienie, a przy tym orzeźwią.

 

11 propozycji, jak odzwyczaić się od smaku słodkości

Nie ma jednego uniwersalnego sposobu, by odzwyczaić się od smaku słodkiego, albo inaczej – aby od nowa przyzwyczaić się do smaku mniej słodkiego. Na pewno jednak warto zawalczyć o zmniejszenie ilości cukru w codziennym żywieniu. Pomocne może się okazać wprowadzanie do naszej codzienności, stopniowo, małymi krokami bardzo prostych zasad:

  1. Regularne posiłki – jedzmy je co 3-4 godziny, co zmniejszy prawdopodobieństwo sięgnięcia po nieprzemyślane, niestety bardzo często słodkie, przekąski.
  2. Planowanie dnia – jeśli wiemy, że nie zdołamy zjeść w ciągu dnia posiłku o odpowiedniej porze, to zabierajmy ze sobą wartościową odżywczo przekąskę  np. owoc – też słodki, ale dodatkowo pełny błonnika, witamin i składników mineralnych. Warto również zawsze mieć ze sobą małą butelkę wody.
  3. Zastąpienie tradycyjnych słodyczy produktami również słodkimi, ale o wyższej wartości odżywczej – sprawdzą się np. owoce świeże lub suszone, ciemna czekolada (generalnie im wyższa zawartość kakao, tym mniej cukru), jogurt naturalny z dodatkiem świeżych owoców i cynamonu.
  4. Zamiana słodkich napojów na mniej słodkie – warto samodzielnie przygotowywać napoje w domu, dzięki czemu mamy wpływ na ilość dodawanego cukru – dodanie do szklanki napoju jednej łyżeczki cukru (albo miodu), zamiast zwyczajowych dwóch, też nada mu smak słodki, a cukru „wypijemy” o połowę mniej.
  5. Stosowanie stewii, ksylitolu – rozwiązanie do rozważenia w przypadku osób, dla których rezygnacja z cukru jest szczególnie trudna – nadają one produktom oraz napojom słodki smak, ale nie dostarczają kalorii lub dostarczają ich znacznie mniej niż cukier i wykazują dodatkowe walory zdrowotne. Należy jednak pamiętać, że i one powinny być stosowane z rozwagą.
  6. Niekupowanie słodyczy na zapas – w jednym z badań wykazano, że chęć na zjedzenie produktów słodkich oraz będących źródłem skrobi często pojawia się wieczorem, zatem trzymanie słodyczy w domu na tzw. wszelki wypadek z dużym prawdopodobieństwem skończy się sięgnięciem po nie.
  7. Rezygnacja z zakupów, gdy jesteśmy głodni – wykazano, że robienie zakupów, gdy jesteśmy głodni, wpływa na rodzaj kupowanych produktów – chętniej wówczas wybieramy produkty wysokokaloryczne.
  8. Czytanie informacji na opakowaniach produktów – zapoznając się ze składem produktu i informacją o jego wartości odżywczej możemy wybrać ten, który zawiera mniej cukrów. Warto to robić również dlatego, że nie tylko słodycze zawierają cukier dodany – zawierają go też produkty, których często o to nie podejrzewamy, m.in. niektóre produkty zbożowe czy gotowe sosy.
  9. Odwrócenie uwagi od chęci na słodycze – jeśli mamy ochotę na zjedzenie czegoś słodkiego, warto zrobić coś, co odwróci naszą uwagę od tego pragnienia. W badaniu opublikowanym w 2016 r. wykazano, że np. układanie puzzli może być skutecznym sposobem zmniejszenia chęci sięgania po niekorzystne dla zdrowia przekąski.
  10. Wysypianie się – w badaniu na zdrowych ochotnikach wykazano, że po bezsennej nocy jesteśmy bardziej skłonni, by sięgać po żywność wysokokaloryczną, słodkie i słone przekąski.
  11. Wsparcie ze strony najbliższych – dla wielu z nas ograniczenie czy rezygnacja z jedzenia słodyczy oraz picia napojów słodzonych może okazać się wyzwaniem. Dlatego warto poprosić o wsparcie najbliższych. Można takie zmiany realizować razem z członkami rodziny czy przyjaciółmi, co pozwoli zarówno na wzajemne kontrolowanie się, jak też wspieranie w trudniejszych momentach.

 

Porównanie wartości energetycznej i zawartości cukrów w wybranych produktach i napojach.

100 g

Wartość energetyczna

Zawartość cukrów

Baton czekoladowy z orzechami i karmelem

483 kcal

51 g

Batonik zbożowy z orzechami

437 kcal

31 g

Deser lodowy z bitą śmietaną i polewą czekoladową (2 gałki lodów)

ok. 260 kcal

ok. 20 g

Mrożony jogurt naturalny z truskawkami

ok. 43 kcal

ok. 5 g

Pączek

415 kcal

25 g

Ciasto drożdżowe

291 kcal

8,5 g

Bułeczka drożdżowa z jabłkiem

274 kcal

ok. 12 g

Jabłko

50 kcal

9 g

Napój typu cola

42 kcal

ok. 10 g

Napój owocowy

36 kcal

ok. 9 g

Woda

0 kcal

0 g

  1. Jarosz M. (red. nauk.): Normy żywienia dla populacji Polski, IŻŻ, Warszawa, 2017,
  2. Kunachowicz H., Przygoda B., Nadolna I. i wsp.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności, Wyd. Lek. PZWL, Warszawa, 2017,
  3. J.A.,Bobowski N.K.: The sweetness and bitterness of childhood: Insights from basic research on taste preferences. Physiol Behav. 2015, 152 (0 0): 502–507,
  4. Rosenstein D., Oster H.: Differential facial responses to four basic tastes in newborns. Child Dev. 1988;59:1555–68,
  5. Bray G.A., Nielsen S.J., Popkin B.M.: Consumption of high-fructose corn syrup in beverages may play a role in the epidemic of obesity. Am J ClinNutr 2004;79:537– 43,
  6. Basciano H., Federico L., Adeli K.: Fructose, insulin resistance, and metabolic dyslipidemia. Nutrition & Metabolism 2005, 2:5,
  7. Slattery M.L., Benson J., Berry T.D. iwsp.: Dietary sugar and colon cancer. AACR, 1997, 6 (9): 677-685,
  8. Touger-Decker R., van Loveren C.: Sugars and dental caries. Am J ClinNutr 2003;78(suppl):881S–92S,
  9. Johnson R.K., Appel L.J., Brands M. iwsp.: Dietary Sugars Intake and Cardiovascular Health. A Scientific Statement From the American Heart Association. Circulation. 2009;120:1011-1020,
  10. Chen L., Appel L.J., Loria C. iwsp.: Reduction in consumption of sugar-sweetened beverages is associated with weight loss: the PREMIER trial. Am J ClinNutr. 2009, 89(5):1299 – 306,
  11. Ebbeling C.B., Feldman H.A., Osganian S.K. iwsp.: Effects of decreasing sugar-sweetened beverage consumption on body weight in adolescents: a randomized, controlled pilot study. Pediatrics. 2006 Mar;117(3):673-80,
  12. de Ruyter J.C., Olthof M.R., Seidell J.C. iwsp.: A trial of sugar-free or sugar-sweetened beverages and body weight in children. N Engl J Med. 2012 11;367(15):1397-406,
  13. 2016 European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Eur. Heart J., 2016, 37, 22315-81,
  14. Kłosiewicz-Latoszek L., Cybulska B.: Cukier a ryzyko otyłości, cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych. Probl. Hig. Epidemiol., 2011, 92(2), 181-6,
  15. Jarosz M. (red. nauk.): Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu. IŻŻ, Warszawa, 2017,
  16. WHO, Guideline: Sugars intake for adults and children, Geneva, 2015,
  17. Heyman M.B., Abrams S.A. AAP Section on Gastroenterology, Hepatology and Nutrition, AAP Committee on Nutrition. Pediatrics,: Fruit juice in infants, children and adolescents: current recommendations. 2017, 139(6): e20170967,
  18. Chan P., Tomlinson B.,Chen Y-J. iwsp.: A double-blind placebo-controlled study of the effectiveness and tolerability of oral stevioside in human hypertension. Br J ClinPharmacol 2000, 50: 215-220,
  19. Gregersen S., Jeppesen P.B., Holst J.J. iwsp.: AntihyperglycemicEffectsofSteviosideinType2DiabeticSubjects. Metabolism 2004, 53(1): 73-76,
  20. Islam M.S., Indrajit M.: Effects of xylitol on blood glucose, glucose tolerance, serum insulin and lipid profile in a type 2 diabetes model of rats. Ann NutrMetab. 2012;61(1):57-64,
  21. Scheer F.A., Morris C.J., Shea S.A.: The Internal Circadian Clock Increases Hunger and Appetite in the Evening Independent of Food Intake and Other Behaviors. Obesity 2013, 21(3): 421–423,
  22. van Dillen L.F., Andrade J.: Derailing the streetcar named desire. Cognitive distractions reduce individual differences in cravings and unhealthy snacking in response to palatable food. Appetite 2016, 1(96):102-110,
  23. Mela D.J., Aaron J.I., Gatenby S.J.: Relationships of consumer characteristics and food deprivation to food purchasing behavior. PhysiolBehav. 1996, 60(5):1331-5,
  24. Tal A., Wansink B.: Fattening Fasting: Hungry Grocery Shoppers Buy More Calories, Not More Food. JAMA Intern Med. 2013, 173(12):1146-1148,
  25. Baron K.G., Reid K.J., Kern A.S. iwsp.: Role of sleep timing in caloric intake and BMI. Obesity 2011, 19(7):1374-81.

 

Produkty zbożowe w żywieniu dzieci i młodzieży. Praktyczne wskazówki

Produkty zbożowe w żywieniu dzieci i młodzieży. Praktyczne wskazówki

Różnorodność produktów zbożowych

W zależności od obróbki technologicznej wyróżniamy produkty zbożowe pełnoziarniste, do których można zaliczyć otręby, pieczywo razowe, graham, mąki razowe, płatki nieekstrudowane, grube kasze (np. gryczana, jęczmienna), ryż brązowy, makarony pełnoziarniste; a także produkty zbożowe oczyszczone/przetworzone, tj. mąkę pszenną, białe pieczywo, płatki śniadaniowe, biały ryż.

Co zawierają produkty zbożowe?

Produkty z pełnego ziarna są źródłem błonnika pokarmowego, węglowodanów złożonych, witamin z grupy B (szczególnie B1), a także składników mineralnych takich jak: magnez, cynk, żelazo, związki potasu i fosforu czy selen. Większość składników mineralnych znajduje się tuż pod okrywą owocowo-nasienną, która jest usuwana w procesie oczyszczania, dlatego też produkty oczyszczone zawierają mniej składników odżywczych.

  • Błonnik korzystnie wpływa na perystaltykę jelit, a witaminy z grupy B wpływają na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, przemianę węglowodanów i białek.
  • Cynk wchodzi w skład lub bierze udział w aktywacji licznych enzymów, ponadto jest niezbędny do prawidłowego odczuwania smaku i zapachu, prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego dziecka, a także chroni organizm przed wolnymi rodnikami.
  • Magnez natomiast bierze udział w budowie kości i zębów, kurczliwości mięśni i przewodnictwie nerwowym, pomaga w walce ze stresem. Dodatkowo produkty z pełnego przemiału sprzyjają prewencji chorób dietozależnych, m.in. otyłości. Dlatego tak ważne jest wyrobienie nawyku spożywania produktów pełnoziarnistych u dzieci i młodzieży.

Źródło węglowodanów w diecie

Podstawowym składnikiem ziarna jest skrobia, która stanowi około 70% węglowodanów w ziarnie zbóż. Dodatkowo ziarno zawiera od 10-15% białka i niewielkie ilości tłuszczu. To właśnie produkty zbożowe powinny być źródłem węglowodanów w diecie dziecka. Stanowią one podstawowe źródło energii, która jest niezbędna szczególnie młodym, rozwijającym się organizmom. Zaletą węglowodanów z produktów nieoczyszczonych jest dłuższy czas ich trawienia i wchłaniania w przewodzie pokarmowym. Energia uzyskiwana z takiego pożywienia jest przyswajana stopniowo, a odczucie sytości utrzymuje się znacznie dłużej niż po zjedzeniu np. białego pieczywa.

Węglowodany są również źródłem glukozy, która jest niezbędna do pracy mózgu, szczególnie podczas nauki i wzmożonej koncentracji. Dlatego tak ważne jest spożywanie przez dzieci i młodzież pierwszego i drugiego śniadania. Na śniadanie można zaproponować płatki owsiane, jęczmienne, żytnie, pszenne wraz z owocami i mlekiem lub jogurtem. Na drugie śniadanie najwygodniejsze będzie przyrządzenie kanapki z pieczywa razowego.

Spośród kasz polecane są kasze gruboziarniste, takie jak gryczana, jęczmienna lub jaglana, które mają wysoką wartość odżywczą. Zawierają wspomniany błonnik, witaminy z grupy B, niacynę, kwas foliowy oraz składniki mineralne: żelazo, magnez, fosfor, cynk, selen, miedź, wapń.

Wybierajmy pieczywo pełnoziarniste i płatki bez dodatku cukru

Należy zwrócić szczególną uwagę na różnicę miedzy pieczywem pełnoziarnistymwieloziarnistym. Pieczywo pełnoziarniste powstaje z całych ziaren wraz z bielmem i łuską, zawiera dużo błonnika, witamin z grupy B, cynk i magnez. Natomiast pieczywo wieloziarniste jest wypiekane z kilku rodzajów mąki i posypane ziarnami. Ciemny kolor chleba nie zawsze oznacza produkt pełnoziarnisty, producenci mogą dodawać substancje barwiące, np. karmel do pieczywa pszennego. Dlatego też należy zawsze czytać etykiety albo zapytać sprzedawcę.

Jeśli chodzi o płatki śniadaniowe, istotne jest bardzo uważne czytanie etykiet, gdyż niekiedy okazuje się, że w 100 g płatków śniadaniowych czekoladowych może znajdować się nawet 30 g cukru. Dla porównania w 100 g płatków owsianych znajduje się około 2 g cukru.

Dowiedz się więcej: Warzywa i owoce w żywieniu dzieci i młodzieży. Praktyczne wskazówki

Ilustracja: Photo by Providence Doucet on Unsplash

Warzywa i owoce w żywieniu dzieci i młodzieży. Praktyczne wskazówki

Warzywa i owoce w żywieniu dzieci i młodzieży. Praktyczne wskazówki

Warzywa i owoce w każdym posiłku

Dziecko powinno jeść warzywa i owoce kilka razy dziennie w ramach głównych posiłków oraz pojadania (co najmniej 5 porcji dziennie). Różnorodność spożywanych warzyw i owoców zapewnia dostarczenie wszystkich cennych składników odżywczych. Stosowanie zasady „kolorowego talerza” ułatwi sporządzanie pełnowartościowych posiłków oraz zapewni potrawom ciekawy i apetyczny wygląd.

Warzywa i owoce są źródłem:

– Witaminy C, która wzmacnia system odpornościowy organizmu, zmniejszając podatność na zakażenia bakteryjne i wirusowe, przyspiesza gojenie się ran, pomaga zachować dobry stan ścian naczyń krwionośnych, jest najpowszechniejszym przeciwutleniaczem.

– Beta-karotenu (prowitaminy A); w organizmie powstaje z niego witamina A, która sprzyja tworzeniu się nowych komórek, jest więc konieczna do uzyskania odpowiedniego wzrostu u dzieci. Witamina A bierze także udział w procesie widzenia, zapobiega „kurzej ślepocie”. Wzmacnia układ immunologiczny – przy niedoborach tej witaminy następuje osłabienie odporności. Beta-karoten jako przeciwutleniacz unieszkodliwia wolne rodniki, działa więc przeciwnowotworowo.

– Folianów, które są niezbędne w procesie tworzenia i prawidłowego funkcjonowania kwasów DNA i RNA oraz produkcji czerwonych krwinek. Zarówno u dorosłych, jak i dzieci, foliany zapobiegają anemii. Regulują też wzrost i podział wszystkich komórek organizmu.

– Antocyjanów – są to substancje o właściwościach przeciwutleniających, mają zdolność usuwania wolnych rodników tlenowych. Mają także właściwości przeciwzapalne, antybakteryjne oraz korzystnie działają na naczynia krwionośne, zwiększając ich elastyczność.

– Składników mineralnych, głównie zasadotwórczych: potasu, magnezu, żelaza, wapnia. Składniki te są niezbędne do budowy zdrowych kości i zębów, do właściwego funkcjonowania układu nerwowego i krwiotwórczego.

– Błonnika, który jest ważny dla prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego, zapobiega zaparciom, reguluje pracę jelit.

Zdrowy – kolorowy talerz

Warzywa i owoce pomarańczowe

Marchew, papryka, pomidory, dynia, morele, brzoskwinie, pomarańcze, cytryny, grejpfruty swoją barwę zawdzięczają beta-karotenowi. Ta grupa warzyw i owoców zawiera także duże ilości witaminy C – zwłaszcza cytrusy, które w okresie zimowym są dobrym źródłem tej witaminy.

Warzywa i owoce ciemnogranatowe

Burak, kapusta czerwona, czarna porzeczka, winogrona, borówka czernica, śliwka, jeżyna, żurawina – zawierają duże ilości antocyjanów, witaminy C oraz karotenoidów.

Warzywa i owoce zielone

Brokuły, natka pietruszki, sałata, szpinak, cykoria, seler naciowy zawierają foliany. Zielone warzywa liściaste są również źródłem witaminy C, witaminy B6 oraz żelaza.

Praktyczne wskazówki dla rodziców:

  • Dodawajmy warzywa i/lub owoce do każdego posiłku dziecka.
  • Przygotowujmy atrakcyjne kolorystycznie potrawy –  barwa warzyw i owoców wiąże się z określonymi substancjami, które mają wpływ na ich wartość odżywczą.
  • Dajmy dziecku na II śniadanie do szkoły warzywa i owoce sezonowe – umyte i pokrojone – dziecko na pewno chętnie sięgnie po nie w szkole.
  • Przyrządzajmy potrawy razem z dzieckiem, niech samo wybierze warzywa, które lubi, i przygotuje sałatkę lub udekoruje kanapkę.
  • Zamiast słodyczy podawajmy dziecku do przegryzania pokrojone warzywa i owoce – talerz obranych i pokrojonych produktów od razu do spożycia (np. marchewkę, paprykę, rzodkiewki, ogórki).
  • Korzystajmy z sezonowych warzyw i owoców, w okresie zimowym stosujmy mrożonki.

Sami jedzmy codziennie warzywa i owoce – to najlepsza metoda na kształtowanie nawyków żywieniowych dziecka.

Ilustracja: Photo by Patrick Fore on Unsplash

Niepokojący raport NIK o żywieniu w szkołach

Niepokojący raport NIK o żywieniu w szkołach

Zdrowie: wyzwanie dla szkół

Organizacja żywienia w szkole a także prowadzenie działań prozdrowotnych jest ważnym elementem wpływającym na stan zdrowia dzieci i młodzieży, ich rozwój i dyspozycje do nauki. Wyzwaniem dla szkoły jest epidemia nadwagi i otyłości, które pojawiają się w następstwie nieprawidłowości w sposobie żywienia oraz małej aktywności fizycznej. Raport NIK potwierdza wyniki badań Instytutu Żywności i Żywienia w tym zakresie. Z badań przeprowadzonych w przez IŻŻ w ramach Projektu KIK/34 w Szwajcarsko-Polskim Programie Współpracy (raport 2016) wynika, że 28% chłopców i 22 % dziewcząt w VI klasie szkoły podstawowej miało nadmierną masę ciała. Pierwsze śniadanie przed wyjściem ze szkoły zjada jedynie 55% uczniów. Drugie śniadanie zabiera ze sobą do szkoły jedynie 42% uczniów (1). Poza czynnikami zdrowotnymi otyłość wpływa również na jakość życia dzieci na płaszczyźnie funkcjonowania społecznego. Skutkiem emocjonalnym nadmiernej masy ciała może być brak akceptacji i izolacja z grupy rówieśniczej a także niechęć do brania udziału w zajęciach wychowania fizycznego (2, 3).

Otoczenie przyjazne dobremu żywieniu

Szkoła jest miejscem, gdzie edukacja i profilaktyka zdrowotna mogą być efektywnie prowadzone. Szkoła powinna np. stwarzać warunki do konsumpcji wspólnych drugich śniadań (razem z nauczycielem) oraz zapewniać możliwość spożycia przez ucznia jednego ciepłego posiłku, zwłaszcza w przypadku, gdy dziecko przebywa w szkole kilka godzin. Niepokój budzi fakt, że pomimo rozporządzenia Ministra Zdrowia dotyczącego żywienia zbiorowego w placówkach oświatowych żadna ze skontrolowanych przez NIK placówek nie zapewniła obiadów w 100% spełniających odpowiednie normy żywieniowe dla dzieci i młodzieży. We wszystkich ocenianych jadłospisach była zbyt duża zawartość węglowodanów, a w ponad 85% również tłuszczów. To samo dotyczy sklepików szkolnych. Kontrole asortymentu sprzedawanego w sklepikach szkolnych wykazały, że wciąż w blisko 30% sklepików był niezgodny z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu.

Szkolne programy interwencyjne

Należy podkreślić, że szkoły podejmują działania mające na celu poprawę sposobu żywienia swoich uczniów przede wszystkim poprzez edukację a także udział w programach, w których udostępniane są produkty wskazane w żywieniu dzieci i młodzieży („Mleko w szkole, „Owoce i warzywa w szkole”).  Sam fakt prowadzenia programów nie gwarantuje jednak osiągniecie zadowalających wyników, co także wykazała kontrola NIK.  Jak wynika m.in. z ewaluacji programu „Owoce i warzywa w szkole” prowadzonej przez IŻŻ placówki szkolne powinny zwracać uwagę na większą efektywność podejmowanych działań. Ważne jest prowadzenie przez szkoły działań edukacyjnych towarzyszących udostępnianiu produktów w wyżej wymieniowych programach. Działania towarzyszące w pierwszej kolejności powinny być wsparte pakietem ujednoliconych i usystematyzowanych materiałów edukacyjnych do wykorzystania przez nauczycieli wszystkich szkół uczestniczących w programie w tym scenariuszy lekcji, pomocy dydaktycznych, zarówno do pracy z uczniami jak i współpracy z rodzicami, które pomogą szkołom zapewnić realizację założonych celów w atrakcyjny i spójny dla wszystkich sposób (4).

Wnioski z raportu NIK mogą być cenną wskazówką do podjęcia działań usprawniających organizację żywienia w szkołach a także prowadzenia efektywnej działalności edukacyjnej dotyczącej całej społeczności szkolnej w tym rodziców.

Zachęcamy także do zapoznania się z komentarzem Najwyższej Izby Kontroli do najnowszego raportu o żywieniu w szkołach (2017) oraz komentarzem eksperta NCEŻ IŻŻ, mgr Anny Taraszewskiej dla Radia Kolor.

Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020.

  1. Raport „Zapobieganie nadwadze i otyłości oraz chorobom przewlekłym poprzez edukację społeczeństwa w zakresie żywieni i aktywności fizycznej” – Projekt KIK-34 w Szwajcarsko-Polskim Programie Współpracy, 2016 r.
  2. Raport HBSC 2014 „Zdrowie i zachowania zdrowotne młodzieży szkolnej w Polsce na tle wybranych uwarunkowań socjodemograficznych” Instytut Matki i Dziecka, 2014 r.
  3. Oblacińska A. (red.): Wspieranie dziecka z nadwagą i otyłością w społeczności szkolnej, ORE, Warszawa, 2013
  4. Ocena programu Owoce i warzywa w szkole
Jak wyglądają zdrowe sklepiki szkolne?

Jak wyglądają zdrowe sklepiki szkolne?

Regulacje prawne

Od sierpnia  2016 r. obowiązują przepisy określające, jakie produkty spożywcze mogą znajdować się w sklepikach szkolnych. Pełny asortyment tych produktów jest zamieszczony w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia poz. 1154 z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach. 

Rodzice!

Warto zatem, abyście wiedzieli, że sklepik szkolny to nie tylko miejsce, w którym dzieci mogą kupić produkty żywnościowe czy napoje w czasie swojego pobytu w szkole. To również miejsce, które poprzez korzystny dla zdrowia dzieci i młodzieży asortyment dostępnych produktów może pomagać w utrwalaniu prawidłowych nawyków żywieniowych wyniesionych z domu (m.in. wspomagać dokonywanie prozdrowotnych wyborów żywieniowych) lub kształtować te nawyki.

Wywołany temat asortymentu żywności sprzedawanej naszym dzieciom w szkole stał się na tyle ważny, że został uregulowany prawnie. Dzieci już od najmłodszych lat mogą uczyć się wybierać żywność, która jest wartościowa dla ich zdrowia, bo to będzie procentować w ich przyszłym, dorosłym życiu.